4
e
18 JULI 1896.
Jaargang.
No. 1.
DE YROÏÏW Veertienflaagscli Uil, gniji
mflsM a i e fler arleiieaifi vroaweD. Wij vrouwen van den nieuwen tijd zijn verplicht elkander bij te staan. Vereenigd honden wij de wereld overwinnen.
Hoofdagente voor België : Eiuilie Claeys, Kleistraat 95, Gent.
Redactie en Administratie:
N. VAN KOL, Aywaille bij Luik.
Kan vrij de man zijn waar de vrouw In slavenheetnen zucht ?
Inbond. Onze vierde jaargang. — Ons kleine Goedje. — Bericht. — Vrouwen-Beweging. Nieuw Leven. — Pestalozzi. — Denken is macht. — Ben Vader. — Bladvulling. — Correspondentie. — Stri)dpcnnitig.
!
Onze vierde jaargang. Met b l i j d e n m o e d g a a t „De V r o u w " h a a / v i e r d e n j a a r g a n g in . . . I n d i e n de o u d e a b o n n ó s o n s t r o u w blijven e n h e t a a n t a l l e z e r s s t e e d s geleidelijk blijft s t i j g e n , d a n is h a a r b e s t a a n voorloopig verzekerd. A l s alle b l a d e n die e e n e n o g n i e t z é é r alge. m e e n e r i c h t i n g v e r t e g e n w o o r d i g e n , heeft ook „De V r o u w " m e t m o e i l i j k h e d e n t e w o r s t e l e n g e h a d . Doch o v e r é é n d i n g h a d zij n o o i t t e k l a g e n : o v e r . g e b r e k a a n s y m p a t h i e . De b r i e v e n w a a r i n t e r l o o p s of u i t v o e r i g , a a n „De V r o u w " een hartelijk woordje wordt toegevoegd, vormen een aardig*stapeltje. En het is dit bewustzijn d a t wij e e n p l a a t s j e b e k l e e d e n , e e n w a r m en v r i e n d s c h a p p e l i j k p l a a t s j e , in de s c h a t t i n g v a n z o o v e l e n v o o r w i e wij zeif o p r e c h t e b e w o n d e r i n g en waardeering gevoelen, dat ons lust en moed geeft o m t e w e r k e n z o o l a n g h e t d a g i s . O n s werken moge onvolmaakt zijn; het moge ons zelf a l l e r m i n s t v o l k o m e n b e v r e d i g e n , — z o o l a n g h e t e l e k t r i s c h w e r k t op s o m m i g e h a r t e n e n g e e s t e n , z o o l a n g h e t ook m a a r e n k e l e n t o t bew u s t h e i d b r e n g t v a n e i g e n k r a c h t of i n a n d e r e n d e g e v o e l e n s v a n a l t r u ï s m e en z e d e l i j k e verplichting tegenover den m e d e m e n s e n helpt a a n b l a z e n t o t tfene v l a m , — z o o l a n g is d a t onv o l m a a k t e w e r k e n t o c h n i e t d o e l l o o s of v e r l o r e n . Z e e r z e k e r v o o r mij n i e t - w a n t v a n g e e s t e lijken a r b e i d i s de v r u c h t i n d e e e r s t e p l a a t s e n i n d e r u i m s t e m a t e v o o r h e m d i e a r b e i d t . Met „De i V r o u w " t e s c h r i j v e n v o e d ik mijc z e l v e op, verb r e e d ik m i j n e i g e n b e s t a a n t o t in h e t o n e i n d i g e . A a n d e g e n e n d u s , d i e mij s o m s d a n k e n v o o r e e n of a n d e r a r t i k e l d a t h e n i n ' t b i j z o n d e r trof,
|
Drukker en Hoofdagent voor Holland : t v . II. Vliegen, te Maastricht.
Abonnementsprijs per jaar f 1,50 = fr. 8,00, bi vooruitbetaling. — Losse nummers 3 ct. a n t w o o r d i k : „Niet gij zijt i e t s a a n m i j v e r p l i c h t , m a a r ik o n e i n d i g veel a a n u . W a n t zij die m i j l e z e n d w i n g e n m i j t o t i n w e n d i g e n g r o e i , en zij d i e m i j s y m p a t h i e s c h e n k e n s p o r e n mij a a n die s y m p a t h i e w a a r d i g te w o r d e n . Verschaf ik u n u e n d a n e e n g e d a c h t e n k i e m die z i c h b l o e i e n d o n t w i k k e l t in u w e i g e n g e e s t , of b r e n g i k e e n s l u i m e r e n d g e v o e l i n u w h a r t t o t be-w u s t z i j n - gij a l l e n t e z a m e n m a a k t m i j inw e n d i g rjjk e n z é é r g e l u k k i g . -Zoo zijn wij d a n e l k a n d e r s v e r p l i c h t e n . E n is „De V r o u w " voor v e l e n e e n v r i e n d i n , zij v e r g e e t n i e t d a t o m g e k e e r d mvc v r i e n d s c h a p d e r e d e n i s v a n h a a r bestaan." NELLIE.
Ons kleine Goedje. Bébé jokt 1 „Bébé j o k t , " — a l d u s werd mij op stelligen t o o n v e r z e k e r d d o o r e e n e h u i s g e n o o t e , die t o c h g e n o e g v a n h e t k i n d hield o m het, n i e t z o n d e r . r e d e n t e b e k l a d d e n , djoch a a n d e v o l m a a k t h e i d v a n w i e r o p v o e d k u n d i g i n z i c h t ik r e d e n h a d te t w i j f e l e n . T o c h n a m ik n o t a v a n liet r a p p o r t , m i j n tijd o m te o o r d e e l e n a f w a c h t e n d e . B é b é , — h e t k r e i n e v e n l j e ' d a t n o g vijf j a o r m o e t w o r d e n t e r w i j l ik d i t s c h r i j f — j o k t ! . . . . D a t b e d r o e f d e e n v e r b a a s d e m i j ; n i e t zoo z e e r o m d a t i k ijdel g e n o e g zou zijn o m v a n mijn k i n d e r e n een s p e c i a l e v o l m a a k t h e i d t e v e r w a c h t e n ; w e l n e e n ! „Ik ben e e n m e n s e n e n n i e t s m e n s c h e l i j k s i s m i j v r e e m d , " en ook v a n m f l n k i n d e r e n v e r w a c h t ik n i e t s m e e r d a n e e n norm a a l k i n d zijn e n g e v e n k a n . M a a r . . . ik geloof niet aan het jokken van normale kleine kindor e n . I k w e e t n i e t waaromeen k l e i n k i n d in norm a l e o m s t a n d i g h e d e n - j o k k e n z o u . I k begrijp n i e t w a a r o m P l a t o , d i e d e ziel k e n d e d o o r wijsg e e r i g e a n a l y s e , zoo v a s t z o u h e b b e n g e b o u w d op den ons aangeboren w a a r h e i d s z i n ; noch w a a r o m Christus, die d e a m e n s c h k e n d e door g o d d e l i j k e i n t u ï t i e , zou h e b b e n g e z e g d „ i n d i e n gij n i e t w o r d t gelijk de k i n d e r k e n s zoo k u n t gij het koninkrijk Gods niet b i n n e n g a a n , " — indien n i e t d e ziel v a n h e t k l e i n e k i n d d e t y p e w a s v a n al w a t w a a r , o p r e c h t en o n g e v e i n s d i s . . . . E n mijn B é b é zou j o k k e n ! H o e n u ? S t o n d ik h i e r d a n voor e e n a b n o r m a a l g e v a l , voor e e n pro-
2
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
d u e t van v i c i e u s e erfelijkheid? Of wel, g e b e u r d e h i e r ' a l w e d e r w a t in z o o v e e l m i l l i o e n é n g e v a l l e n p l a a t s heeft, en w a t r e e d s zoo o n t e l b a r e k i n d e r zieltjes heeft g e k r e n k t en k i n d e r l e v e n s heeft v e r g i f t i g d : begrepcn.vi\$ v o l w a s s e n e n h e t k l e i n e kind niet ? H o e h e t zij, ik n a m n o t a v a n h e t g e h o o r d e e n besloot, d e n l i e v e n k l e i n e n z o n d a a r n o g w a t s c h e r p e r w a a r te n e m e n . E n weldra leverde-hij m i j zelf h e t b e w i j s v a n . . . Wij z u l l e n zien w a t . I k w a s vier d a g e n v a n h u i s g e w e e s t en t h u i s k o m e n d e v e r n a m ik d a t B é b é , k o r t n a m i j n ver t r e k , e e n heel s t o u t e bui had g e h a d , d o c h al d e n o v e r i g e n tijd v o o r b e e l d i g zoet w a s g e w e e s t . Ge w a p e n d m e t d e z e w e t e n s c h a p n a m ik h e t v e n t j e op m i j n s c h o o t en v r o e g : „Ben j e z o e t g e w e e s t t e r w i j l M a m a w e g w a s ? ' " — J a , Maatje. — „Alle dagen z o e t ? " — J a ! — „Niet één keer s t o u t ? " — N e e n ! — D u s h e t is t o c h zoo, d a c h t bij mij zelf, hij j o k t ! Rn t o e n : „ D e n k e e n s g o e d n a : n i e t é é n k e e r s t o u t ? " — N e e n Maatje! — „Ook n i e t t o e n Marie j e m o e s t b e k n o r r e n o m d a t j e e e n flesch h a d v u i l g e m a a k t en j e zoo e r g , e r g driftig w e r d ? " — J a , t o e n w e l . — „ W a a r o m h e b je dat nu niet verteld aan M a m a ? " — Ik w a s h e t v e r g e t e n ! — Ook d a t k a n e e n j o k k e n t j e zijn, d a c h t i k ; m a a r ik w i l d e d e b e s c h u l d i g i n g n i e t u i t s p r e k e n voor en a l e e r ik h e t e e n s w a s m e t mijzelf. D u s v e r g e n o e g d e i k mij m e t , t u s s c h e n t w e e l i e f k o z i n g e n in, de v e r m a n i n g te g e v e n : „ B é b é m o e t altijd alles, a a n m a m a ver tellen en alles precies vertellen zooals h e t i s ; ook a l s B é b é s t o u t i s g e w e e s t , w a n t d a n k a n M a m a h e m i m m e r s h e l p e n o m z o e t t e w o r d e n ?" I n t u s s c h e n d a c h t ik n a o v e r 't g e v a l , t r a c h t e n d e mij k l e i n te m a k e n en d e n g e d a c h t e n g a n g v a n h e t k i n d t e v o l g e n . Indien hij g e j o k t h a d , d a n zeer zeker niet uit vrees. Goddank, mijn k i n d e r e n vreezen mij niet, zij v e r t r o u w e n m i j ; n o g n o o i t h e b b e n zij g e t r a c h t e e n fout v o o r m i j t e v e r b l o e m e n . Waarom zou hij d a n t o c h h e b b e n g e j o k t ? . . . D a a r g i n g mij e e n s k l a p s e e n licht o p ! Het kind had i n ' t geheel