De kunst van het vliegen Sturingsvragen in de netwerksamenleving

Wing werkt! De kunst van het vliegen Sturingsvragen in de netwerksamenleving

5 jaar Wing Processen in beweging Harry Starren Het tijdperk van het bewust niet weten

Wing werkt!

Jaargang 4 • nummer 2

Wijze uilen, wilde ganzen en vreemde eenden Toen ik een jaar of elf was werd mij in een schoolkeuzetest gevraagd een opstel te schrijven over ‘als ik een dier zou zijn’. Ik hoefde daar niet lang over na te denken. Als een grote vogel zou ik zweven, observeren, overzicht hebben en afstand nemen van drukte en lawaai. Wat me nu veertig jaar later treft, is dat ik regelmatig de behoefte voel tot afstand nemen, om te observeren en te proberen me goed te verhouden tot alle snelle veranderingen en verrassende wendingen om me heen. Ik herken die behoefte ook bij anderen. De vijf reflectiebijeenkomsten die we dit jaar organiseerden, waren in korte tijd ‘vol’ en voorzagen in een behoefte. Het succes zat in de focus op concrete situaties, persoonlijke ervaring, het herkennen van ieders vakmanschap en drijfveren. In lastige kwesties of noodzakelijke verandering maken mensen het verschil, niet het systeem, de organisatie, het beleid. Achter zogenoemde best practices zitten altijd best persons. We zijn er de afgelopen jaren talloze tegengekomen. Als wijze uil, wilde gans of vreemde eend vervullen ze hun rol. In V-formatie, in spreeuwenwolk of als spreekwoordelijke kemphaan hebben ze hun unieke bijdrage. Als we ieders drijfveren en vakmanschap goed weten in te zetten, krijgt een proces vleugels.

Wing werkt!

2

Wing vierde dit jaar haar eerste lustrum. Samen met onze opdrachtgevers en alle anderen met wie we samenwerken, hebben we de afgelopen vijf jaar onze niche in het werkveld van procesbegeleiding gevormd. In dit magazine kijken we hier op terug en blikken we met u vooruit op ontwikkelingen die ons te wachten staan. We danken u voor de samenwerking in deze jaren en zien er naar uit om die voort te zetten! Jannemarie de Jonge Partner bij Wing

jaar Wing

Processen in beweging Inhoud 3 Project Processen in beweging



­7 Impressies Van processen 8 Thema Sturingsvragen in de netwerksamenleving 14 Impressies Van processen 15 Column Jos Kessels 16 Interview Harry Starren 18 Wing Actueel

Vijf jaar projecten. En de verscheidenheid is groot! Het karakter van onze projecten veranderde met de tijd mee. We hielpen bij de zoektocht naar wegen om draagvlak te creëren voor beleid. Later zagen we de behoefte aan participatie groeien en werd cocreatie populair, met uitvoeringskaders die op hoofdlijnen waren geformuleerd. En op dit moment komen de contouren van de energieke samenleving in beeld: lokale samenwerkingsverbanden en mondige burgers die zelf het initiatief nemen en verantwoordelijke ondernemers die klaar staan om zich hierbij aan te sluiten. We illustreren deze ontwikkelingen met voorbeelden van projecten waar Wing een belangrijke bijdrage aan heeft geleverd.

Diergezondheid

2007 Draagvlak

Breed stakeholderproces met onder meer werkconferentie in Kurhaus en avondgesprek met toenmalig minister Verburg. Resulterend in de Nationale Agenda Diergezondheid.

3 Wing werkt!

Voorwoord

project

Snelwegpanorama’s

Regioverkenningen

Gelderland

2008 Draagvlak

Inspiratiesessies en regiobijeenkomsten waarin provincie Gelderland samen met de regio’s de toekomst van het landelijk gebied verkende. Wat willen de regio’s en hoe kunnen zij dit samen aanpakken?

Participatie

2008 Task Force Financiering Landschap Nederland

Wing werkt!

4

Conferentie commissie Rinnooy Kan voor toetsen en verrijken van ideeën en aanbevelingen van de Task Force. Resulterend in de Agenda Landschap en groot aantal initiatieven voor financiering landschap.

2009

Participatie

Zoeken naar rek en ruimte rond ammoniak en Natura 2000 samen met gebiedspartijen rond de Peelvenen. Inzichten vormden opmaat voor ontwikkeling van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).

Participatie

2009

2010 Cocreatie

Gebiedsproces en ondertekening van convenant met twaalf partijen. Zij werken de komende jaren samen aan een duurzame toekomst waarin veelzijdige natuur gekoppeld is aan vitale landbouw, weidse recreatie en een robuust bodem- en watersysteem.

Groot WilnisVinkeveen

Ammoniakbeheerplan De Peel

Oostvaardersplassen Draagvlak

2010 Evaluatie beheer van grote grazers door commissie Gabor. Maatschappelijke discussie over voorkomen van onnodig lijden en wel of niet bijvoeden, afschieten of beschutting bieden.

Training van meer dan 100 medewerkers van het ministerie van EL&I in ethiek als instrument voor reflectie in lastige beleidstrajecten.

2010

Zelfsturing

Ethiek in beleid

Cocreatie

2011 Visserij beschermde gebieden Ontwikkeling van het VIBEG-akkoord tussen de visserijsector, natuurorganisaties en overheden over visserijmaatregelen in Natura 2000-gebieden op zee.

