Dao raostj get ! * HANDMELKERIJ EN STOOMMELKERIJ TE KINROOI (vervolg en slot) * "DEN DRAOD", het eerste ijzeren gordijn in Europa * GEBROKEN IDYLLE TUSSEN EEN GEISTINGENAAR EN EEN OPHOVENSE : de laatste brief * WEL EN WEE ROND HET TONNEELLEVEN TE OPHOVEN * DE AVOND VOOR DE GULDEN MIS * * * *
GENEALOGIE VAN KESSENICH F.C. TOT BLAUWVOET V.V. REIS NAAR MECHELEN OR 26 AUGUSTUS IN EN OM HET STRAMPROYERBROEK.
Driemaandelijks Heemkundig tijdschrift KANTOOR VAN AFGIFTE: 3688 KINROOI 2
Inhoud van dit nummer
* VAN DE REDAKTIE.
259
* UIT HEDEN EN VERLEDEN VAN KINROOI. -
Handmelkerij en stoommelkerij te kinrooi (vervolg en slot). 260 "Den draod", het eerste ijzeren gordijn in Europa. 268 Gebroken idylle tussen een Geistingenaar en een Ophovense: de laatste brief..273. Enkele wetenswaardigheden over onze parochiekerken (stokregister). 278 Snuffelend... De Lossing en Woutershof te Molenbeersel. 279 Wel en wee rond het tonneelleven te Ophoven. 283 De avond voor de Gulden Mis. 293 Van Keesenich F.C. tot Blauwvoet V.V. 295
- Pastoor Saesen over Sint-Viktor en de latere Lemmensmolen van Frans Verbeek. 298 * WAT
MAAG DET IN GODSHIERENAAM BETEIKENE ? - Familienamen (vervolg): derde soort familienamen, die verwijzen naar een ambacht, stiel of bekleed ambt.
* AANWINSTEN DOCUMENTATIECENTRUM. * UIT ONZE LEDENFAMILIE. - In mémoriam Mathieu Teuwen. - Onze voorzitter diende ontslag in bij de Geschied- en Heemkundige kring "Het Land van Thorn".
303 305
* KONGRESSEN - JAARVERGADERINGEN - STUDIEDAGEN. - Studiedag naar St.-Truiden.
307 309
- Namiddagbezoek aan het Kasteel van Limbricht.
* VAN DE WERKGROEPEN. - Parochieregisters of kerkregisters (Henri Meyssen).
312 314
- Grafsteen "Van Malsen" in ere hersteld.
* MUSEUMNIEUWS.
315
- Museactron te Maaseik : "De fascinerende wereld van Stonehenge". * HEEMKUNDIGE AGENDA. - Verslagjes van verstreken ledenvergaderingen. - Molenfeesten te Molenbeersel.
Bi j de omslagfoto... De "draad" heeft bij ons gestaan langs de Maas, onder Ophoven, Geistingen en Kessenich, waar hij trouwens de landsgrens in de Hees ging volgen, ook tussen Molenbeersel en Stramproy. De draad vertrok in Maastricht en eindigde in Zeeuws-Vlaanderen.
316
Inhoud van dit nummer (vervolg):
* NIEUWE PUBLIKATIES.
320
* TENTOONSTELLINGEN.
321
- "Langs de Streep", rondreizende tentoonstelling, te Kinrooi van 21 juli tot 6 augustus.
* UITZONDERLIJK
TOEGANKELIJK.
- Kasteel "Borgitter" te Kessenich, open - Afscheid van de V.V.V.-Infodienst.
op 23juli
en 20augustus.
322
323
* KOMENDE AKTIVITEITEN VAN ONZE KRING. - Jaarlijkse reis : op 26 augustus 1989 bezoeken - Ledenvergadering op 29 september 1989.
we
MECHELEN.
324 325
‘Van de redaktie Hiermee starten wij jaargang 8, nr.1-2 en meteen is dit eigenlijk al een soort jaarboek. Meen nu niet dat dit een soort "kiezers- of betalersbedrog" is,
zoals
men dat vooral in verkiezerstijden kan
meemaken... Ons ledenblad is zeker een "verwittiger" en dient dus tijdig te verschijnen. De meeste leden komen niet naar de bijeenkomsten, maar lezen het tijdschrift met aandacht (zoveel is wel zeker). Onze "inhaalmaneuvers" zijn nog niet op punt. Na dit dubbel nummer verschijnt nog een nummer met Allerheiligen en een vierde rond Nieuwjaar 1990. De omvang lijkt ons minder belangrijk dan de periodiciteit. "Op tijd in de bus" is een opdracht voor bestuur en medewerkers én voor ons sekretariaat. Aan teksten ontbreekt het ons meestal niet, zoals in de loop der jaren wel gebleken is. Bijdragen van de leden blijven natuurlijk welkom. Wegens ziekte kon onze sekretaris, Mathieu Kunnen, geen medewerking verlenen aan dit nummer van ons tijdschrift. Thieu, van harte beterschap toegewenst ! Omvangrijker artikels kunnen ook in onze reeks "Harten Vier", waarvan nr.7 zal handelen over "Kasteel Borgitter". Wij danken al wie met hand en verstand meewerkte. In dit nummer weer een brok informatie over het HEEM, wellicht ook wat meer bij de tijd, want dat streven wij ook na. Wij blijven buiten alle "politiek" wat dat ook mag betekenen. Wel komen wij op voor wat ons bezielt... en dat zou ook nog wel eens ooit spitser kunnen worden...(1iefst niet). Alvast veel leesgenot met dit nummer 1-2 1989, en wij verwachten de reislustigen op 26 augustus voor ons werkbezoek aan MECHELEN. De redaktieraad.
JRG.8 JULI
NR.1-2 1989 259
Uit Heden en verleden van Kinrooi
Handmelkerij en stoommelkerij te Kinrooi (vervolg en slot)
Uit het jaarverslag der zuivelfabriek Kaasprijskamp 1968. 1967. ------Aantal meikleveranciers op 31 december: 296. Verwerki ng. - 10.770.524 liter melk (in het jaar daarvoor 1966 had men 10.071.900 liter verwerkt). - gemiddeld vetgehalte : 3,89 % - aan Lilac geleverd : 608.200 liter voormelk - 5.797.325 liter achtermelk. - boterproduktie : 320.500 kg (tegen 290.605 kg.in 1966; - geproduceerde kaas : 333.088 kg. - melk tot kaas verwerkt : 3.004.900 liter; - aan de leden terugbetaalde achtermelk en bovenmelk : 957.842 liter. In het boekjaar werden ondermeer volgende investeringen gedaan : pekelbak stoomketel - tanks en kaasvormer.
Direkteur Leo BIERENS in de Gildezaal op 14 februari 1968. (Verzameling: dhr.Bierens)
Optreden muziekvereniging "Jeugd Voorwaarts" o.l.v. meester MARTENS. (Verzamelinq: Dhr. Bierens). 260
S.V. Lilac ZONHOVEN KINROOI, 6 augustus 1970.
LEDENKRING: Sint Martinus, Kinrooi.
Waarde Vennoot,
Op 29 juni 1.1. werd door de Coöperatieve Limburgse Zuivelfabrieken beslist een fusie- projekt door te voeren, ten einde door rationalisatie de verwerking en de commercialisatie van de zuivelindustrie in de provincie aan te passen en te moderniseren. Dit groots projekt vraagt echter ook aangepaste strukturen opdat ieder vennoot de mogelijkheid zou hebben aan de uitbouw van dit apparaat mede te werken. Kortelings zullen daartoe de ledenkringen in algemene vergadering worden samengeroepen. Voor uw gewest is dit voorzien op 4 september 1970 om 13.30 uur. Het huidige bestuur van uw zuivelfabriek wenst vooraf U hierover enige informatie te geven en laat hierna een beperkte uitleg volgen over de verscheidene organisatieschakels van deze eenheidsmaatschappij. 1.
De ledenkring omvat al de leden-vennoten behorende tot het werkgebied van de huidige coöperatieve zuivelfabriek.
2.
Het bestuur heeft de leiding van de ledenkring en kan vergeleken worden met de huidige Raad van Beheer.
3.
De afgevaardigden van de ledenkringen vertegenwoordigen de ledenkring op de algemene vergadering van de S.V. Lilac.
4.
5.
De Raad van Beheer van S.V. Lilac wordt samengesteld door de algemene vergadering van S.V. Lilac en bevat twee vennoten-melkveehouders per ledenkring. De Raad van Commissarissen wordt door de algemene vergadering S.V. Lilac aangesteld en bevat één vertegenwoordiger per ledenkring.
De huidige Raad van Beheer is erom bekommerd om de uitbouw van al deze schakels zo vlot mogelijk te laten verlopen en vraagt tevens aan de vennoten die bereid zijn om de verantwoordelijkheid op te nemen, zich schriftelijk kandidaat te stellen voor 25 augustus 1970 per adres : Zuivelfabriek SINT MARTINUS 3688 KINROOI. Hoogachtend, Namens het Bestuur, R. BROUNS Voorzitter.
261
AKTIVITEIT 1969.
VERHUIS NAAR ZONHOVEN.
Om de de de
Op 28 juni 1970 beslissen de Coöperatieve Limburgse Zuivelfabrieken tot fusie. Zie de onderstaande brief daterend van 6 augustus 1970 door LILAC gericht aan de vennoten. De melkerij van KINROOI hield op te bestaan en verhuisde naar ZONHOVEN.
een idee te geven over de aktiviteit van melkerij tijdens de laatste jaren van vestiging te Kinrooi, geven we hierna resultaten weer voor het jaar 1969.
