De wereld van de misdaad
de wereld van de misdaad.indd 1
11-5-2010 17:01:01
de wereld van de misdaad.indd 2
11-5-2010 17:01:05
Onder redactie van Gerlof Leistra
De wereld van de misdaad
Lebowski Publishers, Amsterdam 2010
de wereld van de misdaad.indd 3
11-5-2010 17:01:05
© Samenstelling: Gerlof Leistra, 2010 © Vertaling uit het Engels: Judith van der Wiel, 2010 © Vertaling uit het Duits: Marcel Misset, 2010 © Vertaling uit het Deens: Renée Vink, 2010 © Lebowski Publishers, Amsterdam 2010 Het fragment ‘Gouden handel’ van Roberto Saviano is verschenen in De schoonheid en de hel en is gepubliceerd met toestemming van Agenzia Letteraria Roberto Santachiara. © Vertaling uit het Italiaans: Etta Maris, Dorette Zwaans, Karoline Sabbatino-Heybroek en Patrizia Zanin, 2009. Het fragment ‘Helse buren’ van Reg McKay is verschenen in De laatste Godfather en is gepubliceerd met toestemming van Black & White Publishing Ltd. © Vertaling uit het Engels: Dieuwke van der Veen, 2010. Het fragment ‘De hondenliefhebber van Saitama en de serieverdwijningen’ van Jake Adelstein is verschenen in Tokyo Vice en is gepubliceerd met toestemming van Caroline van Gelderen Literair Agentschap. © Vertaling uit het Engels: Jan-Jaap Spies, 2010. Omslagontwerp: Dog and Pony, Amsterdam Omslagfoto: Michael Hitoshi/Getty Images Typografie: Michiel Niesen, ZetProducties, Amsterdam Foto auteur: Marieke Brouwer isbn 978 90 488 0478 8 nur 305 www.dewereldvandemisdaad.nl www.crimedelacrime.nl www.lebowskipublishers.nl Lebowski Publishers is een imprint van Dutch Media Uitgevers bv
Cert no. SGS-COC-003091
de wereld van de misdaad.indd 4
978 90 488 0480 1
11-5-2010 17:01:05
Inhoud Inleiding 7 Europa 15 Amsterdam door Gerlof Leistra 17 Berlijn door Wierd Duk 31 Brussel door Douglas De Coninck 41 Glasgow door Reg McKay 55 Kopenhagen door Kasper Krogh 69 Marbella door Giles Brown 85 Moskou door Hans Crooijmans 97 Napels door Roberto Saviano 113 Palermo door Petra Reski 127 Parijs door Olivier van Beemen 143 Azië 157 Tokio door Jake Adelstein 159 Afrika 183 Johannesburg door Fred de Vries 185 Lagos door Gerbert van der Aa 201 Noord-Amerika 215 Chicago door Colin McMahon 217 Zuid-Amerika 227 Paramaribo door Ivan Cairo 229 Rio de Janeiro door Philip de Wit 243 Over de auteurs 257 Personenregister 261
de wereld van de misdaad.indd 5
11-5-2010 17:01:06
de wereld van de misdaad.indd 6
11-5-2010 17:01:06
Inleiding Door Gerlof Leistra
In de fraaie novelle Het tegenovergestelde van dood (2009) van de succesvolle Italiaanse misdaadschrijver Roberto Saviano – één van de auteurs van De wereld van de misdaad – haalt de naamloze verteller, woonachtig in Zuid-Italië, zijn vriendin uit het noorden op van het station en rijdt met haar achterop zijn scooter zijn dorp binnen. ‘Haar oog viel op de bosjes bloemen die op veel plekken lagen. Ik had haar wel willen uitleggen wat ze waren, maar ik wilde haar niet bang maken. Het leek me niet zo handig om te vertellen dat ze op zo’n plek iemand hadden doorzeefd, afgemaakt, omgelegd. Ik maakte haar wijs dat ook hier veel te hard werd gereden. Dat je ook hier tegen een boom op kon knallen.’ Een treffend beeld. Misdaad is vaak onzichtbaar, zeker voor buitenstaanders. Wat dat betreft dekt de term ‘onderwereld’ de lading: criminaliteit speelt zich veelal af buiten het zicht van nietsvermoedende burgers en zeker van argeloze toeristen. Die laatste categorie wandelt doodgemoedereerd over de markt van de Siciliaanse hoofdstad Palermo en zegt: ‘Kijk eens jongens, wat een mooie zwaardvis daar in die kraam!’ Ze zijn niet op de hoogte van de symboliek waarvan de maffia zich bedient. En ze hebben al helemaal geen idee dat de meeste kooplui, winkeliers en restauranthouders in Palermo maandelijks met het mes op de keel pizzo betalen; beschermings- of beter afpersingsgeld. Elders in de wereld is het niet anders: niets is wat het lijkt. Met volle teugen genieten honderdduizenden toeristen jaarlijks van het uitbundige leven op de zonovergoten stranden van Rio de Janeiro. Ze hebben geen flauw idee dat in de nabijgelegen fave-
Inleiding
de wereld van de misdaad.indd 7
7
11-5-2010 17:01:06
la’s (krottenwijken) een nietsontziende drugsoorlog woedt. De meeste toeristen laten het terecht ook wel uit hun hoofd om daar een dagje rond te kijken. Ander voorbeeld: Moskou is een bruisende metropool met naast de indrukwekkende musea en historische gebouwen een keur aan chique modezaken, dure hotels en spetterende nachtclubs met bloedmooie vrouwen. Wat je niet ziet is dat de Russische maffia achter de schermen aan de touwtjes trekt. Hetzelfde geldt voor de Japanse maffia, de Chinese triaden en, zoals we eerder zagen, voor de Italiaanse maffia. In zijn prachtige overzichtswerk In het hart van de maffia (2009) beschrijft de Engelse journalist David Lane een bezoek aan het stadje Cassano allo Ionio, in de regio Calabrië. Voorafgaand aan zijn afspraak met een luitenant van de carabinieri wandelt Lane even door het stadje. ‘Ik had wat foto’s gemaakt en niemand leek daar aanstoot aan te nemen. Alles leek rustig, van misdaad geen spoor.’ De luitenant helpt hem uit de droom: ‘Overal schuilt het kwaad hier onder de oppervlakte. Elk bedrijf betaalt de pizzo en de politici onderhouden banden met de maffia. De omerta is hier de onbetwiste regel. De gewone rechtsorde bestaat hier gewoon niet. Zo zit het hier in elkaar. Na een moord doet de familie hier alles om de politie tegen te werken. Ze halen het lijk weg van de plaats delict en brengen het naar huis. Bij elke moord trekken de vrouwen, gehuld in het zwart, de straat op om te jammeren en te krijsen, terwijl de mannen ijzig kalm blijven en alleen maar aan vendetta denken.’ Natuurlijk zijn er ook voldoende plekken op de wereld waar de misdaad letterlijk op straat ligt. Neem Colombia, al decennialang in de ijzeren greep van gewetenloze drugskartels en extremistische guerrillabewegingen. Langs de snelwegen staan waarschuwingsbordjes: hier geen lijken dumpen. De grote steden in Mexico vormen dagelijks het toneel van bloedige moordaanslagen. Een hel voor de bewoners, met één bizar voordeel: de artsen in de lokale ziekenhuizen zijn experts
8
de wereld van de misdaad.indd 8
De wereld van de misdaad
11-5-2010 17:01:06
op het gebied van schiet- en steekwonden. Dat zien we in meer steden met een gevaarlijke reputatie. De Mexicaanse grensstad Ciudad Juarez – aan de overkant van de Rio Grande lonkt de rijkdom van Texas – geldt als de gevaarlijkste stad ter wereld. Er wonen zo’n 1,5 miljoen mensen, dus twee keer meer dan in Amsterdam. Gemiddeld worden er tien moorden per dag gepleegd, met uitschieters van soms wel twintig tot dertig. Dat is het jaarcijfer van Amsterdam! Iedereen kent zo langzamerhand de schokkende