Startnotitie schuldhulpverlening
Datum: 18 mei 2011
1. Inleiding Dit is de startnotitie waarin onderzoek wordt gedaan naar een nieuw uitvoeringsmodel voor de Lopikse schuldhulpverlening. Een aantal ontwikkelingen maakt het noodzakelijk om de schuldhulpverlening in de gemeente Lopik aan te passen.
2
2. Noodzaak voor een nieuwe aanpak van de schuldhulpverlening Vanwege landelijke en lokale ontwikkelingen is het nodig om een nieuwe aanpak voor de schuldhulpverlening in de gemeente Lopik te realiseren. Met de huidige aanpak van de schuldhulpverlening bereikt de gemeente Lopik inwoners met financiële problemen onvoldoende, ingediende aanvragen voor schuldhulpverlening leiden regelmatig tot afwijzingen én gestarte trajecten kennen veel uitval. 2.1 Landelijke ontwikkelingen Sinds een aantal jaren stijgt het aantal verzoeken om schuldhulpverlening. Naast een toename van het aantal aanvragen neemt ook de complexiteit van de schuldsituaties toe. Schuldenaren hebben bij steeds meer schuldeisers een hoger bedrag aan schulden uitstaan. Daarnaast neemt de ‘multiproblematiek’ rond schuldsituaties toe1. 2.1.1 NVVK Naar aanleiding van de landelijke ontwikkelingen heeft de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) in 2006 besloten dat de aanpak van schuldhulpverlening vernieuwd moet worden. Kern van de vernieuwing is dat de schuldhulpverlening vraaggericht en resultaatgericht wordt. Het probleem en de benodigde oplossing zijn leidend en vragen om maatwerk en creativiteit. Door Divosa en de NVVK is een Basispakket voor integrale schuldhulpverlening ontwikkeld met daarin 11 diensten, met daarin als vernieuwende elementen: - adviesgesprek; - preventie en nazorg; - casemanagement. De elementen van het basispakket worden verder uitgewerkt in hoofdstuk 3. 2.1.2 Invoering Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Om de gemeentelijke schuldhulpverlening effectiever te maken, is inmiddels het Wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening ingediend. Het wetsvoorstel voorziet vooral in een omschrijving van ‘wat’ de gemeente moet realiseren. Het ‘hoe’ bepaalt de gemeente zelf. Belangrijke onderdelen van het wetsvoorstel zijn: Gemeenten moeten plannen maken die gericht zijn op preventie en nazorg. De plannen voor een integrale aanpak van de schuldhulpverlening worden per gemeente voor een periode van maximaal vier jaar opgesteld. Vervolgens zal het college van b&w verantwoording afleggen aan de gemeenteraad over de uitvoering van de schuldhulpverlening in de gemeente. Daarnaast hebben gemeenten na een verzoek voor schuldhulp maximaal vier weken de tijd om een eerste gesprek met de schuldenaar te voeren. Voor bedreigende schulden geldt een maximum van drie werkdagen. Het wetsvoorstel is 10 maart 2011 behandeld in de Tweede Kamer. Er is nog geen beslissing genomen over het wetsvoorstel. De Kamer laat nu Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven (BOR) een onderzoek doen naar de kosten van het moratorium. Daarna wordt het debat voortgezet. 2.2. Ontwikkelingen in de gemeente Lopik De Kredietbank Utrecht is met ingang van 1 januari 2011 gestopt met haar schuldbemiddeling, schuldsanering, budgetbeheer voor de regio gemeenten. Inwoners van 1
Schuldhulpverlening, Strategische keuzes voor gemeenten, september 2010, Divosa en NVVK.
3
de gemeente Lopik werden via het maatschappelijk werk van Vitras/CMD bij de Kredietbank aangemeld voor hulpverlening. De ophanden zijnde invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening was de aanleiding voor de gemeente Utrecht om met werkzaamheden voor de regio te staken. Er werd gevreesd dat de trajectbegeleiders van de Kredietbank Utrecht de regiefunctie onvoldoende kunnen uitvoeren vanwege gebrek aan afstemming met maatschappelijke organisaties in de regio. In 2010 is er achtereenvolgens georiënteerd op samenwerking met de gemeente Nieuwegein en de gemeente IJsselstein. Waarom samenwerking met de regio gemeenten er op dit moment nog niet aan de orde is, staat nader omschreven in paragraaf 4.1. Begin februari 2010 zijn er voorlopige afspraken gemaakt met het Budget Advies Centrum (BAC) welk een onderdeel van Vitras/CMD is. Met het BAC heeft de gemeente Lopik afgesproken dat zij de diensten, die de gemeente Lopik tot voor kort bij de Kredietbank Utrecht inkocht, voorlopig per klant worden ingekocht. 2.3 Wat als de gemeente Lopik de aanpak van de schuldhulpverlening niet verandert? Als de aanpak van de schuldhulpverlening niet wordt gewijzigd, dan is de verwachting dat het aantal personen met problematische schulden de komende jaren blijft toenemen en dat de dienstverlening in vergelijking tot gemeenten in de regio zal achterblijven. Het aantal nieuwe aanvragen voor schuldhulpverlening voor particulieren is de laatste jaren gestegen van 13 in 2008, en 16 in 2009 en 25 in 2010. Gelet op deze cijfers is de verwachting dat het aantal aanmeldingen zal stijgen. Omdat de inzet op preventie en nazorg op dit moment vrij gering is, is de verwachting dat het een aantal jaar zal duren voordat dit de toestroom naar de schuldhulpverlening kan beperken. In 2010 zijn er in totaal 8 schuldregelingen tussentijds geëindigd, waarvan 4 schuldregeling vanwege onvoldoende medewerking van de aanvrager en 2 vanwege het niet akkoord gaan van schuldeisers. Hoewel het basispakket schuldhulpverlening niet voorkomt dan mensen uitvallen, biedt het wel mogelijkheden om de klant intensief te volgen en te begeleiden. Tussen aanmelding bij het maatschappelijk werk van Vitras/CMD en intake bij de Kredietbank Utrecht zat in het jaar 2009 en 2010 regelmatig een wachttijd van meer dan drie maanden. Deze wachttijd zorgde voor veel onzekerheid bij de aanvrager. 2.4 Oplossing: basispakket schuldhulpverlening Het Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening (het platform) en StimulanSZ hebben een handreiking (verder: de handreiking) voor gemeenten en uitvoerende organisaties geschreven2 . Er is gekozen om het model voor het basispakket integrale schuldhulpverlening uit de handreiking te hanteren voor de nieuwe aanpak van de schuldhulpverlening van de gemeente Lopik. Met dit pakket levert de gemeente een effectieve en duurzame bijdrage aan de bestrijding van de schuldenproblematiek. Divosa, NVVK, MO-groep en de VNG hebben nadien de publicatie Schuldhulpverlening, Strategische keuzen voor gemeenten uitgegeven3. Het daarin gehanteerde model is wat complexer qua opzet maar komt qua inhoud in grote lijnen overeen met het model uit de handreiking.
