De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA s-gravenhage

> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA ’s-GRAVENHAGE

Directoraat-generaal Energie, Telecom & Mededinging Directie Energiemarkt Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Factuuradres Postbus 16180 2500 BD Den Haag Overheidsidentificatienr 00000001003214369000

Datum Betreft

3 juni 2014 Beantwoording vragen over de olielekkage uit opslag in Duitsland en de geplande opslag van diesel in zoutcavernes in Enschede

T 070 379 8911 (algemeen) www.rijksoverheid.nl/ez

Ons kenmerk DGETM-EM / 14081501

Geachte Voorzitter, Op 12 april jl. is een olielekkage geconstateerd in het natuurgebied Amtsvenn bij Epe, Duitsland. In dit gebied ligt reeds lange tijd ruwe olie opgeslagen in uitgeproduceerde zoutcavernes. In Enschede is een nieuw te realiseren gasolieopslagfaciliteit gepland. De vergunningprocedures zijn daarvoor reeds doorlopen. De lekkage in Duitsland roept terechte vragen op over de veiligheid van de nieuwe opslagfaciliteit in Enschede. Daarbij gaat het met name om hoe we kunnen voorkomen dat een lekkage als in Duitsland zich ook in Nederland kan voordoen. Uw Kamer heeft ook blijk gegeven van zorg op dit punt en heeft een drietal sets vragen gesteld. Hierbij ga ik graag op deze vragen en zorgen in. Daartoe geef ik aan wat er in Duitsland is gebeurd, hoe dat zich verhoudt tot de geplande opslagfaciliteit in Enschede en welke mogelijkheden ik heb om in te grijpen indien dat nodig is. Vervolgens ga ik in de bijlagen specifiek in op de aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu en mij gestelde vragen. Deze vragen worden mede namens de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu beantwoord: • Bijlage 1: antwoorden op vragen van de leden Omtzigt, Agnes Mulder en Geurts (allen CDA) over de olielekkage uit opslag in lege zoutmijnen in het natuurgebied Amtsvenn (bij Enschede) en de geplande extra opslag van diesel in lege zoutmijnen onder Enschede. Deze vragen werden ingezonden op 30 april 2014 met kenmerk 2014Z08014; • Bijlage 2: antwoorden op vragen van het lid Van Tongeren (GroenLinks) over het bericht ‘Zoektocht naar olielek in Duitse Amtsvenn bij Enschede ook tijdens Pasen’. Deze vragen werden ingezonden op 30 april 2014 met het kenmerk 2014Z08016; • Bijlage 3: antwoorden op vragen van het lid Van Veldhoven (D66) over de olielekkage uit opslag in lege zoutmijnen in het natuurgebied Amtsvenn (Duitsland, bij Enschede) en de geplande extra opslag van diesel in lege zoutmijnen onder Enschede. Deze vragen werden ingezonden op 16 mei 2014 met het kenmerk 2014Z08882.

Uw kenmerk 2014Z08014 2014Z08016 2014Z08882 Bijlage(n) 3

Pagina 1 van 16

Directoraat-generaal Energie, Telecom & Mededinging Directie Energiemarkt

Waarom olieopslag De stichting COVA (Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten) heeft de wettelijke taak om het grootste deel van de Nederlandse strategische olievoorraden aan te houden. Met deze strategische olievoorraden geeft Nederland invulling aan de internationale verplichtingen tot het aanhouden van een minimale voorraad olie van 90 dagen netto import, die zijn afgesproken in IEA- en EUverband1. COVA houdt daartoe deels ruwe aardolie aan en deels olieproducten zoals benzine, gasolie/diesel en kerosine. Voor een groot deel, bijna 1,5 miljoen ton, worden de Nederlandse ruwe aardolievoorraden al tientallen jaren aangehouden in ondergrondse cavernes in Duitsland bij Etzel.


