De bakens verzet. Roel in t Veld: De milieubeweging heeft bestaansrecht. ZMf Ledenvergadering dinsdag 23 november bij Sterrenwacht Middelburg

November 2010, nummer 113, jaargang 27 nummer 3, losse nummers € 1,15

Roel in ’t Veld: “De milieubeweging heeft bestaansrecht.”

ZMf Ledenvergadering dinsdag 23 november bij Sterrenwacht Middelburg

De bakens verzet

Herfst

Tjeu van Mierlo

De lucht spant grijs, zie hoe de herfst begint. Het zonlicht wordt ijl, er is veel tegenwind. Dit beeld hoort niet alleen bij het seizoen. Ook voor de ZMf zijn het herfstachtige tijden. De komende jaren ontvangen we € 80.000 minder van de provincie. De spoeling van fondsen wordt dunner. Per saldo verschraalt ons budget fors. We moeten de broekriem aanhalen. Aan bezuinigingen ontkomen we niet. Eén van de besluiten die we genomen hebben is dat we dit, en volgend jaar, drie in

plaats van de gebruikelijke vier keer Wantij uitbrengen. Dat is geen prettig besluit. Zeker omdat Wantij zo’n mooi kwaliteitsblad is. Ook de Wantijredactie is onaangenaam verrast door de beslissing. Natuurlijk doet het zeer als je de activiteiten van zo’n betrokken en bruisend groepje redactieleden inperkt. Hopelijk is er begrip, ook van u als trouw lid en goede relatie van de ZMf. We zien hoe de herfst begint, maar kijken al uit naar een nieuwe lente.

Colofon November 2010, nummer 113, jaargang 27 nummer 3 Het Wantij is de plaats waar stromingen elkaar ontmoeten. Wantij is een uitgave van de ZMf. Het blad verschijnt vier maal per jaar en wordt naar de leden van de ZMf verstuurd. Lidmaatschap kost € 12 per jaar. Losse nummers kosten € 1,15. Redactie: Elly Geelhoed (secretariaat), Janneke Donkers, Jos van der Heijden, Rob Kregting, Peter Maas, Gerda Spaander en Willem de Weert (eindredactie). Afsluiting kopij voor Wantij nr. 114, jrg. 28, nr. 1: 1 maart 2011. Bijdragen kunnen in overleg met het redactiesecretariaat worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing in dit blad hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen het inzicht van de redactie, het bureau of het bestuur van de ZMf weergeven. Vormgeving: Photographics, Goes. Druk: Zoetewey, Yerseke. Verspreiding: ADZ Vlissingen. Fotografie: Huib de Jonge Input Output: blz. 11, 13 en 17, Els v.d. Kerkhof: blz. 15, Jan Koeman: blz. 20, Yuri Kozyrev: blz. 10, Rob Kregting: blz. 13, Ben de Lima: blz. 14, Peter Maas: blz. 7 en 16 Gerda Spaander: blz. 4, 8, 9 en 18, Willem de Weert: blz. 3 en 6 Redactiesecretariaat: ZMf, Postbus 334, 4460 AS Goes, Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes, tel. (0113) 230075, fax (0113) 250955. E-mail: [email protected].

2

wantij november 2010

Tjeu van Mierlo en Jan van Seters

Inhoud 2 Column Tjeu van Mierlo 3 De bakens verzet Willem de Weert 6 Roel in ’t Veld: “De milieubeweging heeft bestaansrecht.” ‘Het einde van de

representatieve democratie is nabij’ Willem de Weert

8

‘Vlaamse milieubeweging sterker door samenwerking met maatschappelijk middenveld’

Gerda Spaander

10 De Zeeuwse klimaatweek Janneke Donkers 11 Investeren in natuur en landschap loont Willem de Weert 13 ‘De mens moet centraal staan’ Rob Kregting 14 Green schools en guru’s Els van de Kerkhof 16 De voorloper

Hakken in de klei Peter Maas

17 Zeeland verbeeld ‘Het gaat om het vangen van licht’ Rob Kregting 18 De voetafdruk Gijs van Zonneveld

Gerda Spaander

19 Berichten Janneke Donkers 20 Algemene Ledenvergadering Dinsdag 23 november

bij Sterrenwacht Middelburg

‘Verbinden, veranderen en verankeren’

De bakens verzet

Willem de Weert

De ZMf verkeert in woelig water. Er is een financiële crisis, de politiek polariseert, de aandacht voor natuur en milieu verflauwt (zie kader over trends). Dat vraagt om een reactie van de milieufederatie. ZMf-voorzitter Jan van Seters en directeur Tjeu van Mierlo ontvouwen hun plannen voor de komende jaren. ‘We gaan de bakens verzetten. ‘Verbinden, veranderen en verankeren’ is de werktitel van ons nieuwe beleidsplan. Jan van Seters constateert dat de financiële bronnen waaruit de ZMf kan putten niet meer vanzelfsprekend zijn, de perceptie van de burger van natuur verandert, het politieke landschap in de voorbije jaren flink gewijzigd is en de achterban zich steeds vaker organiseert in tijdelijke verbanden. “Dat vraagt om een nieuwe ZMf, een andere manier van werken, een frisse wind door de eigen organisatie én een vernieuwde strategie. Daarom willen we ons niet langer richten op vele onderwerpen, maar

hebben we gekozen voor een paar centrale thema’s: milieu & economie en ruimtelijke kwaliteit. De vernieuwing is een belangrijke voorwaarde om de kwaliteit van ons werk te verbeteren. We zullen dat moeten doen met minder budget en personele middelen. De bezuiniging die de provincie de ZMf oplegt, vermindert onze inkomsten. Om meer succes met minder middelen te bereiken, zet de ZMf in op intensieve samenwerking met de groene organisaties in het algemeen en met het IVN in het bijzonder.”


3

Ruimtelijke kwaliteit, klimaat en energie zijn speerpunten van de ZMF voor de komende jaren.

Bedrijven Jan van Seters stelt vast dat de aandacht voor milieu afneemt, hoewel het milieu nog steeds in de verdrukking zit. “De aarde warmt op en er is sprake van verspreiding van stoffen met gezondheidseffecten door industrie en verkeer.” Maar hij ziet ook positieve ontwikkelingen, met name bij bedrijven. “Er zijn initiatieven bij verschillende grote Zeeuwse bedrijven om te komen tot duurzame productie. Energiebesparing, het terugbrengen van het verbruik van nietvernieuwbare hulpbronnen door het sluiten van de keten en pilots met vernieuwbare grondstoffen zijn goede voorbeelden. Bedrijven willen in toenemende mate samenwerken met elkaar, waarbij efficiency en duurzaamheid het doel zijn.”

heeft daar aan bijgedragen. De biodiversiteit en de kwaliteit van de natuur gaan echter achteruit. Niet alleen doordat de mens de leefomgeving voor plant en dier verandert, maar ook door de klimaatverandering.

