Deontologie 1.Inleiding •
Deontologie is het spreken over de plicht: de plichtenleer.
•
Deontologie komt voor op verschillende domeinen: journalistiek, reclame, advocatuur (spaghetti-arrest),...
•
Men onderscheidt onder andere de bedrijfsethiek en de ingenieursethiek
•
Als centrale figuur in een technologische maatschappij kan van de ingenieur verwacht worden dat hij bewust is van de rol die hij speelt in het technisch systeem. Hij kan zich niet blijven verschuilen achter een simplistische redenering waarbij alle verantwoordelijkheid wordt doorgeschoven naar de opdrachtgevers of de klanten van zijn werk.
•
Via de ethische modellen wordt geacht in termen van rechten, plichten en gevolgen.
2. Verhalen over ethiek in e ingenieurswereld •
zie de voorbeelden in de cursus
•
via de vraagjes werd het ethisch IQ bekomen. Dit is echter een suggeratie dat ethiek een vorm van intelligentie is. Maar het is niet omdat iemand een genie is, dat die persoon ook ethisch intelligent is.
• het is politiek niet juist om te zeggen dat de zwarten het geld niet waard zijn om te investeren. •
in het bedrijfsleven moet men meer en meer rekening houden met de emotionele intelligentie
•
GOLDMAN: “emotionele intelligentie”
•
opm.: het is blijkbaar van geen belang op welke manier je je IQ haalt (zowel 5x1 als 5x2 geven als IQ 100)
•
vanaf 160 : voorspelbaar bv. 8x2 -»
zal zich houden aan bepaalde principes -> geïdealiseerd
8x1 -» zal er pragmatisch een slag in slaan (populairder) 8x3 -» twijfelaar (sommigen zullen zeggen dat die persoon nadenkt over de gevolgen, anderen zullen dan weer zeggen dat die persoon geen beslissingen durft te nemen) 1
•
Dit is echter een éénzijdige
3. Gevallenstudies A) Challenger •
dit gebeurde in januari '86
•
satellieten zijn vandaag de dag een commerciële exploitatie geworden
•
die dag werd de shuttle voor de tiende keer gelanceerd
•
probleem:
dit bedrijf had gekozen voor de optie om de raketsegmenten ter plaatse aan elkaar
te lassen, dit in tegenstelling die raketten normaal in hun atelier maken (transport is dan het probleem – nl. 32m lang en 6m breed) •
de segmenten werden afgesloten met 2 rubberringen + mastiek
•
bij een aantal lanceringen was gebleken dat bij de verbinding een aantal problemen waren (vb. verkolen van de rubberringen)
•
Roger Boisjoly leidt het onderzoeksteam en merkt op dat bij de lanceringen in de winter o. a. iets mis was rubber wordt hard bij koude temperaturen en zacht bij hoge temperaturen. Het besluit dat werd genomen was dat er niet mocht gelanceerd worden bij temperaturen onder de 12°C.
•
bij de NASA waren klachten gekomen van de overheid (te duur)
•
om de aandacht te vestigen op de zoveelste lancering werden twee dingen gedaan:
1. dag voor de lancering : State of the union (uitleg van Reagan over de begroting) 2. er ging een zekere juffrouw Christa meevliegen die les ging geven •
Men heeft niet direct kunnen lanceren. Vb.: slecht weer, deur die niet toeging door uitstekende bout, vertraging van de vorige vlucht,… Men kan maar lanceren als iedere leverancier akkoord is.
•
Alan McDonald moet een formulier tekenen om lancering vrij te geven, maar wil het niet doen op aanraden van Boisjoly (T<12°C met T de temperatuur aan de wand)
•
volgens de NASA: in tegenspraak met lastenboek (4.5°C < t < 32°C) De t staat hier voor de temperatuur van de brandstof binnenin de raket en niet voor de buitentemperatuur.
•
McDonald ging niet akkoord dat er was sprake van twee verschillende soorten temperaturen.
•
McDonald contacteert zijn bedrijf waar enkele topmensen zitten waaronder Jerry Mason en Bob Lumi (directe overste van Boisjoly – en verdedigt standpunt Biosjoly) 2
•
Boisjoly doet zijn uitleg en vertrekt. Uitleg was niet schitterend, niet zo goed uitgewerkt.
•
de rest begint op Lund in te spreken: het is meer dan techniek… doe die oogkleppen af… economische belangen!! (het contract liep namelijk af & er was een mogelijke verlenging)
•
Lund moest veranderen van petje (ir. manager) en geeft toe: toch lancering
•
Mason zegt tegen McDonald om te tekenen, maar die weigert
•
een andere werknemer tekent en de raket wordt gelanceerd bij t<12°C (ijslaag op de raket tegeltjes kunnen beschadigd worden). Rondspattende ijsstukken zouden shuttle kunnen beschadigen. Arbeiders doen ijs manueel weg.