5 Wing werkt!

Workshops in alle provincies voor het verkennen van ambities en mogelijkheden om de ruimtelijke kwaliteit van de snelwegomgeving te verbeteren. Aanbieding adviezen aan toenmalig minister Cramer.

IMPRESSIES

Green Deal Het Landgoedbedrijf

Programma-management

Milieu-informatie Management voor Mainport Rotterdam Mainport Rotterdam wil niet alleen een logistiek knooppunt en industriecomplex van wereldniveau zijn, maar ook koploper op het gebied van efficiency en duurzaamheid. De toekomstige groei van de haven mag niet ten koste gaan van de kwaliteit van de leefomgeving.

2011

Zelfsturing

Gelders netwerk voor duurzame regionale energie Zelfsturing

2012

Wing werkt!

6

Gelders netwerk voor het versnellen van de ontwikkeling van duurzame regionale energie. Betrokken partijen delen kennis en inspiratie met als doel benutten van kansen en wegnemen van belemmeringen.

Vraag van de opdrachtgever Havenbedrijf Rotterdam N.V. (HbR) en DCMR Milieudienst Rijnmond hebben Wing gevraagd om het management op zich te nemen van de ontwikkeling van een nieuwe, integrale methodiek voor Milieu-informatie Management. Doel is om het haven- en industriecomplex op een voor alle partijen inzichtelijke wijze binnen de bestaande milieugebruiksruimte te kunnen laten groeien. Wing-aanpak Samen met medewerkers en directieleden van DCMR en HbR stelt Wing momenteel een business case op voor de periode 2013 - 2017. Het plan bevat een onderbouwing van de benodigde investering en beschrijft zowel de langetermijnambities, als ook de projecten die daar vanaf januari 2013 aan zullen bijdragen.

2012

Zelfsturing

Tweede prijs voor voorstel ‘7sprong’ van Wing en Terra Incognita. Zij zien kansen om deze krimpregio te versterken door functies, belangen en betrokkenen bij elkaar te brengen via collectieven.

Eo Wijers-prijsvraag

Veenkoloniën

Agile Scrum

AERIUS

mei 2010 – januari 2013

AERIUS is een rekeninstrument voor modellering van concentraties en depositie van stikstof. Het maakt deel uit van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). AERIUS zal worden ingezet als beleidsondersteunend model voor de ontwikkeling en monitoring van de PAS en ook voor de toestemmingverlening voor stikstof-emitterende activiteiten. Vraag van de opdrachtgever De samenwerkende partijen van de PAS - drie ministeries en de twaalf provincies - vroegen Wing om leiding te geven aan de ontwikkeling van AERIUS. Het is de bedoeling dat tegelijk met het afronden van de PAS, AERIUS klaar is voor toestemmingverlening. Wing-aanpak In samenspraak met de opdrachtgever koos Wing voor een werkproces volgens de Agile Scrum methode. Met deze aanpak kunnen ICT-ontwikkeling en beleidsontwikkeling hand in hand gaan en elkaar zelfs versterken. Opdrachtgevers en gebruikers zijn verenigd in een werkgroep. Het ontwikkelteam

Wing werkt!

Vier landgoedeigenaren stellen toekomstvisie op over duurzame ontwikkeling van landgoederen en nieuwe vormen van samenwerking met de overheid. Dit krijgt vorm in Green Deal.

2012 – 2013

demonstreert iedere maand de voortgang aan de werkgroep, waarna de werkgroep het werk voor de komende maand prioriteert. Deze werkwijze maakt de ontwikkeling van AERIUS niet alleen optimaal stuurbaar, maar ook transparant. Zo draagt het bij aan het draagvlak voor het instrument bij de toekomstige gebruikers.

thema De kunst van het vliegen

rechterlijke macht. In reactie hierop zette de overheid in op het creëren van draagvlak voor het beleid. Een beetje geven en nemen. Compensatieregelingen, flankerend beleid en participatieve trajecten fungeerden daarbij als smeerolie. Maar nu de overheid zich steeds meer terugtrekt als regisseur van het publieke domein, krijgen markt en samenleving een steeds belangrijker rol in het realiseren van maatschappelijke opgaven. In onze hoogopgeleide maatschappij, met overweldigende hoeveelheden informatie en snelle sociale media die ons in staat stellen om allerlei gelegenheidscoalities en samenwerkingsverbanden te vormen, zien veel partijen kansen in onderwerpen die tot voor kort als publieke verantwoordelijkheid werden beschouwd. Kansen die vaak te maken hebben met

nieuwe verdienmodellen en tegelijk met verbondenheid met de eigen leefomgeving en zorg voor elkaar en voor de toekomst. In sommige sectoren is deze transitie al volop gaande. Denk aan energie, voedselproductie en natuur.

12 april Ontwerp en ruimtelijke processen

jaar Wing

Wing reflectiebijeenkomsten

De kunst van het vliegen Wing werkt!

8

De netwerksamenleving kent een rijkdom aan initiatieven van maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven. Dat biedt kansen, maar ook onzekerheden voor zowel overheden als initiatiefnemers en belanghebbenden. Hoe gaan we daar mee om? De samenleving lijkt steeds sneller te veranderen. Naast bestaande, verticaal georganiseerde verbanden, zien we steeds meer horizontale, decentrale netwerkstructuren ontstaan. Ondernemers en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld organiseren in het publieke domein eigen ruimte en samenwerking. Welke nieuwe uitdagingen brengt dit met zich mee voor overheden en hun maatschappelijke partners?