beelden van wéér een rijtje onthoofde lijken, vaak van agenten of soldaten. Alsof het poppen zijn in een horrorfilm. Net als in veel andere landen woedt in Mexico een bikkelharde strijd tussen de bazen van de grote drugskartels. De financiële belangen zijn gigantisch. Zo verdienen de Mexicaanse baronnen met hun lucratieve handel naar de Verenigde Staten jaarlijks naar schatting tussen de 20 en 40 miljard dollar. Onderbetaalde agenten krijgen maandelijks een paar duizend dollar toegestopt om de andere kant op te kijken. Ideale gidsen
Om te weten wat er werkelijk in de internationale onderwereld speelt, heb je ingewijden nodig. Dat bracht ons op het idee (crime)reporters over de hele wereld te vragen om de situatie in hun eigen stad te beschrijven. Zij kennen het milieu en de hoofdrolspelers en nemen al jaren waar wat buitenstaanders gemakkelijk over het hoofd zien. Kortom, zij zijn de ideale gidsen voor een misdaadtour. In deze bundel staan zestien portretten van de misdaad in wereldsteden als Moskou, Chicago, Rio de Janeiro, Palermo, Kopenhagen, Johannesburg en Tokio. Op Australië na komen alle werelddelen aan bod, met een extra accent op Europa. Ondanks de vele overeenkomsten tussen de milieus in de wereldsteden, zijn er ook belangrijke verschillen. Bijvoorbeeld in schaalgrootte: de Surinaamse hoofdstad Paramaribo telt met nog geen 250 000 inwoners minder burgers dan een simpel
Inleiding
de wereld van de misdaad.indd 9
9
11-5-2010 17:01:06
stadsdeel in zeg Tokio of Moskou. Toch is Paramaribo geen tropisch paradijs. Integendeel, zo blijkt uit het hoofdstuk van Ivan Cairo, crimereporter van de lokale krant de Ware Tijd. Alles draait om coke. In vergelijking met veel wereldsteden is Amsterdam een onschuldig dorp. Toch heeft dat dorp de afgelopen halve eeuw veel van zijn onschuld verloren. En ook hier geldt: je ziet niet wat er achter de schermen gebeurt. De Amsterdamse crimineel Willem Holleeder voelt zich met een handjevol handlangers met opgepompte spierballen in Nederland al een grote jongen. Daar lacht de Japanse yakuza om. In Tokio telt een beetje bende minimaal duizend leden. De Amerikaanse journalist Jake Adelstein, jarenlang politieverslaggever van de Yomiuri Shinbun, de grootste krant van Japan, dook – nog net geen 24 uur per dag – onder in die duistere wereld van de yakuza. Zijn verslag is bloedstollend, maar ook leerzaam en zelfs humoristisch. Kopenhagen, in vergelijking met veel andere hoofdsteden een idyllische, vredige stad, is de laatste paar jaar het toneel van een bloedige strijd tussen de Hells Angels en allochtonenbendes. Verslaggever Kasper Krogh van de lokale Berlingske Tidende volgt die strijd op de voet en doet er meeslepend verslag van. Inzet: de hegemonie op de drugsmarkt. Corruptie en drugs
Het moordcijfer is één van de indicatoren om te bepalen hoe gevaarlijk een stad is. In Rio de Janeiro (ruim 6 miljoen inwoners) sterven per dag gemiddeld zeventien mensen door geweld. In Zuid-Afrika worden per 100 000 inwoners jaarlijks veertig moorden gepleegd, eveneens een ongekend hoog aantal. Toch zegt dat cijfer niet alles. In een metropool als Tokio worden relatief weinig moorden gepleegd, maar de yakuza is er oppermachtig. Ervaren criminelen weten: moorden trekken alleen maar de aandacht van de politie. Dreiging met moord moet voldoende zijn om het doel te bereiken. Veel efficiënter.