niet gejokt; h e t is e e n v o u d i g niet k l a a r m e t het preciseeren v a n de b e g r i p p e n tijden tijdsverdeelingen met het ciasseeren der gebeurtenissen in den tijd. Wij v o l w a s s e n e n k u n n e n wel niet zeggen w a t tijd i s , m a a r wij w e t e n d a t hij is e n h e b ben geleerd h e m te 'behandelen. N a a r m a t e een m e n s e n t r e e d t in h e t v r u c h t g e b r u i k zijner ziels v e r m o g e n s , l e e r t hij d e n tijd o v e r z i e n , h e m a f m e t e n , h e m afdeelen in v a k k e n ; t u s s c h e n i e d e r e t w e e m e r k w a a r d i g e feiten in zijn l e v e n , d i e a l s 't w a r e de b e s c h o t t e n v o r m e n v a n h e t v a k , c l a s s e e r t h i j , in c h r o n o l o g i s c h e v o l g o r d e , de m i n d e r m e r k w a a r d i g e . Hoe meer i e m a n d zijn g e d a c h t e n b e p a a l t t o t zijn e i g e n l e v e n e n w e i n i g of n i e t s d a a r b u i t e n ziet, d e s t e g r o o t e r w a a r d e h e c h t hij a a n n i e t i g e v o o r v a l l e n in zijn b e s t a a n , en d e s t e k l e i n e r e n voller zijn d e v a k j e s , d e s t e n a u w k e u r i g e r zijn de feitjes ge rangschikt. Idioten en geesteszwakken houden e r i n 't g e h e e l g e e n classificatie o p n a . M e n s c h e n die veel m e t d e n g e e s t e n d e ziel l e v e n , die v o o r t d u r e n d zich z e i v e n t o e t s e n a a n de m e n s c h h e i d e n d e m e n s c h h e i d a a n zich zelf e n d i é z i c h b e w u s t zijn v a n h u n b e t r e k k e l i j k k l e i n e e n b e t r e k k e l i j k g r o o t e b e t e e k e n i s in de w e r e l d , zijn m e e r a r t i s t i e k d a n n a u w g e z e t i n h e t r a n g s c h i k k e n h u n n e r l e v e n s e r v a r i n g e n ; zij c i a s s e e r e n ze m i n d e r n a a r d e v o l g o r d e , d o c h g r o e p e e r e n ze v e e l e e r n a a r d e zedelijke of i n t e l l e c t u e e l e b e t e e k e n i s d i e zij e r a a n t o e k e n n e n . E n k l e i n e k i n d e r e n ? Voor h e n zijn d e g e b e u r t e n i s s e n a l s
d w a a l l i c h t j e s ' i n e e n p i k d o n k e r e n n a c h t ; zij z i e n ze, m a a r w e t e n ze n i e t t h u i s t e b r e n g e n , n i e t t e fixeeren, n i e t te p l a a t s e n in h e t hokje, w a a r i n ze c h r o n o l o g i s c h t e h u i s b e h o o r e n . D a t l e e r e n zij e e r s t al d o e n d e , n a a r m a t e zij o u d e r w o r d e n . De k i n d e r e n g e v e n n i e t allen o m s t r e e k s d e n zelfden tijd blijken v a n h e t b e g r i p „ t i j d " , of a l t h a n s „ t i j d s v e r d e e l i n g " , in b e w e r k i n g g e n o m e n te hebben. Ik h e b k i n d e r e n v a n 8 en 4 j a a r o n t m o e t die van „ m o r g e n " , „gisteren", „ver-, leden week" spraken als volwassen m e n s c h e n ; of d i t n u e e n b e w i j s w a s v a n g r o o t e i n t e l l i g e n t i e of' wel d a a r v a n d a a n k w a m d a t # i j v a n h u n ouders leerden zeer groote beteekenis te h e c h t e n aan zeer kleine g e b e u r t e n i s s e n , en d a a r d o o r reeds vroeg tot een zekere classificatie k w a m e n , h e b ik n i e t k u n n e n n a g a a n . Bij m i j n e i g e n k i n d e r e n o n t w i k k e l d e zich h e t t i j d s b e g r i p u i t e r s t langzaam ; deels waarschijnlijk ten gevolge van m i j n e i g e n v o o r b e e l d en i n v l o e d , w a n t ik b e n een j a m m e r l i j k t i j d r e k e n k u n d i g e ; deels ook o m d a t zij, v e r s t a n d e l i j k , d e n l a n g z a m e n g r o e i v e r t o o n e n d e r p l a n t e n die tot e e n l a n g e n k r a c h t i g l e v e n zijn v o o r b e s t e m d . Mijn m e i s j e , d a t toch een m e e r m a t h e m a t i s c h e n aanleg toont, k w a m e e r s t op h a a r vijfde j a a r , d o c h t o e n g e heel spontaan, tot de o n t d e k k i n g „dat iedere d a g d r i e n a m e n h e e f t : m o r g e n , v a n d a a g en g i s t e r e n . " Bij m i j n j o n g e n , die w e l d r a v i j f j a a r w e z e n zal, l i g g e n de b e g r i p p e n v a n tijd e n v o l g o r d e n o g in do m e e s t v o l m a a k t e v e r w a r r i n g . Hij n o e m t g i s t e r e n m o r g e n en heeft v a n al w a t in d e t o e k o m s t l i g t g e e n a n d e r e d a n h o o g s t vage voorstellingen. Eerst sinds eenige m a a n d e n heeft hij in zijn g e s c h i e d e n i s e e n j a a r I vastgesteld, en dit w o r d t a a n g e g e v e n door h e t v e r d w i j n e n v a n h e t v l e e s c h v a n o n z e tafel. Al w a t voor h e m . i n h e t v e r r e v e r l e d e n ligt b e h o o r t l o t d e n tijd „ t o e n w i j n o g d o m w a r e n " , d. w . z. „ t o e n w y n o g v l e e s c h a t e n ; " al h e t m e e r n a b i j l i g g c n d e t o t h e t t i j d p e r k „ t o e n wij al s l i m w a r e n " , d. w . z. t o e n wij g e e n v l e e s c h m e e r meer aten. Maar, v r a g e n w e l l i c h t s o m m i g e n , w a t h e b b e n wij n u t o c h t e m a k e n m e t al d e z e n i e t i g h e d e n u i t N e l l i e ' s k i n d e r k a m e r ? . . . N i e t s , i n d i e n gij l i e v e r u w e c o u r a n t l e e s t d a n in de ziel v a n h e t k i n d . A l l e s , veel t e n m i n s t e , i n d i e n gij b e g r i j p t d a t ik mijn k i n d e r e n voor u o n t l e e d , o m u t e h e l p e n het k i n d t e l e e r e n k e n n e n en uw k i n d t e v e r s t a a n . W a n t de k i n d e r z i e l k u n d e i s e e n t a k v a n s t u d i e die d o o r alle e e u w e n h e e n m a a r al t e s c h r o m e l i j k is v e r w a a r l o o s d . T e n a l l e n tijde h e b b e n de v o l w a s s e n e n in 't k i n d e e n m e n s e n in ' t k l e i n g e z i e n , h e b b e n z e d e r e i n e o p r e c h t e kinderziel afgemeten naar het vaak bedorven e n a l t o o s v e r w a r d e c o m p l e x d a t wij m e n s e h e n ziel n o e m e n ; h e b b e n zij a a n h e t k i n d z o n d e n toegekend en van het kind begrippen geeischt die h e t n i e t h e b b e n kon; h e b b e n zij h e t t e g e l i j k e r tijd o v e r s c h a t e n o n d e r s c h a t . D o c h b e g r e p e n h e b b e n zij h e t n o o i t ; e n k o n d e n de k i n d e r e n h u n ge schiedenis schrijven, ach, die bladzijden w a r e n misschien nog meer doorweekt van tranen dan die w a a r o p de V r o u w en h e t P f o l e t a r a a t h u n lotgevallen boeken. Het kind echter k a n niet spreken, k a n niet klagen; het moet geduldig w a c h t e n tot d a t een m e e r verlicht, een m e e r hu m a a n g e s l a c h t zijn zieltje d o o r v o r s c h t e n h e m eindelijk geeft w a t h e m t o e k o m t . De r e v o l u t i e , die P e s t a l o z z i en F r o e b e l h e b b e n t e w e e g g e b r a c h t in de o p v o e d k u n d e , is uit s l u i t e n d d a a r a a n t e d a n k e n d a t zij de ziel v a n h e t k i n d k e n d e n e n v e r s t o n d e n . Zij p a a r d e n
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. w i j s g e e r i g e ' a n a l y s e a a n goddelijke intuïtie, en d a t m a a k t e hen tot geniale opvoedkundigen. Al z o u d e n h u n m e t h o d e n v e r o u d e r e n , h e t p a d d a t zij b a a n d e n zal blijven b e t r e d e n w o r d e n . E v e n a l s de m e n s c h h e i d , h a a r s o n d a n k s en wellicht onbewust, telkens weder terugkeert tot de ideeënleer v a n Plato en de zedeleer van C h r i s t u s , zoo z a l zij in l a t e r e e e u w e n , n a w i e w e e t w e l k e a f w i j k i n g e n , t e r u g k o e r e n t o t d e opvoe-, dingsleer v a n Pestalozzi en Froebel. W a t dezen dedon voor de praktijk der opvoeding, d a t doen sedert weinige tientallen van jaren m a n n e n als Spencer, 'Paine, P r e y e r , Egger, Perez, voor de w e t e n s c h a p der k i n d e r z i e l k u u d e . Deze m a n n e n h e b b e n h e t n i e t b e n e d e n zich geacht, zich neder t e z e t t e n a a n d e w i e g e n in d e k i n d e r k a m e r e n alle b l i k k e n , g e b a r e n , u i t i n g e n v a n h e t k i n d g a d e te s l a a n ; te s p r e k e n m e t v e r s t a n dige m o e d e r s en v e r p l e e g s t e r s ; t e snuffelen in d e d a g b o e k j e s w a a r i n m o e d e r s s o m s h a a r w a a r n e m i n g e n o m t r e n t liet k i n d n e d e r schrijven. En zeer zeker p l u k k e n de k i n d e r e n reeds nu de v r u c h t e n van dien arbeid, w a n t i e d e r g o e d w e r k d r a a g t zijn e i g e n v r u c h t . Doch e e r s t d a n , w a n n e e r alle m o e d e r s k i n d e r z i e l k u n d e z u l l e n b e o e f e n e n m e t h e t e e n i g e doel, h a a r e i g e n kind te v e r s t a a n en gelukkig te m a k e n , eerst d a n b r e e k t d e g o u d e n e e u w voor o n s l i e v e k l e i n e goedje a a n .