•
men haalt de astronauten erbij en die zeggen: doe maar (ze weten enkel iets over ijstegels en niet over rubberringen)
•
lancering om l lu38
•
na 2 à 3 seconden blijkt er een lek in de booster. Hete gassen ontsnappen en gaan langs de aanhechtingspunten
•
na 72s wordt de waterstoftank doorboord en de waterstof komt in contact met de zuurstof vuurbol
•
achteraf zei men dat ze van de cabine een injectiesysteem moesten gemaakt hebben
•
commentaar: “we have a major disfunction” -> commentaar bij lancering na 72sec
•
speech van de president wordt gewoon aangepast: nl. nu over het verlies van de families
•
de brokstukken worden opgevist en er wordt een rapport opgesteld door presidentiële commissie (Rogers - commissie)
•
er worden getuigen opgeroepen: Lund,... (kregen van de firma niet teveel te overdrijven) ze deden dit echter wel
•
McDonald wordt weggepromoveerd (nieuwe functie die niets met de andere job te maken heeft) en zit na twee jaar weer op raketprojecten
•
Boisjoly wordt op ziekenverlof gestuurd en blijkt niet stressbestendig en wordt ontslagen
•
hij geeft nu diavoorstellingen
•
Bedenkingen : 1. formulier dat bedrijf moest ondertekenen : ...because it can't be proved to be unsafe (hoeveel eisen moet je stellen 2. slordigheid waarmee de NASA werkte (in realiteit één mislukking op 20 , in theorie 1/100000) 3. verkeerd inschatten van de vereiste veiligheid van de rubberringen
3
4. Boisjoly mocht uitleg geven maar was bij de beslissing niet aanwezig 5. Morton & Thiokol gefusioneerd (hiërarchisch bedrijf met een jong bedrijf (opendeurpolitiek)) 6. astronauten waren niet ingelicht over de ringen. De vraag is of je bij zo’n gevaarlijke job over elk klein mankementje moet worden ingelicht. 7. er wordt vaak beslissingen genomen met grote risico’s
B) Ford Pinto •
begin jaren70: Ford maakt zich zorgen over z’n marktpositie (vooral Japanse merken doen het goed)
•
Ford wil dit counteren en ontwerpt een auto representatief voor de Amerikaanse markt
•
Lee Iococca is het hoofd van Ford op dat moment en zegt : “we moeten een wagen op de markt brengen, om de Japanse en de Europese merken te counteren” tussen idee & productie
•
dit autootje wordt de Ford Pinto (< 2 jaar, < 2000 £, < 2000 $)
•
het verkoopt goed maar het begint kritiek te krijgen (omwille van de plaats van de benzinetank) Die werd namelijk boven de achterbanden geplaatst.
•
men wist bij Ford van deze problemen en zocht naar oplossingen :
1. extra plank tussen de tank en achterkant om de krachten af te voeren 2. tank binnenin bekleden met een rubberen zak 3. tank in de vorm van band plaatsen •
de kostprijs per auto bedroeg 12 $ en met een productie van 12.5 miljoen auto's kwam men tot de conclusie dat er 137 miljoen $ extra kosten waren voor beveiliging en minder winst
•
men ging bekijken wat het kostte wanneer men niets zou doen (schade, ongevallen,...) en men kwam tot de conclusie dat men maar aan 49 miljoen $ kwam (besparing van 80 milj. $)
•
de tijdsdruk speelde een belangrijke rol. Normaal zit er tussen het idee en de productie een periode van 3.5 jaar en hier had men maar 2 jaar de tijd. Zodoende werden de resultaten van de crashtesten nooit echt verwerkt.
•
autoriteit van Iococca “safety doesn't sell”. Hij besteedde geen aandacht aan het tankprobleem (veiligheid is geen gespreksonderwerp)
•
auto was populair als tweede gezinswagen
•
er waren nog geen normen over de productie van de tank (wel in voorbereiding uiteindelijk eind de jaren 70 er doorgekomen)
•
de normen.werden waarschijnlijk tegengehouden (8 jaar vertraging) 4
•
er was een fout in de berekeningen. Ford had gerekend met 180 doden en zwaargewonden, terwijl er had moeten gerekend worden met 900 doden en zwaargewonden. Men wist dat er doden gingen vallen (dit nam men erbij)
•
tank moest beschermd zijn tegen een aanrijding van 50 km/h en bij Ford was dit slechts 30 km/h
•
opm. :
1.
waar moet de grens getrokken worden hoeveel er moet besteed worden aan de veiligheid? (de kosten zijn namelijk niet te vergelijken met de veiligheid dit is ook zo bij de vergelijking tussen het milieu en de tewerkstelling)
2. de wijze van formuleren is heel belangrijk: kruispunt met lichten: goedkoopst (10 doden) kruispunt met rotonde: duurder (2 doden) kruispunt met tunnel: duurst (0 doden)
C) DC10 •
vliegtuig neergestort terwijl er een waarschuwing geweest was (1974)
•
ingenieur (Dan Applegate) had kritiek op deze manier van afsluiten van het luik
•
de vraag was: wat gebeurt er of wat moet er gebeuren als de energie wegvalt -> gaat de grendel dan open of dicht?