2
Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening, Integrale schuldhulpverlening, Handreiking voor gemeenten en uitvoerende instanties, Utrecht, september 2004. 3 Divosa, NVVK, MO-groep en VNG, Schuldhulpverlening Strategische keuzen voor gemeenten, Utrecht, september 2010.
4
3.
Basispakket schuldhulpverlening
3.1 Basispakket schuldhulpverlening Het Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening ontwikkelde het basispakket schuldhulpverlening. Dit pakket bestaat uit drie onderdelen, die worden onderverdeeld in elf diensten. A. Preventieve diensten 1 Preventie 2 Adviesgesprek 3 Nazorg B. Procesondersteuningsdiensten 4 Aanmeldgesprek 5 Casemanagement 6 Integrale intake 7 WSNP-verklaring C.
Curatieve diensten 8 Budgetbeheer 9 Budgetbegeleiding 10 Schuldregeling 11 Psychosociale hulpverlening
Gemeenten worden geacht dit basispakket te leveren, maar dat betekent niet dat deze diensten ook binnen de gemeentegrenzen en door de gemeente zelf moeten worden uitgevoerd. Hieronder een schematische weergave van de diensten uit het basispakket:
5
3.2 Welke activiteiten worden al uitgevoerd? Er is in Lopik geen beleid op het gebied van schuldhulpverlening. Wel is er het volgende geregeld voor inwoners van de gemeente Lopik. Mensen met (financiële) problemen melden zich bij het algemeen maatschappelijk werk van Vitras/CMD. Daar wordt de situatie beoordeeld en wordt er, indien er sprake is van een problematische schuld, doorverwezen naar: - Het Budget Advies Centrum (BAC) in Veenendaal als het een particulier persoon betreft. Daar wordt een intake gedaan en een vervolgtraject ingezet (bijvoorbeeld schuldregeling, budgetbeheer en afgifte van een WSNP-verklaring). - Bureau Zelfstandigen van de gemeente Utrecht als het een ondernemer met schulden betreft4. Van de diensten die in het basispakket voor schuldhulpverlening worden genoemd voert de gemeente de volgende activiteiten reeds uit. A. Preventie Op dit moment kent de schuldhulpverlening binnen de gemeente Lopik nog geen adviesgesprek en nazorg. Wanneer een inwoner zich meldt voor schuldhulpverlening en dit niet leidt tot een intake voor de schuldhulpverlening worden er wel wat algemene tips meegegeven, van een adviesgesprek zoals beschreven in het basispakket is op dit moment geen sprake. Op het gebied van preventie wordt er het volgende ondernomen: 1. Verwijzing door Woningbouwvereniging(en) naar Vitras/CMD De maatschappelijk werksters van Vitras/CMD hebben één keer per zes weken overleg met de Woningbouwvereniging Lopik. Tijdens deze overleggen worden klanten waarover de woningbouwvereniging zich zorgen maakt besproken. Vaak heeft de woningbouwvereniging zelf al telefonisch contact met die huurders gehad en hen verwezen naar Vitras/CMD. Wanneer er aan Vitras/CMD onbekende personen met schulden worden gemeld, dan nodigt het Vitras/CMD deze personen uit om contact op te nemen of wordt er een huisbezoek afgelegd. Met de woningbouwvereniging Benschop zijn deze intensieve contacten er nog niet. 2. Verwijzing door gemeente Lopik naar Vitras/CMD De gemeente Lopik ontvangt in het kader van de ‘Regeling afsluiten elektriciteit en gas kleinverbruikers’ in de periode van oktober tot april meldingen van energiebedrijven over betalingsachterstanden van individuele inwoners van de gemeente Lopik. De energiebedrijven verzoeken de gemeente dan om deze inwoners een schuldhulpverleningstraject aan te bieden om zo afsluiting van gas- en elektriciteit te voorkomen. De gemeente Lopik vraagt het maatschappelijk werk van Vitras/CMD contact op te nemen met deze inwoners. De ervaring van het maatschappelijk werk is dat er veelal (nog) geen behoefte is aan financiële begeleiding door het maatschappelijk werk en dat er van het contact een preventieve werking uitgaat. 3. Cursus De Vitras/CMD organiseert de cursus ‘Omgaan met geld’. Alle inwoners van Lopik kunnen zich, zonder doorverwijzing, voor deze gratis cursus aanmelden. Het doel van deze cursus is het beter uitkomen met het inkomen én het krijgen van een beter inzicht in de financiële situatie. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: - budgetteren; - een administratie opzetten en ordenen; 4
Schuldhulpverlening aan zelfstandigen wordt in deze startnotitie verder buiten beschouwing gelaten.