Schuivende rollen Nog maar kort geleden was de heersende denkwijze dat de verantwoordelijkheid voor gewenste maatschappelijke ontwikkelingen – verduurzaming van productie sectoren, schone lucht, natuurontwikkeling etcetera – vooral op het bordje van de overheid ligt. Om de richting van het beleid of de uitvoering ervan te beïnvloeden konden partijen terugvallen op lobby, onderhandelingen, stakingen en de

Ontwerpen is meer dan ‘het maken van een prent’. Deze bijeenkomst ging over ontwerpen als vaardigheid om ingewikkelde vraagstukken te fileren, sectorale inbreng te integreren, of een gedragen plan ontwikkelen met gebiedspartijen. Juist in deze tijd waarin rollen tussen overheden, gebieds- en ketenpartijen opnieuw worden uitgevonden, helpen ontwerpers om vanuit inhoud verbanden duidelijk te maken. Het werd een boeiende dialoog over verantwoordelijkheden, verwachtingen, talenten en samenwerking. Een deelnemer: “Vaak krijg je een opdracht vanuit één partij, als verzameling sectorale knelpunten. Als ontwerper ben je gewend om de ‘vraag achter de vraag’ te zoeken. Dat vraagt tijd, afstand nemen, omwegen maken. Je moet de betrokken partijen goed meenemen in die zoektocht, anders raak je ze kwijt.” Organisatie: Jannemarie de Jonge (Wing) en Hans Leeflang (ministerie van IenM)

Wing werkt!

Sturingsvragen in de netwerksamenleving

In 2012, het jaar dat Wing vijf jaar bestond, organiseerden we een serie van vijf reflectiebijeenkomsten. Doel was om samen met mensen uit ons netwerk stil te staan bij actuele vraagstukken en van gedachten te wisselen over manieren om hier in de dagelijkse werkpraktijk mee om te gaan. We deden dit aan de hand van hardnekkige kwesties, ethische vraagstukken en nieuwe thema’s in ons werkveld. In de gesprekken verkenden we de rollen, verantwoordelijkheden en samenwerkingsverbanden in de huidige netwerksamenleving. Dank aan alle deelnemers voor de mooie interacties en de nieuwe inzichten die we samen hebben ontwikkeld!

thema De kunst van het vliegen

Nieuwe vragen De nieuwe netwerksamenleving brengt nieuwe vragen met zich mee. Dat zien we terug in de verbreding van vragen die aan Wing worden gesteld (zie ook de tijdlijn met projecten op pagina 3 – 6). De vragen van vijf jaar geleden kwamen grotendeels van overheden en waren vooral gericht op het organiseren van draagvlak en praktijkbestendigheid van beleid. Door beleidsvoornemens samen met maatschappelijke partijen uit te werken, wint beleid immers aan realisme en acceptatie. Een voorbeeld is het proces om te komen tot een ammoniakbeheerplan voor De Peelvenen. Gebiedspartijen hebben daar samengewerkt om de beleidsvoornemens uit te werken in een uitvoerbaar beheerplan. Later volgden projecten zoals het VIBEG-proces waar partijen in cocreatie samenwerkten aan een akkoord over de visserij in beschermde gebieden op de Noordzee.

Wing werkt!

10

Deze vragen zijn nog steeds relevant, maar er zijn andere vragen bijgekomen. Vaak hebben die te maken met het vinden van richting in de veelheid van initiatieven van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties op het gebied van energie, voedsel en gebiedsontwikkeling. Een voorbeeld is het project over regionaal voedsel in de Gelderse Vallei en Eemland. Projectbureau SVGV vroeg Wing om in deze regio de activiteiten rond duurzaam voedsel te versterken. Er komen ook vragen van nieuwe partijen. Een voorbeeld zijn Havenbedrijf Rotterdam N.V. en DCMR Milieudienst Rijnmond die (zie ook de Impressie op pagina 7) in samenwerking met belanghebbenden in en rond de haven een nieuw en integraal milieu-informatiesysteem willen ontwikkelen. Doel is om bedrijven in de haven binnen de bestaande milieugebruiksruimte te kunnen laten groeien op een duurzame en voor iedereen

Het palet aan initiatieven en nieuwe samenwerkingen wordt snel breder. Sinds 2010 zijn in Nederland al bijna 200 lokale energiecoöperaties opgericht, werken onderzoeksinstituten en bedrijfsleven samen aan in vitro vlees en maken ketenpartijen afspraken over de kwaliteit van het vlees dat in 2020 in de schappen ligt. Terwijl het Rijk werkt aan de Omgevingswet en provincies bezig zijn met het ontwikkelen van omgevingsvisies, zoekt het bedrijfsleven naar manieren om haar eigen omgeving en haar eigen gebiedsprocessen vorm te geven. Ganzen en spreeuwen In navolging van Robert McNeish (1972) wordt in managementtrainingen vaak het beeld gebruikt van ganzen die in V-formatie vliegen. In V-formatie verbruiken ganzen tot 72% minder energie dan individuele ganzen. De ganzen aan de kop worden afgewisseld door ganzen die minder moe zijn of ganzen die het gebied kennen waarover de vlucht vliegt. De achterste ganzen gakken aanmoedigend. De ganzen bieden waardevolle lessen over situationeel leiderschap en teamwork. In de huidige tijd vragen veel mensen zich af bij welke V-formatie men zich wil aansluiten en aan welke leiders men zijn energie wil geven. Anno 2012 is er naast het beeld van de ganzen ook een ander beeld ontstaan: het beeld van de dansende spreeuwen. We kennen allemaal de wonderschone wolken spreeuwen die bij zonsondergang in groten getale een modern ballet opvoeren voordat ze een plek kiezen om te overnachten. De spreeuwen verzamelen zich om sterker te staan tegen predatoren. De choreografie ontstaat doordat iedere spreeuw de beweging volgt van een klein aantal spreeuwen in zijn directe omgeving. Het oogt als een samenhangende, vreugdevolle dans, met ruimte voor eigen initiatief en tijdelijke samenwerkingsverbanden.

