De roze panters (die je ‘s nachts wakker houden) Petra Verdonk, FNV Onderwijs & Onderzoek 22 februari 2016
Verhaallijn 1 De psychologie van stress
2
Werkstress • Wat is werkstress – Stressor -> interpretatie -> reactie (stressor, stress, strain) • Korte termijn – Gejaagdheid, werkgerelateerde vermoeidheid (behoefte aan pauze/rust), negatieve emoties – Gezondheidsklachten, arbeids(on)tevredenheid • Lange termijn – Psychische problemen (burnout, depressie, angst) – Verzuim, verloopintentie
3
Werkstressmodellen • Job Demand-Control model (Karasek & Theorell, xxx)
• Leren?! Weinig studies!
4
Effort-Recovery Model (Meijman & Mulder, 1998)
• Verbreding Job Demand-Control (JD-C) model • Taakeisen hebben consequenties – emotioneel, cognitief, gedrag, als consequentie van vermoeidheid
• • • •
Vermoeidheid reversibel Onvoldoende herstel cumulatief effect Meer effort nodig de volgende dag Stress symptomen – – – –
Gevoelens van overbelasting Terug trekken Prikkelbaarheid Onvoldoende energie
5
Risicofactoren voor werkstress • Aanwezigheid van factoren: – Werkdruk – Hoeveelheid werk – Aantal gewerkte uren – Fysieke belasting (-> KANS, rugklachten etc.) – Emotionele belasting (bv omgaan met leed), emotional work (bv dienstverlening) – Werk-thuisinterferentie W -> T en T-> W – Dubbele belasting?! Voor risicogroepen! – Intimidatie en geweld – Patiënten, cliënten, studenten, familie, collega’s, leidinggevenden – Werkonzekerheid (flexibele contracten) 6
Risicofactoren • Afwezigheid van factoren – Regelmogelijkheden/autonomie – Betekenisvol werk: inhoud van het werk – Ontplooiingsmogelijkheden, jezelf ontwikkelen – Herstelmogelijkheden (zowel op het werk als daarbuiten – geïnstitutionaliseerde rustmomenten) – Inkomen (= waardering) – Sociale steun (thuis, collega’s, leidinggevende) – Instrumenteel, emotioneel – Competenties
7
Risicogroepen • • • • •
Publieke sector: verpleegkundigen, docenten, politie, NS… Schoonmakers Jonge ouders met kinderen < 6 jaar Alleenstaande jonge vrouwen ~ 35 jaar Alleenstaande ouders – vaker moeders • Oudere werknemers – gezondheidsklachten – M/V-verschillen: vrouwen en vermoeidheid • En de witte fitte jonge mannelijke werknemer?! (Benschop, december 2015)
– Tronto’s privileged irresponsibility 8
Werkgerelateerde vermoeidheid (Verdonk et al., 2010)
• Brug van inspanning naar chronische vermoeidheid • Falend herstel • Compromitteren van gezondheid
45% 40% 35% 30% 25%
Women
20%
Men
15%
• • • • •
HE men 28.4% HE women 35.2% L/I women 27.4% HE women < 50 yrs 33.9% HE women > 50 yrs 40.3%
10% 5% 0% 15- 30- 40- 5029 39 49 64 low education
15- 30- 40- 5029 39 49 64 intermediate
15- 30- 40- 5029 39 49 64 high education
education
9
Gender en stress • • • •
Stressrespons M/V-verschil; houdt bij vrouwen langer aan Sekseverschillen in coping Hiërarchie en werkkenmerken (M/V-verschil in functieniveaus) Risicofactoren – autonomie, intimidatie, ontplooiingsmogelijkheden, uitsluiting…
• Statusaantastingen status violations • De neoliberale generatie: succes is een keuze! • Doing gender als interactieve processen: – bv de loonkloof en salarisonderhandelingen
10
Seksespecifieke risico’s op de universiteit • Ondersteunende beroepen – Dienstbaarheid en behulpzaamheid (job demands, emotional demands, autonomy) – Dubbele belasting (parttime/niet kunnen uitbesteden) – Waardering
• Jonge onderzoekers – – – – – –
Werkdruk Assertiviteit Perfectionisme en faalangst Flexcontracten Jonge kinderen Zwangerschap en gezondheid; zwangerschap en discriminatie
• Hoger personeel
– Werkdruk – Vrijstelling van taken – Regelmogelijkheden 11
Aanvullende verklaringen • ‘Gulzige organisaties’ • Overwerk en inzet • Combinatie overwerk-emotionele taakeisen • • • • •
– Vumc dpt. Metamedica: pijnlijke kennis!!
Genderdynamiek in organisaties Partnergeweld Mantelzorg Sekseverschillen in gezondheid Herstelmogelijkheden – Vrije tijd, sport, hobbies
12
Universiteiten: waar gaat het fout?? • Job Demand-Control model (Karasek & Theorell, xxxx)
• Leren?! Weinig studies!