6
- aanvragen van tegemoetkomingen en toeslagen, én; - omgaan met schuldeisers. In 2010 is deze cursus niet gestart, omdat er slechts een beperkt aantal mensen zich voor deelname had aangemeld. De gemeente Lopik moet met Vitras/CMD in overleg om de deelname aan de cursus te bevorderen. 4. Thuisadministratie SSL Door de Stichting Samenlevingsopbouw Lopikerwaard wordt door een groep vrijwilligers hulp bij de thuisadministratie geboden. De thuisadministratie is bedoeld voor iedereen, die niet meer zelf in staat is om de administratie te doen. Afgestemd aan de behoefte van de klant kan er hulp geboden worden bij: - het ordenen van de totale administratie; - het invullen van formulieren; - het regelen van automatische afschrijvingen; - het telefoneren met instanties. In het jaar 2010 ontvingen 41 klanten thuisadministratie via de SSL. Van deze groep werden 21 klanten meerdere keren per jaar geholpen (18 met structurele hulpvragen en 3 met incidentele hulpvragen). Ongeveer 8 personen hadden schulden op het moment van aanmelding die lager waren dan € 10.000,-. Bij hogere schulden wordt doorverwezen naar het maatschappelijk werk van Vitras/CMD. B. Procesondersteunende diensten Het opvangen van inwoners met financiële problemen en het kwalificeren van deze problemen zoals dat op dit moment plaatsvindt bij het maatschappelijk werk, heeft overeenkomsten met het aanmeldgesprek zoals dat is omschreven als basisfunctie voor schuldhulpverlening. Het verrichten van de integrale Intake en de afgifte van de WSNPverklaring vindt op dit moment plaats door het BAC. Tot 1 januari 2011 nam de Kredietbank deze diensten voor haar rekening. Gelet op de recent ontstane samenwerking (februari 2011) met BAC en de te ontwikkelen procedures voor klanten van de gemeente Lopik verricht het maatschappelijk werk van Vitras/CMD begeleidend werkzaamheden om het dossier intake gereed te krijgen. C. Curatieve diensten Sinds de Kredietbank Utrecht met ingang van 1 januari 2011 is gestopt met haar dienstverlening voor de gemeente Lopik verwijst het maatschappelijk werk van Vitras/CMD bij problematische schulden naar het BAC voor schuldregeling. De gemeente Lopik heeft de afgelopen jaren een aantal mensen voor budgetbeheer doorverwezen naar het Bureau voor bewindvoering en inkomensbeheer (BBIB) te Nieuwegein. Voor de lange termijn zijn er nog geen afspraken over budgetbegeleiding en budgetbeheer gemaakt met partijen. Omdat het maatschappelijk werk de toeleiding naar de schuldhulpverlening verzorgd kennen zij de klanten met schuldenproblematiek en bieden zij de eerste psychosociale hulpverlening tijdens het schuldhulpverleningstraject.
7
3.3 Wat moet er gebeuren om aan het basispakket schuldhulpverlening te voldoen?
A. Preventie 1.
Preventief
-
Verbetering van de deelname aan de preventiecursus “Omgaan met Geld”. Zoals u heeft gelezen is het aantal aanvragen voor schuldregelingen de afgelopen jaren sterk toegenomen in de gemeente Lopik. Voor de cursus die Vitras/CMD biedt over het omgaan met geld is echter zo weinig animo dat deze reeds twee jaar niet van start is gegaan. Wellicht dat er door middel van betere communicatie over de cursus en wijziging van een dag naar een avondprogramma kan de deelname worden bevorderd. Uitvoerder:
-
Vitras/CMD
Starten van doelgroep gerichte voorlichting Gedacht kan worden aan voorlichting aan de volgende doelgroepen: • ouders van schoolgaande kinderen; • kinderen in de laatste klassen van de basisschool; • senioren; • aan mensen met een inkomen van 120% van het minimuminkomen. Uitvoerder: -
budgetcoach, schuldhulpverlenende organisatie of Vitras/CMD
Verbeteren van de communicatie Op dit moment wordt er in de gemeente Lopik nauwelijks gecommuniceerd over het belang van uitkomen met je inkomen en het voorkomen van schulden. Door betere communicatie op de website van de gemeente Lopik, een algemene folder over schuldhulpverlening en publicatie daarover in het gemeentekatern, de Bijdehandkrant en het 60-plusblad wordt het onderwerp beter op de lokale agenda gezet. Een folder kan bijvoorbeeld actief onder de aandacht worden gebracht bij inwoners die: • een wijziging in de gemeentelijke basisadministratie (GBA) ten aanzien van de gezinssamenstelling komen doorgeven; • zich bij het Werkplein Lekstroom aanmelden voor een uitkering; • aanvraagformulieren in het kader van het minimabeleid opvragen bij de afdeling Werk en Inkomen; • gebruikmaken van de thuisadministratie van de SSL. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
-
15 uur gemeente Lopik of schuldhulpverlenende organisatie
Convenant schuldhulpverlening. Ervaring leert dat personen met huurschulden, bijna altijd ook andere schulden hebben. Het is aan te bevelen dat de afspraken over doorverwijzing van de Woningbouwvereniging Lopik en de Woningbouwvereniging Benschop naar het maatschappelijk werk van Vitras/CMD voor schuldhulpverlening worden vastgelegd in een convenant tussen de gemeente Lopik en deze partijen.