Het beeld van de spreeuwen sluit prachtig aan bij het brede palet aan initiatieven van ondernemers en burgers. Het beeld heeft echter ook een verontrustende kant. De spreeuwen dansen en strijken weer neer voor de nacht; er lijkt geen sprake van richting of ontwikkeling. De schijnbare chaos van maatschappelijke initiatieven kan leiden tot een ongemakkelijk gevoel van onbeheersbaarheid en richtingloosheid.

9 mei Nieuwe natuurvisies

Kunst- en vliegwerk of kundig vliegen? De twee vliegwijzen, de V-formatie en de spreeuwenwolk, hebben in maatschappelijke processen elk hun waarde, afhankelijk van het onderwerp en de fase van concept- of beleidsontwikkeling. Waterveiligheid is bijvoorbeeld bij uitstek een thema waarbij we naar de overheid kijken om dat goed te regelen. Dat vraagt om andere sturing dan

25 mei

Ethiek in beleid Deelnemer Luit Buurma (Nationale Regiegroep Vogelaanvaringen) over het ethische dilemma ‘Schiphol en de ganzen’: “Hoe weeg je de kwaliteit van de vogelaanvaringspreventie van een vliegveld? We willen geen rampen en we willen liever geen vogels afschieten. Traditioneel argumenteren hierover leidt tot suboptimale resultaten voor zowel veiligheid als natuur.

Wat is de rol, functie en betekenis van natuur in de Nederlandse samenleving? Allerlei partijen, waaronder de rijksoverheid, denken daar over na. Tijdens deze bijeenkomst reflecteerde een inspirerend gezelschap van beleidsmakers en frisse denkers over de ontwikkelingen in het denken over natuur. Een belangrijke notie was dat natuur voor de samenleving deel uitmaakt van ‘het goede leven’: “Het is onderdeel van een leefomgeving die kwaliteit biedt, waarmee men zich verbonden voelt, die identiteit verleent, die goed is voor je gezondheid en je humeur en waar het ‘kind in je bovenkomt’. Dit staat echter in schril contrast met de wijze waarop natuur in huidige visies en beleidsregels naar voren komt.” Deelnemers deelden de mening dat dit om nieuwe benaderingen vraagt, waarbij de gebruiker van de leefomgeving centraal staat. Organisatie: Jannemarie de Jonge en Henk Smit (beiden Wing)

Je komt verder met een socratisch debat waarin partijen elkaar kunnen aanspreken op wederzijdse verantwoordelijkheid. Ethiek in beleid gaat de ivoren torens van de wetenschap te boven. Een wereldwijde dialoog is nodig om de kennislacunes over de interactie tussen luchtvaart en vogeltrek in beeld te brengen.” Organisatie: Joost Tersteeg (Wing), Franck Meijboom (Universiteit Utrecht) en Ferry Leenstra (Wageningen UR)

Wing werkt!

inzichtelijke wijze. Ook in de agrarische wereld zien we steeds meer samenwerking ontstaan tussen ondernemers in de keten die op eigen initiatief hun productie willen verduurzamen of hun inpassing in het landschap en de sociale omgeving willen verbeteren.

thema De kunst van het vliegen

Wing werkt!

12

Vaak lijkt in deze processen sprake van tegenstellingen die dat bij nader inzien niet zijn. Vertrouwen hebben in burgerinitiatief betekent niet dat je als overheid ruimte geeft zonder bemoeienis. Juist als je vertrouwen hebt in elkaar mag je elkaar afrekenen op verantwoordelijk gedrag. Dit thema komt nadrukkelijk in beeld bij gesprekken die Wing voert met landgoedbedrijven en overheden over de nieuwe Omgevingswet. Het gaat hier om de vraag hoe je tot onderlinge afspraken kunt komen die enerzijds voldoende ruimte bieden aan het particulier initiatief en anderzijds voldoende zijn voor de overheid om verantwoording te kunnen afleggen. Zij moet immers borgen dat de maatschappelijke doelen gediend zijn. Dit vraagt om ruimte voor initiatief aan de voorkant van projecten en om evaluatie, toetsing en bijsturing tijdens de looptijd. Een ander voorbeeld van het overbruggen van schijnbare tegenstellingen: het gegeven dat de meningen over ethische kwesties zoals dierenwelzijn in de huidige maatschappij per definitie uiteen lopen betekent nog niet dat beleid op dat gebied een onbegonnen taak is. Het vraagt om een aanpak die de verschillende waardeoriëntaties zorgvuldig onderzoekt en waarin we komen tot omgangsregels en procesafspraken over hoe partijen in dialoog, per situatie, gedragen oplossingen bereiken.