Aantal leveranciers : 272. Melkaanvoer : 12.661.524 liter (=56.918.325 ,-fr.). Vergelijk met de eerder gegeven cijfers voor 1911 en 1950. Botervet : 432.618 kg. Teruggenomen afgeroomde melk : 301.451 liter. Boter : 334.370 kg. Kaas : 2.588.800 liter verwerkt (=256.161 kg ). Volle melk : aan LILAC:2.512.709 liter aan kleinhandel:80.212 lt Afgeroomde melk aan Lilac : .824.089 liter. Karnemelk aan kleinhandel : 9.135 liter.
Het gebouw te Kinrooi deed nadien dienst als vleesfabriek (BOEKOS) en thans huurt de gemeente het gebouw. De bibliotheek werd er ondergebracht op de bovenverdieping in afwachting van de verbouwing van het oude gemeentehuis tot een volwaardige bibliotheek. Ook de dienst der werklozencontrole en de zitdagen van het O.C.M.W. gaan door in de oude melkerij. In 1986-1987 was ook het O.L.S.-sekretariaat er gevestigd. Wie weet welke funkties er nog weggelegd zijn voor de gebouwen van de vroegere melkerij.
MATHIJS CHRISTIS WAS 32 JAAR WERKZAAM OP DE MELKERIJ.
Aan de Langvenstraat, 3 te Kessenich woont Mathijs, Pieter CHRISTIS. Hij werd geboren te Kinrooi op 04/06/1922 en huwde met Gabriêlle NIES (°Molenbeersel 03/06/1924). Nadat zijn vader Jacobus, die op de melkerij werkte, overleden was, ging hij op 17-jarige leeftijd zelf op de melkerij werken. Het ouderlijk huis was gelegen in de Broekhoek.
"Voorbereiding voor het melken" (Verzameling: Jaak Seerden, Molenbeersel).
Zijn voornaamste werk op de melkerij was dat van melkweger. Door de jaren heen gebeurde het dat hij moest invallen voor de stoker, de botermaker of andere werkjes die dienden opgeknapt te worden. 262
De roomrijptanks. (Verzameling : Dhr.Bierens).
Een onaangenaam werk was het "vegen" van de ketel. Vooral in de tijd dat men met kolen stookte, diende er soms een koek verwijderd te worden die 30 a 40 cm. dik was. Het reinigen van de ketel was een vuil werk dat niemand graag deed. In de zomer begon het werk om 7.30 u en in de winterperiode om 8.00 uur. Als het werk gedaan was kon er om 16.30 uur of om 17.00 uur worden gestopt. Mathijs herinnert zich dat zijn eerste loon 250,-fr bedroeg voor veertien dagen werk. Zoals gezegd was hij vooral melkweger Wanneer de melk met paard en kar naar de melkerij werd gebracht, werden de kannen in de melkbascule gegoten. Op voorgedrukte briefjes noteerde hij het nummer van de melkkan (elke landbouwer had een eigen nummer) alsmede
263
de hoeveelheid melk. Ook in het melk- boek werden deze gegevens per melkrit en per dag ingeschreven. Wanneer de melk was opgewarmd tot 30° moest ze naar de afromer. De afgeroomde melk werd gekookt tot 85° Tot aan de oorlog ging de afgeroomde melk terug naar de boeren. Nadat de melkkannnen gewassen waren, werd de afgeroomde melk er terug ingedaan en werd deze opnieuw gewogen. Dan werden de kannen terug opgeladen door de melkrijders om ze terug mee te nemen naar de boerderijen. Vanaf de oorlog bleef de afgeroomde melk in de melkerij - men begon dan ook kaas te maken. De aanvoer in de oorlogsjaren was miniem. Toch werd er tijdens de oorlog zondagwerk gedaan.
Enkele jaren na de oorlog werd het zondagwerk weer ingevoerd. Daar Mathieu JANSSEN niet op zondag wou werken, werd hij prompt afgedankt, ondanks het feit dat zijn weigering was aangemoedigd door de kapelaan van Molenbeersel. Na de oorlog werkten ook Piet TIMMERMANS en Jan en Louis LEURS in de melkerij. Voor het koken van de melk en de room stond René BROUNS in. Het personeel kreeg een beige werkkledij welke ze zelf dienden te wassen. Kwaliteit en zuiverheid waren heel belangrijk in de melkerij. Kaas en boter werden elke maand onverwacht gekeurd en er werden punten toegekend. Slechts in één periode heeft de melkerij van Kinrooi last gehad , omdat de landbouwers teveel penicilline aan hun dieren toedienden. Rond 1950 werd vooral in de zomerperiode de melk gecontroleerd op de zuurtegraad. Dit werkje werd verricht door Jan BAKKERS. Schijnbaar kenden de boeren toen ook al middeltjes om de metingen te verschalken. Na de oorlog kwam er een melkventer voor Kinrooi en Molenbeersel, R.WEERENS. Later was dit Jacques VANEYGEN. De melk die ze meenamen werd eerst gekookt, gewogen en in een boek geschreven. Als er melk over was, mocht deze teruggebracht, maar dit gebeurde weinig omdat de venters de nodige hoeveelheid goed konden inschatten. De grootste hoeveelheid boter werd op maandag en donderdag opgehaald met een vrachtwagen om die naar de botermijn te Hasselt te voeren. De boter werd in kisten van 30 kg. opgeladen door het personeel.
Als werkmakkers herinnert hij zich Pierre FIDDELAERS die de ondermelk verzorgde. Mathieu CHRISTIS, een neef van hem, was kaasmaker maar werd na de oorlog aannemer. Henri IGNOUL was gedurende enkele jaren kaasmaker en Mathieu S00RS was gedurende ongeveer 25 jaar botermaker. Machinist Joseph GERITS was reeds in de melkerij werkzaam toen Mathijs CHRISTIS er begon te werken. Na de oorlog nam de melkaanvoer weer toe. Het maken van kaas en de boter- produktie namen uitbreiding. Er kwam ook een bediende op de melkerij nl. Mathijs VAN HOEF, daarna iemand uit Geistingen en vervolgens Mathieu TEUWEN. Direkteur Henri BIERENS was een stipte maar korrekte persoon. Hij kende de melkerij door en door. Hij sprong zelfs in om de machines te bedienen, als het nodig was.
Zijn zoon Leo BIERENS die na het overlijden van zijn vader in 1965 direkteur werd, was een heel andere bestuurder. Hij was niet zo streng als zijn vader en losser in de omgang. Ook kende hij niet alle machines, zoals dat met Henri BIERENS het geval was.
Een grote klant voor de kaas rond 1950-1960 was DEMEESTER uit Brugge een groothandelaar, welke de kaas naar Duitsland vervoerde. Henri BIERENS organiseerde ook een jaarlijkse reis voor het personeel en de echtgenotes. Ik herinner mij onder andere een reis naar Duitsland, vertelt Mathijs Christis.
Direkteur Henri BIERENS op zijn bureel .
Mathieu JANSSEN tussen de "kazen".
Toen de melkerij te Kinrooi werd gesloten en werd overgenomen door LILAC ZONHOVEN ging alleen Leo Bierens daar aan het werk. De andere arbeiders en bedienden konden er niet aan het werk. Mathijs ging dan werken in WEERT bij een betonbedrijf op 1 april 1971, maar de omschakeling werd hem teveel. Op 4 juni 1974 werd hij dan aangenomen als werkman op de technische dienst van de gemeente Kinrooi. Daar bleef hij tot einde juli 1987 om van een welverdiend pensioen te gaan genieten. Wij hebben met Mathijs Christis nog gepraat over "Boterdoor", over de melkrijders die bij MAUBAX vaak verhalen en nieuwsjes vertelden en over zijn liefhebberij "de duiven". Met genoegen denkt hij terug aan de periode toen hij in de melkerij van Kinrooi werkte. Ik werkte er altijd graag en er was een goede verstandhouding onder het personeel. Dit verhaal werd opgetekend op 3 maart 1989.
BRONNEN
Piet TIMMERMANS, Mathijs CHRISTIS en Jan LEURS in de melkerij.
ERRATUM : de foto in Jrg.7,nr.2; november 1988 toont Mgr. Creemers welke vaak op de melkerij vertoefde er niet direkteur BIERENS. | 265
- H.Janssen-Aerts, Aantekeningen over het verleden van Kinrooi, 1953. - Notulen bestuursvergaderingen en algemene vergaderingen van de melkerij St.-Martinus. 5 augustus 1923 tot 27 april 1930. 25 november 1930 tot 4 juni 1943. 20 juli 1943 tot 9 september 1965. - Archiefstukken der familie BIERENS en familie CUYPERS. - Oorspronkelijke bescheiden, bewaringen van het kadaster te Hasselt. - Parochie-archief St.-Martinus Kinrooi .
DOKUMENTEN.
Tussen de dokumentatie der familie BIERENS vonden wij een aantal doku- menten waarvan wij gebruik gemaakt hebben in ons artikel. De lijst der gevonden dokumenten laten wij hierna chronologisch volgen : 1. Machtiging Bestendige Deputatie Limburg, 2 juni 1922. Gevaarlijke, ongezonde of hinderlijke inrichtingen. 2. Machtiging Bestendige Deputatie van Limburg, 10 november 1922. Plaatsen van buizen. 3. Toelating Watering Grootbroek, 30 juli 32. Waterlozing. 4. Toelating Beheer van Bruggen en Wegen, 7 december 1932. Aanleg riolering.