Momenteel wordt alles in gereedheid gebracht om in cavernes bij Enschede, ontstaan door zoutwinning van AkzoNobel, vanaf november dit jaar ook een deel van de gasolievoorraad in Nederland onder te brengen. Het langdurig opslaan van olie in cavernes is aanzienlijk goedkoper dan in bovengrondse tanks. AkzoNobel is eigenaar van de cavernes bij Enschede. AkzoNobel en het oliebedrijf Argos willen vijf cavernes van elk 150.000 m³ ontwikkelen voor olieopslag, dus in totaal 750.000 m³. COVA wilde aanvankelijk daarvan 300.000 m³ verspreid over drie cavernes huren. Dit is inmiddels teruggebracht tot 250.000 m³, verspreid over twee cavernes. COVA heeft een contract met Argos voor de aanvoer en de opslag van de gasolie (o.a. diesel) in de cavernes. COVA wordt de eigenaar van de gasolie. Olielekkage in Duitsland Op 12 april jl. is een olielekkage geconstateerd in het natuurgebied Amtsvenn bij Epe, Duitsland. Op drie plekken zijn olieverontreinigingen gevonden. Tien koeien, die van het olie-water-mengsel hadden gedronken, werden ziek en zijn afgemaakt. Sindsdien is inmiddels ruim 2.700 m³ van het opborrelende oliewater-mengsel afgezogen. Dit mengsel bevat minder dan 1% olie, circa 15 m³. In dit gebied ligt reeds lange tijd ruwe olie opgeslagen in uitgeproduceerde zoutcavernes. Na het constateren van de lekkage wordt door de Duitse autoriteiten onderzoek gedaan naar de oorzaak. Daarnaast is na het constateren van de lekkage onder andere een damwand rond het vervuilde gebied aangelegd, om verdere verspreiding van de olie tegen te gaan. Mogelijke (milieu)schade wordt gemonitord door de lokale autoriteiten. Het drinkwater wordt meerdere malen per dag uitgebreid getest. Via Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) is nauw contact met de Bezirksregierung Arnsberg in Noordrijn-Westfalen. Mijn ministerie houdt samen met SodM de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten. Woensdag 28 mei jl. is duidelijk geworden dat het lek naar alle waarschijnlijkheid in het boorgat zit, niet in de caverne zelf. Het boorgat is een verticale buis die de caverne met de installaties aan het maaiveld verbindt. Het boorgat is lek tussen de 200 en 311 meter diepte. Er zijn sterke aanwijzingen voor een lek op 217 meter diepte. Druktesten hebben tevens aangetoond dat de rest van het boorgat,

1

IEA: Internationaal Energie Agentschap

Pagina 2 van 16


tot 200 meter diepte en vanaf 311 meter diepte, geheel lekdicht is. Verder onderzoek in de komende weken zal moeten aantonen of het lek zich inderdaad op 217 meter bevindt en hoe daar een lek heeft kunnen ontstaan.


Consequenties voor geplande olieopslag in Enschede AkzoNobel heeft het initiatief genomen om in een vijftal cavernes in Enschede, onder industrieterrein De Marssteden, gasolie (onder andere diesel) op te gaan slaan. Op dit initiatief was de rijkscoördinatieregeling van toepassing. Het rijksinpassingsplan is op 2 oktober 2013 vastgesteld. Op 1 april 2014 zijn de benodigde vergunningen en het rijksinpassingsplan onherroepelijk geworden. De vergunninghouder, AkzoNobel, kan daarom in beginsel starten met de opslag van gasolie. Voorbereidende werkzaamheden worden op dit moment uitgevoerd. De start van de daadwerkelijke opslag is in principe voorzien voor eind van dit jaar. Direct na het bekend worden van de lekkage in Duitsland ben ik in overleg getreden met AkzoNobel om te bespreken welke consequenties dit heeft voor de geplande opslag in Enschede. Ik heb SodM gevraagd om mij hierin te adviseren. Ik heb met AkzoNobel afgesproken dat zij niet zal overgaan tot daadwerkelijke opslag van gasolie totdat zeker is dat de lekkage, zoals die zich heeft voorgedaan in Duitsland, zich niet kan voordoen in de opslagfaciliteit van AkzoNobel in Enschede. Zoals hierboven aangegeven is in de opslag in Duitsland waarschijnlijk sprake van een lekkage uit het boorgat. Er is een aantal belangrijke technische verschillen tussen het boorgat van de opslag in Duitsland (Epe) en de geplande opslag in Enschede: • Bij de olieopslag in Epe, Duitsland, is sprake van een enkelwandige buis waardoor de gasolie de caverne ingepompt wordt. De olie staat hier rechtstreeks in contact met de buitenkant van het boorgat. • Bij de geplande olieopslag in Enschede is daarentegen voorzien in een dubbelwandige buis waardoor de gasolie de caverne ingepompt wordt. Bij de opslag in Enschede zal de gasolie door een binnenbuis stromen. Tussen de binnen- en de buitenbuis is een annulaire ruimte, die gevuld is met een anticorrosieve vloeistof. • In de plannen voor olieopslag in Enschede wordt de druk in de annulaire ruimte constant gemonitord. Als de buitenbuis lek raakt, stroomt er een hoeveelheid anticorrosieve vloeistof de grond in. Deze vloeistof is niet schadelijk voor het milieu. Omdat de druk in de annulaire ruimte dan daalt, zal dit lek snel opgemerkt worden. Als de binnenbuis lek raakt, stroomt er gasolie de annulaire ruimte in. De druk in de annulaire ruimte zal dan stijgen. Ook dit zal door de constante monitoring van de druk snel opgemerkt worden. • Een ander verschil tussen de opslag in Duitsland en de geplande opslag in Enschede is dat de caverne in Duitsland met één boorgat verbonden is met installaties aan de oppervlakte. De voorgenomen olieopslag in de cavernes in Enschede zal plaatsvinden met twee boorgaten. Het ene – dubbel