Vertrouwen

Daarnaast is er druk op schaarse ruimte. Vooral aan de randen van de grote deltawateren. Natuur, verblijfsrecreatie, watersport en aquacultuur concurreren met elkaar. Dat vraagt om een goede afweging tussen ecologische duurzaamheid en andere belangrijke maatschappelijke belangen. Maar daar

ZMf-directeur Tjeu van Mierlo ziet bij een deel van politiek, bestuur en de Zeeuwse samenleving een negatieve houding tegen over natuur, met name nieuwe natuur. “De discussie over ontpoldering en de toegankelijkheid van onderhoudswegen op dijken

4


hebben we vertrouwen in. Tenslotte heeft ook de aquacultuur behoefte aan schoon water en kan de recreatie in Zeeland niet zonder een mooi landschap en een vitale natuur.”

ZMf vaak naar de rechter? Soms wordt de suggestie gewekt dat de ZMf vooral bij de rechtbank zit. De afgelopen vier jaren is de ZMf vijf keer naar de rechtbank gestapt. In 2007 werd een beroepschrift tegen een milieuvergunning van Total gegrond verklaard. In 2008 verloor de ZMf een bezwaar tegen de rondweg Aardenburg en werd een beroep tegen een milieuvergunning van DOW grotendeels gegrond verklaard. De ZMf trok twee bezwaren tegen de verdieping van de Westerschelde in toen het vorige kabinet een akkoord over nood zakelijk natuurherstel (ontpoldering) bereikte. Dat akkoord is in het nieuwe regeer akkoord echter onderuit gehaald. Dit en vorig jaar heeft de ZMf geen gang naar de rechter gemaakt, maar juist veel geïnvesteerd in de dialoog.

Achterban Volgens directeur Tjeu van Mierlo staat de ZMf midden in de samenleving: “De milieufederatie werkt in Zeeland aan een overstap naar een ecologische samenleving. Daarin houdt de economische ontwikkeling rekening met de eindige draagkracht van de

Trends De ZMf heeft gekeken naar voor haar relevante trends en ontwikkelingen waar zij in de keuzen voor inhoud en strategie terdege rekening mee moet houden. In dit verband zijn er negen trends: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

aarde. Als ecologische organisatie werken we samen met Zeeuwse economische en sociale organisaties aan duurzame ontwikkeling. Om een duurzame samenleving te bereiken hebben we onze achterban, die bestaat uit 25 aangesloten organisaties, 900 individuele leden en belangrijke groepen uit de Zeeuwse samenleving, hard nodig. We laten zien dat de ZMf staat voor een brede beweging die met één stem spreekt. We kiezen dan ook voor een optimale samenwerking tussen vrijwilligers (achterban) en professionals (bureau).” Hoe kritisch blijft de ZMf? Van Seters en Van Mierlo winden er geen doekjes om: “Wanneer natuur, milieu en landschap schade oplopen of als onomkeerbare processen dreigen, zoals bij klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit, dan speelt de ZMf haar kritische rol en stelt ze de grenzen. We sluiten coalities, maar als het nodig is, laten we onze tanden zien. Daar hoort soms ook de gang naar de rechter bij.”

De politiek polariseert in toenemende mate. Dit is deels ideologisch en deels opportunistisch bepaald. Onderwerpen die om een rationele benadering vragen zijn daar de dupe van. De waarheid is niet meer in handen van wetenschappers. Iedereen die een mening publiek maakt, lijkt wel een autoriteit. De economische crisis heeft als gevolg dat overheden, particulieren en bedrijven minder te besteden hebben. Het betekent dat er minder geld beschikbaar is voor natuur-, milieu- en landschapsinvesteringen. De binding van mensen aan organisaties is vluchtiger. Mensen verbinden zich het liefst tijdelijk aan een concreet onderwerp in hun directe leefomgeving. Traditie en zekerheid zijn steeds meer leidend voor handelen, vernieuwing is voor mensen vaak beangstigend. De sturing in de samenleving vermindert en wordt diffuser. De overheid vraagt markt en samenleving om problemen op te lossen, beslissingen van bedrijven worden in hoofdkantoren genomen en ontwikkelingen in Azië hebben hun impact op nationaal en regionaal niveau. De massa-individualisering brengt met zich dat mensen vooral aandacht hebben voor hun particuliere belangen en veel minder voor belangen die de samenleving als geheel betreffen. Gezondheid en veiligheid zijn voor mensen bijzonder belangrijk. Aandacht voor natuur, landschap en milieuonderwerpen zal toenemen als zij aan beide kwaliteiten kunnen bijdragen. De regio en het lokale niveau worden steeds belangrijker in de realisatie van natuur, milieu- en landschapsbeleid.

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het concept Beleidsplan 2010-2015 van de ZMf.

Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

Achterban

In de loop van het jaar heeft de ZMf in regionale bijeenkomsten de achterban geraadpleegd. Daarbij bleek dat de achterban over het algemeen positief staat tegenover de wijze waarop de ZMf haar doelstellingen en missie realiseert. De wensen en verzoeken van de achterban sporen in hoge mate met die van bestuur en bureau. Een actieve, vitale en brede achterban is een absolute voorwaarde voor een succesvolle ZMf. Dat zal het maken van keuzen en het organiseren van de slagkracht vergroten. Opvallende adviezen van de achterban zijn: Kies in het algemeen voor minder thema’s en doe die dingen waar je met hart en ziel bij betrokken bent. Als specifieke thema’s voor de komende jaren werden genoemd: ruimtelijke kwaliteit, energie en klimaat, kernenergie, Natuur (met een grote N) en de aanbeveling om de blik op heel de Delta te richten en niet op de afzonderlijke bekkens. wantij november 2010

5

Roel in ’t Veld: “De milieubeweging heeft bestaansrecht.”