5. Toelating Watering Grootbroek, 20 januari 1933. Waterafvoer naar de Lossing. 6.Overeenkomst tussen Watering Grootbroek en de melkerij, 12 oktober 1933. Waterafvoer in de Lossing. /.Ontwerpovereenkomst betreffende de Gildezaal, 23 februari 1944. 8.Geldlening aan Parochiaal Comité Molenbeersel, 26 november 1959. Afwerking Gilde- of Parochiezaal. 9.0ntvangstbewijs kerkfabriek SintMartinus, 1 augustus 1969. Lening 130.000,-fr. 10. Bericht aan de leden betreffende de kaasprijskamp, 14 februari 1968. 11. Toelating Gemeente Kinrooi, 29 september 1969. Afvalwater lozen in gemeentelijke riolering. 12. Verslag vergadering over de Gildezaal, 10 september 1969. 13. Brief van pastoor J.TIMMERMANS, 23 maart 1970. Betreffende de Gildezaal.
266
Als slot van deze bijdrage laten we hieronder nog een oude rekening afdrukken welke opgemaakt werd door Hubert TEUWEN voor rekening van Jacques CUYPERS en voor voldaan getekend op 29 september 1907. Dit ten tijde van de oude handmelkerij Sint-Gerlachus. Werner SMET.
"DEN DRAOD" HET EERSTE IJZEREN GORDIJN IN EUROPA
Op 11 november 1918 eindigde de op één na (1940-1945) grootste genocide of volkerenmoord in de geschiedenis: de eerste wereldoorlog met zijn (bij benadering) 10 miljoen doden, 20 miljoen gewonden; kosten 21.500 miljard goede franken. Over een paar van onze dorpen hebben we in dit tijdschrift al eens "berichten" gepubliceerd, zoals ze ons bereikten via "frontblaadjes" uit die jaren. Samen met Elsa Reynders verscheen in 1979 een studie "Tranen over Ophoven" rond drie gebroeders Lamberigts, frontsoldaten. Er is geen verhaal over die oorlog of "de draad" komt erin voor, in ieder dorp dat aan de grens met Nederland ligt en dat zijn er bij ons vier van de vijf... Er zijn niet veel ooggetuigen meer en daarom deze bijdrage. Als men van een "ijzeren gordijn" in deze tijd is gaan spreken, dan is men er zich nauwelijks van bewust dat er vroeger één heeft bestaan en gestaan, zeer letterlijk. Er schijnt inderdaad wel niets nieuws onder de zon te zijn, vooral in het boze. De Engelsen hebben rond de eeuwwisseling de "concentratiekampen" ingevoerd anderen hebben ook dit naderhand vlijtig overgenomen. De draad waarover wij het hebben bedoelde allebei: van België een concentratiekamp maken en een ijzeren gordijn optrekken op de hele grens met Nederland. Sinds augustus 1914 of wat later, was ons land bezet door de Duitsers, althans het overgrote deel. Maar het was en bleef in de grensdorpen met Nederland nog lang voor ingewijden tamelijk eenvoudig langs een of andere binnenweg (en welke grensbewoner kent die niet?) over te steken naar het toen neutrale Nederland. Om familie te bezoeken, om te smokkelen, om zich bij ons onder de voeten uit te maken, om als jongeman langs omwegen naar het Belgisch leger te
trekken, om spionagegegevens veilig te stellen en door te geven. Vooral de twee laatste beweegredenen waren de bezetter stilaan een grote doorn in het oog. Waar de jongemannen zich maandelijks moesten melden (het "meldeamt) stelden de Duitsers steeds meer vast dat er weer zoveel en zoveel "verdwenen" waren. Boeten van hier en van daar: het kon weinig baten.
In 1915 besloot men over te gaan tot drastische middelen: we zetten ze in een kooi waaruit ontsnappen zeer moeilijk zal zijn! En heel modern: met electrische hoogspanning! Geen mens op onze dorpen die ook maar enig benul had daarvan, tenzij de paar "brikkebekkers" in het vooroorlogse Duitsland die daar van die "gloeiende peren" hadden gezien. Men kende de electriciteit gewoon niet, tenzij hier en daar "van zeggen". Wist dus ook niet de dodelijke kracht. Dit is mede één van de grote oorzaken geweest van zoveel dodelijke ongelukken. Men ging dus de grens afspannen. De draad heeft bij ons gestaan langs de Maas, onder Ophoven, Geistingen en Kessenich, waar hij trouwens de landsgrens in de Hees ging volgen, ook tussen Molenbeersel en Stramproy. Hij vertrok bij Maastricht en eindigde in Zeeuws-Vlaanderen. Hoe zag dat spel eruit? Men bekijke de schets die wij ontleenden aan een artikel in "Noorderkempen - Van vreuger joaren 1982".
268
Dat waren meestal ouderen, van de "Landsturm". Er was daar een alarm systeem met signaallampen. Als er ergens iets aan de draad geraakt werd, was men er onmiddellijk verwittigd en kon ..het schieten beginnen.. Meestal was het een haas of een kat of een hond die in de draad hing. Maar soms ook moedwillige en ongelukkige mensen. Bij grote wegen en zo was er natuurlijk een onderbreking, maar dan was er een speciale wacht. Wie er in de buurt moest komen, b.v. om er als boer op zijn land te werken, moest over een bepaalde "schein" beschikken en ze waren er niet royaal mee. De wachtsoldaten moesten overigens ervoor zorgen dat de begroeiing klein bleef en dat krengen of lijken afgehaald werden. Het was alles nogal "Deutsch- gründlich" zoals ze dat daar kennen. En toch...en toch...
Drie draadversperringen die op een paar meter parallel liepen met elkaar. Alleen de middelste was dodelijk geladen. De twee andere "gordijnen" moesten een soort bescherming vormen. Deze buitendraden bestonden uit een vlechtwerk van ijzeren latten en draden of uit rollen prikkeldraad. De hoogte van die buitenversperring was iets van een paar meter (de draad is ooit opgehoogd..). De "palen" waren geleend uit de Belgische dennenbossen. De palen met de stroomdraden waren hoger en dikker; de draad daar was ook zwaarder. Vanaf een twintigtal centimeter van de grond waren er vier of vijf stroomdraden bevestigd aan "porseleinen potjes", op een afstand van dertig centimeter. Die stroomdraden werden om de beurt electrisch geladen: men wist ook nooit welke draad onder stroom stond. De stroom werd opgewekt door generatoren in houten barakken die op regelmatige afstanden eveneens de grens vormden. Het was nog niet alles! Er kwamen wachthuizen waarin tot veertig soldaten gelegerd waren.
269
Het viel in het begin voor onze mensen echt tegen. Men had geen tegenzet tegen deze dodelijke bedreiging. Mathilde, een nederlandse "helpende hand" van de Lamberigtsen" aan het front laat weten als het spel al een tijdje bezig is (Tranen over Ophoven, b 1 z. 21): Neeritter, de 28.05.1916. Liefste Pit en Broeders, Het is vandaag de laatste maal dat ik zo U moet adieu zeggen en niet meer kan overkomen. Wij hebben vandaag anderhalf uur in het koren gelegen voor de Duitsers. Alles is afgemaakt en wij moeten driemaal onder de draad door vooraleer wij er zijn en nu hebben ze heden opgeplakt die ze krijgen onder de draad 100 mark of 1000 straf en daarbij nog enige dagen dan is den electric erop aan Molenbeersel en heden morgen een jongen doodgebleven die ook over wilde.
Zodus, geliefde Ophovenaar, hoe wij ervoor staan. Doch, laat ons hopen dat weldra de verlossing nabij is, want als wij het kanon zo dikwijls horen brommen, dan is onze moed ver weg, doch wij hopen dat gij haast verlost wordt. Nu,Pietje, ziet Gij hoe het uitziet. Waren toch de Moffen kapot.. Goddank wij zien er thuis geen als 's zondags bij het naar de kerk gaan. Ook kan ik ze nog niet meer zien, want als ik de laatste kon vergeven, met plezier... Mathi1de
Mathilde ging, tot dan toe, gewoon in Neeritter schrijven. Zo eenvoudig was dat geweest. GEWEEST. Het wil natuurlijk niet zeggen dat men, eenmaal over de eerste schrik heen, vooral met die doden, niet op middelen zon om er toch wat aan te doen. Anders kent ge onze door oorlog veelgeplaagde mensen nog niet goed ! Men ging op afstand aan weerskanten roepen; men ging zakken met brieven over de draad werpen; men ging , voor het gevaar betrapt te worden, van alles van buiten leren, in plaats van het op papier te zetten (vooral naar spionage ruikende berichten natuurlijk); men ging "Pruisen" omkopen en dat ging gaandeweg beter met deze oorlogsmoede ouderen. Men ging vooral toch wat doen aan het passeren zelf. Daar waren de befaamde "passeurs" vooral mee gemoeid: de mannen die de streek kenden als hun broekzak en die meestal uit idealistische overwegingen hele slierten would-be-oorlogsvrijwi11igers over brachten. Men kon draden doorknippen, altijd onzeker waar de stroom opzat en met de wetenschap dat het dan snel zou opgemerkt worden in het wachtlokaal. Men moest dan van de nieuwste technieken op de hoogte zijn: rubberen handschoenen en laarzen, geisoleerde tang, enz. Het bleef zeer gevaarlijk.
Men kon proberen er OVERHEEN te komen met een zeer droge ladder... Zeer gevaarlijk overigens. Men kon nog best proberen er ONDERDOOR te kruipen doorheen een droog tonnetje, ruim genoeg, droog... Men kon ook de wachtpost (als die op geld uit was en er geen officier in de buurt was) omkopen. Dit werd gaandeweg de meest gebruikte methode. Ziehier hoe Jef Peeters in zijn boek "Mijne vlucht naar Holland" een dergelijk geval beschrijft : In eene kleine wildernis werd er besloten halt te houden daar we reeds de grens naderden en nog een half uur tijd hadden. Er werd in stilte gefluisterd en ook gelachen, want geen onzer scheen in 't minst bevreesd daar we al korter en korter bij de bevrijding kwamen. Na goed rondgekeken te hebben stapten we verder. De weg werd nu vuil en moerassig en 't ging er nu en dan no al diep door.