10
de wereld van de misdaad.indd 10
De wereld van de misdaad
11-5-2010 17:01:06
De mate van corruptie in een land is een andere indicator. Onder meer in Rio de Janeiro, Moskou en Johannesburg gooien agenten het op een akkoordje met de lokale misdaadbazen. Zij ontvangen maandelijks een veelvoud van hun salaris aan steekpenningen. De misdaad heeft daardoor tot op bepaalde hoogte vrij spel. Drugs vormen de rode draad door deze bundel. In alle wereldsteden is de drugshandel dominant en heeft zij (mede) de basis gelegd voor de georganiseerde misdaad. De astronomische bedragen die in die wereld omgaan, leveren voortdurend conflicten op. NRC Handelsblad-correspondent Philip de Wit beschrijft de dagelijkse bendeoorlogen in een groot deel van de circa duizend favela’s (krottenwijken) van Rio de Janeiro. De bewoners zijn gewend aan het geratel van machinegeweren en de geur van lijken op straat. Als de heren criminelen even pauzeren voor de lunch, staan hun wapens als paraplu’s uitgestald tegen de muur van de cafetaria. De jeugd heeft hier geen toekomst. De voorbeelden zijn schrijnend. Door vliegers op te laten waarschuwen opgeschoten jochies de drugshandelaren in de favela’s als er politie in de buurt is. Hetzelfde fenomeen signaleert Elsevier-correspondent Olivier van Beemen in de banlieue van Parijs. Daar staan jonge jongens op de uitkijk voor hun oudere ‘broers’. Vaak gaat het hierbij om allochtonen. Veel steden, vooral die in Europa, hebben te maken met de import van misdaad. Voor zijn portret van de misdaad in Brussel ging crimereporter Douglas De Coninck van De Morgen op stap met de oude rot Alain Moussa, in vroeger jaren een gevreesde zware jongen. Hij verzucht: ‘Iedereen loopt door elkaar, iedereen spreekt een andere taal. Niemand overziet het nog.’ Gevolg van die import van misdaad uit onder meer Oost-Europa en Afrika: ‘Onze wetten van eer gelden niet langer.’ Pax Maffiosa
In het hoofdstuk ‘Gouden handel’ – afkomstig uit zijn boek De schoonheid en de hel (2009) – beschrijft Roberto Saviano hoe Ni-
Inleiding
de wereld van de misdaad.indd 11
11
11-5-2010 17:01:06
geriaanse maffiagroeperingen een essentiële tussenschakel vormen in de Europese en Amerikaanse cocaïnehandel. De Rapaci (Nigeriaanse roofvogels) werken onder anderen intensief samen met de ’ndrangheta en de camorra, die op hun beurt weer nauwe contacten onderhouden met Colombiaanse drugskartels. Zoals Saviano schrijft: ‘Zuid-Amerika en Zuid-Italië blijken met elkaar verbonden door één navelstreng waardoor coke en geld stromen; de kanalen zijn veilig en bekend, alsof er denkbeeldige rails door de lucht lopen en tunnels door de zee die de Italiaanse clans met de Zuid-Amerikaanse narco’s verbinden.’ Voor geld wijken alle ideologische en religieuze verschillen en ontstaat er een Pax Maffiosa, een soort afgesproken wapenstilstand. Zo kon het dat de Schotse topcrimineel Arthur Thompson jarenlang wapens leverde aan zijn aartsvijanden van de protestantse Ulster Defence Association. Het is één van de vele onthullingen in het fraaie portret van Thompson door de gevierde misdaadschrijver Reg McKay die helaas onlangs is overleden. Topgidsen