‘Het einde van de representatieve democratie is nabij’

Willem de Weert

Volgens Roel in ’t Veld kraakt de parlementaire democratie in haar voegen. “Het einde van de representatieve democratie komt in zicht,” zegt de bestuurskundige. Hij ziet een nieuwe vorm van democratie: de participatie. “Mensen geven zelf de samenleving mede vorm. Daar ligt ook een rol voor de natuur- en milieubeweging.” Roel in ’t Veld (1942) is bestuurskundige en ruim veertig jaar actief in het openbaar bestuur en de wetenschap. Hij is hoogleraar en heeft veel gepubliceerd over management en bestuur. Hij zegt: “De algehele representatie zoals we die nu kennen (de kiezer geeft voor vier jaar een mandaat om hem of haar op allerlei terreinen te vertegenwoordigen op het besluitvormend niveau) werkt niet meer. Het huidige politieke systeem stamt uit de tijd van de verzuiling. Je wist, afhankelijk van je zuil, precies wat je moest denken en doen. Toen voldeed het systeem. Door de ontzuiling en individualisering is er fragmentatie ontstaan. De groep zwevende kiezers wordt steeds groter. ” In ’t Veld merkt het ook op bij zichzelf. “Ik dacht en handelde op mijn 25ste grotendeels in de lijn van de Derde Internationale. Ik was overtuigd lid van de PvdA (In ’t Veld was kort staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen). Nu aarzel ik ook in het stemhokje. Kiezers richten zich steeds meer op één 6


onderwerp, bijvoorbeeld de rechten van het dier of afkeer van de islam, of zijn gecharmeerd van een bepaalde persoon, met name hoe die zich presenteert in de media. Vier jaar later staan andere onderwerpen en andere personen in de belangstelling en kiest men net zo gemakkelijk voor een andere partij of persoon.”

Internet In ’t Veld vindt dat meerdere vormen van directe democratie beter bij deze tijd passen. Hij denkt niet zozeer aan referenda, omdat die vaak een simplistische vraagstelling inhouden. Hij ziet meer in het gebruik maken van het internet en het organiseren van bijeenkomsten met burgers met het oog op het ontwikkelen van goede voorstellen voor beleid. “Dat kan technisch en is relatief goedkoop. Nederland loopt echt achterop in deze ontwikkeling, in het buitenland is men verder.” Als voorbeeld stelt hij Brazilië waar sommige steden hun begroting maken

met behulp van grote groepen burgers in de rol van meebeslissers. “Ik zie in ons land de tegenovergestelde tendens: de politiek keert zich af van de burger. Die wordt maar lastig gevonden. Inspraak is vaak pro forma en een wassen neus. Politiek houdt niet van burgers, maar van kiezers. Het marketing denken staat voorop. Zoals het bedrijfsleven ook niet van burgers houdt, maar van klanten. Dat is wat de burger stoort: hij is kiezer of klant, maar heeft zelf niets in te brengen.”

Middenveld “Het opleidingsniveau van de mensen is enorm verbeterd, maar de burger is passiever geworden. Dat is gek, want mijn ervaring is dat mensen juist wel geïnteresseerd zijn in het mede vormgeven van de samenleving. Hoe kan dat? Omdat burgers vinden dat de politiek niet naar hen luistert. Dat verklaart ook de opkomst van het populisme.” Omdat de representatieve democratie haar beste tijd gehad heeft, ziet In ’t

Veld een rol voor het de laatste tijd juist zo verguisde ‘maatschappelijke middenveld’. “Daar ziet de burger zijn belang vertegenwoordigd, bijvoorbeeld in het schoolbestuur, de sportbond of de natuur- en milieubeweging. Zijn belangen lopen dwars door de huidige politieke partijen heen.” Het middenveld moet dan natuurlijk wel democratisch zijn ingericht.” Als voorbeeld van hoe het niet werkt, noemt hij de ANWB. “De ANWB pretendeert de mobiele consument te vertegenwoordigen, en de structuur is formeel democratisch, maar hoe vaak raadplegen ze de leden en wie gaat er naar de vergadering om over belangrijke kwesties te spreken?”

Manco Daar ziet hij ook een mogelijk manco van de milieufederaties. “De milieufederatie moet er voor waken dat ze niet losraakt van de achterban. Want daar ligt juist de legitimatie. Wat willen de leden van de natuur- en milieuclubs? Het is een veeg teken als ledenvergaderingen slecht bezocht worden. Misschien valt er ook bij de milieufederatie wel te weinig te kiezen. Dan haakt de burger af.”

Vraagstukken Ondanks wat soms beweerd wordt, ziet In ’t Veld nog geen einde aan de rol van de natuur- en milieubeweging. “Er zijn nog veel vraagstukken op te lossen. Ethische, bijvoorbeeld of de mens nu boven de natuur staat of er deel van uitmaakt. Hoe je dat ziet, bepaalt mede je politiek handelen. Theoretische, bijvoorbeeld de inhoud van het begrip duurzaamheid. Duurzaamheid is een zo veelomvattend begrip geworden, dat het daardoor hol wordt. Iedereen gebruikt het in zijn eigen straatje, duurzaam dit, duurzaam dat. Het begrip lijdt aan inflatie. Praktische vraagstukken: moeten we doorgaan met kernenergie, moeten we CO2 opslaan in de bodem, moeten we investeren in zonne- en windenergie?”

len opgewekte elektriciteit tegen een vaste prijs garandeert. Jammer dat de huidige Duitse regering nu ook gaat twijfelen. Ze waren goed bezig.” Roel in ’t Veld werkt, naast de vervulling van enige deeltijdse hoogleraarschappen en docentschappen, als adviseur, onderzoeker en coach. Hij was lid van de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek. Zeer recent zijn twee boeken over kennisdemocratie verschenen, het eerste onder zijn redactie en het tweede van zijn hand: Knowledge democracy, Springer Verlag; Kennisdemocratie, opkomend stormtij, SDU.


Zwalkend beleid Wat het laatste betreft, ergert In ’t Veld zich mateloos aan het zwalkende overheidsbeleid. “Dan weer wel, dan weer geen subsidie voor innovatieve technieken. Investeerders willen een lange termijn visie. Kijk naar Duitsland. De daken in Beieren liggen vol met zonnepanelen omdat de overheid voor jaren de afname van met zonnepane-

‘Het huidige politieke systeem stamt uit de tijd van de verzuiling.’ ‘Politiek houdt niet van burgers, maar van kiezers.’

Roel in ’t Veld werkt, naast de vervulling van enige deeltijdse hoogleraarschappen en docentschappen, als adviseur, onder zoeker en coach. Hij was lid van de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek. Zeer recent zijn twee boeken over kennisdemocratie verschenen, het eerste onder zijn redactie en het tweede van zijn hand: Knowledge democracy, Springer Verlag; Kennisdemocratie, opkomend stormtij, SDU.


7

Vlaamse milieubeweging sterker door samenwerking met maatschappelijk middenveld Gerda Spaander

Ook in België kent de milieubeweging moeilijke tijden. Hoe gaat de Bond Beter Leefmilieu, de koepel van meer dan 140 natuur- en milieuverenigingen in Vlaanderen, daar mee om? Wantij stak haar licht op in Brussel. Danny Jacobs

Enkele bescheiden etages aan de drukke Brusselse ring en in de nabijheid van veel hoogbouw: niet helemaal de plaats voor een beter leefmilieu. Maar er komen betere tijden. De Bond Beter Leefmilieu (BBL) laat in hartje binnenstad een laat negentiendeeeuws pand renoveren als kantoor voor zijn 45 medewerkers. Directeur Danny Jacobs legt uit hoe de Belgische milieubeweging er voor staat.