• Vrijheid als vehikel voor creativiteit en kwaliteit • Werkdruk ↑ en autonomie↓
13
Handelingsperspectieven afdeling • Inzet op cultuur en structuur in organisatie – – – – – –
Cultuur (zwijgcultuur, meters maken/overwerk, competitie, output) Stijl van leidinggeven Samenwerking en communicatie Verdeling van werk, piekbelasting Opnemen van vakantie, vrije dagen, verlof (mantelzorg, zorg) Organisatie van het werk: flexplek, beeldscherm, urentoekenning voor taken etc.
14
Handelingsperspectieven • Inzet op interpretatie van stressoren, individuele coping – – – – – –
Herkenning: piekeren, slaap, gezondheidsklachten Naar je leidinggevende! Bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk, huisarts Sport, fitness Trainingen: mindfulness, omgaan met stress Assertiviteit, verwachtingsmanagement
15
Aanbod VU/mc • HRM/P&O – BMW herstel evenwicht belangen organisatie-medewerker – (dreigende) psychische overbelasting of arbeidsconflicten – Stress/werkdruk: – ‘Vermoeide talenten’ voor medewerkers met niet-effectieve copingstijlen – Concentratiestoornissen, piekeren, somberheid, slaapproblemen, SOLK – Workshop ‘Vroegherkenning stress’ (leidinggevenden) – Workshop ‘Vitaliteit/stress’ (teams) – RET-trainingen : inzicht in eigen emoties en overtuigingen – Individueel aanbod BMW • VUmc Academie – “Ik ga er vanuit dat jij als coach diep van binnen je eigen antwoorden weet op de vragen waar je mee zit, maar dat je bepaalde vastzittende reactie en-/of denkpatronen hebt waardoor het je niet lukt bij die kennis te komen.” Coach Thea Gevers, intranet Vumc Academie 16
Verhaallijn 2 Vastgoed
17
1995: Vastgoed (Engelen et al., 2014; Thomas, 2015) • Budgetorganisatie = bedrag van de overheid, geen winst kan maken – Omzet = kosten – Geen buffers kunnen opbouwen om financiële risico’s te dragen
• Vastgoed naar de universiteiten kabinet Paars I – Cadeau met een prijskaartje: geen geld voor onderhoud!
• Onderhoud uit – Onderwijs en onderzoeksbudgetten – Extra inkomsten (verhuur, internationale studenten) – Leningen bij de bank met vastgoed als onderpand
• In 1999 universiteiten tekort van 725 miljoen euro
18
Vastgoed moet gemanaged (Engelen et al., 2014; Thomas, 2015)
• • • • •
Nieuwe taken voor de universiteit Meer leningen nodig Fluctuerende kapitaalmarkt -> beheer financieel portfolio Financialization door transparantie-eisen van banken Financiële experts -> financiële salarissen -> financieel denken – – – –
Bank wil transparantie, geen “rommelig overzicht hoogleraren en docenten” Allocatiemodel verdeling geld over faculteiten, weegfactor, diploma’s Universiteit als interne makt Grote studentenaantallen nodig om vastgoed te kunnen financieren (toenemende studentenaantallen, internationalisering)
19
Wet MUB 1997 • • • • •
Modernisering universitaire bestuursorganisatie Concurrentie als ultieme prikkel voor kwaliteit Financiële prikkels om mensen in de juiste richting te duwen Vrije ruimte om nieuwsgierigheid te volgen steeds kleiner All-administrative university
• Marktdenken in de wetenschap actief aangemoedigd door overheid:
overdracht geld van 1e naar 2e geldstroom
20
Maar dan: de UvA (Engelen et al., 2014; Thomas, 2015) • Nieuwbouw 450 miljoen euro • Hiervan de helft bij lenen – Bij gelijkblijvende staatssteun… – Maar in 2002 Balkenende’s efficiency korting 4% – Kosten nieuwbouw vallen tegen – Asbest in UvA-panden; tientallen miljoenen – Bij iedere fusie nieuwe kleilaag managers
• Reserves op aan vastgoedportefeuilles • Volgens UvA kosten niet afgewenteld op onderzoek en onderwijs…
21
Vastgoed moet gemanaged: de VU (Rijken, personal communication, 2016)
• VU meer schulden dan ooit • Renteswap tegen achtergrond komende lening van 300 miljoen – Elk jaar vast bedrag betalen, wat de rente ook doet – Renteswap altijd bekijken i.c.m. hypotheek
• Echter: renteswap eerder afgesloten… – Niet per se problematisch! Mits correct afgesloten
• Openstaande vragen: contracten bestuderen? Portefeuille, financiële consequenties, renteswaps, hypotheken, looptijd?! – aan het einde van de looptijd moet betaald… !!!
• Reserves van de VU (zuinigheid!) geluk bij ongeluk
22
23
Rector Dymph vd Boom UvA ‘competente rebellen’ Dies 2013 (Thomas, 2015) • Stijgende studentenaantallen? • Van 2000-2012 aantal studenten van 160.000-240.000 – bij gelijkblijvende aantallen docenten
• Rijksuitgaven per student in Nl dalen van 19.000 naar 14.000 euro – Want groeiende studentenaantallen zonder extra financiering!