•
indien het luik zich opende
onderdruk in de laadruimte vloer kon doorslaan waardoor ook de leidingen voor het besturen van het vliegtuig konden afknappen
•
probleem:
1. Kostprijs (l week vliegtuigen aan de grond houden schadevergoeding + verlies in omzet) 2. bedrijf was niet rijk
•
uiteindelijk gebeurde het in 1974 boven Parijs & er vielen ongeveer 300 doden
D) BART-case •
Bay Area Rapid Transit
•
ontwerp van vervoersnet rond de baai van San Francisco
•
het wordt niet beperkt door bestaande structuren + het aanwenden van nieuwe technologie (signalisatie)
•
er waren 3 ingenieurs bij betrokken. Zij vinden dat er bepaalde dingen niet kunnen, maar ze zijn niet bevoegd dit te zeggen, (niet genoeg opleiding voor de mensen, weinig controle op de 5
aannemers, automatische treinbegeleiding, ... •
ze halen er een expert bij om te kijken of ze gelijk hebben ze krijgen gelijk
•
er wordt een nieuwe nota en een nieuw departement opgesteld
•
l van de 3 wordt beschuldigd van belangenvermenging (wou een nieuw departement oprichten, maar wou zelf aan de leiding staan)
•
contacteren iemand van de Raad van Bestuur die persoon zal de anonimiteit waarborgen
•
na een paar dagen staat er in de krant een groot artikel met naam en toenaam
•
de 3 worden ontslagen hoewel ze achteraf toch gelijk hebben gekregen (reden: ze waren gaan klagen bij de hogere bazen zonder hun directe overste te waarschuwen)
•
de 3 gaan te rade bij de beroepsvereniging
•
NSPI (maar enkele grote bazen waren ook lid van het NSPI)
•
de drie hebben uiteindelijk de prijs gekregen van EEE (di. een ingenieursvereniging die zich ook bezighoudt met ethiek) voor hun uitmuntend gedrag. Deze prijs bedroeg 750 $ en een diploma.
E) Virginia Edderton •
haar wordt gevraagd een systeem te ontwerpen om rechters vlugger toegang te geven tot dossiers
•
het zou samen met dispatching van noodoproepen gebruikt worden
•
probleem: er kan een mogelijke vertraging optreden bij de dispatching van noodoproepen (dit wordt gemeld, maar de eerste hogere baas wil er niet van weten)
•
Virginia neemt een expert bij de hand (vroegere prof) en die geeft Virginia gelijk
•
hij maakt een nota en hij verstuurt het naar 2 niveaus hoger
•
Virginia wordt ontslagen, maar krijgt prijs van EEEE
OPMERKING: Al deze gevallen draaien rond het feit dat men moeilijk met een probleem kan afkomen waarrond dan de discussies gebeuren (bij de gepaste mensen). Dikwijls wordt er geen gehoor aan gegeven, maar wat moet je dan doen? Is het mogelijk iets op een deftige manier te bespreken?
F) Bank City •Bank
City Corp wil een nieuw hoofdgebouw bouwen, maar er staat
een kerk in de weg die niet weg mag •men
is van plan om het gebouw op palen te zetten (boven de kerk)
•in het ontwerp worden de palen in het midden van de zijden geplaatst 6
•
omdat het gebouw onderhevig zou zijn aan de wind, heeft men op het dak een massa gelegd die gestuurd werd door een hydraulisch systeem om het zwaartepunt te verschuiven
•
het gebouw wordt uiteindelijk gezet
•
de aannemer heeft zich echter niet aan de plannen gehouden. De persoon in kwestie heeft namelijk enkele lasverbindingen vervangen door boutverbindingen, welke minder stevig zijn ontwerper krijgt een telefoontje van student, die hem vraagt waarom de zuilen in het midden werden geplaatst.
•
met diagonaalverbindingen beter bestand tegen schuin invallende windstoten (had de ontwerper nog nooit berekend)
•
de ontwerper berekent het toch eens en er blijkt dat de belasting soms 40 % hoger ligt (in enkele gevallen zelfs 160 % hoger en dat terwijl er enkel verbindingen slechter gemaakt zijn)
•
er was l punt op de 32e verdieping: indien dat kapot ging, lag het hele gebouw plat
•
zo'n winden komen eens op de 16 jaar voor
•
de ontwerper vindt het toch te gevaarlijk en gaat een betere versteviging gaan ontwerpen en elk punt in het gebouw gaan controleren
•
er zal ‘s nachts gewerkt worden, zodat de mensen er geen last van zullen hebben toch nog lassen
•
er worden evacuatieplannen opgesteld bij eventuele storm
•
l journalist wil er echter meer van weten. Hij maakt een dossier op en wil dit publiek maken staking in de pers (juist op het moment dat hij wil publiceren publicatie gaat niet door)
•
ontwerper (vreest voor bonus-malus) l miljoen $ overheid + aannemers 8 miljoen $
•
de verzekering gaat uiteindelijk akkoord met een bedrag van 2 miljoen $
4. Ethische verantwoording: begrippen en modellen Argumenten die je in een bepaalde context belachelijk vindt, zul je in een andere context misschien zelf gaan gebruiken. Modellen worden gebruikt om een structuur te bekomen in ethische vraagstukken.