Zo blijkt maar weer dat in deze dynamische tijd geen standaardrecept bestaat voor een goed proces. Steeds opnieuw gaat het erom te onderzoeken hoe partijen optimaal kunnen bijdragen aan de maatschappelijke opgave. De veranderende rollen en verhoudingen vragen om een proces waarin, gedoseerd, zowel ruimte als richting wordt gegeven. Niet volgens een vast stramien, maar weloverwogen op het juiste moment. Dat voorkomt kunst- en vliegwerk. Het vraagt om kundig en deskundig vliegen, soms als ganzen, dan weer als spreeuwen. Vrije ruimte De uitdaging voor het proceswerk van deze tijd is om af en toe pas op de plaats te maken. Om te midden van de dagelijkse dynamiek vrije ruimte te creëren om ervaringen te delen en gezamenlijk een nieuwe stip op de horizon te zetten. Een nieuwe richting, die in een vertrouwde omgeving kan worden uitgeprobeerd. Een omgeving waarin wendbaarheid belangrijk is om de koers tijdens de tocht voortdurend te kunnen bijsturen. Op weg naar een onbekende maar boeiende toekomst.

2 november

Maatschappelijke creativiteit en innovatiekracht 21 september

Samenwerken aan ontvlambare vraagstukken

Weerbarstige vraagstukken zijn aan de orde van de dag. Voor je het weet slaat de vlam in de pan en loopt een traject onnodig veel schade op. Welke interventies helpen om emotie en belangen een plek te geven en ze daarmee juist te laten bijdragen aan een sterker resultaat?

Info: Dorien Brunt T 0317 – 46 52 05 E [email protected]

Volgens Jan Heijkoop, mede-gastheer, is het vooral belangrijk om de verschillende belangen een plek te geven in het proces en een veilige omgeving te creëren: “Als je in een proces elkaars belangen écht erkent, dan ontstaat vertrouwen waarop je samen kunt doorpakken. Als je elkaar weet te vinden op de sfeer van vernieuwing dan heb je iets stevigers dan de waan van de dag. Dat is sterker dan politiek!”

Jannemarie de Jonge T 0317 – 46 52 01 E [email protected]

Organisatie: Henk Smit, Ronald Lanters (beiden Wing) en Jan Heijkoop (burgemeester Hendrik-Ido-Ambacht, bestuurlijk trekker van diverse maatschappelijke beleidstrajecten)

Er zit veel creativiteit en energie in de samenleving. We zien talloze initiatieven op het gebied van energie, duurzaam voedsel of bijvoorbeeld de eigen leefomgeving. Dit biedt veel kansen, maar is soms spannend als het gaat om publieke ambities. Volgens deelnemer Pieter van der Ploeg van Alliander is vertrouwen hierbij één van de belangrijkste aspecten: “In de maatschappij lijken allerlei regels en systemen te verdwijnen, maar nieuwe systemen zijn er (nog) niet. Dit vraagt vooral veel meer vertrouwen. Partijen hebben elkaar steeds meer nodig en formuleren samen doelen om naar toe te werken. Dit betekent ook dat we samen experimenten aan moeten gaan en soms risico’s moeten durven nemen.” Organisatie: Dorien Brunt (Wing) en Katrien Termeer (Wageningen UR)

13 Wing werkt!

bijvoorbeeld regionale energievoorziening, waar het gaat om een groot aantal initiatieven uit de maatschappij. Daar speelt vooral de zoektocht naar richting, samenwerking en rolverdeling. Nieuwe visies hebben zowel fasen van vrij bewegen als van richting kiezen nodig. Te vergelijken met creatieve processen waarin het divergente denken met een veelheid aan ideeën gepaard moet worden aan een beoordelende houding waar focus en kiezen centraal staan.

IMPRESSIES

Strategische beleidsverkenning

Nieuwe beheermodellen voor groen

september – december 2012

De provincie Zuid-Holland heeft de ambitie om te komen tot integraal beleid voor natuur, landschap en recreatie. Voor het beheer van het groen wil zij het accent verleggen naar partijen in het veld in combinatie met een heldere overheidsrol van de provincie.

nieuwe beheermodellen als mogelijke opvolgers van de Subsidieregeling Natuur en Landschap. Deze worden eind 2012 met de partners besproken op wenselijkheid en haalbaarheid. Daarna kan de provincie bestuurlijke keuzes maken.

Vraag van de opdrachtgever Zuid-Holland vroeg Wing om een strategische verkenning te doen naar nieuwe mogelijkheden om het beheer te organiseren.

Zie ook: Wing.nl/beheermodellen

Systeemvisie Westerschelde

Wing werkt!