Geen mijlpalen, geen brokken “In Vlaanderen zijn er verschillende dingen aan de hand. Net als in Nederland hebben we de financieel-economische crisis. De nieuwe begroting is erop gericht het land in 3 jaar financieel gezond te maken. Dat heeft nadelige gevolgen voor de subsidies aan het verenigingsleven. Verder hebben we de communautaire crisis, de kwestie van de verhouding tussen Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Jarenlang is dat nauwelijks belangrijk geweest, maar nu wel, en daardoor is er nauwelijks ruimte op de politieke agenda voor andere thema’s als natuur en milieu. Er worden geen nieuwe mijlpalen uitgezet. Maar er worden ook geen brokken gemaakt. (Danny sluit niet uit dat het op een gegeven moment gedaan is met België. Ondenkbaar? “Tsjecho-Slowakije is ook uiteengevallen.”)

“Een schrikbeeld voor ons is wat er met de Nederlandse koepel, de Stichting Natuur en Milieu is gebeurd. Van de 85 mensen moeten er daar 25 weg. Dan houd ik me maar liever een beetje gedeisd.”

8


Lidmaatschappen “Wat betreft de bedrijven: daarmee zijn we ‘on speaking terms’, maar die wijden zich op het ogenblik vooral aan hun core business. En dan de burgers. Die haken op het ogenblik niet af, het aantal lidmaatschappen van natuur- en milieuorganisaties stijgt op dit

moment, al is het ledental hier nog veel lager dan in Nederland. Volgens de Verenigingsbarometer van de Koning Boudewijnstichting (die projecten en burgers steunt die zich inzetten voor een betere samenleving) doorstaan wij als milieuorganisaties de economische crisis behoorlijk.

Aanhang Eerder hebben de Belgische natuur- en milieuorganisaties er heel goed voorgestaan, maar daarna kwam de weerslag. Van 1999 tot 2003 hadden we een paars-groene regering, met de Christendemocraten in de oppositie. We hadden toen echt een boost naar links, en er zijn bijvoorbeeld veel natuurgebieden aangekocht. Dat viel toen slecht bij de grootgrondbezitters, de jagers en de vissers, die hun economische belangen in het nauw zagen komen en veel stemming hebben gemaakt. Maar daarin kregen ze minder burgers meedan nu in Zeeland het geval is. Ook hadden ze onderling weinig gemeen. In de verkiezingsnasleep hiervan is de electorale aanhang van de groenen gekelderd. Wij hebben daarop gereageerd door ons sterker te verbinden met de rest van het maatschappelijk middenveld, door

constructief te werken, door dagelijks aan te tonen dat de milieubeweging geen deel is van het probleem, maar er oplossingen voor wil bieden. We hebben nu de keuze: rustig te werk gaan, of offensief. We kiezen vooral voor het eerste, maar als het echt moet ,gaan we er stevig tegenaan, zoals op het punt van kernenergie. Ook in België wil men de kerncentrales langer open houden. In Nederland stond daar een toezegging tegenover van 250 miljoen euro, te besteden aan de ontwikkeling van duurzame energie. In België is er jaarlijks een dergelijk bedrag toegezegd, maar het wordt niet besteed zoals is afgesproken. Op dit punt laat de BBL wél duidelijk van zich horen.”

Naar de top van Europa “We kennen in Vlaanderen het Pact 2020. Hierin staan tientallen doelstellingen om Vlaanderen naar de top van Europa te leiden. Een flink deel ervan gaat over duurzaamheid. Dit Pact, waar we zelf een bijdrage aan geleverd hebben, is leidraad geworden van het programma van de huidige Vlaamse regering. Waar Vlaanderen eerst onder de Europese richtlijnen wilde

duiken, wil ze zich nu indien nodig scharen in de top, waar Nederland, Parijs en het Ruhrgebied toe behoren. Dan heb je het over fijnstof, geluidshinder, de aankoop van natuurgebieden.” Volgens Danny Jacobs kwam Vlaanderen van ver, als het gaat om duurzaamheid. “Maar inmiddels zijn we bijvoorbeeld goed in afvalscheiding, er is veel subsidie op zonne-energie (noot redactie: inderdaad, je ziet in België meer PV-panelen dan in Nederland) en ook de openbaarvervoerbedrijven timmeren aardig aan de weg, met de Vlaamse Basismobiliteit en de grote projecten van de NMBS.” Wil de Vlaamse overheid de milieuorganisaties ook korten, zoals dat in Nederland gebeurt? “Ja, het was zelfs de bedoeling om ons meer te korten dan andere organisaties uit het maatschappelijk middenveld; om alleen nog maar subsidies te geven voor projecten. Maar door onze krachten te bundelen met alle verenigingen in het middenveld, is dit niet gelukt.”

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

In België zijn veel meer zonnepanelen te zien dan in Nederland.

‘Er worden geen nieuwe mijlpalen uitgezet. Maar er worden ook geen brokken gemaakt.’


9

De Zeeuwse Klimaatweek

Janneke Donkers

Van 13 tot en met 20 november vindt de vierde Zeeuwse Klimaatweek plaats. De Zeeuwse Klimaatweek is een platform waarmee maatschappelijke organisaties, provincie en gemeenten aandacht vragen voor het mondiale klimaatvraagstuk en vooral voor mogelijke oplossingen. Anders consumeren, produceren en met energie omgaan. Rondom dit thema zijn in de klimaatweek allerlei activiteiten georganiseerd. Nieuwsgierig naar een activiteit bij u in de buurt? Kijk dan eens op: www.zeeuwseklimaatweek.nl Internationale fototentoonstelling De vierde editie is een extra bijzondere editie omdat de organisatie van de klimaatweek, COS Zeeland, IVN en ZMf, er gezamenlijk in geslaagd zijn om de internationale fototentoonstelling ‘Consequenses’ by NOOR naar Zeeland te halen. Negen van ’s werelds beste fotografen hebben klimaatverandering wereldwijd in beeld gebracht. De expositie was voor het eerst te zien tijdens de VN Klimaattop in Kopenhagen in 2009 en nu dus te zien in Zeeland! Onder de fotografen zijn diverse winnaars van internationale prijzen als World Press Photo. Als lezer van Wantij bent u uiteraard meer dan welkom om de tentoonstelling te bezoeken. Het is absoluut de moeite waard!