3
u i t zijn bedje in m i j n b e d k r o o p o m zich in m i j n a r m e n t e n e s t e l e n , zei h i j , g e h e e l o n g e vraagd : „Mama, ik w a s het heusch vergeten d a t ik s t o u t ' w a s g e w e e s t " . H e t e e n i g e w a t a l s motief voor den leugen had k u n n e n dienen : — d e v r e e s o m u i t t e k o m e n v o o r e e n fout, — bestond d u s niet, w a n t h e t kind b e k e n d e zijne fout. E r g o , b e s t o n d d e l e u g e n óók n i e t . M a a r i n t u s s c h e n h a d h e t k i n d t o c h gevoéld d a t i k a a n zijn w o o r d e n twijfelde, a n d e r s w a s hij e r n i e t op t e r u g g e k o m e n . Die z w e e m v a n t w i j fel h a d h e m g e h i n d e r d , e n d a a r o m b r a c h t hij zijn a a n g e l e g e n h e i d j e n o g m a a l s v o o r d e r e c h t bank van h e t moederlijk gevoel. Ik o m h e l s d e h e t k i n d e n z e i : „ V e n t j e , M a m a gelooft j e . " M a a r in m i j n h a r t d a c h t i k : „'t Zal m i j n i e t w e e r g e b e u r e n d a t ik, door o n v o l d o e n d e zielso n t l e d i n g , m i j n k i n d ook m a a r flauwtjes verd e n k v a n e e n fout d i e èn m e t zijn leeftijd è n m e t zijn n o r m a l e o p v o e d i n g e n o m s t a n d i g h e d e n in strijd i s . " W a n t e r is in h e t k i n d e r l e v e n g e e n g r o o t e r verdriet d a n d i t : verdacht te worden, — en d o o r d e m o e d e r n o g w e l , - v a n f o u t e n of gevoelens w a a r a a n het kind volmaakt onschuld i g i s ; e n e r is in d e o p v o e d i n g g e e n s l e c h t e r raadgever d a n dit artikel uit den Heidelbergs c h e n C a t e c h i s m u s „dat de m e n s c h (dus ook h e t kind,) o n b e k w a a m is t o t e e n i g goed eri g e n e i g d t o t alle k w a a d " . V a n die s t e l l i n g uitg a a n d e k o m t m e n er toe h e t n o g zeer j o n g e D a t d e E m i l e v a n P o u s e a u in zijn tijd z u l k k i n d r e e d s t e v e r d e n k e n v a n b o o s opzet, w a a r e e n g e w e l d i g e n o p g a n g m a a k t e ; d a t d e Télé- h e t e n k e l u i t o n k u n d e d w a a l t . E n n u b e w e e r m a < | u e v a n F é n é l o h w e l u i t d e m o d e r a a k t e ik n i e t d a t d e k i e m e n a l l e r b o o s h e i d n i e t m a a r e i g e n l i j k n i e t v e r o u d e r d e , e n d a t P l a t o ' s z o u d e n a a n w e z i g zijn in h e t k i n d ; m a a r i k R e p u b l i e k e e u w i g j o n g blijft, k o m t d a a r v a n - h o u d s t a a n d e d a t o p z e t t e l i j k j o k k e n in strijd d a a n d a t d e z e m a n n e n h u n w i j s h e i d n i e t k l e e d - is m e t h e t w e z e n v a n h e t k l e i n e k i n d . Dit d e n in a f g e t r o k k e n r e d e n e e r i n g e n , m a a r v a s t - k e n t h e t o n d e r s c h e i d t u s s c h e n g o e d e n k w a a d knoopten a a n i e t s l e v e n d s : e e n k i n d , e e n n o g n i e t n a u w k e u r i g g e n o e g o m zich v o o r jongeling, een verdichte m a a t s c h a p p i j . En de het k w a d e te s c h a m e n , d a a r o m toont h e t o n s eenvoudigste opvoedkundige schets heeft, ook zoo n a ï f a l l e s w a t e r i n h e m o m g a a t . T e d u n k t m i j , v o o r a l v o o r m o e d e r s , m e e r w a a r d e liegen b e g i n t h e t d a n e e r s t w a n n e e r h e t bew a n n e e r d a a r i n zielkundige a n a l y s e w o r d t g e - ' m e r k t dat h e m , voor h e t doen van s o m m i g e oefend o p h e t e e r s t e b e s t e levende k i n d , d a n d i n g e n , e e n s t r e n g e b e r i s p i n g of b e s t r a f f i n g w a n n e e r h e t e e n a f g e t r o k k e n v e r h a n d e l i n g is, w o r d t t o e g e d i e n d , — h e t l a a t s t e s o m s z o n d e r g e b o u w d o p e e n v o o r a f b e p a a l d e s t e l l i n g . Mijn v o r m v a n p r o c e s . H e t zal d a n n i e t die d i n g e n k i n d e r e n n u zijn a l t o o s o m m i j h e e n e n l e v e - l a t e n o m d a t z e k w a a d zijn in zich zelf, m a a r r e n mij d e stof t o t allerlei o p m e r k i n g e n en h e t zal ze in ' t verborgen doen o m d a t de ontb e s p r e k i n g e n , waar-van a n d e r e , v o o r a l z e e r d e k k i n g t j t b e r i s p i n g e n s t r a f leidt. H o o g e r j o n g e m o e d e r s r e c h t s t r e e k s of z i j d e l i n g s p a r t i j d a n die o v e r w e g i n g s t a a t bij d e g r o o t s t e helft k u n n e n t r e k k e n . Ik zou w e n s c h e n d a t a n d e r e d e r m e n s c h e n h e t peil v a n z e d e l i j k h e i d n i e t ; m o e d e r s d e f o u t e n v e r m e d e n d i e ik voel en m a a r h e t z o u bij a l l e n h o o g e r s t a a n i n d i e n e r k e n b e g a a n t e h e b b e n in d e o p v o e d i n g m i j n e r m e n in d e ziel v a n h e t j o n g e k i n d d e g r o n d k i n d e r e n , z o o a l s ik h e b g e t r a c h t d e f o u t e n t e s l a g e n e e n e r e d e l e r m o r a a l h a d g e l e g d . vermijden die ik anderen zag begaan j e g e n s W a a r e e n j o n g k i n d liegt, d a a r zijn d e o u de h u n n e . . . ders er i n d e n r e g e l d e schuld van . . . „Maar," K e e r e n wij n u v o o r e e n o o g e n b l i k t e r u g t o t z u l l e n v e l e n z e g g e n , „wij h o u d e n o n z e k i n d e „ d a t j o n g e t j e d a t zoo j o k t e " . ' r e n t o c h t r o u w v ó ó r „ d a t zij n i e t j o k k e n m o g e n . " " . . . „ M a a r " , a n t w o o r d ik, „ d a t i s j u i s t de v e r k e e r d s t e w e g d i e n gij k u n t i n s l a a n . " I n o n z e n tijd b e g i n t m e n h e t o n o p v o e d k u n N o g n i e t t e n volle vijf j a a r ; m e t z e k e r e beg r i p p e n n o g v e r w a r d e n o n b e s t e m d l i g g e n d i n d i g e v a n verboden i n t e zien. I n d e r d a a d , w a t zijn h o o f d j e ; vol b l i j d s c h a p è n o v e r M a m a ' s v o o r zedelijke b e t e e k e n i s heeft d a t „gij z u l t t e r u g k o m s t è n i n h e t b e w u s t z i j n d a t hij o v e r n i e t l i e g e n ? " J a w a t v o o r b e t e e k e n i s o v e r ' t ' t a l g e m e e n z o e t w a s g e w e e s t ; — w a s h e t w o n - g e h e e l ? w a t is l i e g e n ? „ O n w a a r h e i d s p r e k e n " , d e r d a t h e t k i n d zich n i e t zoo e e n s k l a p s r e - z u l l e n d e m e e s t e n z e g g e n , ' e n in d e z e o m z e t k e n s c h a p k o n g e v e n v a n d e n v o l l e n o m v a n g t i n g s c h u i l t e e n k o l o s s a l e fout. J a , t a a l k u n d i g en de j u i s t e b e g r e n z i n g dier vier d a g e n en is h e t z ó ó : liegen is o n w a a r h e i d spreken. Maar v a n het rechte tijdstip w a a r o p de s t o u t e b u i z e d e k u n d i g ? . . . Voor d e hoogste, ongeschreh a d p l a a t s g e h a d ? H o e m e e r i k e r o v e r n a - v e n z e d e w e t in o n z e ziel k a n , in b e p a a l d e ged a c h t , h o e m e e r ik e r v a n o v e r t u i g d w a s d a t v a l l e n , h e t s p r e k e n d e r w a a r h e i d e e n z e d e l i j k e e r g e e n k w e s t i e w a s v a n j o k k e n . E n h e t k i n d l e u g e n zijn, e n o m g e k e e r d . Doch o m in d i e n k w a m m i j d i t zelf b e v e s t i g e n . T o e n hij d e n z i n w a a r t e zijn, d i e n e n wij i n w e n d i g e e n bev o l g e n d e n m o r g e n bij ' t k r i e k e n v a n d e n d a g t e r e n m a a t s t a f te h e b b e n d a n d a t „gij z u l t
i
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW
n i e t l i e g e n " ; en o m o n z e k i n d e r e n o p t e voe- e n , in p l a a t s v a n o n o p h o u d e l i j k a a n h e n t e t o r den tot w a r e m e n s c h e n , tot r e c h t e r s over zich n e n en t e snoeien, e e n s h a d d e n r o n d g e k e k e n in zelf, d i e w e t e n w a n n e e r e n in h o e v e r r e e e n d e vrije n a t u u r . W a t g e b e n r t d a a r ? U i t dezelfde hoogere wet d a n het verbod van liegen een z o n n e w a r m t e , regendroppels en zuurstof, onta f w i j k i n g d e r officieele w a a r h e i d s p r e k e r i j ver- w i k k e l e n z i c h d a a r d e k r a c h t i g s t e e n d e liefeoorlooft, d i e n e n wij d a t verbod t e v e r v a n g e n l i j k s t e p l a n t e n in d e s c h o o n s t e v e r s c h e i d e n h e i d : d o o r e e n gebod ? N e e n , d a t óók n i e t . G e b o d e n de eik e n h e t m o s , de h a g e r o o s e n h e t v e l d k l o k j e , zijn o p v o e d k u n d i g n i e t veel m e e r w a a r d d a n e n d u i z e n d e n p l a n t e n t y p e n die i e d e r e e n e i g e n v e r b o d e n . Wij m o e t e n o n z e n k i n d e r e n e e n - w e z e n , e e n e i g e n k a r a k t e r v e r t o o n e n ; en a l l e n v o u d i g l e e r e n : de w a a r h e i d lief t e h e b b e n ; e n veel m o o i e r , veel g e z o n d e r , v e e l d i c h t e r l i j k e r d a a r t o e m o e t e n wij w a a r zijn t e g e n o v e r h e n , e n s c h i l d e r a c h t i g e r d a n de v e r k u n s t e l d e sieren h e n a l d u s u i t n o o d i g e n w a a r t e blijven te- p l a n t e n o n z e r t u i n e n e n k a s s e n . N i e t d a t i k i e t s heb tegen het k w e e k e n en veredelen v a n genover ons. W a a r zijn, — d a t o m v a t a l l e s : o n s g e h e e l e p l a n t e n . M a a r e e n m e n s e n i s n i e t in alle o p z i c h i n n e r l i j k e n u i t e r l i j k w e z e n ; o n s d e n k e n , s p r e - t e n m e t alle p l a n t e n t e v e r g e l i j k e n . S n o e i e n k e n e n d o e n , o n s w e t e n en k e n n e n , z o e k e n e n e n o p b i n d e n m o g e e e n u i t s t e k e n d e m e t h o d e s t r e v e n , o n s r e d e n e e r e n en b e s l u i t e n . De w a a r - zijn voor o o f t b o o m e n , die e i g e n l i j k g e e n a n d e r h e i d i s é é n e n o n d e e l b a a r ; zij ligt d i e p ver- k a r a k t e r m e e r h e b b e n d a n d a t v a n d e n m e n s e n s c h o l e n in i e d e r e m e n s c h e n z i e l a l s e e n b r o n t e d i e n e n , d i e d e e u n u c h e n zijn g e w o r d e n v a n v a n h e l d e r , z u i v e r w a t e r . De o p v o e d i n g d i e h e t p l a n t e n r i j k e n g e e n e i g e n i n d i v i d u a l i t e i t m e n o n s geeft, d e v o o r b e e l d e n die wij z i e n , m e e r v e r t o o n e n ; a a n e i k e n e c h t e r , a a n p a l m e n v e r g i f t i g e n v a a k d i e b r o n ; en op z e k e r e n leef- en a n d e r e d e l g e b o o m t e en a a n d e liefelijke tijd d o e n h a r t s t o c h t e n e n e i g e n b e l a n g h a a r b l o e m e n d e s v e l d s l a a t m e n h u n v o l l e n , v r i j e n w a t e r e n vuil e n t r o e b e l w o r d e n . Doch in h a a r w a s d o m . E n w i e d e n k t a a n v a s t h e i d e n k r a c h t , o o r s p r o n g i s e n blijft zij r e i n . De m e e s t be- of a a n s l a n k h e i d e n n a t u u r l i j k e g r a t i e , of a a n d o r v e n m e n s e n , die d e n m o e d heeft in zich lieftalligen e e n v o u d , die k i e s t d e n eik en d e p a l m zelf t e r u g t e k e e r e n tot die b r o n e n v a n h a a r e n d e b l o e m e n d e s v e l d s t o t z i n n e b e e l d e n , d u s j u i s t die p l a n t e n d i e z i c h d o o r v o l k o m e n v r i j e n w a t e r t e p r o e v e n , i s g e r e d , i s h e r b o r e n . Hij groei hebben o n t w i k k e l d tot s p r e k e n d e plank a n n i e t m e e r o n g e d a a n m a k e n w a t hij d e e d tenkarakters, e n d a c h t , m a a r hij k a n e e n n i e u w l e v e n beginnen, kan weer worden als een kindeke, k a n Zoo ook d e m e n s e n . Geef h e t k i n d g e e n dor van den m e e s t verworpene onder de verwor- s a m e n s t e l van voorschriften en verboden o m p e n e n de b e s t e w o r d e n o n d e r d e b e s t e n , in- zijn zedelijk i k t e v o r m e n . Geef h e t d e n vold i e n hij zijn z o n d i g „ i k " s l e c h t s d u r f t s p i e - l e n z o n n e s c h i j n u w e r g r o o t e liefde e n d e r e i n e gelen in e n afwasschen m e t h e t heldere w a t e r zuurstof eener helder - verstandelijke ontwikder waarheid. k e l i n g ; l a a t h e t l e v e n m e t zijn e r v a r i n k j e s , Bij h e t k l e i n e k i n d , zóó a l s h e t v a n n a t u r e t e l e u r s t e l l i n k j e s e n v e r d r i e t j e s zorgen voor is, vloeit die bron o n b e l e m m e r d e n o n b e z o e - s c h a d u w , r e g e n en o n w e e r . . . e n l a a t v e r d e r deld. Al w a t wij t e d o e n h e b b e n b e p a a l t zich de k i n d e r e n vrij. o, I n h u n v r i j h e i d z u l l e n z e e i g e n l i j k h i e r t o e : d i e b r o n n i e t t e v e r s t o p p e n , d i k w i j l s o n b e h o o r l i j k e d i n g e n z e g g e n of d o e n ; n i e t t e v e r o n t r e i n i g e n . H e t k i n d is v a n n a t u r e d i k w i j l s i n b r e u k m a k e n o p de z i n l e d i g e vorw a a r ; h e t Kent n o c h d e v r e e s , n o c h d e v a l s c h e m e n e e n e r b e l e e f d h e i d die n i e t u i t h e t h a r t v o o r t s c h a a m t e , n o c h d e b a a t z u c h t i g e b e r e k e n i n g v l o e i t ; d i k w i j l s op a n d e r e n d e n i n d r u k m a k e n die o n s d o e n o n t r o u w w o r d e n a a n de w a a r h e i d , v a n o n o p g e v o e d , j a v e r w a a r l o o s d t e zijn, — t e n z i j wij h e m d a t a l l e s b i j b r e n g e n . Hij v o e l t d o c h w a t d o e t h e t e r t o e , i n d i e n zij z i c h v o r m e n b y i n t u ï t i e d a t de w a a r h e i d é é n e n o n d e e l - t o t e i g e n k a r a k t e r s , i n d i e n zij o n d e r u w w a k e n d b a a r i s , e n d a t h e t n i e t v o l d o e n d e i s „ w a a r - oog, z i c h v o o r t d u r e n d l a v e n d a a n u w liefde, zich h e i d t e s p r e k e n " in d e n g e w o n e n zin, m a a r d a t v o o r t d u r e n d o n d e r d o m p e l e n d in d e w a a r h e i d s m e n ook waarheid m o e t doen in alle m o g e l i j k e b r o n in h u n b i n n e n s t e , zich z e i v e n e e n z e d e o p z i c h t e n , w a a r m o e t zijn in h e t g r o o t e en in w e t b o e k s a m e n s t e l l e n d a t t e g e l i j k e r t i j d algeh e t k l e i n e , in zijn d o e n e n zijn l a t e n . Feitelijk m e e n - m e n s c h e l i j k e n i n d i v i d u e e l i s ? is er niets gemakkelijker dan een kind w a a r Wérkelijk, w a a r het zedelijke v o r m i n g betreft, t e d o e n z i j n ; w a n t h i e r i n i s hij d e m e e s t e r ; w e t e n de k i n d e r e n b e t e r d a n wij w a t h e n toei n d i e n wij s l e c h t s d e n m o e d h e b b e n d i t t e er- k o m t ; m i t s wij h e n m a a r d e g r o n d s t o f f e n z u i k e n n e n e n d a a r i n zijn e i g e n o n b e w u s t e a a n - v e r e n in o v e r v l o e d v e r s c h a f f e n , z u l l e n zij zich w i j z i n g e n t e v o l g e n , d a n g a a t a l l e s v a n zelf d a a r u i t w e l a s s i m i l e e r e n w a t a a n h u n k a r a k t e r en k o m t h e t altijd g o e d u i t . past. D o c h o m w a a r t e k u n n e n zijn m o e t m e n Ik ken geen k i n d e r e n die een k o r t e r w e t b o e k z i c h zelf zijn ; e n d i t r e c h t w o r d t a a n z e e r vele, h e b b e n d a n de m i j n e . „Stel v e r t r o u w e n in M a m a " , zoo n i e t d e m e e s t e , k i n d e r e n o n t h o u d e n . I n i s e r e i g e n l i j k de g e h e e l e i n h o u d v a n , e n d i e i s v e r r e w e g de m e e s t e g e z i n n e n w o r d e n de kin- natuurlijk niet tot h e n g e k o m e n als een opzetter e n o p g e v o e d v o l g e n s e e n b e p a a l d m o d e l e n lijk k l a a r g e m a a k t e w e t , m a a r a l s e e n v a n z e l f b e s t a a t de geheele pedagogische wijsheid der o n t s t a a n iets. Omgekeerd luidt mijn geheele o u d e r s u i t d e s t r e n g e h a n d h a v i n g v a n e e n ze- p e d a g o g i s c h e w e t b o e k : „ H e b v e r t r o u w e n in k e r a a n t a l „ d a t zul j e " e n e e n a n d e r a a n t a l d e n a t u u r v a n h e t k i n d . " H e t g e v o l g v a n e e n „ d a t m a g n i e t " . Ze zijn v o l k o m e n t e g o e d e r e n a n d e r i s , d a t m i j n k i n d e r e n g e e n m i s b r u i k m a t r o u w ; en h u n g r o o t e , opofferende liefde, ge- k e n v a n h u n s c h i e r o n b e p e r k t e v r i j h e i d e n d a t p a a r d a a n h e t o n b e w u s t - r e v o l u t i o n n a i r e d a t zij g e e n feit, g e e n fout, g e e n g e d a c h t e , g e e n a a n a a n i e d e r flink k i n d e i g e n is, v o o r k o m t v é é l d o e n i n g v o o r mij v e r b e r g e n . J u i s t o m d a t ze alk w a a d , m a a r h e l a a s n i e t a l l e s . De liefde e n d e l e s m o g e n z e g g e n en d o e n , k o m ik t e w e t e n w a t , d a n k b a a r h e i d d i e zij i n o o g s t e n z o u d e n o n e i n d i g e r in h e n zit e n k a n i k v e r k e e r d e n e i g i n g e n veel g r o o t e r zijn i n d i e n zij a a n h u n k i n d e r e n bijtijds u i t r o e i e n e n g o e d e a a n k w e e k e n . Ze zijn v o l k o m e n vrijheid h a d d e n g e l a t e n o m z i c h t e g e e n h a a r b e t e r d a n a n d e r e g e w o n e k i n d e r e n : o n t w i k k e l e n in d e volheid h u n n e r i n d i v i d u a l i t e i t h e t m e i s j e i s p l a a g z i e k e n h e t j o n g e t j e l i c h t g e 1