Pagina 3 van 16


verbuisde – boorgat wordt gebruikt om de gasolie in en uit de caverne te pompen. Het andere – dubbel verbuisde – boorgat wordt gebruikt om de pekel (zoutverzadigd water) in en uit de caverne te pompen. Hiermee wordt bereikt dat de caverne altijd met vloeistof is gevuld en er nooit een ongevulde “holle” ruimte kan ontstaan. Dat vermindert de kans op vervorming van de caverne. Bovendien blijft de caverne toegankelijk in het geval dat één van beide boorgaten beschadigd raakt. Veiligheidstechnisch gezien is dat gunstiger. Dit maakt de gasolieopslag minder gevoelig voor een mogelijke beschadiging van de boorgaten. Overigens hebben vier van de vijf beoogde opslagcavernes in Enschede zelfs nog een derde boorgat. Dit wordt niet voor de opslag gebruikt, maar biedt als dat nodig is wel een extra toegangsmogelijkheid.


Gelet op deze verschillen is het zeer onwaarschijnlijk dat een lekkage van een boorgat bij de gasolieopslag in Enschede dezelfde gevolgen zou hebben als nu in Epe, Duitsland. Gelet op bovenstaande kan AkzoNobel doorgaan met de voorbereidende werkzaamheden voor realisatie van de olieopslag in Enschede. In dit kader deel ik uw Kamer mede dat ik op 2 juni 2014 een gewijzigde omgevingsvergunning aan AkzoNobel heb toegekend voor de opslagfaciliteit. De wijziging behelst een grotere voorziening voor de noodopvang van gasolie bij een bovengrondse calamiteit, zodat de totale hoeveelheid uitstromende gasolie bij beschadiging van de olieput door aanrijding of door andersoortige beschadiging van de olieput opgevangen wordt. Daarnaast wordt een uitrit verplaatst. Deze vergunning heeft alleen betrekking op de bovengrondse faciliteiten. De vergunning is door AkzoNobel aangevraagd vóór het ontstaan van het lek in Duitsland (namelijk op 25 februari 2014) en staat hier dus los van. Mogelijkheden tot ingrijpen Zoals hierboven aangegeven is het is onwaarschijnlijk dat een lekkage zoals in Duitsland bij de geplande gasolieopslag in Enschede dezelfde gevolgen zal hebben. Bij de geplande opslag in Enschede zijn immers diverse veiligheidsmaatregelen voorzien die bij de opslag in Duitsland ontbreken. Ik zie dan ook geen directe aanleiding om in te grijpen in de geplande opslag in Enschede. Het onderzoek naar de oorzaak van de lekkage in Duitsland is nog niet afgerond. Indien uit de onderzoeksresultaten of om een andere reden toch een noodzaak blijkt om in te grijpen in de geplande olieopslag in Enschede, dan kan ik op grond van artikel 50 van de Mijnbouwwet, in gevallen van ernstige aantasting van de bescherming van de veiligheid, het milieu of in gevallen van beweging van de aardbodem, maatregelen voorschrijven. Deze bevoegdheid is gemandateerd aan de Inspecteur Generaal der Mijnen. Ook houdt SodM toezicht bij de bouw. Als er niet volgens het werkprogramma wordt gewerkt kan de toezichthouder ingrijpen, met als laatste middel het stilleggen van de werkzaamheden.

Pagina 4 van 16



Wanneer het onderzoek in Duitsland is afgerond en de oorzaak van de lekkage definitief is vastgesteld, zal ik uw Kamer hierover informeren. Daarbij zal ik ook eventuele consequenties voor de geplande olieopslag in Enschede betrekken.

(w.g.)

H.G.J. Kamp Minister van Economische Zaken

Pagina 5 van 16


Bijlage 1 – Antwoorden op vragen 2014Z08014


Vragen van de leden Omtzigt, Agnes Mulder en Geurts (allen CDA) aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu en de minister van Economische Zaken over de olielekkage uit opslag in lege zoutmijnen in het natuurgebied Amtsvenn (bij Enschede) en de geplande extra opslag van diesel in lege zoutmijnen onder Enschede (ingezonden 30 april 2014). 1 Heeft u kennisgenomen van de al wekenlang durende olielekkage uit de zoutholtes in het natuurgebied Amtsvenn waarin ongeveer 140 miljoen liter strategische olievoorraad ligt opgeslagen?2 Antwoord Ja. 2 Heeft u kennisgenomen van de berichten dat het opruimen nog jaren kan duren, kostbaar is en dat de Minister van milieuzaken van Noordrijn-Westfalen zich grote zorgen maakt?3 Antwoord Ja. 3 Heeft u contact gehad met uw Duitse ambtgenoot en heeft u duidelijkheid gekregen over de oorzaak van de lekkage? Zo nee, bent u dan bereid om zo spoedig mogelijk contact op te nemen met de Duitse autoriteiten? Zo ja, kunt u de Kamer informeren over de situatie in Amtsvenn? Antwoord Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) heeft contact gehad met de Bezirksregierung Arnsberg in Noordrijn Westfalen. Daaruit is naar voren gekomen dat in februari 2014 de druk in caverne S5 (de caverne die in de buurt van Amtsvenn ligt) is gezakt. Daarop is onderzoek gedaan naar de integriteit van het boorgat en de verbuizing van het boorgat. Er zijn toen geen onregelmatigheden aangetroffen. Met Pasen is olie aan de oppervlakte aangetroffen boven caverne S5. Woensdag 28 mei jl. is duidelijk geworden dat er een lekkage zit in de buis die de caverne