Grote Zeeuwse Klimaattest

De fototentoonstelling Consequences is te bekijken in de Grote Kerk in Goes van 29 oktober tot 20 november 2010, openingstijden: 13.00 tot 17.00 uur, donderdagavonden tot 21.00 uur (zondag en maandag gesloten). Toegang is gratis. Voor meer informatie kijkt u op : www.zeeuwseklimaatweek.nl

10


Aansluitend op de tentoonstelling organiseert de ZMf de Grote Zeeuwse Klimaat Test op donderdag 18 november in Provinciehuis te Middelburg. In de Zeeuwse Klimaat Test nemen we de proef op de som, verschillende groepen nemen het tegen elkaar op. Er zijn nog plaatsen vrij, dus wilt u uw eigen klimaatkennis testen, meld u dan snel aan bij de ZMf. Meer informatie vindt u op de website van de Zeeuwse Klimaatweek.

Janneke Donkers is medewerker communicatie bij de ZMf.

Investeren in natuur en landschap loont

Willem de Weert

Zeeland heeft van oudsher een economie gebaseerd op handel, landbouw, visserij en industrie. In de vorige eeuw kwam daar toerisme bij. Kunnen in deze eeuw natuur en landschap ook een economische factor van betekenis worden? Kost de natuur waar Zeeland zo rijk aan is enkel geld, of levert het ook wat op? In Zeeland is dat een legitieme vraag omdat er door de (semi-) overheid en natuurorganisaties wordt gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe natuur, zoals Plan Tureluur en Waterdunen, en beheer van het oude cultuurlandschap zoals de Zak van ZuidBeveland. Dat kost geld dat dan niet aan andere maatschappelijke activiteiten besteed wordt. De provincie gaf Kenniscentrum Triple E de opdracht te onderzoeken wat ons groene kapitaal waard is en hoe we er nog meer uit kunnen halen, zonder dat de waarde vermindert.

Cijfers Het is nog niet eenvoudig deze baten in cijfers te vatten. Er bestaat geen AEX voor de natuur. De onderzoekers maakten gebruik van de ‘FEBO-methodiek’. Die wordt ge-

bruikt door accountants om bij bedrijven de kosten en baten in beeld te brengen. Natuur en landschap worden als ‘een bedrijf’ beschouwd waarin geldstromen omgaan die met cijfers in kaart worden gebracht. Een paar voorbeelden. Het blijkt dat woningen door de ligging in of aan de rand van een natuurgebied 4 tot 30 % meer waard zijn. Die meerwaarde komt tot uiting in cijfers zoals de opbrengst van de onroerend zaakbelasting en bij verkoop in de overdrachtsbelasting. Bij bedrijven is een deel van de omzet te herleiden tot natuur en landschap. Een pannenkoekenhuis in de duinen of een strandtent hebben het grootste deel van hun klanten, en hun omzet, te danken aan de ligging. Ook voor een bakker in Domburg is een deel van de omzet toe te rekenen aan de toerist die er brood en gebak koopt. Zo

kun je voor elk bedrijf een percentage van de omzet toedelen aan de aanwezigheid van natuur en landschap (Zie tabel pag. 12).

Kop van Schouwen De onderzoekers berekenden bijvoorbeeld dat de natuurlijke kwaliteiten van de Kop van Schouwen tot een extra omzet van bijna € 17 miljoen per jaar leidden met een belastingopbrengst van € 1,8 miljoen per jaar. En dat was conservatief geschat. (Een deel van de horeca omzet komt bijvoorbeeld van feestende jongeren die niet voor het mooie duinlandschap komen en dus niet meegeteld werden Lijkt me logisch dat je dat niet meerekent). Omgerekend werden 300 arbeidsplaatsen, bijna 10 % van de totale werkgelegenheid, op de Kop van Schouwen gerelateerd aan het kustlandschap.


11

Zak Maar het kan beter. De onderzoekers vergeleken de opbrengsten van het landschap in de Zak van Zuid-Beveland, toch een van onze Nationale Landschappen, met het toeristisch drukbezochte Mergelland in ZuidLimburg en de Noordoostpolder, een voor toeristen weinig attractief landschap. De Zak scoorde zoals verwacht( ongeveer de helft) hoger dan de Noordoostpolder maar beduidend slechter, twaalf keer maar liefst, dan het Mergelland. In potentie kunnen er in de Zak, volgens Triple E, bijna 800 banen en € 43,6 miljoen méér omzet uit de toeristisch-recreatieve sector behaald worden. Dat zou kunnen gebeuren door verder te investeren in de kwaliteit van het landschap, recreatieve voorzieningen, wellness, cultureel erfgoed en zorg en dat alles gekoppeld aan goede marketing Nu scheuren de meeste toeristen over de A 58 voorbij aan de Zak, ondanks dat mooie bruine bord in de berm. Ook voor Nationaal Park Oosterschelde liggen er economische mogelijkheden in het verschiet, werd er uitgerekend. Zeker met de toename van de vergrijzing en de groeiende interesse van vooral hoger opgeleiden in natuur en cultuurhistorie.

“Het Zeeuwse achterland heeft de potentie een veel grotere bijdrage aan de Zeeuwse economie te leveren dan nu het geval is. ’’ Potentie Het Zeeuwse achterland heeft de potentie een veel grotere bijdrage aan de Zeeuwse economie te leveren dan nu het geval is. Investeren in natuur en landschap, Nationale Parken en Landschappen, biedt perspectief, zeggen de onderzoekers: “Als het gaat om de infrastructuur bestaat altijd het idee dat als we moeten investeren in een sterke economie, in havens, wegen en spoorlijnen. Dat is waar, maar slechts ten dele. Investeren in een groene infrastructuur is nu en in de toekomst minstens zo belangrijk. Zeker in Zeeland ten behoeve van toerisme en recreatie.”

Tabel: Toedelingsfactor landschapsafhankelijke bedrijvigheid in de Zak van Zuid-Beveland Sector Toedelingsfactor Energie 5% Handel 10 % Horeca 50 % Industrie 10 % Landbouw 5% Niet-commerciële dienstverlening 40 % Visserij 5% Bron: Het groene kapitaal. Triple E Productions. Arnhem 2009.


“Er bestaat geen AEX voor de natuur.’’

12


‘De mens moet centraal staan’

Rob Kregting

Niet ver van de zeedijk, ter hoogte van Graauw in Zeeuws- Vlaanderen, ligt de boerderij van Denis Steijaert in een prachtige, weidse omgeving. Hij is alleen te bereiken via een smal kronkelend dijkje. In de omgeving is nauwelijks andere bebouwing aanwezig. Denis Steijaert is lid van het Dagelijks Bestuur van het waterschap Zeeuws-Vlaanderen. Hij is daar de opvolger van Frans Hamelink, die naar de provincie Zeeland vertrok om daar gedeputeerde te worden. “Zeker nu, met de fusie om tot één Zeeuws Waterschap te komen, ben ik drie tot vier dagen per week in de weer met het waterschap. Ik vind het erg interessant om te doen, ik maak dubbele uren. Vannacht om half één heb ik bijvoorbeeld de laatste uien van het land gehaald. Maar de komende verkiezingen ben ik erg gemotiveerd als lijsttrekker voor het CDA in het Zeeuwse Waterschap Scheldestromen.”