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. r a a k t e n d r i f t i g , z o o d a t in m i j n k i n d e r k a m e r d e v o l m a a k t e vrede en eendracht e v e n m i n gevon d e n w o r d e n als w a a r ook ter wereld. Doch, — e n d i t h e b b e n ze t e d a n k e n a a n h u n r e c h t „zich z e l f ' t e zijn, — zoo j o n g a l s z e zijn w e t e n e n b e g r i j p e n ze r e e d s d a t e r g e s t r e e f d m o e t w o r d e n n a a r e e n doel d a t h o o g e r ligt d a n m a t e r i e e l e w e l v a a r t en m a a t s c h a p p e l i j k e n voorspoed, na m e l i j k : z e d e l i j k e v o l m a k i n g ; en d a t d e k r a c h t o m d a t doel nabij t e k o m e n i n h e n zei ven ligt. D i k w i j l s g e v e n zij d a n ook blijken v a n e e n z e d e lijke e n e r g i e , die b e s c h a m e n d i s v o o r o n s , v o l " w a s s e n e n . W a a r n u de b e w u s t h e i d b e s t a a t v a n z e d e l i j k e v o l m a k i n g a l s l e v e n s d o e l , en w a a r — m e n s c h e l i j k e r wijs o n d e r b r o k e n d o o r t u s s c h e n p o o z e n v a n l a u w h e i d en v e r z e t — de d o o r g a a n d e wil o m g o e d t e zijn t e b e s p e u r e n is, d a a r v e r o n t r u s t ik mij n i e t o v e r v o o r b i j g a a n d e s t o u t h e i d j e s en zelfs n i e t o v e r b e p a a l d e g e b r e k e n . • W a n t h e t doel d e r o p v o e d i n g i s n i e t v o l m a a k t e m e n s c h e n af t e l e v e r e n , m a a r m e n s c h e n die z i c h zelf k e n n e n e n g e w a p e n d zijn op d e n s t r i j d tegen het ik en de wereld. Och, g e v e n wij d e k i n d e r e n de g r o o t s t m o g e l i j k e vrijheid, d a n zijn zij g e l u k k i g , en wor den zij s t e l l i g g o e d . E n p a s s e n wij o p d a t n i e t s , g e e n z w e e m v a n w a n t r o u w e n , zich p l a a t s e t u s s c h e n h e n e n o n s . E e r wij h e n b e k n o r r e n of s t r a f f e n w e g e n s e e n e r n s t i g e fout, — a l s d e l e u g e n , bijv. - l a t e n wij o n d e r z o e k e n of d i e f o u t zit in h u n wil of in h u n g e b r e k a a n k e n n i s , d o o r z i c h t e n o n t w i k k e l i n g ; of zij o p z e t t e l i j k of o n o p z e t t e l i j k b e g a a n w e r d . T r a c h t e n wij h e t k i n d t e b e g r i j p e n ; zijn o n g e v e i n s d h e i d zal o n s d i e t a a k g e m a k k e l i j k m a k e n . E n w a a r wij h e t b e g r i j p e n zal h e t n i e t i n o n s o p k o m e n h e t t e m e t e n m e t o n z e n m a a t s t a f , m a a r zal d e r e i n h e i d z i j n e r ziel, d e f r i s c h h e i d v a n zijn w e z e n o n s d w i n g e n , zijn v r i j h e i d t e e e r b i e d i g e n . I n p l a a t s v a n te e i s c h e n , d a t h e t w o r d e z o o a l s w i j , z u l l e n wij b e g e e r e n t e w o r d e n gelijk h i j , en o n z e w i n s t zal o n b e r e k e n b a a r zijn. Och, a a n liefde o n t b r e e k t h e t o n s m o e d e r s gewoonlijk n i e t ; m a a r dikwijls aan wijsheid. Doch g e e n n o o d , w e z u l l e n ze e r l a n g e n . De v r o u w e n v a n d e n n i e u w e n tijd z w e r e n n i e t m e e r bij d e n s l e u r l i a r e r g r o o t m o e d e r s . Ook o p h e t g e b i e d d e r o p v o e d k u n d e z o e k e n zij n i e u w e b a n e n . Het kind zal o n s die w e g e n wijzen en w i j z u l l e n ze v o l g e n , v e r t r o u w e n d o p zijn goede, gezonde natuur.
5
a l l e b e z e n d i n g e n o p t e s c h o r t e n t o t n a 18 A u g u s t u s e. k. De a b o n n é s , w i e r n a a m a a n v a n g t m e t de l e t t e r s A. B. C D . e n E . o n t v a n g e n h u n n e p o s t k w i t a n t i e k o r t n a h e t v e r s c h i j n e n v a n No. 1 *) W i e d e r a n d e r e n z o r g e n wil d a t ik h e t a b o n n e m e n t over den vierden j a a r g a n g omstreeks 21 Augus t u s o n t v a n g , b e s p a a r t m i j veel l a s t i g g e s c h r i j f e n g e a d m i n i s t r e e r . N a 34 A u g . schrijf ik do p o s t k w i t a n t i e s v o o r d e g e n e n die m i j h e t g e l d niet toezonden. Al w a t a a n s t r i j d p e n n i n g e n i n k o m t blijft lig g e n o m t e w o r d e n v e r m e l d in No. 4. N. *) De voorraad gedrukte quitanties was daarmee op. En nu er nieuwe zijn is mijn tijd op.
Vrouwen-Beweging.
De r e c h t e n d e r v r o u w w e r d e n in d e l a a t s t e dagen druk besproken, doch voorloopig nog w e i n i g t e n b e h o e v e d a a r v a n g e d a a n . H e t „Co m i t é tot verbetering van den maatschappelij ken en den rechtstoestand der Vrouw in Nederhtiul" richtte een adres aan de KoninginRegentes om de schandelijke bepaling uit het Burgerlijk Wetboek w e g te n e m e n , waardoor h e t onderzoek naar het vaderschap w o r d t ver boden. W a n n e e r e e n e v r o u w door bedrog, o n t r o u w of v a l s c h e beloften t e n val i s g e b r a c h t e n h e t k i n d d e r v e r r a d e n e liefde o n d e r h e t h a r t e d r a a g t , w o r d t zij a l s e e n e m i s d a d i g e b e s c h o u w d , m e t s m a a d en hoon overladen en als eene verworpelingen der maatschappij bejegend. H e t onschuldige kind wordt als een onteerd schep sel a a n g e z i e n en d r a a g t zijn g e h e e l e l e v e n o p h e t voorhoofd h e t s c h a n d m e r k z i j n e r g e b o o r t e , h e t s c h i j n t e e n s c h u r f t i g s c h a a p o n d e r de k u d d e . De v a d e r a l l e e n , die m e e s t a l in h o o f d z a a k de s c h u l d i g e is, loopt m e t o p g e h e v e n hoofd r o n d e n b e r o e m t zich niet zelden op de v e r w o e s t i n g v a n t w e e m e n s c h e n l e v e n s ! W a r e h e t geen. tijd e e n e i n d e t e m a k e n a a n d i t w r e e d e on r e c h t , e n voor m a n e n v r o u w dezelfde plich t e n e n gelijke z e d e w e t te d o e n g e l d e n ? b e i d e n in gelijke m a t e a a n s p r a k e l i j k t e s t e l l e n v o o r de gevolgen h u n n e r daden'? Hier deert g e e n v e r s c h i l v a n politiek of g o d s d i e n s t , h i e r is h e t eenvoudig een eisch van menschelijkheid en * r e c h t , d i e alle w e i d e n k e n d e n d w i n g t h u n n e * * N a s c h r i f t . Dit a r t i k e l w e r d g e s c h r e v e n d e n h a n d t e e k e n i n g t e z e t t e n , o n d e r h e t v e r z o e k 17 M a a r t e n e e r s t in No. 1 v a n d e n 4 e n j a a r s c h r i f t t e r afschaffing v a n d i t „ s m a d e l i j k ver g a n g k o n h e t w o r d e n g e p l a a t s t . I n die v i e r b o d " . Men k a n v o o r z o r g e n n e m e n , s t i e n g e be m a a n d e n heeft mijn kleine j o n g e n m e r k b a r e wijzen eischen, m a a r o n t n e m e den m a n de v o r d e r i n g e n g e m a a k t in d e t i j d r e k e n k u n d e e n m i d d e l e n o m g e w e t e n l o o s d e s l a c h t o f f e r s zijner h e e l in d e n b e g i n n e b e s p e u r d e , ik d a t de k l e i n e w e l l u s t a a n h u n d r o e v i g lot o v e r t e l a t e n . Doch n i e t a l l e e n h e t geluk, ook h e t vermogen v e r d e n k i n g w a a r a a n hij h a d b l o o t g e s t a a n , e e n p r i k k e l w a s o m o p d a t p u n t zijn i d e e ë n t e d e r v r o u w w o r d t a a n de w i l l e k e u r v a n d e n Rijksdag o r d e n e n . Hij k o n d a t n i e t zoo o n d e r w o o r d e n m a n o v e r g e l a t e n . I n d e n Duitschen b r e n g e n , m a a r hij v o e l d e d a t h i j , o m g e h e e l h e b b e n bij de h e r z i e n i n g v a n h e t B u r g e