8
Door het signaleren van achterstanden en informeren van elkaar over de situatie en voortgang kunnen oplopende huurachterstanden en huisuitzettingen mogelijk worden voorkomen. Geschatte tijdsbesteding5: Uitvoerder:
20 uur gemeente Lopik
2. Adviesgesprek Een deel van de klanten die zich bij Vitras/CMD melden voor een schuldregeling komen daarvoor niet in aanmerking. Bijvoorbeeld omdat de schulden van de aanvrager objectief gezien niet problematisch zijn. Het kan ook zijn dat er omstandigheden zijn waardoor de aanvrager niet direct in aanmerking kan komen voor een schuldregeling, bijvoorbeeld omdat het inkomen van de aanvrager nog niet is vast te stellen (bijvoorbeeld door een lopende uitkeringsvraag of een procedure bij de rechtbank over het recht op uitkering of de hoogte van de alimentatie), of als er onduidelijkheid is over de bestendigheid van de woonsituatie in de gemeente Lopik (bijvoorbeeld door het niet in de GBA ingeschreven staan van de aanvrager in de gemeente Lopik). Om deze klanten toch van dienst te kunnen zijn, worden in het basispakket schuldhulpverlening adviesgesprekken (1 tot 3 gesprekken van in totaal maximaal 3,5 uur) aangeboden. Een aantal klanten zal vanuit het adviesgesprek doorstromen naar de intake. Tijdens het adviesgesprek word aandacht besteed aan: • Het ordenen van belangrijke papieren ten behoeve van huishoudfinanciën en het bijhouden van contante uitgaven; • Het maken van een overzicht van de eigen inkomsten en uitgaven, met speciale aandacht voor reserveringsuitgaven; • Het regelen van betalingen (automatisch of gespreid); • Het omgaan met betalingsachterstanden en schulden; • Sparen, lenen en verzekeren; • Het vergroten van het inkomen door gebruik te maken van financiële regelingen en verwerving van werk; • Het geven van geldbesparende tips. Na afronding van de adviesgesprekken wordt een korte rapportage gemaakt. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
maximaal 3,5 uur schuldhulpverlenende organisatie
3. Introductie Nazorg Wanneer klanten succesvol ‘met een schone lei’ zijn uitgestroomd uit de schuldhulpverlening of als ze vroegtijdig uitvallen is het belangrijk om een periode contact met de personen te behouden om te zien of ze in staat zijn om hun financiën op orde te houden en op deze wijze te voorkomen dat er nieuwe schulden ontstaan. Deze begeleiding wordt ook wel nazorg genoemd. Om te gaan voldoen aan het basispakket voor schuldhulpverlening moet er ook nazorg geboden worden.
5
De in paragraaf 3.3 opgenomen ‘Geschatte tijdsbesteding’ is afkomstig uit de Bijlage Ureninzet Schuldhulpverlening Nieuwe Stijl van de NVVK of uit de Handreiking voor gemeenten en uitvoerende instanties of op basis van eigen inschatting.
9
Omdat we in de gemeente Lopik nog geen uitgebreide ervaring hebben met nazorg, wordt voorgesteld dat er in het kader van de nazorg wordt ingezet op de personen die het schuldhulpverleningstraject succesvol hebben afgerond. Dit door binnen één jaar na het beëindigen van de dienstverlening twee contactmomenten met hen te plannen. Het heeft de voorkeur dat het eerste contact binnen een half jaar na de beëindiging plaatsvindt op een locatie in de gemeente Lopik (bijvoorbeeld in het gemeentehuis). Het tweede contactmoment kan telefonisch plaatsvinden. Klanten die zijn uitgevallen worden door de schuldhulpverlenende organisatie verwezen naar het maatschappelijk werk voor verdere begeleiding. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
75 minuten budgetcoach of schuldhulpverlenende organisatie
B. Procesondersteunende diensten 4.
Aanmeldgesprek
De handreiking ‘Integrale Schuldhulpverlening’ geeft aan dat het voor kleine gemeenten niet efficiënt is om een aanmeldpunt voor schuldhulp te hebben en raadt aan dit te koppelen aan gemeentelijke (zorg)loketten of aan het algemeen maatschappelijk werk. Het maatschappelijk werk in Lopik is al diverse jaren de toeleiding naar de schuldhulpverlening in de gemeente Lopik. Tot op heden zijn er echter geen schriftelijke afspraken gemaakt wat er van Vitras/CMD wordt verwacht in de fase van aanmelding. De gemeente vindt het van belang dat door Vitras/CMD tijdens het eerste contact: • de NAW-gegevens worden genoteerd; • wordt bepaald of er crisishulp nodig is; • conform de basisafspraken algemeen maatschappelijk werk wordt het aanmeldgesprek gepland. Tijdens het aanmeldgesprek wordt: • geïnventariseerd of de schulden objectief gezien problematisch zijn en of het inkomen voor de komende periode duidelijk is. Wanneer één van deze zaken onduidelijk is dan kan de klant worden verwezen voor een adviesgesprek. • een ondernemer met schulden doorverwezen naar Bureau Zelfstandigen van de gemeente Utrecht voor dienstverlening in het kader van het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz 2004). • in het kort informatie verstrekt over de werkwijze van de schuldhulpverlenende organisatie. • de klant erover geïnformeerd dat deelnemen aan de schuldhulpverlening wijzigingen in de leefstijl met zich mee brengt en dat de klant ook voor minder leuke keuzes wordt gesteld (bijvoorbeeld: het staken van dure hobby’s en wellicht het verkopen van luxe goederen die een hoge waarde vertegenwoordigen). • de klant schriftelijk om toestemming gevraagd om gegevens met derden uit te wisselen. • het aanvraagformulier uitgereikt aan de klant en gevraagd om dit grotendeels in te vullen en mee te nemen naar het intakegesprek. • de afspraak voor de intake met de schuldhulpverlenende organisatie gepland of er wordt ten behoeve van de schuldhulpverlenende organisatie geïnventariseerd op welke data en tijdstippen de intake het best is in te plannen.