Onbalans Denis Steijaert

We praten over een aantal algemene thema’s rond natuur, milieu en landschap. En over de ZMF. “Op het vlak van natuur, milieu en landschap hebben we het redelijk goed voor elkaar,” aldus Denis Steijaert.

“Het kernprobleem is dat er een onbalans is gegroeid tussen natuur, milieu en landschap aan de ene kant, en de mens aan de andere. Dit komt door de eenzijdige kijk daarop. Er worden besluiten genomen waar onvoldoende draagvlak voor aanwezig is. Dat kan leiden tot een splijtzwam in de samenleving. Daar maak ik me grote zorgen over.” Hij noemt als voorbeelden de aanvaringen over de ontpoldering en de mosselsector, het afsluiten van fietspaden, ‘Stop de Groene Leugen’ en de Natura 2000-wetgeving. “Mijn motto is: het milieu is belangrijk, maar de mens moet centraal staan. Hoe meer beperkingen je die oplegt, hoe meer weerstand er komt. Sommigen zijn in hun ziel geraakt door het teruggeven van gronden aan de zee. Mondiaal stijgt de zeespiegel, en dan gebeurt dít. Dat leidt tot een reactie in de samenleving: je staat tegenover elkaar. We zijn te ver doorgeschoten. Dat gevoel leeft onder de mensen.”

In de ziel “De tijdgeest rond natuur, milieu en landschap? Ik zie dat er nu een andere beweging is begonnen. Ik hoop en verwacht meer onderlinge chemie.’’

“Probeer in gezamenlijkheid tot oplossingen te komen, anders is er geen draagvlak. Je moet niet afdwingen wat mensen in de ziel raakt.” Als illustratie voor zijn ideeën wijst hij op een artikel in het Wageningse universiteitsblad Kennis Online van professor Arjen Wals, hoogleraar sociaal leren en duurzame ontwikkeling. “Die betoogt dat het essentieel is sociale cohesie en vertrouwen te ontwikkelen. Daarvoor moet je je verplaatsen in de ander. We moeten naar een lerende samenleving, van bijvoorbeeld boeren en milieuorganisaties.” Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.


13

Els van de Kerkhof

Vlissingen en Ambon werken samen aan milieueducatie

Optocht Wereldafvaldag 23 april 2010 op Ambon.

Green schools en green guru’s Troep op straat, plastic soep in zee dat aanspoelt op de stranden. Afval is een probleem in zich ontwikkelende landen, ook in Indonesië. De gemeenten Vlissingen en Ambon werken samen aan een systeem voor afvalverwijdering. MICMEC Walcheren sluit hier bij aan met een project MilieuEducatie, samen met SSVA (Stichting Samenwerking Vlissingen-Ambon). Er is materiaal samengesteld voor alle 195 basisscholen en zo’n 400 leerkrachten kregen een training. Het verzoek kwam van de gemeente Ambon zelf die met ingang van schooljaar 2010-2011 milieueducatie verplicht in het schoolrooster heeft opgenomen. In een paar weken tijd hebben alle scholen hiermee kennis gemaakt. Ze zijn nu doordrongen van het feit dat milieueducatie en beter omgaan met afval echt nodig is en dat de school een belangrijke rol speelt in de milieuopvoeding, in het belang van de maatschappij en een gezonde toekomst.

14


De gemeente zelf wordt door het project op de scholen gestimuleerd de afvalinzameling beter op te zetten, liefst op basis van kringlopen.

Green guru’s Afgelopen voorjaar zijn vrijwilligers van MICMEC en SSVA naar Ambon geweest om lesmateriaal samen te stellen en te introduceren bij het onderwijs. Dit gebeurde via een symposium voor alle scholen en met trainingen voor zogenaamde groene leerkrachten, de ‘green guru’s’. Aan alle

scholen zijn posters, een lesmap en een leskist met veldwerkmateriaal uitgereikt. De basis is het kringloopprincipe, dit wil zeggen: afval = voedsel. Men was enthousiast over de inhoud en over de nieuwe en speelse aanpak, zoals met groeps- en veldwerk. Ook de ouders werden gestimuleerd om te helpen, waardoor ook zij zich meer bewust werden van het afvalprobleem.

Green Schools Om te zorgen dat het milieuonderwijs daadwerkelijk wordt opgepakt, worden de

scholen gestimuleerd om ‘Groene School’ te worden. Ze krijgen deze kwalificatie als zij: aantoonbaar milieulessen hebben opgenomen in het schoolprogramma; een goed werkend gescheiden inzamelsysteem voor afval hebben, inclusief compostering; kritisch zijn op het gebruik van plastic; een groene schoolomgeving creëren; kinderen laten werken in schooltuintjes; opruimacties organiseren; een ‘green kelompok’ instellen, d.w.z. een team bestaand uit leerlingen en een leerkracht die alles coördineert.

Opruimactie plastic troep op Ambon.

Het project wordt volledig geslaagd beschouwd als alle 195 scholen binnen enkele jaren ‘Green School’ zijn en dat ook blijven.

Afvalprobleem Afval als milieuprobleem ontstond toen niet-natuurlijk afval zijn intrede deed. In de meeste zich ontwikkelende landen is er geen of een slecht gebruikt inzamelsysteem. Daardoor zwerft er veel, vooral plastic, afval rond. Natuurlijk afval wordt door dieren opgegeten of verteerd door micro-organismen in de natuurlijke kringloop. Niet-natuurlijk afval past niet in deze kringloop en verdwijnt dus niet ‘vanzelf’. Veel ervan komt in zee terecht, met alle gevolgen van dien.

Plastic soep De ontdekking in de oceanen van zogenaamde ‘plastic eilanden’, zo groot als half Europa, met een tientallen meters dikke laag van ‘plastic soep’, heeft van het plastic afval een wereldprobleem gemaakt. De stukjes plastic, afkomstig van over de hele wereld, worden door vogels en vissen aangezien voor voedsel, met schadelijke gevolgen voor hen en uiteindelijk ook voor de mens. Plastic bevat zelf al veel giftige stoffen, maar de kleine deeltjes in zee trekken ook nog opgelost gif aan. Dit hoopt zich op in de vis en komt zo op ons bord. Diverse recente documentaires en publicaties getuigen hier van. Het opruimen van deze plastic soep blijkt een onmogelijke zaak.