r l y k als b e g r e p e n t e w o r d e n , z i c h d u i d e l i j k e r m o e s t W e t b o e k z o o w e l d e f a b r i e k s v o r s t Stumm d e Socialisten te vergeefs g e t r a c h t o m ieder k u n n e n verklaren. V a n o p z e t t e l i j k j o k k e n b e s p e u r ik n i e t s m e e r . e c h t g e n o o t zijn eigen bezit t e l a t e n b e h e e r e n , N e e n , e e n k l e i n k i n d m o g e alle d e n k b a r e fou e n d e n d r o n k a a r d v a n e e n m a n t e b e l e t t e n d e t e n e n l a s t i g h e d e n h e b b e n , l i e g e n o m t e lie g o e d e r e n v a n v r o u w e n k i n d e r e n t e v e r b r a s s e n ; m e n w i l d e de z w a k k e n b e s c h e r m e n t e g e n d e n g e n d o e t h e t o p vijfjarigen leeftijd n o g n i e t . roof d e r s t e r k e n . Ook e e n e w e n s c h e n s w a a r d i g e N. v e r g e m a k k e l i j k i n g d e r echtscheiding w e r d ver worpen. Alleen ernstig verzuim v a n de echte BERICHT. lijke p l i c h t e n , g r o v e m i s h a n d e l i n g e n e e r l o o z e V a n o n g e v e e r h a l f J u l i t o t o n g e v e e r h a l f of z e d e l o o z e w a n d e l k a n d e n h u w e l i j k s b a n d A u g u s t u s ben ik n i e t t e h u i s . Men g e l i e v e d u s d o e n v e r b r e k e n , e e n l e v e n vol j a m m e r e n on-
6
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
h e i l , zelfs o n g e n e e s l i j k e k r a n k z i n n i g h e i d w e r d daarvoor geen voldoende reden geacht. Ook h e t verbod v a n d e n arbeid der vrouwen v a n e e n m a a n d vóór t o t e e n n . a a n d n a de bev a l l i n g m e t h a n d h a v i n g v a n h a a r loon, m o c h t in h e t P a r l e m e n t v a n Frankrijk in d e o o g e n d e r b o u r g e o i s i e g e e n g e n a d e v i n d e n , al w e e s Jules Guesde e r op d a t „ m e n z i c h b u i g e n m o e t voor d e v e T h e v e n rol d e r v r o u w , d e g r o o t e v o o r t b r e n g s t e r , die d e o n s t e r f e l i j k h e i d v a n de n a t i e v e r z e k e r t . " Doch n i e t a l l e e n in d e w e r e l d d e r b o u r g e o i s i e , o o k in de s o c i a l i s t i s c h e partij bleek m e n v a a k doof t e zijn voor d e r e c h t e n d e r v r o u w . De g e o r g a n i s e e r d e a r b e i d s t e r s v a n Weenen z o n d e n d a a r o v e r een k r a c h t i g p r o t e s t n a a r h e t Congres te Praag (April 189(3.) „Wij h e b b e n l a n g g e n o e g den o n w a a r d i g e n toestand geduld, dat m e n n a a r b u i t e n v a n gelijke r e c h t e n s p r e e k t , d o c h o n d e r de voornaamste partijgenooten slechts smaad e n h o o n v i n d e n k a n " . . . „ W i j w i l l e n gelijke r e c h t e n en h e b b e n n i e t s a a n de m o o i s t e b e s l u i t e n als m e n deze niet handhaaft. Wij k u n n e n van de t r i b u n e n i e t d e r e c h t s g e l i j k h e i d v e r d e d i g e n , a l s wij d e z e in o n z e e i g e n r a n g e n n i e t v i n d e n k u n n e n . " Adelheid Bopp s t e u n d e d i t p r o t e s t d e r W e e n e r a r b e i d s t e r s , w a a r v a n v e l e n in de gev a n g e n i s en a l s w e r k l o o z e n h a d d e n g e l e d e n v o o r h a r e o v e r t u i g i n g ; zij k l a a g t o v e r d e o n v e r s c h i l l i g h e i d d e r m a n n e n , de c o n s e r v a t i e v e gev o e l e n s en de m i n a c h t i n g w a a r m e d e deze d e v r o u w e n - o r g a n i s a t i e s b e j e g e n e n , en w a a r s c h u w t d a t de vrouwen niet langer genegen zijn af t e h a n g e n v a n d e g o e d e g u n s t e n e n d e genade der m a n n e n . I n e e n d e r v o l k s v e r g a d e r i n g e n w e e s zij o p d e v r e e s e l i j k e t o e s t a n d e n , d i e de E n q u ê t e n a a r d e n v r o u w e n - a r b e i d in Oostenrijk a a n h e t l i c h t bracht, waarbij h e t bleek dat de gemiddelde v r o u w e n l e o n e n niet meer dan 3 tot 4 gulden per week bedroegen. In Maagdenburg(DuitBiBnV land) w a r e n de hongerloonen der naaisters nog l a g e r , en m o e t e n zij v a a k e e n l a n g e n d a g arb e i d e n voor n i e t m e e r d a n 3ti c e n t e n l o o n . I n Engeland t e l d e m e n 80,000 kellnerinnen, die d a g e l i j k s 14 u r e n in d e d r a n k l o k a l e n m o e t e n d o o r b r e n g e n en n i e t m e e r d a n f 4,80 — f 6 , 0 0 per week, behalve den kost, ontvingen. Een w e t s v o o r s t e l w e r d d a n ook i n g e d i e n d o m d e z e a f b e u l i n g t o t 10 u u r d a a g s of 70 p e r w e e k t e b e p e r k e n . In Birmingham liet m e n d e m e i s j e s die van 's m o r g e n s vroeg tot 8 u u r 's a v o n d s in d e c o n f e c t i e h a d d e n g e a r b e i d , n o g 2, s o m s 4 u u r achter de toonbank staan om de klanten t e b e d i e n e n . I n Berlijn l e i d d e n d e z e o v e r m a t i g e a r b e i d s d u u r en d e l a g e l o o n e n o p d e h o e d e n f a b r i c k e n t o t e e n e w e r k s t a k i n g ; v a n de 1300 u i t g e s l o t e n e n w a r e n e r 700 v r o u w e n * die elke w e e k g e m i d d e l d s l e c h t s f 3,50 t o t f 5,00 loon k o n d e n v e r d i e n e n , w a a r o m zij f 7,20 e n e e n n e g e n - u r i g e n a r b e i d s d a g e i s c h t e n . G e l u k k i g zijn in d a t v a k b i j n a alle a r b e i d s t e r s g e o r g a n i s e e r d , e,n k u n n e n zij d u s m e t v e r t r o u w e n a e n afloop v a n d e n strijd o m e e n b e t e r l e v e n s l o t a f w a c h t e n . 30 Juni 1890. RIENZI. N a a r aanleiding v a n deze m i s k e n n i n g der vrouwenrechten had gisteren eene groote meet i n g p l a a t s in h e t „ C o n c e r t h a u s " t e Berlijn, de g r o o t s t e V r o u w e n - M e e t i n g ooit i n d i e s t a d geh o u d e n . Git alle o o r d e n v a n h e t l a n d w a r e n s p r e e k s t e r s o p g e k o m e n om te protesteeren tegen de n i e u w e wet, die a a n de v r o u w h e t b e h e e r
harer goederen o n t n e e m t , de rechten der m o e d e r op h a a r k i n d m i s k e n t , e n zelfs o n g e n e e s e l i j k e krankzinnigheid niet meer als reden tot echts c h e i d i n g wil e r k e n n e n .
Nieuw leven. H e t woord dat alle eigen v i n d i n g belette, vei bood, h e t w o o r d d a t de M i d d e l e e u w e n beheerschte, verstompte, onvruchtbaar maakte, h e t w o o r d Navolging i s v e r d w e n e n . E e n v r e e m de, b e w o n d e r e n s w a a r d i g e karaktertrek van d e n n i e u w e n tijd is, d a t m e n wil n a v o l g e n e n niet m e e r k a n . P e t r a r e a wilde een Latijner w e z e n en Cicero n a d o e n e n hij w e r d een Ital i a a n , w a s zich zelf e n d i c h t t e zijn o n s t e r f e l i j k e s o n n e t t e n . R a b e l a i s , d e wijze d i e zijn w i j s h e i d a a n a n d e r e n m e e n d e t e o n t l e e n e n , is v a n a l l e n de nieuwste, de m e e s t oorspronkelijke. De m e e s t e n h i e l d e n z i c h v o o r n a v o l g e r s . H e t b e w o n d e r e n s w a a r d i g e k i n d d a t h e t heil v a n Frankrijk wrochtte, J e a n n e d'Arc, m e e n t d a t zij h e t v e r l e d e n e n a d o e t , e e n o u d e l e g e n d e n a l e e f t . E n zij is i n t e g e n d e e l h e t i d e a a l v a n e e n n i e u w volk, v a n een n i e u w e t o e k o m s t . S t e r v e n de s t e l t zij h a a r i n n e r s t e ik, d e s t e m die i n h a a r s p r a k , t e g e n o v e r de K e r k . A a n d e n v o e t van den brandstapel van R o u a a n begroet ik de Revolutie. L u t h e r , o p zijn b e u r t , d o e t al zijn b e s t o m n a t e v o l g e n . Hij wil d e o o r s p r o n k e l i j k e K e r k w e e r o p b o u w e n , die geboren w a s uit den val d e r o u d e w e r e l d . E n hij legt d e n g r o n d s l a g t o t e e n n i e u w e . Hij wil e e n o n d e r g a a n d e z o n teg e n h o u d e n e h hij s c h e p t è e n d a g e r a a d . S t e r k e r d a n zijne leer, b r e e k t zijn g r o o t h a r t z i c h b a a n . T u s s c h e n de s o m b e r e d o g m a s s c h i t t e r t de h e l d e r e blijde g e e s t - d e r R e n a i s s a n c e . Hij w i l d e passieve droefgeestigheid van het m y s t i c i s m e w e d e r in 't l e v e n r o e p e n e n hij p r e d i k t d e g r o o t ste deugd van den held : de levensvreugde. MICHELKT.