Om te voorkomen dat er qua opzet zestien identieke verhalen zouden komen, kregen de (crime)reporters alle vrijheid om hun eigen verhaal te vertellen. Dat leverde zeldzame juweeltjes op. Neem het indringende gesprek dat de succesvolle Duits-Italiaanse misdaadauteur Petra Reski voerde met Massimo Ciancimino, de zoon van Don Vito, de maffia-burgemeester van Palermo. Ciancimino jr. besloot met justitie samen te werken en pentito te worden. Hij gunde Reski een uniek kijkje achter de schermen. Volgend jaar verschijnt, eveneens bij Lebowski, het onthullende boek dat hij over zijn vader schreef: Don Vito. Of neem de sfeerschets die de Engelse journalist Giles Brown geeft van het leven in Marbella aan de ‘Costa del Crime’: op de terrasjes vliegen je bij klaarlichte dag de kogels om de oren. De Zuid-Spaanse badplaats is onderduik- en werkadres voor crimi-
12
de wereld van de misdaad.indd 12
De wereld van de misdaad
11-5-2010 17:01:06
nelen uit alle windrichtingen, zo blijkt. De drugslijnen met Marokko – slechts veertien kilometer varen op het smalste punt van de Middellandse Zee – worden intensief benut. Elsevier-medewerker Gerbert van der Aa voert de lezer mee door de Nigeriaanse hoofdstad Lagos. Hier worden alleen al vijfhonderd dodelijke roofovervallen per jaar gepleegd. Van der Aa schetst de corruptie, maar toont ook de keerzijde van dat systeem. De ‘schaduweconomie’ is effectiever dan de reguliere economie, zegt zijn bron: ‘Bureaucratische procedures worden korter, ambtenaren spannen zich extra voor je in.’ Zo kun je het ook bekijken. Vele decennia waren Chicago en de topgangster Al Capone synoniem. Iedereen kent de beelden van de drive-by shootings tijdens de periode van de Drooglegging in de jaren dertig van de vorige eeuw. Verslaggever Colin McMahon van de Chicago Tribune beschrijft met grote kennis van zaken wat er nog over is van The Outfit. En dat is meer dan iedereen denkt. Elsevier-correspondent Fred de Vries was in zijn standplaats Johannesburg bijna zelf het slachtoffer van een beroving. Onbevangen gaat hij in zijn bijdrage op zoek naar de diepere oorzaken van de omvang en het gewelddadige karakter van de misdaad in Zuid-Afrika. Een eyeopener. Onder het motto ‘Moskou Moordstad’ beschrijft Elseviercorrespondent Hans Crooijmans de schaduwzijde van een wereldstad. Bejaarden ‘verdwijnen’ doodleuk omdat de Russische maffia het heeft voorzien op hun fraaie appartementen. Toch voelt de oudste zoon van Crooijmans zich in Moskou veiliger dan in Amsterdam. Ook in Berlijn is de Russische maffia prominent aanwezig. Voormalig Moskou-correspondent Wierd Duk (Elsevier) woont al weer een aantal jaren in Berlijn en verdiepte zich in de Russische onderwereld. Een alarmerend verslag. Tussen de misdaad in de zestien beschreven wereldsteden bestaan weliswaar talloze overeenkomsten, maar juist de onderlinge verschillen maken deze criminele wereldreis zo aantrekkelijk
Inleiding
de wereld van de misdaad.indd 13
13
11-5-2010 17:01:06
voor de lezer die in zijn leunstoel door topgidsen wordt rondgeleid. Veiliger kan het niet. Boekenserie
De bundel die u nu in handen heeft, is bedoeld als introductie van de serie De wereld van de misdaad. Elk jaar verschijnen in deze serie vier nieuwe delen. Hierbij vindt u alvast een voorproefje van de delen over Tokio (Tokyo Vice) – nu in de boekhandel – en Glasgow (De laatste Godfather), te verschijnen in augustus. In 2011 zullen delen verschijnen over de misdaad in Amsterdam, Marbella en de Sahara. Verder brengen we een bundel over de wereld van de misdaad in Nederland. Daarbij richten we het vergrootglas niet alleen op de Randstad en bekende misdaadsteden als Eindhoven en Enschede, maar ook op onverwachte plekken als Urk, Hilversum en Zandvoort. Aan criminele plekken geen gebrek: welkom in de wereld van de misdaad!
14
de wereld van de misdaad.indd 14
De wereld van de misdaad
11-5-2010 17:01:06