Uit het recente bezoek van een delegatie uit Ambon aan Vlissingen bleek dat het project doorwerkt. Men gaat grotere inspanning verrichten om afval gescheiden op te halen, thuis composteren te stimuleren (80 % van het afval is composteerbaar) en batterijen apart in te zamelen. Hierbij hoort ook voorlichting aan de bevolking. De samen met het team Vlissingen gemaakte films en folders helpen daarbij. Wat in ieder geval moet gebeuren, is voorkómen dat er nog meer plastic afval in zee terecht komt. Mede daarom zijn projecten waarin ontwikkelingslanden worden geholpen een inzamelingssysteem op te zetten zo belangrijk. Met daarnaast educatie, waardoor men snapt wat de gevolgen zijn van verkeerd afvalgedrag voor mens en milieu en gestimuleerd wordt dit beter te doen.

Opruimacties Helaas noodzakelijke maar zeker zinvolle activiteiten (ook educatief) zijn opruimacties in de schoolomgeving, langs wegen, rivieren en de kust. Op 23 april, WereldAfvaldag, had

gemeente Ambon samen met een aantal scholen een optocht georganiseerd waarin met spandoeken aandacht voor afval gevraagd werd. ’s Ochtends vroeg liepen meer dan 2000 kinderen, met ouders en leer krachten hierin mee, met voorop een delegatie van het gemeentebestuur. Ook waren er op die dag diverse opruimacties langs de kust, alle om nog meer ‘plastic soep’ tegen te gaan. Els van de Kerkhof is coördinator van MICMEC Walcheren (MilieuInformatieMilieuEducatieCentra).

Het project kon worden uitgevoerd mede dankzij financiële steun van VNG-International, HIVOS en de provincie Zeeland.


15

de voorloper

Hakken in de klei

Peter Maas

Zeg dat je in de Hedwig staat en iedereen weet dat je in het uiterst oostelijke hoekje van Zeeuws-Vlaanderen bent. Dat is wel eens anders geweest. Was dit ooit een ‘door-God-vergeten’ uithoek, op dit moment lijkt hier de strijd gestreden te worden tussen de ‘Groenen’ (landbouw), de ‘Groenen’ (natuur- en milieu) en de ‘Groenen’ (duurzame economie). Regelmatig gaan hier letterlijk de hakken in de klei. Komen boeren, burgers en buitenlui van dichtbij en veraf op de dijk protesteren. Soms hebben ze schoppen bij zich en lijkt het hier de Boerenopstand. Een andere keer nemen ze jonge boompjes mee en lijkt het eerder op een ludieke actie van natuurliefhebbers.

Kwaad Hertogin Hedwige zal het allemaal weinig meer deren. Nadat ze in 1907 haar naam gaf aan deze polder is er weinig meer van haar vernomen. Nu is dit de plaats waar het kwaad is ontsproten dat de ‘Groene Leugen’ wordt genoemd. Waarom toch die goede landbouwgrond opgeven voor de natuur? Hedwige haalde zelfs het regeerakkoord. Wel ontpolderen, niet ontpolderen.

één Westerschelde en die heeft de pech om de vaargeul te zijn naar wereldhaven Antwerpen. Containerreuzen van over heel de wereld dwingen een vaargeulverdieping af. De Schelde lijdt; de Schelde verliest.

Doodstil Vandaag is het er doodstil. De polder ademt nog altijd de aristocratische sfeer. Kleine perceeltjes bos met eendenvijvers, bordjes met verboden toegang, akkertjes met mais, ezels en paarden in de wei. Ongetwijfeld zullen de ‘staande honden’ tegen de kersttijd het geschoten wild opspeuren. Mocht straks de dijk toch doorgestoken worden en het zilte vloedwater zoals eeuwen terug de polder binnenstromen, is het gedaan met de stilte. Dan is het hier vergeven van de vogels.

De Schelde lijdt Zeeuws-Vlaanderen kent iets meer dan 300 polders. Natuurlijk: de een is wat mooier dan de andere. Zeeland heeft maar

16


Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

zeeland verbeeld

‘Het gaat om het vangen van licht’ Vele Zeeuws- Vlamingen weten het pand te liggen. Huib de Jonge en Joke van Driessen van fotostudio Input Output wonen en werken in een heel bijzondere ruimte, goed zichtbaar vanaf de N61 bij Hoek. “In een gesprek met Sietze Leeflang van 12 Ambachten is indertijd het idee ontstaan om aarde te gebruiken als isolatie voor de woning,” zegt Joke. “Ons doel is om op jaarbasis zelfvoorzienend te zijn wat betreft energie en water. Zo zuiveren we het hemelwater zelf,” aldus Huib. “Maar onze gasten krijgen voor de zekerheid Delta water uit een aparte leiding,” voegt Joke daar knipogend aan toe.

“Al jaren probeer ik Zeeuws -Vlaanderen in beeld te brengen. Het is hier prachtig” Werk Input Output (voorheen Fotodesign Huib de Jonge) bestaat sinds 1983. Huib doet de opnamen, Joke de rest. In het begin had het vrije werk de nadruk, later is de specialisatie vooral komen te liggen in het werk voor bedrijven. “Er is een behoorlijk verschil tussen die twee soorten werk: bij een opdrachtgever is er vaak tijdsdruk, een deadline, je móet op dat moment presteren. Bij het vrije werk heb je zogezegd alle tijd en vrijheid.”

Huib de Jonge, Input Output.

Natuur “Al jaren probeer ik Zeeuws -Vlaanderen in beeld te brengen. Het is hier prachtig. Het gaat om het vangen van licht, zeker bij natuurfotografie. Hoewel ik ook werk elders doe, zoals nu een fietsenproject in Amsterdam, ben ik altijd blij om hier weer terug te komen.” Als ochtendmens trekt Huib er regelmatig in alle vroegte op uit, “want dan is het licht prachtig.

Emoties Is fotografie kunst? “Zeker met een kleine k, soms met een grote,” vindt Huib. “De komst van de digitale fotografie heeft enorme nieuwe mogelijkheden gebracht. Chemie is vervangen door Photoshop, maar je moet het beeld nog

wel eerst maken.” “Foto’s roepen emoties op,” aldus Joke. “Het is de kunst die over te dragen. Een vakman kan dat. Het enthousiasme is de adrenaline om goede foto’s te maken.” Huib: “Ik probeer altijd wat toe te voegen aan het beeld. Door een standpunt of het licht bijvoorbeeld.”

Hoewel er duidelijk concurrentie is van amateurs, is hij optimistisch over de toekomst: “Ik heb mijn beste foto nog niet gemaakt.”

Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.


17

de voetafdruk

Gijs van Zonneveld van ZMf naar WNF.