14

Vraag van de opdrachtgever De systeembeschrijving wordt met een groot aantal experts en betrokkenen opgesteld. Voorafgaand aan een expertbijeenkomst wilde Deltares kennisdeling bevorderen en draagvlak creëren voor de tussentijdse resultaten, en dat binnen twee maanden.

mei – oktober 2012 Wing-aanpak De zeer korte periode vroeg om een snelle aanpak. Wing stelde daarom een online expert community voor. Binnen één maand verzamelde Deltares de benodigde informatie en ontwierp Wing de community, voorzien van uitgebreide mogelijkheden voor discussie. Alle informatie werd gestructureerd via een kaart van het gebied. Gedurende de looptijd van precies één maand kregen de betrokkenen regelmatig updates en uitnodigingen om mee te praten. De aanpak was succesvol: binnen de community ontspon zich een levendige discussie waardoor de systeemvisie verder kon worden aangescherpt. Meer informatie: Platformschelde.eu

Is het mogelijk met twintig deskundigen van allerlei pluimage een onderzoekgesprek te voeren over iets zo ingewikkelds en fundamenteels als ‘nieuwe natuurvisies’? Ik kreeg een uitnodiging van Wing om deel te nemen aan precies zo’n gesprek. En eerlijk gezegd was ik een beetje sceptisch. Gesprekken over visies zijn notoir lastig. Ze staan vaak bol van de Grote Woorden, abstracties waarvan niemand weet wat zij precies inhouden. Het wemelt er van de Principiële Dilemma’s, belangentegenstellingen die je nooit kunt oplossen, alleen verhelderen of hooguit wat beter in proportie brengen. En het lastigst van al, vaak zijn er veel Grote Ego’s bij betrokken, ‘dikke ikken’, van wie de persoonlijke status belangrijker lijkt dan welk gemeenschappelijk doel ook. Nu, dat laatste viel erg mee. De dikke ikken waren thuisgebleven. Of hielden ze zich stil? Ik was in ieder geval aangenaam verrast over de welwillende sfeer, de kwaliteit van de argumenten en zoiets kleins maar essentieels als de luistervaardigheid van de deelnemers. Natuurlijk, aan grote woorden ontbrak het niet in het gesprek. Noch aan principiële dilemma’s.

Maar de gesprekleiders hadden een vorm verzonnen die alle aanwezigen op een vanzelfsprekende manier bij de vraagstelling betrok. Beslist maar onnadrukkelijk leidden ze ons de tuin der natuurvisies in en lieten ons de vele facetten ervan verkennen. Onwillekeurig moest ik denken aan Socrates die 2500 jaar geleden hetzelfde wist te bereiken met de beleidsmakers uit zijn tijd. Dat was ook toen al een gevaarlijke onderneming. Als je in belangrijke kwesties zichtbaar maakt hoe groot de verwarring en onduidelijkheid is, roep je makkelijk onheil over jezelf af. Socrates kreeg er uiteindelijk de gifbeker voor. Anderzijds, je ontkomt er niet aan, wil je een legitieme visie ontwikkelen. Iemand moet de rol van Socrates op zich nemen, vragen stellen, argumenten zoeken, de ‘hittepunten’ aansnijden en de verantwoordelijken aan de tand voelen. De rol van Socrates is geen kinderspel. Ik heb het vele malen fout zien gaan. Alles hangt af van de gesprekleider. Niet alleen van zijn vaardigheid in dialectiek, het voeren van onderzoekgesprekken, maar ook van zijn persoonlijkheid, of preciezer, zijn muzikaliteit. Want een kakofonie produceren, dat kan iedereen. Maar ervoor zorgen dat het gaat ’zingen’, dat mensen zich afstemmen op elkaar, dat de meerstemmigheid zich voegt tot een melodieus geheel, dat is andere koek. Dat vraagt een echte dirigent.

15 Wing werkt!

Online expert community

Column

Jos Kessels Filosoof en coach, Eidoskoop Lid Raad van Advies Wing

Wing-aanpak Wing begeleidt voor Zuid-Holland het proces om vanuit meerdere disciplines tot een nieuw arrangement voor het beheer te komen. Belangrijke mijlpaal is een groot werkatelier met vijftig professionals van groene partijen en overheden. Ter voorbereiding van dit atelier ontwikkelde Wing samen met Groenservice Zuid-Holland de catalogus Financierings- en beheermodellen voor natuur en recreatiegroen. Het voorlopig resultaat zijn drie

Belgische en Nederlandse onderzoekers van Deltares, IMDC, Svasek en Arcadis werken samen met beheerders aan een beschrijving van de werking van het Schelde estuarium. Doel is om meer inzicht te krijgen in de werking van het estuarium wat betreft getij, zandvoorraden en bodemmorfologie. Kennis van dit systeem is van belang bij de planning van onder meer baggerwerkzaamheden.

Socrates op de markt

INTERVIEW

Wing interviewt Harry Starren

Welke ontwikkelingen ziet u die de maatschappelijkeprocessen van de toekomst gaan bepalen? Ik denk dat we toegroeien naar een maatschappij waarin ‘bewust niet weten’ een belangrijke strategie is. Niet weten waar het heen gaat en daar bewust naar handelen. Kijken wat er gebeurt en meerdere strategieën naast elkaar durven hanteren. Het is geen tijd van trends, maar van trendbreuken. Dingen werken niet meer, of ze werken ineens anders. Ik verwacht een ongehoord innovatieve periode, waarin nieuwe partijen onder de radar nieuwe initiatieven ontwikkelen. Gekoppeld aan die veelheid aan activiteiten is er een grote noodzaak tot reflectie. Het is daardoor ook bij uitstek een tijd van emergent strategies. Strategieën die je niet uitvindt, maar ontdekt: “Wij wisten ook niet wat we deden, tot we ontdekten wat we deden, en het ons beviel.” Begint eer ge bezint!

Wing werkt!