II.1 De morele groei volgens Kohlberg
•
Kohlberg was een pedagoog
•
hij onderzocht hoe het moreel bewustzijn evolueert bij opgroeiende kinderen en jongeren.
•
hij onderzocht welke verantwoording de jongeren gaven bij ethische problemen 7
•
hij ondervroeg om de drie jaar dezelfde Amerikaanse mannen (van hun 10 tot hun 29 jaar) hij vroeg steeds waarom die bepaalde keuze gemaakt werd bij een vraag
het ging hem niet om de inhoudelijke oplossing van de gestelde problemen, maar veeleer om de redenering die er achter stak: de innerlijke organisatie waardoor de ondervraagden structuur aanbrachten in hun sociale en morele wereld. hij kreeg zes ontwikkelingsfasen 1.
niveau 0: Pré-moreel niveau (0-6j)
•
het onderscheid tussen goed en kwaad is nog niet gebaseerd op gezag of normen
•
er is nog geen motivatie voor hun handelingen
2.
niveau 1: Pré-conventioneel niveau (6-13j)
•
eigenbelang : wat komt mij het best uit
•
aandacht voor de gevolgen van handelen : straf/beloning
•
fase a: ontzag voor macht en vermijden van straf (bv. een fiets krijgen als beloning voor een goed rapport)
•
fase b: het kind baseert zich op hedonisme (uitgaan op aangename ervaringen). Ze beginnen zelf te beslissen op eigen oordeelsvermogen, meestal zinspelend op een beloning
3.
niveau 2: Conventioneel niveau (14-24j)
•
er wordt een oordeel geveld vanuit een groep, als veralgemeend lid van deze groep
•
aandacht voor intentie van handelen: verwachtingen inlossen, orde handhaven
•
bij het niet naleven van externe, aangeleerde regels: schuldgevoelens (t.o.v. anderen) wegens het in gebreke blijven
•
fase c: het verlangen bij een groep te behoren (bv. brommer, drugs hebben om bij een groep te horen)
•
fase d: nog altijd laten leiden door groep, maar met eigen regels binnen de groep, als uiting van gezag en sociale orde
4.
niveau 3: Post-conventioneel (vanaf 25j)
•
persoonlijke verantwoordelijkheid op basis van verinnerlijkte principes, los van het eventueel behoren tot een bepaalde groep
•
bij het niet naleven: wroeging of zelfveroordeling door in het gebreke blijven tegenover eigen morele inzichten
•
fase e: sociaal contract, vrije consensus met democratische overeenkomst, als vertolking van 8
waardevolle principes (men houdt zich nog steeds aan de regels die ze zelf belangrijk vinden) •
fase f: algemene gewetensbeslissingen, persoonlijke principes, gekenmerkt door noodzakelijkheid en algemeenheid (men gaat de regels voorbij en men houdt zich nog enkel aan waarden die in je geïntegreerd zijn. Indien nodig wordt ook ingegaan tegen de wet). De keuzes worden gemaakt vanuit principes.
deeltje WIMPIE: verschillende argumenten om beslissingen te nemen => het gaat niet over welke beslissing je neemt, wel over hoe je de beslissing neemt bv.: ingenieur bij baas gevaarlijk afval dumpen <-> IVAGO (duur) in elke fase van Kohlberg vind je een argument om de kraan open, maar ook dicht te draaien EX: Wat zou Kohlberg hierover zeggen?
BEDENKINGEN: 1.
de leeftijdscategorieën kunnen eigenlijk niet gedefinieerd worden •
de één is al wat trager dan de andere
•
mensen springen naargelang de situatie over van de ene handeling naar de nadere handeling vb. voor rood voetgangerslicht staan op stil kruispunt kijken of er politie is en dan toch oversteken
vanwaar komen de normen? a) bij de 16-jarigen: regels van thuis, school, ... b) bij volwassenen: rechtvaardigheid, socialisme, ... 2.
manier van onderzoeken :
•
tabelletje distilleren (getekend door groep van mensen Amerikaanse mannen)
•
het is beter onderzoek te doen dat voor iedereen toepasbaar is (verschillende culturen, mentaliteiten, geslachten,…)
•
er werden grote verschillen genoteerd wanneer vrouwen werden ondervraagd
II.2 Over menselijke behoeften
De theorie van Maslow: behoeftenpiramide •
ging kijken waardoor de mensen zich laten leiden
•
men ging ook rekening houden met allerlei behoeften die de mensen nastreefden 9
•
Maslow maakte een rangorde op van de menselijke behoeften (in een piramide voorgesteld). Onderaan staan dan een aantal basisbehoeften, die moeten vervuld zijn vooraleer men zinvol kan werken aan de behoeften die hogerop in de piramide staan.