270
Daar zijn we aan 't Lommelsschoor,- eene houten brug over de Dommel, die ik enkel bij naam kende. Op de teenen stappen we erover want de Duitsche wachten zijn niet ver meer af. Voorzichtig gaan we voorwaarts, nu eens luisterende met ingehouden adem, dan eens gehurkt om te zien of we geen pinhelmen tegen den horizon zien afsteken. Niets te bespeuren ! Na eene korte poos beval onze jonge hoofdman : Maar door ! Er op of er onder ! Dat woord "er onder" had me wel een weinig gepakt. Maar ik dacht het zal maar wat grootspraak zijn van dien jongen, die zijn bende ontzag wil inboezemen, en stap voor stap gaan we verder. Nu zou 't er op aan komen. We zijn reeds in de nabijheid van een wachthuis en moeten er vast achter door gaan om een honderdtal meters verder de kans te wagen. 'T sloeg 12 uur op de dorpskerk en eene wijl later hoorden we in 't wachthuis de geweren neerzetten van den post die van dienst kwam. Onze Pruis moest nu de wacht op en zou weldra op de aangewezen plek komen om ons te helpen. ONTSNAPT !
'T was een spannend oogenblik. De maan, ofschoon maar eene kleine schijf meer, kwam ons toch nu en dan vervelen en als echte dieven slopen we over de moerassige heide. Een weinig verder bereikten we eene helling waar we nu veilig schenen. Hier zouden we wachten tot onze leidsman den Pruis zou bereikt hebben. Wat duurde het lang eer we iets vernamen, ja zoolang dat we wanhoopten. Zou 't nu nog niet gelukken ? Aan vluchten viel niet te denken. We zaten ingesloten tusschen de Dommel, een moeras en de Duitsche wacht waar langs de eenige uitweg was. En indien ze eens hunne zoeklichten deden werken of hunnen honden op ons afzonden ! Ook had ik al mijn gezag noodig om een der jonge makkers tot kalmte aan te 271
zetten en gerust te stellen, bijzonder toen er in onze nabijheid hevig geschoten werd en een tiental scheuten elkander opvolgden dat het een lust was. Bijna een half uur verliep in deze hevige spanning toen eindelijk onze leidsman terugkeerde en bevool spoedig te handelen. De Pruis was op de aangewezen plaats en gereed om ons te helpen. We spoedden ons verder, de dekens werden uitgepakt en onze man ging aan 't werk. Koortsachtig omwond hij twee der electrische draden en op enkele minuten was de zaak in orde. Ondertusschen telden wij onze 150 mark in de handen van den leidsman, die me terzijde in 't oor fluisterde, dat ik mijnen kraag zou opzetten wijl ik een tamelijk hoogen boord droeg en de Pruis zou kunnen veronderstellen dat ik geen smokkelaar was, zooals men hem had doen geloven. 'T was immers om die reden dat hij den prijs van den overtocht niet te hoog had gesteld, daar hij hoopte later door den smokkelhandel vergoed te worden. Om te toonen dat hij goed werk leverde en er geen gevaar bestond voor zijne nakomende medehelpers, kroop hij eerst halfweg door de omwonden draden en liet ons dan begaan. Twee der makkers gingen me voor en dan - één - twee - het was gebeurd, ik stond aan de andere zijde. Wat een pak er mij toen van 't hart viel, kan ik niet zeggen ! Met de handen in de lucht, sprong ik wel een meter hoog in zooverre dat de makkers meenden dat ik een slag van de molen kreeg en de Pruis tot stilte moest aanmanen daar de andere wachten het mochten hooren. Ondertusschen waren de twee andere gevolgd, men wierp mij mijnen regenjas achterna en ik was vrij. Van zijnen kant ging onze leidsman terug met zijne dekens en werd er mee belast de blijde mare zoodra mogelijk aan de familie bekend te maken. ■k ~k -k
Het was en bleef altijd riskant. Er zijn ook gevallen bekend dat er een verrader bij de over te brengen mensen geinfiltreerd was.. "Bevriende" Duitsers lieten zich ook steeds zwaarder betalen. En het was al een hele toer een groep mensen onopgemerkt tot aan de draad te brengen. Theresia Dautzenberg, de vrouw van Jan Vandeninden uit de Hees wist er alles van (Rotem 1868-Kessenich 1952). Het ontging de Duitsers overigens niet dat er TOCH werd gepasseerd. De weduwe Van Mierlo op Breukskeshof onder Kessenich ondervond het toen zij ervan verdacht werd daarbij haar hulp te verlenen. Zij werd gedwongen met pak en zak te verhuizen.
Er bleven doden, ook bij ons. In 1917 bleef de 20-jarige zoon van veldwachter Tonnaer uit Thorn dood aan de draad. Er is sprake van boeten en aanhoudingen. Er is sprake ook in de "Aantekeningen over Molen-Beersel" van Henri Janssen en van Leeters Mathieu van de Manestraat, "Op Keyes", die aan de draad dood bleef. Zijn dochter Marie wilde haar vader nog redden en werd daarbij zwaar gewond. De draad is er tot november 1918 blijven staan. Tot de grote nederlaag van de bezetting een feit werd. De boeren vonden prachtige weipalen en volop draad. Draad die voortaan zou dienen voor vreedzamer doeleinden : nl. om het vee in te wei te houden. Zo diende het toch nog ergens voor. Donaat SNIJDERS O.S.C.
272
GEBROKEN IDYLLE TUSSEN EEN GEISTINGENAAR EN EEN OPHOVENSE DE LAATSTE B R I E F . . .
Voor de mensen met de nu hoogste leeftijd in den lande zijn de oorlogsjaren 1914-1918 onvergetelijk gebleven. Wij kwamen er in dit tijdschrift al meermalen op terug. En daar was reden voor: mensen die sinds meer dan mensengeheugenis niet meer aan een oorlog en een bezetting hadden geleden en hoe zwaar dat zijn kan weten de na hen volgende generaties ook alweer. Een nog bestaand en zelfs meer aangroeiend Belgisch leger, dat standhoudt, allerlei lasten en beperkingen, gesneuvelden, gevangenen, 1opgeëisten', verhalen over collaborateurs, spionnen, veroordeelden, gefusilleerden, De wereldoorlog die in 1914 uitbrak zette zowat alles op zijn kop. Wie denkt eraan dat onze 'Belgische identiteitskaart ' (onze 'pas') vanuit die dagen is overgebleven ? En aan het stilvallen, voorgoed, van het 'nao ‘t Pruses gaon' ? De oorlog doorbrak ook bruusk allerlei uitingen van gewoon-menselijk leven: een grens met Nederland die potdicht ging, familie die in het leger was en nooit naar huis kon komen of zelfs maar naar huis kon schrijven. Honderd procent van de Britse troepen hadden tenslotte achter hun rug de vertrouwde 'thuis'; meer dan tachtig procent van de Fransen hadden dat ook. Alleen die povere 'petits Beiges' waren zogoed als totaal afgesneden van hun thuis. Dat valt niet te onderschatten ! Wij wijdden er een heel boekje aan met het geval van de drie gebroeders Lamberigts uit ophoven ('Tranen over Ophoven') en in de mémoires van de te Ophoven opgegroeide Thieu van Engeland vonden we weer eens zoiets : 'De wreed gestoorde idylle tussen de Geistinger soldaat-korporaal Mathieu WETSELS en zijn geliefde Trui STEYVERS uit de Donkstraat van Ophoven.
273
En dan was nog Trui haar zuster, Til en haar belevenissen met de eveneens gesneuvelde Pitje LAMBERIGTS. Zij waren allebei van Ophoven. Het verhaal kon heten : Het noodlot van de twee gezusters, die allebei hun aanstaande verloren in de oorlog. Maar we gaan op Pit niet terugkomen. Wel nog even op Thieu en Trui. Thieu van Engeland vertelt hierover in zijn werk: "Toen zijn dorp de wereld was". Na het traditioneel middagdutje ging hij met zijn pleegouders bij grootvader op bezoek. Grootvader woonde aan de Donkstraat bij zijn zoon Pier en zijn schoondochter An. Jetten Tieske, zoals hij in het dorp bekend stond, was een rare figuur. Hij versmaadde de borrel niet en was zeer rad ter tonge. Naast zijn boerderijtje baatte hij vroeger een herberg uit waarvan het uithangbord steevast vermeldde: "Heden voor geld en morgen voor niets". Hij was vier jaar soldaat geweest in Luik, was driemaal gehuwd, en had drie koningen gekend. Uit zijn huwelijken waren zes kinderen gesproten. Een van zijn beruchte gezegden was het volgende : "Als bij man of vrouw op het voorhoofd geschreven stond wat zij in hun leven uitgespookt hadden, zou het stil zijn op straat." Toen Mat enige jaren geleden in zijn dorp op bezoek was ging hij een koffie drinken bij Itte tegenover de kerk. Itte baat al meer dan vijftig jaren een herberg uit. Van deze joviale herbergierster vernam hij dat Jetten Tieske toen hij voor de derde keer op trouwen stond, stevig op de borrel was gegaan met Pier de smid. Toen zou grootvader in een overmoedige bui en onder invloed er uitgeflapt hebben: "Als Onze Lieve Heer niet stopt met mijn vrouwen weg te halen, stop ik niet met trouwen".
Als grootvader zaliger op de maatschappijkritische toer was, placht hij te zeggen: "Vet drijft altijd boven, al is het van een hond." Mat ging dus met zijn pleegouders op bezoek bij zijn grootvader langs moeders kant. Grootje was al enkele jaren dood. Samen wandelden zij over het voetpad door het Leu in de richting van de Donkstraat. Vlak voor de boerderij van Rieke ROUSSARD, achter de haag aan de straatzijde, stond een bouwvallige bakoven. Wie woont daar, vroeg Mat ? Ha, manneke, daar woont de arme soldaat, antwoordde oom dan. Is de arme soldaat thuis, vroeg Mat weer ? Neen, jungske, besloot oom dan telkens, die is zijn geweer gaan zoeken.