16

Vergelijk het met een schilder die in de handeling wegloopt van het doek. Kijkend welk patroon zich ontvouwt. Karel Appel gebruikte rood omdat díe pot dichtbij stond. Vertrouwend op zijn vakmanschap brengt hij rood aan, ziet het rood als resultaat van zijn handelen en ziet geleidelijk aan de noodzaak voor geel. Dan wordt geel een bewuste stap naar aanleiding van een eerdere onbewuste keuze. Wat vraagt dit nieuwe tijdperk van mensen? Het vermogen om te denken en te handelen als Karel Appel vraagt om een groot zelfvertrouwen in eigen vakmanschap. Het is persoonsgebonden. Het gaat om kennis van jezelf, vertrouwen op jezelf. Durf je in onzekerheid te acteren? Vakmanschap is daarbij de basis. Maar het idee van meesterschap staat los van de IQ-achtige definitie van wijsheid die onze westerse samenleving

Het tijdperk van het bewust niet weten er de laatste eeuw aan gaf. Cognitieve intelligentie is slechts één van de vele vormen. Muzikale intelligentie is een andere. En Cruijff is ruimtelijk en motorisch intelligent: weten waar de bal komt, waar je naartoe moet lopen, hoe je ‘m op de juiste manier raakt. Het is een wijsheid die in zijn lijf zit. Wat betekent het tijdperk van ‘bewust niet weten’ voor leiderschap? Ambiguïteitstolerantie. Leiderschap vraagt dat je kunt stoeien met onduidelijkheid, dubbelzinnigheid, hybride vormen. De kabinetsformatie is hiervan een voorbeeld. In de mislukking van het regeerakkoord schuilde ook weer een slagen. Want door de maatschappelijke ophef kwam een aantal belangrijke onderwerpen beter op de kaart en was er een verbindend effect. De ironie is dus dat een fout ook een goede uitkomst kan hebben. Vanuit de ambiguïteitstolerantie kom je uit op een multidimensionaal goed én fout. “Is dit nou fout of goed of goedfout?” Dat is een artistieke oriëntatie. Als leider moet je kunnen improviseren, als een musicus. Handelen in het nu en tegelijk de mogelijkheden voor daarna openhouden. Jezelf de vraag stellen: “Kan het hierna door, want we kennen de werkelijkheid van straks niet.” Strategische flexibiliteit is dat. Hoe kan de overheid omgaan met de nieuwe werkelijkheid? We gaan met oude eisen de nieuwe werkelijkheid in. Maar dat gaat niet werken. We moeten onder ogen zien dat we dingen niet volledig in de hand hebben. De belofte van de moderniteit was: wij zijn aanspreekbaar op alles wat wij doen en daarin volledig verantwoordelijk. Heb je het niet in de hand, dan heb je het kennelijk niet goed gedaan. Maar we zouden moeten leren leven met het idee dat het gaat om de kans dat het goed gaat. Neem het incident in Haren. We zijn enorm geschrokken van de kracht van ‘de zwerm’ die ergens neerstrijkt. En nu willen we ‘de oorzaak’ horen. Maar het zal blijken dat het verschijnsel multicausaal is, een complexe mix van fenomenen.

De overheid moet durven toegeven dat ze maar één van de vele spelers in het spel is. Dat betekent: verminderen van verwachtingen, verminderen van hoogdravendheid, maar ín die nieuwe verwachtingen hoger vakmanschap tonen. Het gaat erom dat de overheid in redelijkheid de condities schept, waardoor risico’s aanvaardbaar zijn.

‘Wij wisten ook niet wat we deden, tot we ontdekten wat we deden, en het ons beviel’

Wat zijn de nieuwe uitdagingen voor procesbegeleiding? Het versterken van de volwassenheid van de spelers wordt belangrijker dan buitenkantig de regels van het spel onder steeds hogere druk plaatsen. We hebben in onze maatschappij een handhavingsoriëntatie, maar we zouden toe moeten naar een verantwoordelijkheidsoriëntatie. Een manier om dat te bereiken is besluitvormers uit te nodigen om vaker ‘ja’ te zeggen tegen voorstellen van onderop. En dan ook daadwerkelijk de verantwoordelijkheid overdragen. Je ziet dan dat de voorstellen beter worden, want het is niet meer vrijblijvend. Verder zie ik kansen voor een terugkeer naar meer natuurlijke manieren van leren en van ons tot elkaar verhouden. Dat kan door je te richten op het creëren van de juiste context. Je weet niet zeker of het zal volstaan, maar de kans is groot dat als je een Nederlander tussen een paar Italianen zet hij snel en goed Italiaans leert. Denk ook aan het verwijderen van alle verkeersborden, wat nu in sommige gemeenten plaatsvindt. Daardoor gaan mensen weer zelf opletten en worden samen verantwoordelijk. De veiligheid wordt er niet minder door en de claims gaan weg. Hoe verhoudt zich dit denken tot fenomenen in de maatschappij zoals angst en het sterk beschermen van eigen belangen? Ze horen bij elkaar. Als ze er niet beide waren, werd het een complete chaos. Ook de mensen die fel een belang verdedigen, heb je nodig. Dat hoort bij een samenleving waarin je erop vertrouwt dat de uitkomst van de uitwisseling een koers creëert die het meeste geluk voor de meeste mensen oplevert.

17 Wing werkt!

Harry Starren (1955) is voormalig directeur van trainingscentrum De Baak. Hij is actief als trainer, dagvoorzitter, auteur en adviseur op het gebied van management.

WING ACTUEEL

Proeven van het leven in Faia Brava

Wing werkt!