Pestalozzi. I n P e s t a l o z z i s t a k e e n r e v o l u t i o n n a i r . Men v o e l t h e t a a n zijn f a b e l e n . H e t heftige m e d e lijden d a t hij m e t de a r m e n h a d , z o u h e m in d e z e r i c h t i n g h e b b e n g e d r e v e n ; m a a r m e t zijn v o l m a a k t g e z o n d v e r s t a n d z a g hij in d a t e r o n d e r e n v ó ó r de p o l i t i e k e r e v o l u t i e een z e d e l i j k e r e v o l u t i e m o e s t p l a a t s h e b b e n , d a t de r i j k e n n i e t de a l l é é n - s c h u l d i g e n w a r e n , d a t d e onafz i e n b a r e m a s s a a s d e r a r m e n (een e i n d e l o o s h e i d , b i j n a h e t g e h e e l e volk), e v e n e e n s h u n z o n d e n h a d d e n w a a r v a n zij m o e s t e n w o r d e n g e n e z e n ; en d a t z o n d e r d e z e h e r v o r m i n g , zij weinig zouden hebben a a n een v e r a n d e r i n g v a n w e t t e n en s t a a t s v o r m . De n a t i o n a l e z o u d e in Z w i t s e r l a n d w a s de d r o n k e n s c h a p ; de k r o e g w a s d e a f g r o n d w a a r i n h e t geld, d e k r a c h t , het leven, de zedelijkheid verzwolgen w e r d e n . Zijn „ L e o n a r d en G e e r t r u i d a " , e e n z w a k r o m a n netje, w a s gericht tegen de herberg, tegen den s c h u r k a c h t i g e n herbergier, die geesel des l a n d s . De v r o u w blijft m a t i g en r e d t h e t g e z i n . De voorzienigheid, h i e r o p a a r d e , i s de moeder. Zij is v o o r d e k i n d e r e n èn e e n v o o r b e e l d è n een b r o n v a n l ë e r i n g . Door h a a r z u l l e n zij b e t e r w o r d e n e n z u l l e n de g e s l a c h t e n w o r d e n h e r b o r e n . W a t z o u h e t w e z e n , i n d i e n de school
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. eene moeder zijn kon, i n d i e n zij k o n d o e n v o o r allen w a t de m o e d e r voor d e n a r e n d o e t ? D a t is de grondslag van den grooten droom van Pestalozzi. M a c h t i g r e v o l u t i o n a i r , (doch w e l k e e n r o e r e n d e , b e w o n d e r e n s w a a r d i g e r e v o l u t i e w i l hij!) o n t s n a p t e hij a a n de d u b b e l e f o u t d e r g r o o t e op voeders die h e m w a r e n voorgegaan. Rabelais v o e d t e e n k o n i n g op, M o n t a i g n e e e n v o r s t , Locke e n R o u s s e a u e e n e d e l m a n ; P e s t a l o z z i iedereen. De b r o m m i g e h u i s o n d e r w i j z e r d i e n wij in h u n n e b o e k e n o n t m o e t e n heeft g e l u k k i g zijn o n t s l a g g e k r e g e n . De m o e d e r h e r n e e m t h a r e r e c h t e n ; de bekoorlijkheid en de teederheid der v r o u w g a a n d e o p v o e d i n g v e r w a r m e n . Zij n e e m t i n h a a r a r m e n , op de knieën, a a n - h a a r rijken b o e z e m h a a r k i n d , i e d e r k i n d . Zij m a a k t w e i n i g o n d e r s c h e i d . De „Charité" (beeld v o o r s t e l l e n d e d e L i e f d a d i g h e i d ) van A n d r é del Öarte, d i e wij in het M u s e u m van het Lóuvre te Parijs vinden, g e e f t d a a r v a n e e n liefelijke, heilige v o o r s t e l l i n g . Al w a t lijdt b e h o o r t a a n d e v r o u w . Zij n e e m t o p , zij o m h e l s t , zij zoogt, z o n d e r t e v r a g e n w i e . De g e w o n e m o e d e r v e i d w i j n t : g e e n e n g e zelf z u c h t m e e r . De ware moeder verschijnt, de s c h o o l , o m i e d e r k i n d te v o e d e n e n te l e e r e n . Michelet.
Denken is macht. In d e z e d a g e n g e v o e l t i e d e r e v r o u w , w i e r oogen geopend w e r d e n voor den k o m m e r en d e e l l e n d e die in d e w e r e l d b e s t a a n , e e n s t e r k v e r l a n g e n om iets te k u n n e n doen tot leniging e n verzachting d a a r v a n ; m e e r en m e e r k o m e n d e v i o u w e n d a g e l i j k s tot h e t besef, d a t h a r e p e r s o o n l i j k e m o e i t e n en b e z w a r e n n i e t s zijn in vergelijking van die van h a a r m e d e m e n s c h e n , d a t i e d e r h a r t zijn e i g e n v e r d r i e t heeft, al w o r d t h e t v e r b o r g e n a c h t e r een g l i m l a c h e n d g e h i n t e n opgewekte manieren. Iedere vrouw, aldus w a k k e r geschud, gevoelt een groot verlangen i n zich, o m t o t w a a r l i j k g o e d e d i n g e n m e d e te w e r k e n , o n v e r s c h i l l i g h o e g e r i n g , al w a s h e t m a a r alleen o m het gevoel te hebben d a t h a r e d a g e n n i e t o n g e b r u i k t voorbij g a a n e n haatl e v e n n i e t n u t t e l o o s is. H o e vele v r o u w e n s t a a n i n d e z e n tijd a c h t e r de t o o n b a n k , of z i t t e n a a n d e n l e s s e n a a r , of m o e t e n o p h e t h u i s p a s s e n , n a a i e n d e e n k o k e n d e , of m o e t e n o p d e e e n e of a n d e r e wijze h a a r brood v e r d i e n e n ! Zij b r e n g e n h a r e d a g e n d o o r z o n d e r e e n i g e o p w e k k i n g of a a n m o e d i g i n g , s l e c h t s l e v e n d e o m d a t zij n i e t kunnen sterven. W a t zou h e t l e v e n a n d e r s w o r d e n v o o r die v r o u w e n , i n d i e n zij z i c h zei v e n d u i d e l i j k k o n d e n m a k e n , welk een m a c h t en k r a c h t er h u i s t in h a r e misschien z w a k k e , m i s s c h i e n zieke l i c h a m e n , e n in h a r e e n g e w o n i n g e n . E e n e kracht niet geheel afhankelijk van het lichaam, e e n e m a c h t die n i e t s heeft u i t t e s t a a n m e t o p v o e d i n g , geld of i n v l o e d ; m a a r e e n e k r a c h t die geoefend k a n worden, onafhankelijk van een v a n d e z e g e g e v e n s of v a n a l l e n t e s a m e n , e e n e k r a c h t die a l l e s k a n w e e r s t a a n ; die g e e n e m i d d e l e n v a n v e r v o e r n o o d i g heeft, die altijd voor h a n d e n is, en dadelijk g e b r u i k t k a n w o r d e n ; e r is van buitenaf n i e t s bepaalds noodig o m h a a r in b e w e g i n g t e b r e n g e n , m a a r in h a a r z e l v e i s h e t l e v e n v a n die k r a c h t , e n h a a r v e r m o g e n t o t h a n d e l e n . Zelfs al is h e t l i c h a a m z i e k of b e s m e t , die k r a c h t k a n g e o e f e n d w o r d e n ; j
7
o f s c h o o n o n z i c h t b a a r , is zij d a a r o m n i e t m i n d e r groot. De m a c h t v a n h e t d e n k e n w o r d t n o o i t t e n volle g e w a a r d e e r d d o o r d e m e n i g t e ; t o t n u t o e hebben slechts weinigen leeren inzien dat het d e n k e n d e n g r o o t s t e n i n v l o e d k a n uitoefen o p lichamelijke t o e s t a n d e n ; en dat eene onuitge sproken g e d a c h t e iets zou k u n n e n beteekenen a l s z i j n d e óók a r b e i d , w o r d t n a u w e l i j k s n o g erkend. M a a r er i s e e n e l a n g z a m e d o c h z e k e r e ver a n d e r i n g g e k o m e n ; het m e n s c h d o m begint, de e e n n a d e n a n d e r , in t e z i e n , w e l k e m a c h t i g e f a c t o r e n b e s l o t e n l i g g e n a c h t e r e n in d a t kfeine woordje „ d e n k e n " . L a a t iedere v r o u w die „de V r o u w " l e e s t , m a a r w i e r h a n d e n g e b o n d e n zijn, d i e g e e n tijd voor zich z e l v e heeft, m a a r altijd k l a a r m o e t s t a a n voor a n d e r e n , blijde zijn d a t zij k a n d e n k e n , w a n t d a a r i n ligt h a r e b e v r i j d i n g ; d o o r d i t m i d d e l k a n zij g r o o t s c h e en n u t t i g e w e n k e n geven aan de harten en geesten van h e n d i e niet zoo g e b o n d e n zijn, m a a r die m i s schien nog m e e r behoefte h e b b e n a a n die on zichtbare opwekking. Indien iedere vrouw wist hoe elke vernederende, vreesachtige, ongeluk kige g e d a c h t e , h a a r a l s ' t w a r e in e e n r o u w kleed hult, en iedere werkelijke arbeid tot e e n e onmogelijkheid m a a k t , terwijl o p g e w e k t e en h o o p v o l l e g e d a c h t e n h a a r z o u d e n opheffen t o t e e n e h o o g t e , w a a r v a n zij t o t n u t o e s l e c h t s h a d g e d r o o m d , d a n z o u d e zij a a r z e l e n a a n z u l k o b e z o e k e r s t o e g a n g te v e r l e e n e n . Maar h o e zal zij ze b u i t e n s l u i t e n ' ? De e e r s t e h i n d e r p a l e n d i e w y m o e t e n over w i n n e n zijn de g e w a a r w o r d i n g e n v a n vrees; g e h e e l o n s b e s t a a n w o r d t b e p e r k t en v e r v u l d d o o r v r e e s i n d e n een of a n d e r e n v o r m , t o t d a t o n z e k o s t e l i j k e v e r m o g e n s in o n s g e d o o d zijn a l s h a d d e n zij n i e t b e s t a a n . Z a l d e heerlijk heid, w a a r v a n wij d r o o m d e n o n s d e e l w o r d e n , d a n m o e t de v r e e s o v e r w o n n e n w o r d e n ; m a a r h o e ? Door o n s r e k e n s c h a p t e g e v e n v a n o n z e e i g e n e p e r s o o n l i j k h e i d , die d o o r n i e t s g e s c h a a d b e h o e f t t e w o r d e n , d o o r o n z e g e d a c h t y n t e la t e n g a a n , die g e d a c h t e n d i e z o o v e e l s n e l l e r zich voortbewegen d a n o n z e zichtbare licha m e n ; t e r w i j l wij z u l k e e n e w i j k p l a a t s b e z i t t e n , onafhankelijk van uitwendige invloeden en o m g e v i n g e n , w o r d e n wij m o e d i g , d u r v e n wij n a d e r e n t o t z a k e n , d i e o n s t o e s c h e n e n v e r af t e zijn. Wij k u n n e n o n s n i e t v o o r s t e l l e n h o e vol k o m e n wij o n d e r d e s l a v e r n i j v a n de v r e e s l e v e n , t o t d a t wij e r e r n s t i g o v e r g a a n n a d e n k e n . Wij w o r d e n g e b o r e n en o p g e v o e d in v r e e s . Wij b r e n g e n o n z e k i n d e r e n in a n g s t e n v r e e s t e r w e r e l d , e n b r e n g e n ze g r o o t op dezelfde wijze. O n s l e v e n g a a t voorbij in v r e e s , wij a d e m e n h a a r in m e t i e d e r e n a d e m t o c h t , zij is o n s dagelijksch v o e d s e l ; is het d a n nog won der dat ons hart pynlijk wordt a a n g e d a a n ? O n z e g e d a c h t e n zijn vol v r e e s ; w a t w o n d e r d a t wij, b e z w a a r d door die lafhartige beschou w i n g e n , g e e n oog h e b b e n voor d e s c h o o n h e i d v a n h e t heelal. Door onze a a n d a c h t te schen k e n a a n de o p v o e d i n g v a n d i e o n z i c h t b a r e ik heid, d a a r v a n gebruik m a k e n d e tot h e t opwek k e n v a n h o o p v o l l e , in p l a a t s v a n a n g s t i g e e n k w e l l e n d e v e r w a c h t i n g e n , b e m e r k e n wij d a t wij o n z e a a n d a c h t s c h e n k e n a a n d i n g e n w a a r a a n w y vroeger nooit dachten. Ons oog w o r d t geopend voor d e n s a m e n h a n g v a n het heelal, v o o r zijn s c h o o n h e i d en g r o o t s c h h e i d ; wij g e v o e l e n ' d a t h e t o n s t o e b e h o o r t , d a t wij o n s -
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
s
deel k u n n e n hebben van alles w a t h e t in zich s l u i t ; wij b e g i n n e n t e b e g r y p e n w a t h e t wil z e g g e n , t e leven, t e w e r k e n m e t e e n doel, o m d a t wij de z e k e r h e i d h e b b e n d a t g e e n e ge dachte verloren gaat, m a a r dat iedere grootsche, m a c h t i g e g e d a c h t e , die de wereld ingaat, nooit a n d e r s d a n g r o o t s c h e n m a c h t i g k a n zijn, het-zij d a n d a t zij w o r d t v o o r t g e b r a c h t d o o r d e n g e e s t v a n e e n e k o n i n g i n of d o o r d i e n v a n e e n e e e n v o u d i g e v r o u w , door den g e e s t van e e n e g e l e t t e r d of o n g e l e t t e r d p e r s o o n . W a n n e e r wij geleerd zullen hebben hoe, door dagelijks o n s te oefenen, onze gedachten a a n wonderlijk schoone dingen het aanschijn kunnen schen k e n , e e r s t d a n z u l l e n wij o n z e v l e u g e l s k u n n e n u i t s l a a n , en g e e n e v r e e s m e e r k e n n e n . N a a r h e t E n g e l s c h v a n LAMIA, d o o r X .