Mats grootvader was bijna negentig jaar. Hij was eerder klein van gestalte en zijn laatste levensjaren volkomen blind. Schuifelend en steunend op zijn witte stok over de rode stenen vloer, tastte hij behoedzaam alle hindernissen af. Toen Mat zijn grootvader voor de eerste keer ontmoette, voelde hij zich beklemd. Hij herinnert zich nog precies hoe grootvader toen zijn bevende handen op zijn hoofd legde en zei: "Is dat het menneke van oos Til ?" Bijna ontroerd haalde tante een fles 't Wit Stoopke' uit haar tas te voorschijn en zette ze op tafel neer. Grootvader trok toen terstond zijn handen terug en monkelde. Ik heb ook tabak en koffie meegebracht, zegde tante. Aan dit laatste artikel echter besteedde grootva kennelijk minder aandacht. Daarna zat hij smakkend van zijn borrel te genieten. Er kwam een levendige trek op zijn aangezicht en hij praatte ronduit. Dan tastte hij met onzekere hand in de zak van zijn boezeroen en diepte een gedroogde, verkreukelde, half met tabak gevulde varkensblaas en een stenen doorrookt pijpke op. Hij stopte zijn pijpke een vingertop boven de rand hoog en vulde de varkensblaas voorzichtig met Semois opdat geen sprietje tabak zou verloren
gaan. Met een kurkdroge sprokkel nam hij vuur aan de haard en ontstak het. De rook torende in wolkjes voor hem uit en hij leek volmaakt gelukkig.
Het werd weer eens 11 november, met de plechtigheid in de zaal vanwege de wapensti1 stand. Daar hingen in een donkerbruine omlijsting, omkranst door een driekleurig lint, de foto's van de jonge kerels die niet uit de oorlog weergekeerd waren. Burgemeester RUTTEN, een vent lijk een boom, hield dan omringd door de voltallige gemeenteraad zijn jaarlijkse officiële toespraak. Met gesloten ogen, het Streuvelshoofd lichtjes achterover gebogen en de zware handen gekruist op de brede rug, herinnerde hij aan de soldaten, miliciens en vrijwilligers die het tegen de over- machtige vijand opgenomen hadden. De groeven in de verweerde gezichten van de strijders die het overleefd hadden, leken dan dieper en scherper. Mannen die de slachting niet meegemaakt hadden en vele vrouwen, luisterden dan aandachtig, bijna gespannen, toe.
Iedere volwassene immers had wel iets met de oorlog te maken gehad. Daarna speelde de fanfare de Brabançonne en werd het Te Velde geblazen. Na deze herdenking, als de zaal leeggelopen was, bleven oom en Mat nog een poosje alleen achter. Dan wees oom de foto van Pit van Marjan aan, die als vrijwilliger zich bij zijn beide broers, Thieu en Lei, aan het front was gaan voegen. Pit was in die tijd verloofd met Mats moeder en werd medio 1916 als granaatwerper in een vooruitgeschoven stelling te Diksmuide zo zwaar gewond dat hij kort daarna aan zijn verwondingen bezweek. En dan was er de verloofde van tante zelf: korporaal Thieu WETSELS, die nauwelijks 24 jaar jong, begin oktober 1914 aan de Ijzer sneuvelde en ten noorden van Keyem begraven werd. 274
Grimbergen, 7 oktober 1914. Zeer beminde vriendin, In goede gezondheid heb ik uw brief ontvangen en ik stel met genoegen vast dat gij het nog goed maakt. Ik vreesde dat U iets overkomen was, omdat uw eerste brief mij niet bereikt heeft. Van thuis heb ik nieuws gehad en ook van mijn broers aan het front, die waren nog goed gezond. Maar wat is er in die tijd al niet voorgevallen. Ik zit er nu al veertien dagen tussen, en het weet van geen ophouden. Het ziet er maar triestig uit, geloof het maar. De kanonnen bombarderen dag in, dag uit over ons heen en vlak bij ons. Vreselijk als men zijn kameraden ziet vallen, dikwijls in stukken uiteengereten . Zolang ik hier tegen Dendermonde lig, voel ik mij totaal moedeloos. Mij dunkt dat ik er in zal blijven, maar ik zal vechten tot het bittere einde, mij gevangen geven NOOIT ! Het is te wreed, was het maar gedaan. Vooral als men die burgers ziet verhuizen met kinderen, en dikwijls oude zieke mensen, dat grijpt een mens aan. Zoiets zien wij elke dag. De huizen rondom ons vliegen in stukken vaneen. Wij kunnen daar nog tegen, wij zijn nog jong. Moest gij Dendermonde zien ! De stad ligt praktisch volledig plat, en ook de omliggende dorpen zien er maar droevig uit. Wij worden nog elke dag beschoten, maar zolang u maar niets overkomt is het nog niets. Dat stelt mij gerust.
Decennia later gaf oom aan Mat enkele brieven waaronder de laatste die Thieu Wetsels op 7/10/1914 aan haar geschreven had. In de met bloed besmeurde en van het adres voorziene omslag, stak een met potlood geschreven vel papier waarin Thieu Wetsels eigenlijk zijn dood voorspelde. Tante ontving deze brief na de dood van haar verloofde. Een Duitse onderofficier had de brief op het lijk van Thieu Wetsels gevonden, en hem haar laten geworden voorzien van volgende uiteraard in het Duits gestelde nota: 'Deze moedige kameraad stierf de heldendood voor zijn vaderland en werd door ons en enkele burgers samen met verschillende van zijn vrienden ter aarde besteld ten noorden van Keyem. Ontvang dit rouwbeklag. STORCH UNTEROFFIZIER D.H.I. beim R.J.R.26 I Bataljon.
M.Van ENGELAND-Donaat SNIJDERS.
Mijn beminde, blijf maar moedig zoals ik. Zo groet ik U en zend U vele dikke kussen, zoals ik hier lig in 't veld. Doe de groeten thuis.
Mathieu Wetsels. P.S. Het adres blijft hetzelfde. Groet ook uw fami1 ie. 275
[Verzameling: Donaat Snijders)
Een kaart, bij de terugtocht van het Belgisch leger verzonden vanuit Hoei in augustus 1914. (Let op de poststempels !) 276
Gertrudis STEYVERS huwde later met Mathieu SEGERS. Zij baatten de 'coöperatief' uit in Ophoven. Hun aangenomen kind, was Mathieu Van Engeland, zoon van Til (zuster van Gertrudis) en auteur van het boek 'Toen zijn dorp de wereld was'. (met G.Coolen in eigen beheer) 277
ENKELE WETENSWAARDIGHEDEN OVER ONZE PAROCHIEKERKEN (Stokregister).
De eerste Sint-Leonarduskerk werd gebouwd in 1772 in de Oudekerkstraat, in kareelstenen en met leien dak. De rector woonde in een aanleunend gebouwtje, zonder verdieping, maar beschikte over twee tuintjes. In 1801 werd de kerk erkend als auxi- 1 i ai re kerk van Neeritter. In 1826 deed rector Andreas Severijns de kerk vernieuwen. In 1829 werd de toren hersteld en werd een nieuwe klok bijgehangen. Na lange palabers werd Beersel in 1837 onafhankelijke parochiekerk. In 1858 op 5 mei heeft dan Anna Helena Braakers, bijgestaan en gemachtigd door haar echtgenoot Peter Arnold Van Eygen aan Theodoor Stevens uit Molenbeersel voor de som van 500 frank een stuk grond verkocht, gelegen ter plaatse Bouwenshof, sectie D nr. 369, groot 43 aren, 60 centiaren, onder de uitdrukkelijke konditie dat dit stuk bouwgrond moest dienen tot bouwplaats van de nieuwe (huidige) kerk en op konditie dat de heer aankoper dat stuk grond moest geven aan de kerkfabriek van Sint-Leonardus. Dat gebeurde. Er waren in de kerkbuurt in die dagen slechts voetpaden. De Weertersteenweg is pas enkele jaren na de kerk aangelegd en ook de andere wegen. Op 6 november (feest van Sint Leonar- dus) 1860 werd de eerste steen gelegd door de deken van Maaseik en na strubbelingen met de aannemer, werd de kerk door de kerkfabriek voltooid op 23 september 1863.
Daarom heeft de kerkfabriek in 1931 twee boerderijen (Teunenhof en Cil- lenhof) verkocht, samen ongeveer 20 hectaren om uitbreiding van de kerk te helpen bekostigen. In 1933 werd begonnen met de vergroting en werden de koepel, het koor en de sacristie gebouwd voor ongeveer 770.000 frank. Op 15 juni 1936 onder pastoor Moonen werd dan de nieuwe verbouwde kerk door Mgr. Kerkhofs gewijd. Laat ons hopen dat de kerk een oord van stilte en innerlijke bezinning mag blijven in deze steeds drukkerdoende en luiderwordende wereld. God is niet te vinden in het lawaai, maar in de stilte van een mediterend hart. Oasen van nadenken zijn meer nodig dan ooit. Voor de jongeren die actief en creatief en expansief door het leven gaan, is godsdienstige innerlijkheid meer noodzakelijk dan ooit. Om zich te bezinnen, om de diepe zin van alles te blijven bevroeden. Moge onze kerk, temidden van de drukte van het dorp, een fort van innerlijkheid blijven: een ietwat geisoleerd gebedshuis, later omringd door gazon en sierplanten. Aratio pro domo dei. (Uit-.Ons Parochieblad Molenbeersel nr. 3 4 / 6 september 1973).