2

TC Tubantia, Olie onder Amtsvenn is tikkende milieubom, http://www.tubantia.nl/regio/enschede/olie-onder-amtsvenn-is-tikkende-milieubom-1.4333040 3 ÖLKATASTROPHE, Sanierung im Gronauer Amtsvenn wird wohl Jahre dauern,businesson http://www.business-on.de/muenster/oelkatastrophe-sanierung-im-gronauer-amtsvennwird-wohl-jahre-dauern_id4463.html en NRW-Umweltminister im Amtsvenn, Remmel in Sorge um das Grundwasser, in Ruhrnachrichten http://www.ruhrnachrichten.de/staedte/ahaus/Umweltkatastrophe-weitet-sich-aus- Moeglicherweise-neuerOelfund-im-Amtsvenn;art977,2343317

Pagina 6 van 16


verbindt met de installaties aan het maaiveld. Het lek zit waarschijnlijk in het traject tussen 200 en 311 meter diepte, vermoedelijk op 217 meter diepte. Druktesten hebben aangetoond dat de rest van de verticale buis, dus tot 200 meter diepte en vanaf 311 meter diepte, geheel lekdicht is. Verdere onderzoeken in de komende weken zullen moeten aantonen of het lek zich inderdaad op 217 meter bevindt en hoe daar een lek heeft kunnen ontstaan.


4 Is er enige mogelijkheid dat deze lekkage ook tot (milieu)schade en/of gevaar gaat leiden in Nederland? Antwoord De risico’s voor Nederland worden als laag ingeschat door de betrokken autoriteiten. Vitens heeft aangegeven dat naar verwachting de verontreinigingen de waterwingebieden in Twente niet zullen bereiken. Deze liggen op ruim voldoende afstand van het vervuilde gebied in Duitsland. Er is geen olie in het oppervlaktewater in Nederland terecht gekomen. Na het constateren van de lekkage is onder andere een damwand rond het vervuilde gebied aangelegd, om verdere verspreiding van de olie tegen te gaan. Enige mogelijkheid van (milieu)schade of gevaar kan echter niet op voorhand worden uitgesloten. Mogelijke (milieu)schade wordt gemonitord door de lokale autoriteiten. Het drinkwater wordt meerdere malen per dag uitgebreid getest. 5 Welke gevolgen heeft deze ernstige lekkage voor het plan om nog dit jaar op vergelijkbare wijze diesel op te slaan in zoutholtes in de Marssteden in Enschede? Antwoord De situatie in Duitsland wordt op de voet gevolgd door mijn ministerie en SodM. Zoals ik in het antwoord op vraag 3 heb aangegeven, is in Duitsland zeer waarschijnlijk sprake van een lekkage in de verbuizing van het boorgat. Er is een aantal belangrijke technische verschillen tussen het boorgat van de opslag in Duitsland (Epe) en de geplande opslag in Enschede: • Bij de olieopslag in Epe, Duitsland, is sprake van een enkelwandige buis waardoor de gasolie de caverne ingepompt wordt. De olie staat hier rechtstreeks in contact met de buitenkant van het boorgat en vormt de enige barrière tussen de olie en het gesteente buiten die buis. • Bij de geplande olieopslag in Enschede is daarentegen voorzien in een dubbelwandige buis waardoor de gasolie de caverne ingepompt wordt. Bij de opslag in Enschede zal de gasolie door een nieuw aan te brengen binnenbuis stromen. Tussen de binnen- en de buitenbuis is een hermetisch afgesloten annulaire ruimte, die gevuld is met een anticorrosieve vloeistof. • In de plannen voor olieopslag in Enschede wordt de druk in de annulaire ruimte constant gemonitord. Als de buitenbuis lek raakt, stroomt er een hoeveelheid anticorrosieve vloeistof de grond in. Deze vloeistof is niet