Een
Vader,
lieve, n i j v e r e ' v r o u w , h e t e e n v o u d i g inboedeltje netjes a a n k a n t houdende, gezellig r a n g s c h i k kende, zorgend d a t de lieve kindertjes k n a p en helder voor d e n d a g k o m e n , 't z u i n i g m e t h e t k a r i g e w e e k g e l d , d a t zij v a n h a r e n m a n k r i j g t , a a n l e g g e n d e ; 's n a c h t s de kinderkleertjes en de kleeren van h a a r m a n verstellende, waarop t r a n e n vallen — t r a n e n van s m a r t ; 's a v o n d s m e t vochtige oogen a f w a c h t e n d e h a a r d r o n k e n m a n , d i e s t r a k s in dolle drift h a a r e n h a a r k i n d e r t j e s m i s s c l i i e n zal s l a a n ; h a a r m a n , d i e h a a r v r o e g e r l i e f k o o s d e , d i e h a a r z e i d e , d a t hij h a a r b e m i n d e , d a t hij v o o r h a a r z o u w e r k e n , h a a r g e l u k k i g z o u m a k e n , a l s zy d a n m a a r goed voor de h u i s h o u d i n g en voor de k i n d e r e n zou z o r g e n . D i t t e d o e n i s h a a r v r e u g d e , m a a r w a t i s e r v a n zijne beloften g e k o m e n ? N i e t bij z i j n e v r o u w in h e t g e z e l l i g e k a m e r t j e , m a a r bij zijn v r i e n d e n in d e k r o e g , is zijn u i t s p a n n i n g s p l a a t s . D a a r l e i d t hij zijn k i n d e r e n o p t o t a l c o h o l i s t e n ; d a a r l a a t hij ze a a n h e t g l a a s j e proeven.... IV. ' Z o n d a g m i d d a g , k w a r t over vier. Gesloten h e m e l , effen d o n k e r e l u c h t , w a a r u i t d r o p p e l s water vallen; sombere, hooge huizen; gesloten w i n k e l s ; vuil, m o r s i g asphalt; een d i k k e l a a g m o d d e r ; alles eentoonig, niets h e m e l s c h , niets poëtisch. Ik heb geen verheven gedachten, ben s o m b e r g e s t e m d , t r a c h t e e n e vergelijking te m a k e n t u s s c h e n ' t leelijke w a t i s e n ' t m o o i e w a t - m o e s t zijn . . . . AMSTERDAM, G E R A R D G. L E N S E L I N K . 9 F e b r u a r i 1896.
(Impressie). I. Z o n d a g m i d d a g , vier u u r . Gesloten hemel, effen, d o n k e r e l u c h t , w a a r u i t d r o p p e l s w a t e r vallen ; s o m b e r e , hooge huizen ; gesloten win kels ; vuil, m o r s i g asplialt, een dikke laag mod d e r : a l l e s e e n t o n i g , n i e t s h e m e l s c h , n i e t s poë tisch. Ik heb geen verheven gedachte, ben s o m b e r gestemd, tracht eene vergelijking te m a k e n t u s s c h e n 't leelijke w a t is e n 't m o o i e Wat m o e s t zijn. N i e t veel m e n s c h e n ; b e n a u w de, b e d r u k t e g e z i c h t e n , s u f s t a r e n d e n a a r d e n m o d d e r ; voeten die de beste plekken uitkie z e n ; v r o u w e n m e t e e n of m e t beide h a n d e n de rokken ophoudende, opdat deze den modder niet zullen r a k e n ; m a n n e n m e t omgeslagen broekspijpen ; m o d d e r s c h o e n e n . Een elk g a a t zijns w e e g s m e t treurige, s o m b e r e gedachten. K i n d e r e n patsen in den modder, spelen krij g e r t j e , h e b b e n plezier . . . II. E e n d r o n k e m a n s g e l u i d in de v e r t e s t e m t m i j n o g t r e u r i g e r . De w e ë e n v a n d e n a l c o h o l b e s t o r m e n mij. E e n d r o n k a a r d m i s s c h i e n , die g i s t e r e n ( Z a t e r d a g ) zijn loon heeft o n t v a n g e n e n n u al zijn z a k c e n t e n bij d e n k r o e g b a a s v e r t e e r d heeft. Ik w e e t n o g n i e t v a n w i e n 't d r o n k e n m a n s g e l u i d a f k o m s t i g is ; ik loop e e n i g e p a s s e n v e r d e r , zie n u e e n w e r k m a n in Z o n d a g s p a k , m e t een n e t t e bruine j a s aan en een w i n t e r m u t s o p h e t hoofd. A a n e l k e h a n d e e n k i n d ; a a n d e r e c h t e r h a n d e e n lief m e i s j e v a n o m s t r e e k s a c h t — e n a a n d e l i n k e r h a n d een a a r d i g j o n g e t j e v a n o m s t r e e k s zes j a r e n , beide helder en netjes in de k l e e r t j e s . Zij z i e n v a d e r t e l k e n s a n g s t i g a a n , be g r i j p e n n i e t d e l u i d r u c h t i g h e i d en d e a f w i j k e n d e p a s s e n v a n v a d e r , die zij m o e t e n m e e m a k e n . De m e n s c h e n in d e s t r a a t blijven s t i l s t a a n ; d e z e korter, gene langer; deze m e t e e n medelijdende, g e n e m e t een verachtelijke u i t d r u k k i n g op h e t gelaat: s o m m i g e iets tusschen de tanden mop p e r e n d e . Dan loopen die t o e s c h o u w e r s w e e r ver der, s t a r e n d e n a a r d e m o d d e r , en o p g a a n d e in e i g e n v r e u g d en leed, n i e t m e e r d e n k e n d e a a n d i e n d r o n k e n v a d e r , a a n zijn l i e v e k i n d e r t j e s e n ook n i e t zich i n d e n k e n d e in d e n t o e s t a n d v a n d e i j v e r i g e v r o u w . . . ijverig, w a n t d e k i n d e r t j e s zien er i m m e r s helder uit en hebben n e t t e kleertjes aan . . . . III. I k ook b e n d e n d r o n k e n v a d e r voorbij gei o o p e n . M a a r v o o r e e n wy'le v e r b a n i k e i g e n v r e u g d e n leed e n v e r t o e f in g e d a c h t e n i n h e t huisgezin van dien dronken vader. Daar een
B L A D V U L L I N G . — MERKWAARDIGE BEREKENING. E e n
Engelsch-
m a n , k a p i t e i n J a m e s , heeft e r p l e z i e r i n g e h a d om e e n s uit te rekenen hoeveel per dag een o o r l o g zou k o s t e n t u s s c h e n F r a n k r i j k e n D u i t s c h l a n d , i n d i e n d e z e u i t b r a k . De k a p i t e i n is tot het besluit g e k o m e n , d a t de d a g e l i j k s c h e ' kosten ongeveer 38 millioen francs (of f 19.000.000) z o u d e n b e d r a g e n . I n D u i t s c h e militaire kringen doet men opmerken, dat dit cijfer n i e t o v e r d r e v e n i s . Officieel i s g e c o n s t a t e e r d , d a t g e d u r e n d e d e n v e l d t o c h t v a n 1866 d e d a g e l i j k s c h e k o s t e n v a n h e t P r u i s i s c h e le g e r b e d r o e g e n 2 m i l l i o e n f r a n c s , en w a n n e e r m e n n u de w e i n i g e t r o e p e n v a n t o e n v e r g e lijkt bij d e m a s s a , d i e t h a n s i n h e t v e l d zou d e n k o m e n , is b o v e n g e n o e m d e s o m z e k e r n i e t te groot. CORRKSPOKDESTTIE. A b n t geld o v e r Mei 96-Mei 97 o n t v a n g e n v a n Mej. B . t e ' s H ; e n v a n J u l i 96-Juli 97 v a n Mej. v. d. W . t e R o t t ; v o o r M a a r t 96-97 v a n Mej. W . t e G. Mej. M. te 'sH. I n No. 2. No. 1 is vol. M e v r . V r . S c l i . t e ' s H a g e . P o s t w . in dank ontvangen. T e r r e c e n s i e o n t v a n g e n : Door het Rietland, eene anti-alcoholische brochure en een paar fransche boeken. D A N K. Onzen hartelijken d a n k a a n alle bladen die a a n o n s verzoek voldeden. STRIJDPENNISTG. Lnli D j i w o . Ter eere van den 4en verjaardag van „De Vrouw", Rienzi 20.— B r u s s e l . Maand, bijdr. van een vriend 25.00. 's H a g e . Mevr. Vr. Sch. 4.00. - Mevr. B.-Sch. 5.00. Totaal fr. 54.00