•
1.
zelfverwezenlijking
“eigen talenten exploiteren” waaruit men zijn fierheid haalt (uitdagingen, kunnen presteren) (vb. kinderen opvoedden)
2.
achting
3.
sociale behoeften
4. veiligheid 5. lichamelijke behoeften
gevoel van vertrouwen, respect, waardering niet alleen staan in het leven, eens een klapke kunnen doen werkzekerheid, gerust gevoel, niet te veel zorgen basis (moet sterk genoeg zijn) (vb. slaap, zuurstof, voeding, huisvestiging,…)
•
iemand zal niet op cursus gaan (zelfverwezenlijking) als men niet zeker is van zijn werk
•
naast deze piramide kende Maslow ook nog de cognitieve behoeften: de mensen willen verstaan en kunnen uitleggen. Daarenboven willen de mensen ook weten: feitenkennis, nieuwsgierigheid,…
•
tenslotte spelen ook esthetische behoeften mee: mensen willen schoonheid rondom zich en ervaren lelijkheid als kwaad
•
kritiek De onderste twee niveaus worden wel vrij algemeen erkend, maar voor de hogere liggende niveaus zouden nogal wat appreciatieverschillen meespelen, die o.a. cultuurgebonden zijn. Het ideaal-mensbeeld is er één van zelfverwezenlijking en onafhankelijkheid: een typisch westers en modern ideaal.
•
bedenking: o éénzijdige manier van Westers denken o
bedrijven proberen de mensen psychologisch te binden (hogere trappen van de piramide) vb. sociale contacten bevorderen door het organiseren van feestjes, competities,... MAAR dan moet er eerst voldaan zijn aan de onderste trap bv: veiligheid op het werk => wordt anders ervaren als schijnheilig
o
dat psychologisch binden gebeurd door te zeggen dat het bedrijf de plaats is om zich te ontplooien op die manier worden de mensen meer bedrijfsafhankelijk en stressgevoelig
o
10
II.3 De verantwoordelijke handelende mens
•
responsibility komt van het Latijnse ‘respondre’ wat niet meer wil zeggen dan ‘een zaak
•
wegen’
•
aan de verantwoordelijkheid hangen ook morele gevoelens vast
o vb. de sluiting van Renault o op de vergadering waren 10 man aanwezig: 7 voor en 3 tegen •
elk van die zeven kan zeggen dat het aan zijn stem niet heeft gelegen (dit is echter een excuus om er vanonder te muizen) vb. in Oostmalle
o
WC-kapot (muur afgebroken) 4BK zijn beesten (vandalen) was de conclusie
o op deze manier wordt iedereen over dezelfde kam geschoren terwijl bet er maar 3 of 4 waren die effectief iets gedaan hebben •
mens moet ook zijn verantwoordelijkheid nemen inzake het milieu
•
men koppelt verantwoordelijkheid aan drie dimensies:
1.
subject: wie moet antwoord geven
2.
object: waarover gaat het (“Niets doen is ook iets doen”)
3.
instantie: aan wie moet het uitgelegd worden
II.3.1 Het “subject”: de individuele, verstandige, bekwame, integere mens? (Hart)
a) rolverantwoordelijkheid:
doordat men een bepaalde functie op zich neemt
(als veiligheidsingenieur, als vader, moeder,…)
11
het bedrijf wordt meestal een samenspel van rolverantwoordelijkheden, zoals perschef, verkoopsverantwoordelijke dit kan leiden tot een zekere fragmentatie (zich distantiëren van zijn rol) Dikwijls wordt gezegd: ik doe het omdat ze me het vragen / ik doe maar mijn job Vb.: ingenieur:op werk is hij een wapenproducent, maar thuis een liefhebbende vader Bij sommigen kan dit botsen, bij anderen niet. Koning Boudewijn en abortuswet •
wil ze niet ondertekenen, maar als koning moet hij de wetten ondertekenen rol van de koning
•
hij distantieerde zich van zijn functie en trad af. Zelfs Filip, de troonopvolger wilde niet tekenen.