10
Wanneer klant zonder bericht van verhindering niet op het aanmeldgesprek verschijnt neemt het maatschappelijk werk nog éénmaal contact op met de klant om alsnog een aanmeldgesprek tot stand te brengen. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
45 minuten Vitras/CMD
Crisishulp Om te bepalen of er crisishulp nodig is, wordt er aan de klant gevraagd in hoeverre de basisbehoeften van personen op korte termijn worden bedreigd. Er is sprake van een crisis bij dreigende woningontruiming of bij afsluiting van gas, water of licht. Daarnaast zijn er ook zaken die tot een crisissituatie kunnen gaan leiden: • royement van basisverzekering ziektekosten; • aangekondigde boedelverkoop; • verkoop eigen woning; • loonbeslag; • bankbeslag, en/of; • aangevraagd faillissement. Bij crisishulp neemt de schuldhulpverlenende organisatie binnen 24 uur, na het eerste contact tussen Vitras/CMD en de klant, contact op met de klant. Bij het oplossen van de crisissituatie stelt de schuldhulpverlenende organisatie alles in het werk om de acute situatie op te lossen. De gemeente Lopik vindt het belangrijk dat er in het geval van een crisissituatie persoonlijk contact is met de cliënt en dat contact lokaal plaatsvindt. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
4 uur (exclusief reistijd voor de momenten waarop hulpverlener buiten reguliere werkdag naar Lopik moet komen) schuldhulpverlenende organisatie
5. Integrale intake Binnen twee weken na het aanmeldgesprek vindt het intakegesprek plaats. Het doel van de integrale intake is om goed inzicht te krijgen in de financiële situatie van de klant en daarbij de eventuele samenhang met immateriële problemen te onderzoeken. Dit wordt gedaan aan de hand van het door de klant ingevulde aanvraagformulier. Deze fase kan uit één of meerdere gesprekken bestaan. Een intake resulteert in een inventarisatie van de schulden en het inkomen, een berekening van de aflossingscapaciteit, een inschatting van de psychosociale problematiek en een plan voor een schuldhulpverleningstraject. Tijdens de gesprekken in het kader van de intake komt het volgende aan de orde: • Oorzaak van de schulden en indien nodig verwijzing; • Inventarisatie schulden en inkomen; • Vaststellen Vrij te laten bedrag (VTLB); • Bespreken van de voorwaarden voor schuldhulpverlening; • Onderzoek van de motivatie van de klant; • Vaststellen gebruik voorliggende voorzieningen; • Contacten leggen met afdeling Werk & Inkomen, energiebedrijf en; woningbouwvereniging indien nodig; • Voorlichting en indien nodig doorverwijzing. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
8 uur schuldhulpverlenende organisatie
11
6. Casemanagement Bij integrale schuldhulpverlening zijn verschillende disciplines en vaak ook verschillende medewerkers en organisaties betrokken. De situatie kan ontstaan dat verschillende onderdelen uit het basispakket schuldhulpverlening niet goed op elkaar aansluiten. Het is daarom van belang om een casemanager te introduceren. Deze is verantwoordelijk voor de coördinatie van de hulpverlening aan de klant. Ook is de casemanager het aanspreekpunt voor de klant, de schuldeisers, hulpleners (Vitras/CMD) en andere betrokkenen. De casemanager coördineert de (schuld)hulpverlening van de Intake tot en met de nazorg. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
4 uur per klant per jaar schuldhulpverlenende organisatie
7. WSNP-verklaring Wanneer een vrijwillige schuldregeling niet mogelijk is, moeten de schulden in een wettelijk traject worden opgelost. In de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) is opgenomen dat de gemeente verantwoordelijk is voor het afgeven van de WSNP-verklaring. De verklaring is bestemd voor de rechtbank. In de verklaring komt naar voren dat het niet is gelukt een vrijwillige schuldregeling met schuldeisers af te spreken. De afgifte van de WSNP-verklaring is in de afgelopen jaren gemandateerd aan de Kredietbank Utrecht. Nu we met een andere schuldhulpverlenende partij gaan werken is het zaak om de mandatering van afgifte van de WSNP-verklaring goed te regelen. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
4 uur Schuldhulpverlenende organisatie
C. Curatieve diensten 8. Budgetbeheer Budgetbeheer heeft als doel betalingen op tijd te laten plaatsvinden zodat er geen (nieuwe) schulden of betalingsachterstanden ontstaan. Budgetbeheer is een administratief-technische activiteit. De verantwoordelijkheid van de klant om zelf zijn financiële zaken te regelen wordt uit handen genomen. Om ontwenning van financiële verantwoordelijkheid te voorkomen, is het belangrijk om regelmatig te onderzoeken of het mogelijk is het budgetbeheer af te bouwen en de cliënt te leren om zelf weer verantwoordelijk te zijn voor zijn financiën. Deze vaardigheid wordt via budgetbegeleiding geleerd. Voor een aantal kwetsbare groepen is langdurige hulp en preventief beheer noodzakelijk. Omdat de klanten die gebruik maken van budgetbeheer divers zijn heeft het de voorkeur van de gemeente Lopik om met twee varianten van budgetbeheer te werken; gedeeltelijk Budgetbeheer en volledig Budgetbeheer. Het is aan de toekomstige schuldhulpverlenende organisatie om hier een voorstel voor te doen. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
gedeeltelijk budgetbeheer 5 uur per jaar volledig budgetbeheer 7 uur per jaar schuldhulpverlenende organisatie
9. Budgetbegeleiding (ookwel: budgetcoaching) Bij Budgetbegeleiding leert de klant op een verantwoorde manier met zijn geld omgaan, zodat wordt voorkomen dat de klant in de toekomst nieuwe schulden maakt.