Pagina 7 van 16


•

schadelijk voor het milieu. Omdat de druk in de annulaire ruimte dan daalt, zal dit lek direct opgemerkt worden. In het geval dat juist de binnenbuis lek raakt, stroomt er gasolie de annulaire ruimte in. De druk in de annulaire ruimte zal dan stijgen. Ook dit zal door de constante monitoring van de druk direct opgemerkt worden. Er vindt dan van geen enkele vloeistof lekkage naar het milieu plaats. Een ander verschil tussen de opslag in Duitsland en de geplande opslag in Enschede is dat de caverne in Duitsland met één boorgat verbonden is met installaties aan de oppervlakte. De voorgenomen olieopslag in de cavernes in Enschede zal plaatsvinden met twee boorgaten. Het ene –dubbel verbuisde- boorgat wordt gebruikt om de gasolie in en uit de caverne te pompen. Het andere –dubbel verbuisde- boorgat wordt gebruikt om de pekel (zoutverzadigd water) in en uit de caverne te pompen. Hiermee wordt bereikt dat de caverne altijd met vloeistof is gevuld en er nooit een ongevulde “holle” ruimte kan ontstaan. Dat vermindert de kans op vervorming van de caverne. Bovendien blijft de caverne toegankelijk in het geval dat één van beide boorgaten beschadigd raakt. Veiligheidstechnisch gezien is dat gunstiger. Dit maakt de gasolieopslag minder gevoelig voor een mogelijke beschadiging van de boorgaten. Overigens hebben vier van de vijf beoogde opslagcavernes in Enschede zelfs nog een derde boorgat. Dit wordt niet voor de opslag gebruikt, maar biedt als dat nodig is wel een extra toegangsmogelijkheid.


Gelet op deze verschillen is het zeer onwaarschijnlijk dat een lekkage van een boorgat bij de gasolieopslag in Enschede dezelfde gevolgen zou hebben als nu in Epe, Duitsland. Ik zie dan ook geen directe aanleiding om in te grijpen in de geplande opslag in Enschede. AkzoNobel heeft echter aangegeven dat zij niet zal overgaan tot daadwerkelijke opslag van gasolie in Enschede totdat de oorzaak van de lekkage in Duitsland helder is. Indien ik op enig moment noodzaak zie tot ingrijpen, kan ik op grond van artikel 50 van de Mijnbouwwet, in gevallen van ernstige aantasting van de bescherming van de veiligheid, het milieu of in gevallen van beweging van de aardbodem, maatregelen voorschrijven. Deze bevoegdheid is gemandateerd aan de Inspecteur Generaal der Mijnen. Ook houdt SodM toezicht bij de bouw. Als er niet volgens het werkprogramma wordt gewerkt kan de toezichthouder ingrijpen, met als laatste middel het stilleggen van de werkzaamheden 6 Bent u bereid een nieuwe second opinion uit te laten voeren naar de risico’s van de opslag onder Enschede en het ontbreken van een lege overloopcapaciteit aldaar? Antwoord Zoals in het antwoord op vraag 5 heb aangegeven volgen zowel mijn ministerie als de toezichthouder SodM de situatie in Duitsland nauwlettend. Naar alle

Pagina 8 van 16


waarschijnlijkheid zit de lekkage in het boorgat. Omdat de constructie van de boorgaten in Epe en Enschede verschillen, is er op dit moment geen aanleiding om aanvullend onderzoek te doen.


7 Bent u bereid niet te starten met het opslaan van diesel in Enschede voordat de oorzaken van het lek in Amtsvenn geheel duidelijk zijn, er geen extra risico’s voor de geplande opslag in Enschede zijn en u de nieuwe second opinion besproken heeft met de lokale autoriteiten en de Tweede Kamer? Antwoord AkzoNobel kan in beginsel starten met het opslaan van gasolie in Enschede. De vergunningen daartoe zijn verleend. Echter AkzoNobel heeft aangegeven pas gasolie in de cavernes op te slaan als duidelijk is dat een lekkage als in Duitsland niet kan optreden bij de gasolieopslag in Enschede. Nu is gebleken dat de lekkage in Duitsland zeer waarschijnlijk in de verbuizing van het boorgat zit en de constructie daarvan verschilt van het boorgat waar nu een lekkage is opgetreden, kan AkzoNobel verder gaan met de voorbereidende werkzaamheden. De start van de opslag wordt voorzien aan het eind van dit jaar. Indien ik op enig moment noodzaak zie tot ingrijpen, kan ik op grond van artikel 50 van de Mijnbouwwet, in gevallen van ernstige aantasting van de bescherming van de veiligheid, het milieu of in gevallen van beweging van de aardbodem, maatregelen voorschrijven. Deze bevoegdheid is gemandateerd aan de Inspecteur Generaal der Mijnen. Ook houdt SodM toezicht bij de bouw. Als er niet volgens het werkprogramma wordt gewerkt kan de toezichthouder ingrijpen, met als laatste middel het stilleggen van de werkzaamheden.