•
de oplossing kwam er via de wet, nl. indien de koning niet in staat is te regeren dan zal de regering zijn taak overnemen (Martens) •
zodoende werd een dag later Boudewijn weer in staat geacht te regeren en mocht hij weer de troon bestijgen.
in een aantal gevallen kan fragmentatie goed zijn: •
in de medische sfeer: verpleger die opgeroepen wordt naar een ongeluk te gaan waarin zijn vrouw betrokken is
•
gehandicapten die even lachen met hun handicap om even uit de stress te zijn
•
extreem: tijdens de WO moesten de krijgsgevangenen rap geëxecuteerd worden om naar de nachtmis te kunnen gaan op kerstavond
de discussie van rolverantwoordelijkheid vinden we ook terug in film en toneel, nl. de acteurs gaan zo op in hun rol dat ze soms moeilijkheden hebben om na de scène terug te keren naar de werkelijkheid. (vb. Eyes wide shut: Nicole Kidman en Tom Cruise spelen echtpaar in de film, maar waren het toen in het echte leven ook waar ligt de grens?) er zijn maar enkele bedrijven die rekening houden met gewetensbezwaren Peters’ Principle: je kan promoveren totdat je incompetent wordt vb.: ingenieur van 50j: 10% techniek / 90% management (goede ingenieur is niet automatisch goede manager)
b) causale verantwoordelijkheid: •
=> OORZAAK ≠SCHULD
deze verantwoordelijkheid krijg je als je ergens bij betrokken bent, als je aanwezigheid een verschil uitmaakt
•
uw doen en laten doen terzake, men heeft het recht u op te roepen als getuige vb. kinderen schieten in de klas (oorzaak: geweld op tv, film, videospelletjes;…) 12
vb. auto moet vertragen om mij te laten oversteken en raakt aan het volgende kruispunt betrokken in een ongeval
moest ik daar niet moeten oversteken, dan had de auto misschien geen ongeluk gehad
je bent er ± bij betrokken jij bent oorzaak van ongeval; NIET schuldig aan ongeval
c) aansprakelijkheid: (o.a. in juridische context) (soms zonder zelf in de fout te gaan) ook : wie moet je aanspreken om iets gedaan te krijgen het kan gebeuren dat vanuit rolverantwoordelijkheid iemand aansprakelijk is terwijl die niets gedaan heeft vb. kind schopt bal vanuit wei in ruit van de buurman (ouders verantwoordelijk) vb. Dutroux ontsnapt uit de gevangenis en Van De Lannotte (minister binnenlandse zaken) & De Clerck (minister justitie) nemen ontslag
d) capaciteitsverantwoordelijkheid: dit is als je verondersteld wordt iets te kennen (en wat bewezen is), als je bepaalde capaciteiten hebt vb. de meerderiarieheid vanaf 18 contracten tekenen, … vb. helpen als dokter bij accident
rechtspersoonlijkheid: groepen en organisaties moeten onder bepaalde juridische voorwaarden behandeld worden alsof het om personen ging, met eigen rechten en plichten milieuproblematiek: je kunt het de mensen niet kwalijk nemen dat ze een treffelijke levensstandaard willen, maar de afvalproductie kan niet door onze aarde gedragen worden geroezemoes in de zaal: om boven het geluid te komen kan de spreker luider gaan spreken gevolg is echter dat de gehele klas luider gaat klappen ieder deel is geen probleem, maar het totaalresultaat wordt dramatisch Dit is een beperking van het systeem. productaansprakelijkheid : via de rechtbank proberen een schadevergoeding te krijgen 13
1. Fabrikanten van hartkleppen •
indien ze niet functioneert : fataal
•
er kan altijd wel iets mis gaan, ondanks de controle
•
maar de hoge schadevergoeding kan niet wegen op de winst beter stoppen met de productie
•
als ze echter allemaal stoppen is er wel een probleem
•
je kan het de familieleden ook niet kwalijk nemen dat ze denken dat er iets is misgelopen
2. Borstprotheses (vergroting/amputatie)
•
•
er kunnen allergische reacties optreden of er kunnen lekken zijn
•
men keert zich dan tegen de producenten (dit zijn er maar enkele op miljoenen)
als ieder individu micro-rationeel handelt, is daarmee een macro-rationele handeling niet zomaar gegarandeerd
•
we krijgen een irrationeel geheel door microrationele stapjes vb. stedenbouw (ruimtelijke ordening) lintbebouwing mensen die huis willen zetten (waar ze willen, goede bereikbaarheid van het werk) vb. onlogische uitbouw van machinepark plaatsen waar er ruimte voor is (rationeel op dat moment) herplaatsen is soms ook teveel
•
dingen die op zichzelf geen probleem vormen, maar als geheel een tegendraads effect hebben vb. rookgassen van de ene fabriek en de gassen van een andere fabriek neerslag van nevels (wordt een probleem)
•
TA (Technology Assessment): onderzoek naar de gevolgen v technische projecten
•