12
Budgetbegeleiding heeft tot doel het verkrijgen van inzicht in de eigen inkomsten en uitgaven, het voeren van een overzichtelijke administratie, het afstemmen van de uitgaven op het beschikbare budget. Aan personen die in schuldregeling of budgetbeheer zitten wordt gedurende de looptijd van de schuldregeling en het budgetbeheer éénmaal budgetbegeleiding geboden. Het accepteren van budgetbegeleiding is onderdeel van de voorwaarden voor deelname aan de schuldregeling of het budgetbeheer. budgetbegeleiding heeft qua inhoud raakvlakken met de eerder omschreven preventiecursus ‘Omgaan met geld’ en het adviesgesprek. De casemanager doet de gemeente Lopik een voorstel, rekeninghoudend met de in portefeuille zijnde klanten, over het inzetten van groepsgewijze of individuele budgetbegeleiding. Waarbij een groepsgewijze aanpak met oog op de kosten de voorkeur heeft. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
4 tot maximaal 6 groepslessen van 2,5 uur (met minimaal 8 deelnemers) 4 tot maximaal 6 individuele gespreken van 1 uur budgetcoach of schuldhulpverlenende organisatie
10. Schuldregeling Bij een schuldregeling onderzoekt en bemiddelt de schuldregelende organisatie tussen de klant (ookwel: de schuldenaar) en de schuldeisers met als doel om tot een schuldregeling te komen. Het doel van de schuldregeling is het mogelijk maken van een minnelijke oplossing voor de totale schuldenlast. Het is de bedoeling dat de schuldhulpverlenende organisatie het 120-dagen model van de NVVK volgt. In het kader van de schuldregeling worden o.a. de volgende activiteiten uitgevoerd: • Er wordt een schuldregelingsovereenkomst met de klant gesloten en deze wordt geregistreerd bij Bureau Krediet Registratie (BKR) in Tiel; • Aan de schuldeisers wordt gevraagd een opgave te doen van de openstaande vorderingen; • Een overzicht maken van de openstaande vorderingen en dit laten ondertekenen door de klant; • Een definitieve keuze maken tussen schuldregeling en schuldsanering67; • Elke schuldeiser schriftelijk voorstel doen in het kader van de schuldregeling en naar aanleiding daarvan een overeenkomst met de schuldeisers sluiten; • Indien nodig, kan het uitgeweken worden naar het opstellen van een dwangakkoord of afgifte van een WSNP-verklaring; • Het uitvoeren van de schuldregelingsovereenkomst. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
9 uur, hercontrole 4 uur Schuldhulpverlenende organisatie
6
Bij schuldsanering neemt een kredietbank alle afzonderlijk opeisbare schulden over, waardoor de klant (schuldenaar) nog slechts te maken heeft met één schuld. Het saneringskrediet komt dan in de plaats van alle afzonderlijke schulden. 7 Als duidelijk is welke schuldhulpverlenende organisatie in Lopik in gezet gaat worden, dan zal in verband met de verstrekking van een saneringskrediet gekeken worden of Lopik wil aansluiten bij de afspraken die deze partij heeft met een kredietbank. De andere optie is om van het voorstel van de Kredietbank Utrecht, om als kredietverstrekker voor de gemeente Lopik te blijven optreden, gebruik te maken.
13
11. Psychosociale hulpverlening Bekend is dat bij problematische schulden vaak sprake is van achterliggende psychosociale problematiek op verschillende terreinen. Hulpverlening is vaak noodzakelijk om de schuldhulpverlening te laten slagen en om een duurzaam resultaat te bereiken waarbij het gedrag en de leefsituatie van de klant blijvend zijn veranderd. Tot 1 januari 2014 blijft het Maatschappelijk werk van Vitras/CMD deze dienstverlening bieden. Bij specifieke problemen verwijzen zij gericht door naar de GGZ, GGD, Verslavingszorg en dergelijke. Vanaf 2014 kan er sprake zijn van inzet van een andere organisatie op het terrein van de psychosociale hulpverlening. Geschatte tijdsbesteding: Uitvoerder:
Zit in de gemeentelijke afspraken met Vitras/CMD Vitras/CMD
14
4. Hoe kan de gemeente Lopik de schuldhulpverlening organiseren? 4.1 Samenwerking met regio gemeenten Bij het schrijven van deze startnotitie is er ook onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om met één van de regiogemeenten samen te werken. In 2010 zijn er contacten gelegd met de gemeente Nieuwegein die haar schuldhulpverlening heeft uitbesteed aan Sociaal.nl. Na diverse gesprekken met de gemeente Nieuwegein en Vitras/CMD is gebleken dat inkoop van de schuldhulpverlening via de gemeente Nieuwegein weinig meerwaarde heeft voor de inwoners van de gemeente Lopik, dit omdat zij diverse onderdelen van het basismodel schuldhulpverlening bij Sociaal.nl inkopen en omdat de voor de uitvoering neergelegde prijs voor de uitvoering was fors. Begin 2011 zijn er gesprekken met de gemeente IJsselstein gevoerd over samenwerking op het gebied van schuldhulpverlening. Na wat verkennende gesprekken is door de gemeente IJsselstein aangegeven dat het voor hen niet het juiste moment is om intensief te gaan samenwerken op het terrein van Schuldhulpverlening. De gemeente IJsselstein ziet de samenwerking graag breder, namelijk in het kader van een regionaal uitvoeringsorgaan Sociale Zekerheid, waarbij Schuldhulpverlening één van de door de gemeenten in te kopen producten kan worden. Hoewel er in de regio stappen gezet worden in de richting van een regionaal uitvoeringsorgaan Sociale Zekerheid, is het nog onduidelijk wanneer dit uitvoeringsorgaan operationeel is en welke producten het uitvoeringsorgaan de regiogemeenten gaat bieden. Onderzoek over de vormgeving van het uitvoeringsorgaan wordt binnenkort in gang gezet. Wanneer schuldhulpverlening één van de producten van het uitvoeringsorgaan is, heeft de gemeente Lopik de dienstverlening daar onder te brengen. 4.2 Samenwerking met schuldhulpverlenende organisatie(s) Gelet op het nog onbekende tijdspad over het ontstaan van een operationeel regionaal uitvoeringsorgaan en producten die daarin aangeboden gaan worden, moet de gemeente Lopik voorlopig afspraken maken met een schuldhulpverlenende organisatie. Op alle onderdelen van het basispakket schuldhulpverlening wordt offerte gevraagd aan drie schuldhulpverlenende instanties. Daarnaast word op de onderdelen preventiecursus, adviesgesprek en budgetbegeleiding ook een offerte aan Budgetadvies Bremer gevraagd. Deze laatst genoemde is een onlangs in de gemeente Lopik gestartte onderneming die de gemeente, gelet op de aanwezigheid van lokale kennis, waarschijnlijk wil inzetten voor een klein deel van de dienstverlening. De te maken afspraken zullen betrekking hebben op de rest van het jaar 2011 en waarschijnlijk ook op de jaren 2012 en verder. Het is raadzaam om deze afspraken en de evaluatie daarvan per kalenderjaar te laten lopen. Op basis van deze startnotitie worden minimaal drie schuldhulpverlenende organisaties (waaronder BAC) gevraagd om een voortstel te doen voor de uitvoering van de schuldhulpverlening in de gemeente Lopik. Bij het beoordelen van de voorstellen en de offertes wordt niet alleen gekeken naar de geoffreerde bedragen, maar ook naar de wijze waarop de uitvoering is ingericht. In dat kader vindt de gemeente Lopik het van belang dat: • de schuldhulpverlenende organisatie de werkzaamheden gedurende één dag per week op het gemeentehuis in Lopik verricht. Dit zodat persoonlijk contact met de klant in de fase intake, schuldregeling, aanvraag WSNP, budgetbegeleiding, heronderzoeken en nazorg goed mogelijk is.