De oppervlakte voor de kerkdeur besloeg 8 aren 30 centiaren. Op 18 maart 1906 werd door de kerkfabriek, op verzoek van de Nationale Maatschappij der Buurtspoorwegen daarvan een strook van 1 a 25 afgestaan om de rails van de tram aan te leggen. (Op het huidige fietsenpad). Er werden bij die gelegenheid zeven lindebomen opgeruimd die in de tramroute vielen. Moge het daarbij blijven. Tenslotte werd ook die nieuwe kerk te klein en ondanks invoeren van een derde zondagsmis, kon de kerk het aantal gelovigen niet meer slikken.
275
SNUFFELEND ...
In oude papieren of boeken stootten wij op de prachtige uitgave van Jack Faassen : "In en om het Stramproyer Broek", jubileumuitgave van de Wielewaal regio Bree ter gelegenheid van haar tienjarig bestaan. De notities die hier volgen zijn zeker voor uitbreiding vatbaar. Ze zijn dan ook eerder beknopt bedoeld. Wij komen wel eens terug op het een en ander. Intussen worden een paar vragen beantwoord, zoals : Waar komen die Bareels vandaan Wie bouwde Wautershof en wanneer ? Wie de Villa Pax ? Hoe oud is de Lossing ? Met dank aan de Wielewaal. Neem en lees...
DE LOSSING. In het jaar 1859 was de regering van plan de broeken droog te leggen, dit door tussenkomst van de gemeenten. Dit voorstel werd echter niet op hoerageroep onthaald, enerzijds omdat de gronden niet vruchtbaar waren en ook omdat ze jaarlijks een bron van inkomsten betekenden door de heffing van de belastingen op het vruchtgebruik. Anderzijds deden de grote onkosten die aan de werken verbonden waren de diverse gemeenten afschrikken. Het Gouvernement drukt echter door. Bij niet ontginning moesten de woeste gronden verkocht worden. Het te ontginnen gebied onder de gemeenten Beek, Bocholt, Bree, Gerdingen, Kinrooi, Tongerlo en Molenbeersel omvatte een oppervlakte van ruim 2.727 ha. Het gehele gebied werd op 5 juli 1865 verkocht aan de Generale Bank van de Landbouw en Openbare Werken. Bij de verkoop werd uitgehouden dat het gebied binnen de tijdspanne van 10 jaar zou worden drooggelegd en bebouwd. Om enigszins het oppervlaktewater van de talrijke moerassen weg te kunnen voeren werd begonnen met het graven van een afwateringskanaal vanuit het Loozerbroek (Lozen) tot in Ophoven aan de Maas. Het afwateringskanaal, Lossing genaamd zou een lengte krijgen van 24 km en een bodembreedte van 3 m en zou op twee plaatsen de Aa-beek kruisen, (zie het hoofdstuk: wat oude kaarten ons leerden.) 279
Dit alles werd dus de komende jaren uitgevoerd met schop en mand. Eenieder die ooit aan de Wielewaal beheerswerken in het Broek, heeft deelgenomen, kan zich voorstellen wat voor een werk dat moet geweest zijn. Tien jaar later was het werk in zoverre geklaard dat zelfs de Minister van Binnenlandse zaken een bezoek bracht. Hij bleek tevreden, omdat de verbintenis was nagekomen. Maar de Bank zelf scheurde haar broek, aan dat Broek. In zoverre zelfs dat deze in faling ging. Toen kwam de aap uit de mouw, de geldschieters van de bank moesten maar zien dat ze tenminste nog iets van hun belegde geld kregen. Er kwam veel volk naar de streek, en ieder eigende zich een stuk van het gebied toe. En het eens zo desolate broek werd nu door vreemde heren betreden. Bij deze nieuwe eigenaars waren er met ronkende en ellenlange namen: Mrs. Charles de BELLAING, 't Kint de Roodenbecke et d'Aumalle, de Graaf DE GRUNNE, Mr. von Gameren, Mr. Borre, Mr. BAREEL. Mensen van alle slag en soort. Er waren er met adellijk bloed, een rechter uit Doornik, een dame die in het Brusselse een zwegelkensfabriek had... enz. enz. Later kwamen er nog enige ridders bij te pas en een Madame la douairière de Theux. Slechts één familie leek hier aanvankelijk vaste voet te krijgen. Het was de familie WAUTERS. De vereffening van de bank was advocatenwerk. De advocaat was ene Mr. Wauters uit Antwerpen.
Toen alles in kannen en kruiken was kreeg hij als boter bij de vis ook een "lappeke" grond in plaats van ereloon. De familie schonk later ook een burgemeester aan de gemeente (1) (A. Wauters, geb. te Antwerpen 23/6/1869). Andere heren verkochten na zekere tijd hun gronden opnieuw. Sommigen verbonden eerst hun naam aan enkele plaatsen waar ze verbeteringen uitvoerden zoals: Vangamersdijk, Borbeek, Groen- beek... Later werd dwars door het Stramprooierbroek, lopende van west naar oost, nog een tweede lossing gegraven, deze z.g. arme- of neerbroeklossing was niet meer dan een brede sloot en diende om de overlast aan water in het meest noordelijke gedeelte van het gebied af te voeren naar de echte herenlossing. HET KASTEEL "GROOT BROEK" (Wautershof).
In het vorige artikel over de Lossing zagen we dat na het bankroet van de Generale Bank voor de Landbouw en openbare werken, de geldschieters zich in het Groot-Broek, naargelang hun aandeel in de falende financierings- instantie, grond toeeigenden.
280
281
Eén van de heren, die de zaken ter plaatse regelden, was een zekere Ch. WAUTERS, advokaat uit Antwerpen. Rond 1884 bouwde deze op het pas ontgonnen gebied dat hem werd toebedeeld , het kasteel Groot-Broek. Zonen van deze meester in de rechten vestigden zich in de omgeving, zo was CHARLES jr. geruime tijd vrederechter in Bree waar hij het kasteel "Boneput" optrok. Zoon ALFRED was burgemeester van Molenbeersel van 1920 tot 1931. Hij liet daar de mooie "Villa Pax" bouwen. Vader Wauters beheerde zijn kasteel met ijzeren hand, zo is ondermeer van hem bekend dat hij iedere morgen knechts, dienstmaagden en ander personeel bijeenriep in de refter, deze voor enige dagen werk opgaf om vervolgens te vertrekken naar Molenbeersel waar hij zijn bureau had. Niettegenstaande dit beheer hebben de Wautersen het niet zo lang gedaan in onze streek, evenals kasteel Boneput en Villa Pax, werd ook het kasteel Groot-Broek door de respectievelijke erfgenamen verkocht.
In 1968 werd het onroerend goed met daar aanpalend 5 ha. grond verkocht aan het Vlaams Verbond voor Katholieke Meisjesgidsen (V.V.K.M.). Het werd omgebouwd tot week-end - en vakantieoord. De naam veranderde in gidsendomein "Woutershof" (Wouters dus foutief met ou i.p.v. au). In 1979 kwam het domein in handen van de scouts. Dit vakantieoord mag niet verder uitgroeien wil het geen bedreiging gaan vormen voor het natuurreservaat "De Broeken".
Donaat SNIJDERS
Woutershof. 282
Wel en wee rond het toneelleven te Ophoven De toneelvereniging "HAND IN HAND", die in 1980 voor de derde maal werd heropgericht, beleeft momenteel haar hoogconjunctuur. Terecht oogsten zij zeer veel bijval. Gemotiveerd door hun prestaties leek het interessant om eens na te pluizen of toneel in het verleden ook iets te betekenen had. Wij kwamen tot de vaststelling dat er in ons dorp veel, zéér veel, toneel werd gespeeld. De pannen van het dak, om het in voetbaltermen uit te drukken. Uit een oud kasboek van de fanfare merken wij op dat toneel werd opgevoerd in de schoot van de fanfare Dankzij de keurige aantekeningen van de schatbewaarder "DONDERS", kregen wij een behoorlijk overzicht welke stukken werden opgevoerd, vóór de eerste wereldoorlog. 1901 - Vergeven en vergeten - Kreupele en Bult - De nachtwakers van Geeuweghem. 1908 - De waarheid - Een uurtje in de muizeval - Het huis van de beeldhouwer - Barbier van Napoleon - Het schoothondje der Koningin. 1909 - Gestruikeld - Ringeloo - Hun eerste reis. 1910 - De familie Klepkens - Jongemans belasting - Boze begeerte. 1911 - Een paar mensen - op moeders sterfdag - Om beterswil - Boerke Naas en de rover - Een lastige buurman. 1912 - Ik ga kapot - Verliefd Flipken De vrolijkste soldaat van het Regiment - Op een dwaalspoor - Een zonderlinge morgen - De 12 bulten - Zelfopoffering - De trouwles Doktoors kandidaat. 1913 - Boer Vekens - Verzoeningskus De dame op kantoor - Om Laura te krijgen - Zo fopt men Frederik - Na het ontwaken. 1914 - De wraak van de Harlekijn - De hinderpaal - Vaderssmart.