Pagina 9 van 16




Vragen van het lid Van Tongeren (GroenLinks) aan de minister van Economische Zaken over het bericht ‘Zoektocht naar olielek in Duitse Amtsvenn bij Enschede ook tijdens Pasen’ (ingezonden 30 april 2014) 1 Bent u bekend met het bericht ‘Zoektocht naar olielek in Duitse Amtsvenn bij Enschede ook tijdens Pasen’?4 Antwoord Ja. 2 Deelt u de mening dat de veiligheid van ondergrondse olieopslag in zoutcavernes in het geding is door het bekend worden van de lekkage van olie uit een zoutcaverne in het Duitse natuurgebied Amtsvenn nabij Enschede? Zo ja, wat gaat u daaraan doen? Zo nee, waarom niet? Antwoord De lekkage van olie in het natuurgebied Amtsvenn is ernstig. Dit soort situaties moet voorkomen worden. Het is echter niet zo dat hierdoor de veiligheid van ondergrondse olieopslag in het algemeen in twijfel moet worden getrokken. In Nederland moeten opslagprojecten voldoen aan strenge eisen. Er gelden hier dezelfde eisen als bij winning in de gas- en olie-industrie. Nederland stelt internationaal gezien hoge eisen op dit gebied. Zo is er een speciaal monitoringsplan geëist van de vergunninghouder om te borgen dat de olie niet weglekt. 3 Bent u, naar aanleiding van deze nog onopgehelderde lekkages in Duitsland, bereid nader onderzoek te laten verrichten naar de bodemveiligheid bij deze vorm van opslag in zoutcavernes? Zo nee, waarom niet? Antwoord Voor mijnbouwactiviteiten ligt het bevoegd gezag bij mij. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) is adviseur en toezichthouder, onder verantwoordelijkheid van mij. SodM kijkt onder andere naar veiligheid, gezondheid, milieu, doelmatige winning en bodembewegingen.

4 http://www.tubantia.nl/regio/enschede/zoektocht-naar-olielek-in-duitse-amtsvenn-bijenschede-ook-tijdenspasen-1.4324206 Toelichting: Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van de leden Omtzigt, Agnes Mulder en Geurts (allen CDA), ingezonden 30 april 2014 (vraagnummer 2014Z08014)

Pagina 10 van 16


In de vergunningprocedure voorafgaand aan opslag wordt onder andere een risicoanalyse uitgevoerd om alle mogelijke oorzaken van olielekkage in kaart te brengen en maatregelen te nemen om dergelijke lekkages te voorkomen en de “bodemveiligheid” te garanderen. SodM beoordeelt deze analyse. Daarnaast moet de operator jaarlijks een meetplan indienen bij SodM en regelmatig monitoringsresultaten aan SodM rapporteren. Op zichzelf zijn de vergunde opslaglocaties in Nederland veilig om gebruikt te worden. Aanvullend onderzoek acht ik dan ook niet nodig.


4 Deelt u de mening dat, in afwachting van het Duitse onderzoek naar de lekkages van de zoutcavere, de vergunning van AKZO om olie op te slaan in cavernes onder Enschede zou moeten worden geschorst? Zo nee, waarom niet? Antwoord Nee. Op dit moment wordt er nog geen gasolie (diesel) in de cavernes gepompt. AkzoNobel is bezig met voorbereidende werkzaamheden. AkzoNobel heeft aangegeven pas diesel in de cavernes op te slaan als duidelijk is dat een lekkage als in Duitsland niet kan optreden bij de gasolieopslag in Enschede. In het antwoord op vraag 5 van de leden Omtzigt, Agnes Mulder en Geurts (2014Z08014) heb ik aangegeven dat het in Duitsland gaat om een lekkage in de verbuizing van het boorgat en dat er belangrijke technische verschillen zijn tussen het betreffende boorgat in Duitsland en het boorgat van de geplande opslag in Enschede. Ik zie op dit moment ook geen aanleiding om de voorbereidende werkzaamheden van AkzoNobel stil te leggen of de vergunningen in te trekken. De situatie in Duitsland wordt op de voet gevolgd door mijn ministerie en SodM. De voor de gasolieopslag benodigde Omgevingsvergunning is in oktober 2013 aan AkzoNobel verleend. Dit besluit is op 1 april van dit jaar onherroepelijk geworden. Op 25 februari 2014, dus ruim voordat er in Duitsland sprake was van een lekkage, heeft AkzoNobel een wijziging aangevraagd. Deze is door mij verleend. De wijziging behelst een grotere voorziening voor de noodopvang van gasolie bij een bovengrondse calamiteit. AkzoNobel wil natuurlijk afgewerkte, vloeistofdichte noodopvangvoorziening aanleggen met een afmeting van 10 bij 100 meter en een effectieve diepte van ca. 50 cm om opvang te garanderen van de totale hoeveelheid uitstromende gasolie bij beschadiging van de olieput door aanrijding of door andersoortige beschadiging van de olieput (bijvoorbeeld door vandalisme). Hierdoor ontstaat een opvangcapaciteit van ruim 400 m³. Daarnaast wordt de uitrit ter plaatse van caverne 472 gewijzigd, deze komt verder van de openbare weg (Staalsteden) te liggen. Deze vergunning heeft alleen betrekking op de bovengrondse faciliteiten en is aangevraagd voor de vondst van het lek in Duitsland en staat daar los van. Indien ik op enig moment noodzaak zie tot ingrijpen, kan ik op grond van artikel 50 van de Mijnbouwwet, in gevallen van ernstige aantasting van de bescherming

Pagina 11 van 16


van de veiligheid, het milieu of in gevallen van beweging van de aardbodem, maatregelen voorschrijven. Deze bevoegdheid is gemandateerd aan de Inspecteur Generaal der Mijnen. Ook houdt SodM toezicht bij de bouw. Als er niet volgens het werkprogramma wordt gewerkt kan de toezichthouder ingrijpen, met als laatste middel het stilleggen van de werkzaamheden.