18

zichtbaar is. En waar we tegelijkertijd mensen ontmoetten die vonden dat ze in grote rijkdom leven. Vanwege het prachtige landschap en de cultuurhistorische waarden, die ze het liefst delen met de hele wereld. Verhalen brengen het landschap tot leven. Uren hebben we bewonderend gekeken naar vale gieren en aasgieren waar promovendus Eduardo ons alles over vertelde. Uniek was de ervaring van een prachtig gedekte tafel in de rivierbedding. Schoenen uit en wadend door het water, omringd door natuur, waren we miles away.

In augustus bezochten we dit gebied met alle Wingers. Faia Brava ligt in landelijk gebied, waar krimp duidelijk

Wilt u ook proeven van Faia Brava? Neem een kijkje op Faiabrava.nl of neem contact op met Henk Smit via [email protected]

Céline Hoon Na haar stage bij Wing is Céline Hoon per 1 oktober in dienst gekomen. Céline heeft een master Toegepaste Communicatiewetenschappen afgerond. Haar interesse ligt bij het creëren van interactie om verandering in de samenleving teweeg te brengen. Dit combineert ze het liefst met de dierhouderij, het werkveld waarin zij haar bachelor deed.

Katrine Soma Per 1 september is het Wing-team uitgebreid met Katrine Soma. Katrine startte haar loopbaan bij de overheid in Noorwegen en de FAO in Rome. Nadat ze in 2009 haar proefschrift over participatieve methodes verdedigde, werkte zij de laatste drie jaar bij het LEI aan beleidsvoering op de Noordzee.

Wing werkt! is een uitgave van Wing, Wageningen Vierde jaargang, uitgave 2, december 2012 Hoofdredactie Suzan Klein Gebbink Concept, eindredactie en vormgeving Communicatiebureau De Heer & Co., in samenwerking met ontwerpbureau De Graaf & Partners Met tekstbijdragen van Dorien Brunt, Mireille de Heer, Céline Hoon, Jannemarie de Jonge, Suzan Klein Gebbink, Harm Luisman, Henk Smit, Katrine Soma, Charlot Teng, Joost Tersteeg, Mark Wilmot

Beeld Richard Austin/Rex features (8), Ed Hazebroek (5), Kien van Hövell (6), Siebe Swart/Hollandse Hoogte (4-5), Marcel Taal (14), Irene Vijfvinkel (2, 20), Samuel Zuder/laif (1) Drukwerk Digigrafi, Veenendaal Met dank aan Luit Buurma, Jan Heijkoop, Jos Kessels, Pieter van der Ploeg, Harry Starren

Oplage 1250

Papier van verantwoorde herkomst

C016391

Overname artikelen Artikelen mogen alleen worden overgenomen met toestemming van Wing en met bronvermelding Reacties, abonnementen en adreswijzigingen Wing Hollandseweg 7E 6706 KN Wageningen 0317 – 46 52 00 [email protected] www.wing.nl

Wing begeleidt en ontwerpt processen in de groene ruimte. Zij brengt partijen bij elkaar en verbindt de verschillende belangen. Met creativiteit en kennis van zaken werkt Wing aan een inspirerend resultaat. De mensen van Wing combineren passie voor processen met veel ervaring op het gebied van de groene ruimte. Zij spreken de taal van praktijk,

beleid, ontwerp en onderzoek. Een aantrekkelijk profiel, zo blijkt, met name bij complexe en strategische vraagstukken waar partijen er zonder onafhankelijke begeleiding niet goed uit komen. Wing heeft een eigen stijl en expertise. De procesbegeleiders brengen vertrouwen en commitment in processen. Samen met betrokkenen zoeken zij naar nieuwe manieren om opgaven aan te pakken en oplossingen te vinden.

Wing werkt!

De meeste Wingers zetten zich ook in privétijd in voor een maatschappelijk goed. De Wageningse Eng, roeivereniging Argo en de plaatselijke BigBand kunnen op onze inzet rekenen. Evenals duurzame visserij, energieneutrale gebouwen en landschap rond de stad. En Wing houdt niet op bij de grenzen van Wageningen. Henk heeft zijn hart verloren aan de mooie, ruige natuur van Faia Brava in Portugal. Hij steunt dit privaat beheerde natuurgebied met advies en de verkoop van lokale producten. Wellicht heeft u al eens mogen proeven van de olijfolie of honing uit deze prachtige streek.

Wing werkt!

Fuga Wing bij het kunstwerk ‘Fuga’ van Ubbo Scheffer. Het beeld staat op Wageningen Campus bij de gebouwen van Alterra. De letterlijke betekenis van fuga is ‘vlucht’. Over de vlucht van de ganzen en de spreeuwen leest u meer in dit magazine. In de muziek is een fuga een meerstemmige compositie waarin variatie en herhaling kenmerkend zijn. Het lijkt wel een bestuurlijk proces! Ook daarin werken we toe naar een harmonieus slotakkoord. Eerste rij v.l.n.r.: Willeke Huijer, Joost Tersteeg, Henk Smit Tweede rij v.l.n.r.: Ronald Lanters, Rianne Knoot, Harm Luisman, Suzan Klein Gebbink, Jannemarie de Jonge, Mark Wilmot, Charlot Teng, Dorien Brunt Derde rij v.l.n.r.: Simone Mink, Ingrid Versteegen, Anne Kruft Niet op de foto: Céline Hoon, Rianne van den Meiracker, Katrine Soma