Technieken uit management opleiding vb. via rollenspelen gevoelig maken voor bepaalde situaties het is didactisch boeiender spel is maar een spel (fout maken is niet zo erg)
•
er zijn nogal wat situaties uit de wereld die parallel lopen met de rollenspelen o
ook in de taal : er zijn nieuwe “players” (concurrenten)
er zijn winnaars en verliezers
verliezen in economisch spel: zware last te dragen (vb. failliet)
er bestaan maar zelden spelletjes waarin iedereen wint
o sommige mensen kunnen zich niet realiseren dat ze terug in de werkelijkheid zitten na 14
het spel o bij de meeste spelen:
vrijwillige keuze voor deelname
is niet zo bij economisch spel (we kunnen niet zeggen dat het ons niet kan schelen dat we failliet zijn)
je kan ook niet zomaar zeggen dat je eruit stapt
je hebt in principe evenveel kans om te winnen, maar niet in het economische spel. Daar hang je af van de samenleving, opvoeding,... (je kan niet zeggen dat je niet meedoet omdat je slechte kaarten hebt)
•
in de economie wordt het speljargon overgenomen
vb. Prisoners Dilemma: (kun je vertrouwen op andere mensen?) o
2 personen die gearresteerd worden voor misdrijf dat ze samen hebben gepleegd, maar wie wat gedaan heeft, is niet duidelijk
o de mensen van het gerecht proberen ze te laten samenwerken met als beloning vermindering of opschorting van straf A spreekt
A zwijgt
B spreekt
4/4
5/0
B zwijgt
0/5
1/1
1/1 wil zeggen l jaar voor A en l jaar voor B o
elk overweegt voor zichzelf wat hij/zij gaat doen het totale resultaat kan niet optimaal zijn (4/4), maar het had erger gekund
o als ze kunnen afspreken en elkaar kunnen vertrouwen, dan kan men het optimale resultaat bekomen
vbn. uit het dagelijkse leven 1.
In Venetië werd een feest georganiseerd voor het goede doel. Iedereen die kwam werd verzocht een envelop af te geven bij het binnenkomen van de zaal. (kosten feest : 6000 fr/man). Als het feest gedaan is blijkt dat meer dan de helft van de enveloppen leeg is en dat er maar enkelen een serieuze som hebben betaald.
2.
Na de wijnoogst is er in een bepaald Frans dorpje een dorpsfeest. Er wordt afgesproken dat de boeren elk een fles wijn meebrengen die dan in een groot vat zou worden gegoten. ALLE boeren hadden water in hun fles gedaan!! 15
3. investeringsbeslissing in bedrijven t.o.v. concurrenten vb. nieuwe milieutechniek die kan renderen op lange termijn bedrijf A: als ik investeer en B niet (prijs zal stijgen) bedrijf B: denkt net hetzelfde dus beiden zullen niet investeren, wat op lange termijn een probleem zal geven, want ze hadden het beter wel gedaan 4. rol van de vakbonden door het bedrijf lam te leggen, kan iets bereikt worden degenen die niet gestaakt hebben zullen toch profiteren van de bereikte voordelen (dit noemt men het Free Rider gedrag)
II.3.4 Het verantwoordingsobject au sérieux genomen: het “informedconsentmodel” II.3.4.1 “Informed consent”: een begrip uit de medische ethiek
•
medische en farmaceutische experimenten “geïnformeerde” toestemming hij/zij geeft toestemming met volle kennis van zaken en in alle vrijheid
•
doel:
de juridische aansprakelijkheid van de verschillende partijen verduidelijken geschikt vertrekpunt om de ethische vraagstelling te structureren
II.3.4.2 Het “informedconsentmodel” breed toegepast
1. vrijwilligheid: zonder dwang, misleiding of bedrog rekening houden met fundamentele rechten van protesterende minderheid
1,2 en 3 zijn
2. kennis: alle informatie op een begrijpelijke manier
niet medisch
3. competentie 4. op brede schaal & in verstaanbare vorm 5. instemming dor de groep die gevolmachtigde vertegenwoordiger is van vele betrokkenen met dezelfde belangen, zorgen en blootstelling aan risico’s vb. overheid: gevolmachtigde vertegenwoordiger van samenleving •
naast rationele factoren om tot een beslissing te komen zijn er ook:
emotionele symbolische
II.5 Over de verantwoordelijkheid van bedrijven II.5.1 Het “stockholdermodel”
Milton Friedman: •
Manuel Velasquez: “alleen individuen kunnen handelingen stellen, en dus 16
verantwoordelijkheid dragen” •
protest tegen bedrijven om sociale belangen aan te wenden
•
‘sociale verantwoordelijkheid’ van de bedrijven is hun winst te verhogen (zonder gebruik te maken van fraude). De sociale verantwoordelijkheid passeert dus langs de boekhouders.
•
economisch:
o
zoveel mogelijk rijkdom: welvaart voor de samenleving (als iemand rijkdom laat liggen, dan zal de samenleving maar zo rijk zijn als mogelijk)
o
geld in aandelen stoppen: de opdracht voor de bedrijven is dan maar zoveel mogelijk winst te maken (indien het bedrijf dit doet, ontloopt het zijn sociale verantwoordelijkheid).