15
•
•
•
•
•
de casemanager schuldhulpverlening (die werkzaam is bij de schuldhulpverlenende organisatie) alles in het werk stelt om de samenwerking in de keten van de gemeentelijke schuldhulpverlening te bevorderen. de casemanager schuldhulpverlening met de opgedane kennis over de schuldhulpproblematiek in de gemeente Lopik, de gemeente adviezen geeft over de in te zetten preventie(cursussen). de casemanager schuldhulpverlening zet budgetbeheer en budgetbegeleiding spaarzaam in. Wanneer de verwachting is dat volledig budgetbeheer langdurig (>5 jaar) ingezet moet worden, bijvoorbeeld vanwege verslavingsproblematiek of wanneer mensen niet leerbaar zijn (bijvoorbeeld door dementie of verstandelijke handicap) wordt er geadviseerd de rechtbank een bewindvoerder te laten aanwijzen. Indien er in de persoonlijke kring van de klant geen persoon geschikt wordt geacht om deze taak op zich te nemen, dan verstrekt de casemanager de klant een lijst met partijen die professionele bewindvoering aanbieden. er in het kader van het casemanagement (persoonlijke) afstemming en overleg plaatsvindt met het maatschappelijk werk van de Vitras/CMD, die het aanmeldgesprek en de psychosociale hulpverlening verzorgt. er in het kader van het casemanagement (persoonlijke) afstemming plaatsvindt met Budgetadvies Bremer die afhankelijk van de offerte voor preventiecursussen, budgetbegeleiding en nazorg ingezet wordt.
In hoofdstuk 3.3 is aangegeven welke activiteiten kunnen worden ontplooid om aan het basismodel voor schuldhulpverlening te gaan voldoen. Daarbij is per onderdeel van het basismodel aangegeven welke organisatie danwel organisaties ervoor in te zetten zijn, namelijk Vitras/CMD, de schuldhulpverlenende organisatie of de budgetcoach. Voor de onderdelen preventiecursus, adviesgesprek en budgetbegeleiding is zowel de schuldhulpverlenende organisatie als de budgetcoach genoemd. De gemeente Lopik zal zowel de schuldhulpverlenende organisaties als Budgetadvies Bremer om een voorstel/offerte voor deze onderdelen vragen.
16
5. Kosten 5.1 Waarom geld besteden aan schuldhulpverlening? Elke gemeente heeft burgers met problematische schulden en zal daarom middelen moeten vrijmaken voor goede schuldhulpverlening. De gemeente heeft per slot van rekening een algemene zorgplicht voor haar burgers. De gemeente heeft naast een maatschappelijke en sociale verantwoordelijkheid ook een financieel belang bij schuldhulpverlening. Huisuitzettingen, kosten van procedures, opslag van goederen, bijdrage aan de dak- en thuislozenopvang en herhuisvesting kost de gemeente ook jaarlijks (ambtelijke) inzet en middelen. Van de mensen met problematische schulden heeft 53% gezondheidsproblemen, zoals stress, slapeloosheid of depressie. De kosten die worden gemaakt door de GGD, instellingen voor geestelijke gezondheidszorg, maatschappelijk werk en andere organisaties worden uiteindelijk voor een groot deel betaald door gemeenten. Van de burgers met problematische schulden neemt 39% niet of nauwelijks deel aan het maatschappelijk verkeer. Niet deelnemen wordt als onwenselijk beschouwd en is de laatste jaar een steeds belangrijke wordend sociale zekerheidsthema8. 5.2 Wat is er de afgelopen jaren binnen de gemeente Lopik aan schuldhulpverlening besteed? De kosten voor de dienstverlening van de Kredietbank Utrecht waren relatief laag, omdat de Kredietbank onder kostprijs heeft gewerkt en omdat er geen aandacht werd besteed aan een aantal onderdelen van het basispakket schuldhulpverlening (zoals preventie, adviesgesprek, nazorg en casemanagement). Jaar 2009 2010
nieuwe aanvragen Totale kosten schuldhulpverlening Kredietbank schuldhulpverlening9 16 25
€ 11.914,€ 14.369,-
De verwachting is dat er in het jaar 2011 tussen de 20 en 25 schuldregelingen gestart zullen worden (dit is inclusief de 6 reeds gestarte trajecten bij het BAC). Voor de resterende periode van het jaar 2011 gaat het naar schatting om maximaal 19 aanvragen, waar diverse onderdelen van het basispakket schuldhulpverlening zullen worden aangeboden. 5.3 Wat gaat de nieuwe aanpak van de schuldhulpverlening de gemeente Lopik kosten? Met het BAC is een afspraak gemaakt voor dienstverlening aan zes personen op de onderdelen overdracht/administratieve voorbereiding (intake), schuldbemiddeling, hercontrole, dwangakkoord, WSNP, nazorg. Variërend op het traject dat de klant in drie jaar tijd doorloopt zal het een bedrag tussen de circa € 1.300,- tot € 2.000,- kosten (inclusief heronderzoeken ad. € 227,- per jaar in de twee volgende jaren). Dit is exclusief de 8
Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening, Integrale schuldhulpverlening, Handreiking voor gemeenten en uitvoerende instanties, Utrecht, september 2004. 9 De totale kosten voor schuldhulpverlening zijn inclusief de kosten aan schuldhulpverlening aan zelfstandigen.