Pagina 12 van 16




Vragen van het lid Van Veldhoven (D66) aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu en de minister van Economische Zaken over de olielekkage uit opslag in lege zoutmijnen in het natuurgebied Amtsvenn (Duitsland, bij Enschede) en de geplande extra opslag van diesel in lege zoutmijnen onder Enschede (ingezonden 16 mei 2014) 1 Kunt u aangeven wie aansprakelijk zou zijn voor de schade aan natuur en leefomgeving indien olielekkages in natuurgebieden zich in Nederland voor zouden doen? Is hier al ervaring mee? Antwoord Op grond van het Burgerlijk Wetboek 6, artikel 175 en artikel 177, is de vergunninghouder aansprakelijk voor schade aan natuur en leefomgeving indien olielekkages in natuurgebieden zich in Nederland voor zouden doen. Op grond van het Burgerlijk Wetboek Boek 3, artikel 310, lid 2 verjaart de rechtsvordering tot vergoeding van de schade door de verontreiniging van water en de bodem in ieder geval na dertig jaren na de gebeurtenis waardoor de schade is veroorzaakt. In Nederland is geen ervaring met olielekkages in natuurgebieden en de daarmee samenhangende aansprakelijkheid. 2 Kunt u aangeven of de geplande opslaglocaties in Overijssel zich onder of in de nabijheid van natuurgebieden en/of drinkwaterwinningsgebieden bevinden? Antwoord De geplande opslag van gasolie ligt onder industrieterrein De Marssteden aan de rand van Enschede. In de buurt liggen de volgende natuurgebieden: • Beschermd Natuurmonument Heideterreinen Twickel (circa 5,5 km ten noordwesten) • Natura 2000-gebied Lonnekermeer (circa 6 km ten noorden) • Natura 2000-gebied Buurserzand & Haaksbergerveen (circa 4 km ten zuiden) • Ecologische Hoofd Structuur (aangrenzend ten noorden) De dichtstbijzijnde drinkwatergebieden liggen op 4,5 en 5 km afstand. Op 5 km afstand is tevens een boringvrije zone gelegen. De dichtstbijzijnde waterwingebieden stroomafwaarts bevinden zich op ongeveer 15 km van Enschede, in Goor. Het drinkwater wordt gehaald uit een andere geohydrologische laag die, door ondoorlatende lagen, niet in contact staat met de grondwaterlaag in Enschede.

Pagina 13 van 16


3 Is de opbouw van de grondlagen in het natuurgebied Amtsvenn vergelijkbaar met die van ondergrondse opslaglocaties in Nederland?


Antwoord Ja, in grote lijnen is de opbouw van de diepe ondergrond in het Amtsvenn gebied vergelijkbaar met die onder de Marssteden. Alleen, de ondergrondse opslag is op een andere manier ingericht. In het Gronau/Epe gebied vindt de opslag van olie (en gas) plaats op een grotere diepte, namelijk op ca. 1100 meter diepte, in de zoutlagen van de “Zechstein-formatie”. In het gebied bij Enschede zal de ondergrondse olieopslag plaatsvinden op een diepte van ca. 450 meter in de zoutlagen van de “Röt-formatie”. Een essentieel verschil tussen beide opslagen is dat de opslag onder Enschede zal plaatsvinden door middel van twee dubbel verbuisde boorgaten, terwijl in het Gronau/Epe gebied de olie wordt opgeslagen middels één boorgat in een niet dubbel verbuisd systeem. 4 Zijn er alternatieven voor de opslag van brandstof voorhanden? Zo ja, welke? Zo nee, waarom niet? Op basis van welke argumenten is de keus voor ondergrondse opslag gemaakt? Antwoord In de Milieueffectrapportage (MER), noodzakelijk voor de planologische procedure, is gekeken naar alternatieven voor ondergrondse opslag. Er zijn vijf bovengrondse opslaglocaties onderzocht. De locaties zijn geselecteerd op grond van de ligging nabij logistieke mogelijkheden, zoals de ligging in de buurt van groot water, havens en bij bestaande pijpleidingen. Daarnaast zijn acht ondergrondse locaties bekeken. Een vijftal locaties valt af, omdat deze al een andere bestemming hebben of niet geschikt zijn voor opslag. Op grond van een afweging op basis van doelmatige winning, aantal, volume en logistiek is de locatie in Twente overgebleven als de te onderzoeken ondergrondse locatie in de MER. Op grond van de MER kan geconcludeerd worden dat aan de ondergrondse opslag de volgende voordelen zijn verbonden: • minimale bovengrondse aanpassingen zijn vereist, waardoor er geen landschappelijk relevante ingrepen noodzakelijk zijn en de situatie op maaiveldniveau vrijwel ongewijzigd blijft; • de risico's met betrekking tot externe veiligheid zijn geringer dan bij bovengrondse opslag; • de kwaliteit van de gasolie blijft beter en deze kan daardoor langer in opslag blijven; • de geografische spreiding van de strategische opslag is groter; • de druk op de opslagmarkt neemt af, waardoor er meer opslagcapaciteit tegen een lagere prijs beschikbaar is; • lagere kosten dan bij bovengrondse opslag.