283
Merkwaardig is dat de fanfare van de auteur per opgevoerd stuk een vergoeding mocht in ontvangst nemen. Voor de fanfare waren die talrijke opvoeringen een welgekome, op voorhand geslaagde, bron van inkomsten. De dorpelingen waren wat al te blij met een avondje uit, eens weg uit de dagelijkse beslommeringen. Voor de jonge acteurs, de boerenjongens, was dit herhaaldelijk optreden geen karwei. Integendeel, zij waren er zich van bewust dat ook zij iets te betekenen hadden in het dorpsleven. Spelend lid bij de fanfare en tevens acteur gaf aanzien en dwong bewondering af bij de eenvoudige lieden. Hun bestuur van hun kant liet zich ook niet onbetuigd. Zij waakten erover dat hun leden, en zij zelf, niets te kort hadden. Daar werden potten gerstenbier gedronken dat Bacchus ervan verlegen werd. Uit hetzelfde kasboek lezen wij dat de fanfare er twee brouwers op nahielden, VINKEN uit Geistingen en NARINKX uit Kessenich. Het bierverbruik lag aan de hoge kant. De toneelstukken die opgevoerd werden onder de regie van Jan VANM0NTF0RT (Jang de facteur) handelde meestal over luchtige onderwerpen, die de voorkeur kregen op dramatische gebeurtenissen. Bekende spelers van vroeger waren :
BARTELS Toon - MEERTEN Thieu - FRANS- SEN Door - LEENDERS Peter - P0UKENS Jef BARTELS Graad - VERLAAK Frans - K00LEN Lowie - VANDEN EERTWEGH Juupke MOORS Martien - HAMAEKERS Door (alias "De Kes").
Of Leetje van Sjoor, die achter het podium het "geroekekoek" van een duif moest nabootsen. Zijn imitatie was zo perfekt dat hij de naam van "Doef" nooit meer is kwijtgeraakt.
HAMAEKERS Door, beter bekend als "DE KES". °1877 - +1953. (Verzameling : Jos Smeets)
De Kes, een typisch dorpsfiguur, was voor het publiek de aantrekkelijkste speler. Maar zei Jef Poukens: "Ge waart gekloot als men met hem moest optreden, want hij zei soms zomaar wat!" De spelers zelf hadden het niet altijd onder de markt. Zij moesten het vaak stellen met erg primitieve middelen. Dat leidde natuurlijk tot zeer komische situaties, die op de dag van vandaag ondenkbaar zijn. Zoals Martien uit het Leu, die de hoofdrol moest vertolken in het pantominestuk "De wraak van de Harlekijn". Hij was zodanig te keer gegaan met grimassen maken voor de spiegel, dat hij 's avonds zijn gezicht niet meer in de juiste plooi kreeg.
VANMONTFORT Jan °18881 - +1968. (Verzameling : Jos Smeets)
284
286
Ophoven. — Het concert ingericht door de fanfaren met medehulp van hunno tooncclafdeeling «Do Vriendenkring», en gegeven ten voordeele van de bouwing eener nieuwe kerk, is met den besten uitvai bekroond geworden. De groote, luchtige en wel versierde zaal der meisjesschool was prop- pensvol. Gerust mag men do aanwezigen op meer dan 350 personen schatten. Al de standen der maatschappü waren er vertegenwoordigd, geestelyken en leeken. Het concert mag ook overheerlyk genoemd worden. Zulks getuigden luid op vreemdelingen zoowel als ingezetenen. Bravo, leden der fanfaren, gy hebt eer van uw werk ; uw goede oude faam hebt gü slaande gehouden. Onder do leiding van hunnen knappen bestierder, den heer Mathieu Vandooren werden de opgegeven stukken met juistheid en veel* muzikaal gevoel uitgevoerd. Eene bijzondere melding moeten wy maken: 1“ voor de Fantaisio brillante voor tuba en piano ; 2° voor Luccrezia Borgia-fantaisio voor viool en piano; 3° Grand Duo voor twee cornets en piano. DoEerw. Heer pastoor Keunen.de gebroeders Vandooren Jean, Mathieu en Frans zyn ware kunstenaars; zij hebben getoond dat de toonkunde voor hen geene geheimen meer heeft; ook de donderende toejuichingen die hun' eindspel bekroonden waren wel verdiend. Wat het tooneelkundig 'gedeelte betreft bier kunnen wy niet genoeg lof van sproken. Het schoone drama «Vergeven en Vergeten» door Putraann heeft menige stille traan doen storten en bracht alle harten tot bange verwachting. Spel, gebaren, taal lieten niets te wenschen. De spelers werden geestdriftig toegejuicht. Wy hopen daarom OOK nog Uikwyls den braven tamboer, Kant, Van Marcke, Bekaert, Tist. de veldwachter, Lemmens. den zatten Nol en het lief Polleken op'de planken terug te zien. De twee tooneelgrappen : Kreupele en Bulten do Nachtwakers van Qeeuweghem hebben hartelijk doen lachen. Wat kluchtige en goede spelers! Het publiek heeft zyne toejuichingen niet onverdiend gegeven, want heerlyk was bet spel dezer tooneellicfhebbers. Het concert is dus ten volle gelukt en het bewys hiervan is dat het rond do 500 franken beeft opgebracht. De fanfaren verdienen onzen innigep dank. E«n wensch : Moge deze maatschappij nog meer zulke feesten voor dit verheven werk inrichten. X
Ophoven- — Dat mag nu waarlijk eene schoone voorstelling genoemd worden zooals wij er oene verleden Dinsdag bet geluk hadden temogen bijwonen. Die leden van den St. Servatiuskring van Ophoven dat zijn toch waarlijk flinke mannen. Zij zijn niét bang iets te ondernemen. Zij durven, en zij weten dat durven kunnen ls. . Dit hebben zij nog weer eens te meer ondervonden met do voorstèlling waarop zij ons ter gelegenheid van «Klein Kermis- vergast hebben. Met reden mögén wij zeggen dat dit leest buitengewoon goed gelukt is. Toeschouwers waren er In overvloed want in de ruime zaal bleef er geen enkel plas taken meer ter beschikking open. En wat de stukken betreft, zoowel drama als blijspel werden op meesterlijke wijze uitgevoerd. Daarenboven was het toon cel en de kloediug der spelers zoo sierlijk en juist dat wij waarlijk de voile schoonheid der stukken in volkomen mate konden genieten. Kort, wij kunnen niet genoeg onze tevredenheid uitdrukken en de vereeniging geluk wenschen over hetschoone feest van verleden Dinsdag. Zonder twijfel binnen 14 dagen ben ik weer op mijnen post: want ik heb vernomen dat op Zondag 27 September bet « Schoothondje der. Koningin - zal opgevoerd wordeD. en dat stuk moet ik zeker zien,want j dat ken ik,en ik weet dat het schoon is. Dus tot weerziens binnen 14 dagen. Een toeschouwer.
Ophoven — Werkliedenbond. — De tooneelavond van verl. Zondag heeft alle verwachting overtroffen. De* toeloop van volk was buitengewoon en wel in zulke mate, dat tientallen varüiefhebbers geen zit of stand plaats meer konden vinden. Hetdrama «De Verzoening» behaalde een buitengewonen bijval. Op heden Zondag, tweede opvoering van het welgevuld en aangevuld en aantrekkelijk programma. Al wie eenen aangenamen winteravond wil doorbrengen kome naar de Gildezaal.
288
De eerste wereldoorlog was ten einde. De moegestreden frontmannen likte hun wonden. Zij keken argwanend op naar het versnelde levensritme dat niet meer te stuiten leek. De frivole twintiger jaren waren aangebroken. De nieuwe pensioenwet, stemrecht voor vrouwen in gemeenteraadsverkiezingen, de wet van de "Drie Achten" (acht uren werken - acht uren slapen - acht uren ontspanning) werden een feit. De opkomst van de "Charleston" en de gekke vrouwenhoeden. Het volk stapte losser en vrijer door het leven dan ooit voordien. De parochieherder leek meer moeite te hebben om zijn schapen in de juiste baan te houden.
's Zondags had pastoor Hamoir op de preekstoel er zelfs een venijnige opmerking over. De arme man had bij de dorpelingen zodanig hun nieuwsgierigheid geprikkeld, dat de toeloop naar die voorstelling enorm was.
Een zelfstandige vereniging was er nog niet. Zo werd een passende gelegenheidsnaam gegeven aan iedere bestemming waarvoor de opbrengst voorzien was, zoals de Servatiuskring, de Vriendekring, Ernst en luim. Meestal waren het dezelfde spelers aangevuld met enkele vrijwilligers. DE TIJD GAAT SNEL, GEBRUIKT HEM WEL.
Het bouwen van de Gildezaal in 1920 bood meer mogelijkheden en daar werd dankbaar gebruik van gemaakt. Vroeger moesten ze het stellen met de meisjesschool of het herberglokaaltje van Mathieu FRANSSEN. Boven het podium van de Gildezaal was in keurig geschilderde letters een kernachtige spreuk aangebracht : "GEEN LAUWER WAST IN LAGER LUCHT". Inderdaad, zonder inspanning geen resultaat. Ook de toneelliefhebbers begrepen het zo, zij bleven niet bij de pakken zitten. Nog steeds onder de regie van Jan Vanmontfort werde volgende bekende stukken opgevoerd : De schouwveger en zijn lieveke - Robert en Bertrand - De Gemeenteraad van Rattendonck - Op Moeders Graf - Kroonprins en martelaar(1926) - Lode- wijk van Nevers Doden sta op(1930).
Gemengd toneel was nog steeds taboe. Slechte éénmaal heeft een meisje het lef gehad om samen met de mannen op te treden. Dat was in 1922 met het stuk "De schouwveger en zijn lieveke". Uitgerekend de dochter van de koster Trees DIRKX, die zich daartoe liet overhalen tot nieuwsgierige bewondering van de toeschouwers en grote ergernis van pastoor HAMOIR. 289
De oude garde hadden hun tijd niet in ledigheid doorgebracht. Hard geploeterd voor hun dagelijks bestaan, maar ook goed gelachen én veel potten gerstenbier gedronken. Het was oprecht mooi geweest. Maar er is een tijd van komen en gaan. Helaas, voor de oude garde was deze tijd van gaan aangebroken .