17
individuele trajectkosten voor crisishulp, budgetbeheer, budgetbegeleiding en casemanagement, die in het basismodel schuldhulpverlening zijn opgenomen. De verwachting is dat de nog nieuw te starten schuldhulpverleningstrajecten in het jaar 2011 (rekentarief van € 50,- per uur) ongeveer € 20.000,- zullen kosten. Onderdeel Aantal keer Aantal uur Totaal aantal Totaal aantal schuldhulpverlening 2011 uur 2011 uur 2012 Adviesgesprek 10 3,5 35 52 Intake 19 8 152 200 Budgetbeheer volledig 2 7 14 p/j 14p/j Budgetbeheer gedeeltelijk 2 5 10 p/j 15p/j Budgetbegeleiding groep 1 (> 8 pers.) Budgetbegeleiding individueel** 7 8 56 80 Crisishulp 3 4 12 16 Casemanagement 19 4 76 p/j 100 p/j WSNP 2 4 8 12 Heronderzoek 6 nvt 96 Onvoorzien 27 15 Uren inkoop
400*
600
* de kosten van heronderzoeken en nazorg zijn hierin niet opgenomen, omdat die zich in het eerste jaar nog niet voordoen. ** deze activiteit wordt waarschijnlijk bij Budgetbureau Bremer neergelegd.
Gelet op de verwachte ureninzet bij de schuldhulpverlenende organisatie 344 uur voor het jaar 2011 is het haalbaar dat zij gedurende één dag per week de werkzaamheden op locatie in de gemeente Lopik komen verrichten. Daarnaast zullen er ook voor het eerst activiteiten in het kader van preventie worden verricht. In de ‘Handreiking voor gemeente en uitvoerende organisaties’ wordt er voor preventie zoals genoemd in paragraaf 3.3 gerekend met een bedrag van € 2.500,- per tienduizend inwoners. Van dit bedrag kan een mix van de in deze paragraaf genoemde instrumenten worden ingezet. Gelet op het inwoners aantal van de gemeente Lopik moet er voor de kosten van preventie gerekend worden op een bedrag van ongeveer € 3.750,-. Overigens ontvangt de gemeente Lopik maximaal tot in het jaar 2013 facturen van de Kredietbank Utrecht voor schuldhulpverleningstrajecten die daar nog lopen. 5.4 Type aanbesteding In de Nota aanbestedingsbeleid van de gemeente Lopik is opgenomen dat aan de hand van de kostenraming aan de drempelbedragen getoetst kan worden welke aanbestedingswijze van toepassing is. Type aanbesteding
Aantal offertes
Drempelbedrag (indicatief, exclusief BTW)
Gunning uit de hand
1
Leveringen en diensten: < €6.000
Gunning uit de hand met meerdere offertes of open prijsoverleg
Minimaal 3 (m.u.v. open prijsoverleg)
Leveringen en diensten: € 6.000 - € 20.000
Onderhands
Minimaal 3
Leveringen en diensten: € 20.000 - €75.000
18
Gelet op de uitgave verwachting voor de nieuwe trajecten schuldhulpverlening over de rest van het jaar 2011 en de uitgave in 2012 is onderhands de wijze waarop de werkzaamheden worden uitbesteed. 5.5 Wat is de dekking? Begroting Voor het jaar 2011 is in de begroting een bedrag van € 20.000,- opgenomen voor schuldhulpverlening. Gelet op de informatie in paragraaf 5.3 bestaat de verwachting dat er in 2011 een bedrag van ca. € 30.000,- op het budget voor schuldhulpverlening gaat drukken. Dit is inclusief een ruwe schatting van de kosten die nog door kredietbank Utrecht en door bureau zelfstandigen van de gemeente Utrecht in rekening gebracht zal worden. Vanwege deze onzekerheid over de uitgaven zal daarover in de najaarsnota worden gerapporteerd. Middelen algemeen maatschappelijk werk Onderdeel van het algemeen maatschappelijk Werk (AMW) is de intake van mensen met (dreigende) schuldenproblematiek. Hiervoor zijn reeds middelen begroot en dit vergt dus geen aanpassing van de begroting. 5.6 Planning Datum
Actie
10 mei
toezending van de startnotitie aan Vitras/CMD en BAC
16 mei
verwerken van eventuele reacties van Vitras/CMD en BAC in de startnotitie
21 mei
startnotitie voorleggen aan het college
31 mei
inbrengen in het presidium
14 juni
toelichting van de startnotitie in de raadscommissie
16 juni
offertes aanvragen bij minimaal 3 schuldhulpverlenende instanties
7 juli
beoordeling van de offertes en gunning
19