Pagina 14 van 16


In het inpassingsplan worden nut en noodzaak omschreven van het project. Geconcludeerd wordt dat de opslag in Enschede een belangrijke bijdrage levert aan de uitbreiding van de capaciteit voor strategische opslag van olieproducten waartoe het Rijk zich heeft verplicht op grond van internationale afspraken. Gebruik van de ondergrond voor gasolieopslag sluit goed aan op het beeld dat wordt geschetst in de 'Rijksvisie duurzaam gebruik van de ondergrond’. Daarnaast is het gebruik van zoutcavernes voor ondergrondse opslag vrijwel het enige kostenefficiënte alternatief voor bovengrondse opslag om, op korte termijn, de opslagcapaciteit in Nederland substantieel uit te breiden. Door de cavernes in de regio Twente te gebruiken, wordt de spreiding van opslagcapaciteit in Nederland bovendien verbeterd daar de meeste opslag in Rotterdam en Amsterdam is gevestigd.


5 Verschillen de risico’s per reeds opgeslagen of mogelijk op te slaan substantie? Zo ja, wat zijn deze verschillen? Zo nee, waarom niet? Antwoord Naast ruwe olie en gasolie wordt wereldwijd aardgas, LPG, stikstof, waterstof en perslucht opgeslagen in uitgeproduceerde zoutcavernes. Vanuit de vergunningverlening en voor het toezicht op veiligheid en milieu wordt er geen onderscheid gemaakt naar welke substantie er in een zoutcaverne wordt opgeslagen. Voor alle opslagen is het noodzakelijk dat er een uitgebreide risicoanalyse wordt uitgevoerd om de risico's op het lekken en verspreiden van de stoffen in kaart te brengen. Tevens moet er een risicomanagementsysteem worden opgetuigt, inclusief een monitoringsprogramma (vastgelegd in het monitoringsplan met jaarlijkse rapportages). SodM adviseert mij bij de vergunningverlening en ziet erop toe dat het risicomanagementsysteem adequaat wordt uitgevoerd. Het grootste verschil zit tussen gassen en vloeistoffen. Het belangrijkste verschil is de druk. De aanwezige hoeveelheid gas bepaalt de druk die vanuit de caverne op het omliggende gesteente wordt uitgeoefend. Door de wisselende druk bij gasopslag (soms per seizoen, soms dagelijks) heeft gasopslag meer geomechanische effecten. Daarom wordt gasopslag aan strikte voorwaarden gebonden voor wat betreft de minimumdruk die in de caverne gehandhaafd moet worden. Zolang de druk boven de minimumdruk blijft, zijn de effecten voor wat betreft de vervorming van de caverne beperkt. Bij de opslag van vloeistoffen wordt de druk bepaald door het dichtheidsverschil tussen pekel en de opgeslagen vloeistof en een eventueel extra opgelegde druk om het heel langzaam samendrukken van de caverne tegen te gaan. Langdurige opslag van vloeistof kent een constante druksituatie, die vaak gelijk is aan de situatie waarin de caverne helemaal met pekel gevuld zou zijn (plus een eventueel extra opgelegde druk). De vloeistof gaat er één keer in en blijft er vervolgens vaak jaren zitten zonder noemenswaardige verandering van de druk.

Pagina 15 van 16


Indien zich geen calamiteiten voordoen, blijft het bij bovengenoemde verschillen. Mocht er een lekkage optreden, dan zitten de verschillen in de toxiticiteit, de brandbaarheid en het explosiegevaar van de stof. Gasolie bevat geen vluchtige bestanddelen en is daardoor veel minder brandbaar dan bijvoorbeeld benzine of ruwe olie.


De bodem- en grondwaterverontreiniging en de mogelijkheden deze verontreiniging op te ruimen verschilt per stof. Ruwe olie bevat in vergelijking met gasolie zowel zwaardere (residuale) componenten en lichtere, vluchtigere componenten. De zwaardere componenten uit ruwe olie zijn veel moeilijker biologisch af te breken dan gasolie en de lichtere, meer vluchtige componenten uit ruwe olie veroorzaken meer emissie naar de lucht, waardoor het effect op mens en dier toeneemt. 6 Wilt u de antwoorden op deze vragen betrekken bij de beantwoording van hierover eerder gestelde vragen?5 Antwoord Hierboven zijn de vragen van de leden Omtzigt, Agnes Mulder en Geurts (allen CDA) en van het lid Van Tongeren (GroenLinks) beantwoord.

5 Toelichting: Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van de leden Omtzigt, Agnes Mulder en Geurts (Allen CDA), ingezonden 30 april 2014 (vraagnummer 2014Z08014)

Pagina 16 van 16

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA s-gravenhage

Recommend Documents