• Massificatie voor studenten • Werkdruk voor docenten – met flexibele contracten
24
Consequenties: de BV Universiteit (Engelen et al., 2014; Thomas, 2015)
• Zoektocht naar geld als kerntaak • Nieuwe rekenmodellen – Diploma als output – (Buiten)promovendi financieel aantrekkelijk – Maar geen academische baan (1:5)
• Talentselectie – Werknemer in competitie; prestaties meten en objectiveren – 10% vd onderzoekers haalt 80% van geld binnen bij NWO…
• Flexibele contracten en demoraliserende effecten • Private rijkdom, publieke armoede? – De student met een macbook, de docent met een krijtje…
• Publieke schulden vervangen door private schulden – Overheid schuift risico’s terug naar burgers 25
Protest • Discussie over kwaliteit van publicaties • Over kwaliteit van onderwijs, studenten en hun diploma’s • Ongelijkheid tussen faculteiten: – Kleine talen wegbezuinigd – Beta en geneeskunde goed gefinancierd
• Geruchten over bezuiniging agv vastgoedbeleid • Ondergefinancierd, overgecontroleerd • Sociaal leenstelsel: geld herinvesteren in onderwijs? – Studenten zien niets van de eigen investering terug! Waar is het protest?!
26
Rendementsdenken • Marktsamenleving (WRR) • Rendementsdenken – Marktprocessen efficiëntst, producten voor optimale prijs
• Doeldenken of consequentialisme (Rijken, personal communication 2015): – Welvaart zo hoog mogelijk; en hoe we daar komen irrelevant
• “Markttransacties veranderen aard van het product”! (Thomas, 2015, p.115) • Strijd tegen rendementsdenken is strijd tegen dominant mensbeeld: de consument… – De universiteit als onderzoeks- en onderwijsbedrijf – De student als onderwijsconsument – De samenleving als afnemer van een product
• Disciplinering! 27
Disciplinering… …enkele voorbeelden: • Jezelf uit onderwijs uitkopen • ZZP-constructie – Doorrekenen naar het individu – Eigen toko! • Voorwaarden voor werk zelf inverdienen – Reisbudget, Engelse skills, coaching van persoonlijk budget • Catering en zaalverhuur • Flexplekken en 1 meter plank • Onderwijsuren en budgetneutrale herzieningen • Verantwoording
28
Protestbewegingen • De Nieuwe Universiteit tegen topdown management • Verontruste VU-ers en Actiegroep Titanic aan de VU • Humanities Rally 2014, kritiek op bezuinigingen bij Geesteswetenschappen • Spinhuisbezetting 2014 over de ‘common room’, kamer om debatten/film etc. te organiseren, kantine zonder winst • Maagdenhuisbezetting 2015 • University of Colour – die dekoloniseert en diversificeert • Re:Think • FNV Onderzoek en Onderwijs
29
De taak van de universiteit?! • Het onderzoeken van ideeënstelsels, volgen van nieuwsgierigheid • Academisch burgerschap – Brokjes onderwijs, maar geen bezinkingstijd (Rijken personal communication, 2015)
• Verheffingsvraagstuk/bildung op de agenda? – Critical thinking is inherently skeptical
• Competitie als gevecht om talent?! • Relatie onderzoek en onderwijs • Onderwijs als proces van zelftransformatie in relatie tot anderen • “This is the project of science: to pool the rigourous observations of many people into a tentative accounting of the world,”… (Ehrenreich, 2009 p. 196)
• ……………… 30
Universiteiten: waar gaat het fout?? • Job Demand-Control model (Karasek & Theorell, xxxx)
• Vrijheid als vehikel voor creativiteit en kwaliteit • Leren??????!
31
32
Verhaallijn 3 • ………………….
33
“Je hebt kalenders en klokken om hem te meten, maar dat wil weinig zeggen, want iedereen weet dat één enkel uur wel een eeuwigheid kan lijken, maar soms kan hij ook als een ogenblik voorbijvliegen – het hangt er maar vanaf wat je in dat uur beleeft. Want tijd is leven. En het leven woont in je hart. En juist dat wist niemand beter dan de grijze heren. Niemand kende de waarde van een uur, een minuut, ja van een enkele seconde leven zo goed als zij. Zij gingen er wel op hun manier mee om, zoals bloedzuigers met bloed omgaan en handelden daarnaar op hun eigen manier. Zij hadden hun plannen voor de tijd van de mensen. Het waren vergaande en zorgvuldig voorbereide plannen. Voor hen was het belangrijkste, dat niemand hun werkzaamheden in de gaten kreeg. Onopvallend hadden ze zich in het leven van de grote stad en van zijn bewoners genesteld. En stap voor stap, zonder dat iemand het merkte, drongen ze dagelijks verder op en namen bezit van de mensen.”
Uit: Momo en de tijdspaarders (Ende, 1973, p. 60)
34
Literatuur • • • • •
Ehrenreich, B. (2009). Karasek & Theorell Meijman & Mulder Thomas Verdonk et al.
35