‘De felheid en vijandigheid waarmee de ZMf en ik benaderd zijn, is ongekend’

Gerda Spaander

Na 9 jaar ZMF gaat Gijs van Zonneveld zich bij het Wereld Natuur Fonds (WNF) bezighouden met de natuur van Zuidwest - Nederland. Op de valreep meten we zijn voetafdruk én vragen we Gijs terug te blikken op de roerige laatste jaren. Met een voetafdruk van 3,4 hectare gedraagt Gijs zich bescheiden. Wel vlees, veel groente uit eigen tuin en omgeving, geen vliegvakanties, wel een groot erf en een gemiddeld energieverbruik; het leidt tot een score waar de gemiddelde Nederlander zich niet voor hoeft te schamen. Toch vindt Gijs dat hij ‘boven zijn stand’ leeft, en niet helemaal vrij is van de gekte van de westerse wereld. “Heel veel dingen zou ik minder of anders kunnen doen. Ik zou zelf energie kunnen opwekken, een groener koopgedrag kunnen hebben, minder auto kunnen rijden. Mijn woon-werkverkeer is straks in ieder geval minimaal: voor het WNF ga ik werken vanuit mijn eigen kantoor, dat ik nu maak in mijn achtertuin.” Ooit hoopt Gijs, die nu aan de rand van Oudelande woont, nog landelijker te wonen in een CO2-neutraal huis.

18


Afscheid ZMF “Ja, er is erg veel veranderd in mijn ZMF-tijd. In het begin was er veel enthousiasme voor zaken als de Ecologisch Hoofdstructuur en Plan Tureluur. Ook dat had zijn lastige kanten, maar er was wel veel draagvlak. Dat is nu niet helemaal verdwenen, maar de felheid en vijandigheid waarmee de ZMf en ik persoonlijk zijn benaderd zijn ongekend. In mails ben ik doodgewenst, ik ben uitgemaakt voor zakkenvuller. Toch is er ook sprake van verrassende samenwerkingsverbanden: ZMf en WNF die met de Oestervereniging samenwerken aan de doorlaatproef in de Bergse Diepsluis, bij de Oesterdam. Of met de recreatieondernemers. Het inleveren van boerenland voor natuur heeft veel kwaad bloed gezet. Ik zou willen dat dat ook gebeurde als er weer boeren uitgekocht worden voor het zoveelste locale bedrijventerrein. Overigens: akkerranden zijn tegenwoordig voor boeren het lucratiefst.”

Gijs is niet opgelucht dat hij bij de ZMf weggaat: “Al is het me niet in de koude kleren gaan zitten. Als dat zo was, had ik beter een paar jaar geleden kunnen verkassen. Nu het wat beter gaat, is het een goed moment om te gaan. Ik vind het prettig om eens een andere rol te gaan spelen.” Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

Bereken zelf uw voetafdruk op www.voetafdruk.nl of www.voetenbank.nl. Gemiddelde Noord-Amerikaan Gemiddelde Nederlander Gemiddelde wereldburger Eerlijke Aarde aandeel

9,5 ha 4,7 ha 2,3 ha 1,7 ha

Lid maakt lid Verliefd worden op Zeeland is niet zo moeilijk. De bloemdijken, de schorren en slikken, de duinen, het strand met de woeste zee of de prachtige open landschappen. Zeeland heeft het! De ZMf wil dit vooral zo houden, maar dat kunnen we natuurlijk niet alleen. U, als lid van de ZMf, helpt ons daar al bij. Daar zijn we u natuurlijk erg dankbaar voor. U kunt de ZMf echter nog een extra steuntje in de rug geven: help de ZMf aan een nieuw lid en ontvang gratis het familiespel ‘(t)weetjesjacht’, beter bekend als memorie (aangeboden door de Nationale Postcode Loterij).

Zorg voor een nieuw lid en u ontvangt een prachtig familiespel! Zorg dat u of het nieuwe lid in spe zich via de e-mail bij de ZMf aanmeldt. Vergeet daarbij niet uw contactgegevens (voor verzending van het spel), de adresgegevens van het nieuwe lid en de actie: lid maakt lid, te vermelden. Een lidmaatschap van de ZMf kost € 12,00 per jaar, leder lid ontvangt automatisch het blad Wantij en bij ver melding van e-mailadres ook de nieuwsbrief (tenzij anders aangegeven).

Projecten en de ZMf Ook u, als lid van de ZMf, kan nog wat extra’s voor de ZMf betekenen. Dit kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door u aan te melden als lid van ons Groene Peiler-panel: in dit panel kunt u met ons meedenken over actuele groene onderwerpen. Aanmelden kan via: www.degroenepeiler.nl.

Als ZMf starten we ook regelmatig nieuwe projecten op het gebied van natuur en milieu. Wilt u hier graag bij betrokken worden? Kijkt u dan eens op www.zmf.nl voor de mogelijkheden.

U een kans - Zij een kans Met steun van de Nationale Postcode Loterij zetten De Provinciale Milieufederaties zich in de 12 provincies in voor natuur, milieu en landschap. Zo strijden De Milieufederaties bijvoorbeeld tegen verdroging. Verdroging is er de voornaamste oorzaak van dat de Zilveren Maan een zeldzame dagvlinder is.

Meedoen is eenvoudig, bel 0909-0033 (15cpm) of meld u aan via www.postcodeloterij.nl. Voor € 10,25 per lot speelt u al mee. deelname.

Foto: Lars Soerink/FN

Alvast hartelijk dank voor uw

Ledenvergadering dinsdag 23 november in Sterrenwacht Middelburg Alle leden en lidorganisaties van de ZMf zijn vorige maand per brief uitgenodigd om naar de Algemene Ledenvergadering op dinsdag 23 november in Middelburg te komen. Deze keer zijn we te gast bij de Sterrenwacht.

De ZMf stelt het erg op prijs als u komt. Want we hebben de inbreng van de leden harder nodig dan ooit. Het is een turbulente tijd voor de ZMf, met vele veranderingen die op stapel staan en die we graag me u bespreken. We willen graag deze avond het beleidsplan aan u voorleggen waarover u op de eerste bladzijdes in deze Wantij gelezen hebt. Kortom, kom naar Middelburg en praat met ons mee. Help de ZMf verder vorm te geven en toekomstbestendig te maken.

Aanmelden vergadering De agenda en te bespreken stukken zijn op te vragen bij het secretariaat van de ZMf via tel. 0113 230075 of via e-mail [email protected]. Graag horen we of we op uw komst mogen rekenen. Aanmelden kan via bovengenoemd telefoonnummer en e-mailadres. De vergadering begint om 19.30 uur. Rond 21 uur sluiten we het formele gedeelte af.

Sterrenwacht Vanaf 21 uur is het informele gedeelte. Dan gaan we verder met sterren kijken en kunt u luisteren naar de intrigerende verhalen van de sterrenwachten. Als het een heldere avond is, zijn er sterren en planeten te bewonderen.

Sterrenwacht Philippus Lansbergen Herengracht 52, 4331 PX Middelburg. 20


De bakens verzet. Roel in t Veld: De milieubeweging heeft bestaansrecht. ZMf Ledenvergadering dinsdag 23 november bij Sterrenwacht Middelburg

Recommend Documents