•
de vraag is echter of winst het middel is om het bedrijf te laten voortbestaan is de winst dan het doel of is het een nevenproduct of een noodzakelijk product vb. crèche op werk: kinderen daar droppen kan minder absenteïsme op het werk tot gevolg hebben, dus er wordt meer arbeid verricht, dus er zal meer winst zijn boodschappendienst op het werk: bedrijf doet uw boodschappen om te beletten dat het personeel vroeger vertrekt Deze voorbeelden kunnen goed zijn als je door het meerwerk van het personeel de kosten kunt dekken. Indien dit mogelijk is, is het beter dit niet te doen.
•
Milton Friedman zou de sluiting van Renault goed gevonden hebben, want dit zou op een andere plaats meer winst betekenen wat dan weer ten goede komt van de samenleving.
•
de sociale banden worden geregeld door middel van de winsten van het bedrijf vb. een man wordt ontslagen enkele weken nadat hij was gelauwerd voor zijn arbeid
•
bedrijven zijn enkel economisch actief ze hoeven zich niet bezig te houden met sociale bekommernissen (dit hoeft de overheid maar te doen via de belastingen die wij en de bedrijven betalen aan de staat) vb. als directeur een sociaal project opstart in een bedrijf, dan int hij belastingen van de aandeelhouders (houdt deel van de winst in)
II.5.2 Het sociaalcontractmodel •
teert op de filosofie waarbij er contact is tussen de bedrijven en de burgers
•
niet alleen de aandeelhouders (financieel) zijn de opdrachtgevers van een bedrijf, maar iedereen die het bedrijf kan helpen (die middelen ter beschikking stelt) vb. • bestaansrecht van de bedrijven • onderwijssysteem, want de bedrijven hebben geschoolde arbeiders nodig
•
het is dan maar normaal dat de bedrijven iets terugdoen. Ze stellen een financieel en sociaal
17
verslag op. In dit sociaal verslag staan onder andere het aantal nieuwe werknemers, de sponsoring van culturele activiteiten, het betalen van studiebeurzen van de kinderen van het personeel •
de burger = doel + middel
•
mag je het voortbestaan van een bedrijf als een doel of een middel van de samenleving beschouwen? Bv. wettelijke zelfverdediging wordt aanvaard bij individuen geldt dit dan ook voor de bedrijven?
II.5.3 Het “stakeholdermodel
Freemann •
belanghebbende partijen in een bedrijf (die iets op het spel staan hebben)
•
•
kijken voor elke partij welke de belangen zijn en hoe fundamenteel ze zijn (die belangen zijn zowel kwantitatief als kwalitatief)
•
men moet durven de subjectieve beleving van de belanghebbende partijen in de ogen te kijken
OPM: •
in vele bedrijven wordt het stockjjioldermodel gezien als het eerlijksie en gemakkelijkste model
•
men zal zich verantwoordelijk voelen wanneer men rechtstreeks wordt aangesproken vb. indien men aan een klas vraagt wie er in het weekend kan komen helpen, zal men minder resultaat boeken dan wanneer men het rechtstreeks vraagt aan enkele leerlingen
II.6 Over professionele verantwoordelijkheid en loyautiet
Enkele bedenkingen bij p16-17 •
lovauteit: 18
o
bepaalde verplichtingen hebben tov. mensen waarbij je eigen belangen worden teruggeschroefd (uit solidariteit)
o
“werkt op” de emoties van de mensen vb. een bedrijf maakt elektrische installaties. Iemand belt dat er een defect is. De hersteller van de firma komt het herstellen, maar zegt dat zijn collega gefoefeld heeft bij het installeren van het apparaat. De klant belt naar het bedrijf (wil fouten laten herstellen). De hersteller krijgt op zijn donder omdat hij kritiek gaf op zijn collega's werk in het nabijzijn van een klant. Er wordt van je verwacht datje loyaal bent tov. het bedrijf en dus niet dat je de vuile was gaat gaan buitenhangen. De loyauteit duidt op bepaalde banden tussen het bedrijf en de werknemer. • in termen van familiebanden is loyauteh OK (dit is menselijk) • de vraag is natuurlijk of dit ook moet getransponeerd worden naar de bedrijven, want de bedrijven gebruiken het woord enkel wanneer er problemen zijn • heden ten dage is die emotionele band er niet meer met de bedrijven flexibiliteit • het klinkt heel positief • een of andere vorm die zich kan aanpassen ten gevolge van uitwendige krachten en inwerkingen vb. werknemer moet zich beschikbaar stellen van bedrijf tijdens het weekend eventueel omgekeerd : iets vroeger vertrekken van het werk ten gevolge van uitzonderlijke omstandigheden ais een betonnen balk flexibel is, is dit niet goed als een elastiekje flexibel is, zijn er grenzen aan haar flexibiliteit (vermoeiingsbreuken)
19