290
OPRICHTING "HAND IN HAND". In 1933 bood zich een groep dynamische jongeren aan, een kliek vrienden die besloten een zelfstandige toneelclub op te richten. De gekozen naam "Hand in hand", moest het symbool wezen van eendracht en samenhorigheid. De opbrengst van hun optredens zou bestemd zijn voor allerhande sociale doelstellingen . Met één hand op de schouder van de fanfare, die met het symfonie-orkest voor de nodige ambiance moest zorgen, voor en tijdens de pauze van de toneel avond. Ook mocht de nieuwe club gebruik maken van de inboedel. De andere hand lag op de schouder van pastoor VANDER HENST, die zijn herdelijke zegen had gegeven aan de gloednieuwe vereniging en .... zijn zeg had over de Gildezaal. Deze groep vrienden, die borg stonden voor de groei en bloei van hun kring waren : BERGHS Pierre (regisseur) - TEUWEN Jan BARTELS Gerard - HOEDE- MAEKERS André CREEMERS Mathieu - VERBEEK Jef - HAMAEKERS Jef - LEURS Albert - VANDEWINKEL Theo POUKENS Jules. Spelers die later aantraden waren : IGNOUL Mathieu - FRANSSEN Jef - COOLEN Albert HOEDEMAKERS René en Jean - CLOOTEN Jaak HORNICKX Mathieu - COOLEN Jean - SCHROOYEN Chris. Deze ambitieuze toneelclub bood ieder jaar twee tot drie vertoningen aan. Hun voornaamste stukken waren : Kruis op de heide -Pax(1934) - Ijzeren Hein(1935) - Het vierde Ge- bod(1936) S.O.S. Victrix(1937) - Offerande(1938) Het rechte spoor (met Gust VAN ESSER in de hoofdrol). In het tekstboekje van S.O.S. Victrix noteerde meester Berghs de volgende woorden : "1937. Beste opvoering van "Hand in hand". Het luchtschip Victrix dat neerstortte op het pakijs van de noordelijke ijszee. Die spelers waren Teuwen Jan, Hoedemakers Renë, Sleven Léon, Vandewinkel Theo, Leurs Albert, Hamakers Jef, Berghs Pierre, Bartels Gerard, Verbeek Jef, Hoedemakers André en Clooten Jaak.
291
Meester BERGHS. °1911 - +1987. (Verzameling : Jos Smeets). Dat zij humaan denkende mensen waren, bewijst de volgende aankondiging die in 1935 te Ophoven huis aan huis toekwam : "Aan de bevolking van Ophoven." Hartelijk dank. Dank voor de buitengewoon talrijke opkomst op zondag 8 december 1.1. Dank voor de menigvuldige blijken van sympathie en van waardeering voor ons pogen. Met Uw steun, dien we ten zeerste op prijs stellen, hebben we niet alleen de tamelijk hooge onkosten kunnen dekken, maar hebben we tevens eenige honderden franken kunnen ter hand stellen aan een zwaar beproefd, door ziekte geteisterd werkmansgezin van onze gemeente. Ons doel getrouw, willen we, ook in deze crisistijden, alle Ophovenaren in de gelegenheid stellen een aangenamer en zielsverheffenden avond door te brengen.
Daarom geven we op "ZONDAG 15 DECEMBER, te 6 UUR een 2de FEESTAVOND. met zelfde programma als Zondag 1.1. en dit aan de volgende voorwaarden : Prijzen der plaatsen : 3 en 2 fr. Fami1iekaarten tegen 5 fr. (geldig voor 3 personen). De opbrengst ten voordele van een behoeftig gezin onzer gemeente. De Tooneelvereeniging "Hand in Hand"
TONEELCLUB
Opvallend is dat geen titel werd opgegeven van het toneelstuk. Dit werd zeer bewust gedaan om de auteursrechten te ontduiken. Deze auteursrechten die dateren van 22/03/1886 waren nooit goed van de grond gekomen. Bij gebrek aan controlemiddelen lukte het nogal gemakkelijk op de boerenbuiten om daaraan te ontsnappen. Crisis, mobilisatie, de tweede wereldoorlog, het volgde elkaar in snel tempo op. 1941 zal voor de toneelvereniging betreurenswaardige gevolgen hebben. Het toneelstuk "eert uw vader en uw moeder" dat zou opgevoerd worden ten gunste van de krijgsgevangenen van Ophoven, werd tijdens de repetitie plotseling onderbroken. De sfeer was verpest. De vriendschap, die er eens was, moest plaats ruimen voor politiek onbegrip. Twee partijen die lijnrecht tegenover elkaar stonden wegens hun politieke overtuiging. Vrienden die amper een jaar geleden het samen zo goed konden stellen, waren nu vijanden. Op de eerste bladzijde van het tekstboekje staat laconiek geschreven : 1941 - Einde van de toneelclub : "Hand in hand". Niet opgevoerd. "WIT" contra "ZWART". Die oorlog had diepe wonden geslagen in de harten van de mensen, waar jaren later de littekens nog duidelijk zichtbaar waren. "Eert uw vader en moeder", van Walter HAGEVELD, een pracht van een titel, maar met een bittere nasmaak. Voor Ophoven een historisch stuk, dat nooit werd opgevoerd.
HAND IN HAND OPHOVEN (wordt vervolgd)
Jos SMEETS.
292
De avond voor de Gulden mis Het was dinsdag, 17 december 1897, "de avond voor de Gulden Mis". Dat wisten alle dorpelingen: kwatertemperdag vóór Kerstmis. Dan is er een vroege, plechtige mis ter ere van O.L.Vrouw, een bijzonder krachtige, zoals van oudsher geweten is. En dan is de kerk goed gevuld. Ook in Beek, in Stramproy, en in Molenbeersel. Maar na de mis bleven de mensen staan. Druk en veel pratend. Want enkele uren te voren was er iets verschrikkelijks gebeurd. De Broekmolen is nu gerestaureerd en wachter Kusters laat op zondagen de schoepen van het rad het glinsterende water rondwielen. Men staat dan op het brugje en hij nodigt U uit "eens naar het buitenland te gaan", vanuit Stramproy. Dat kunt gij doen door op de brug een paar meter op te schuiven naar rechts. De beek vormt de grens. Het is nu een aardigheidje.. Dat was het niet toen Dirk "Flesser", die eigenlijk Theodoor Creemers heette, maar die op de boerderij "bij Flessers" woonde, onder Stramproy, vee verkocht aan Graadje Hools uit Beek. Hollands vee was gereputeerd en Theodoor had een goede stal.De levering aan de boer van Beek zou wel wat lastig gaan : het vee moest over de grens gesmokkeld en Theodoor dus ook mee, in nachtelijk uur. Dat hoorde er in die streken nu eenmaal bij. Het was al dikwijler goed gegaan. Dus was het druk bij hem in de late uren. Het vee werd geleid en zij trokken met z'n vieren op weg naar de grens: Theodoor, zijn broer Kuubke, Graadje Hools en een Kempenaar, die "onbekend" is gebleven. Door wuifde zijn vrouw Kaat Dreessen even tot morgen. De vijf kinderen lagen in bed. Jacobus Snijders van Stramproy vertelt ons in zijn "Aantekenboek" hoe het verder ging:
293
Zij kwamen met de twee koebeesten aan de Broekmolen, passeerden daar de brug om zo door het Broek en de bossen naar Beek te trekken, naar "de drie heuf", waar Graadje woonde. Jacobus vertelde ons filosoferend: "Met honderden werden de beesten binnengesmokkeld, maar de kruik gaat zolang te water tot zij eens de hals breekt". Een paar honderd meter op Belgische bodem, bij de duiker, lagen een zestal Belgische kommiezen in hinderlaag. Smokkelaars en kommiezen "kwamen in aanraking". Er werd geschoten Met geweer en met revolver. Zegt men toch. Zoals men zegt dat de smokkelaars het vuur zouden geopend hebben. Men beweert dat Graadje erbij was met zijn dubbelloopsgeweer. Men zegt dat Graadje niet min was. Men zegt, men zei zoveel, veel... Maar zeker is dat Door Creemers bleef liggen. Geschiet, geroep, gevloek. Het werd gehoord in de hele buurt, vooral op de molen. Maar Door stierf daar in het Broek. De volgende dag, de dag van de Gulden Mis, hebben ze hem met de kar naar Molenbeersel gehaald. Daar kwam het gerecht. Daar zag Kaat haar man terug, die al in de kist lag, erg mismaakt in zijn gezicht, "de ogen bijna uit het hoofd", een schot in de rug, handen en vingers gekwetst. Het lijk werd vrijgegeven en hij werd thuis, in Stramproy, begraven. Een van de koeien was in het been geschoten. Ook die hebben ze naar Molenbeersel gebracht. Broer Kuub en de twee anderen waren gevlucht. Graadje Hools werd later opgepakt.
Met de geheime sympathie van de dorpsmens die anti-kommies is, weet onze Jacobus nog van alles te vertellen over die zaak: hoe de vrouw en anderen op "stil verhoor" zijn geweest. Hoe de smokkelaars zich -volgens de kommiezen-hevig moeten verzet hebben en hoe er, als "zelfverdediging" werd teruggeschoten. Hoe men bij het lijk geen vuurwapen heeft gevonden, alleen een gewone stok. Hoe de gerechtelijke lijkschouwer verklaard zou hebben dat de verslagene slechts één schot in de borst zou ontvangen hebben, hetwelk onmiddellijk de dood zou ten gevolge hebben. En, daar het hoofd zwaar verminkt was, moet die verminking op het lijk gepleegd zijn. Het liep, zoals te verwachten was, uit op een sisser. Men moet maar niet smokkelen. Maar hoe het bovenstaande ook moge zijn: het hiernavolgende is maar al te echt: op 6 mei 1899 vermeldt de krant "Het Kanton Weert": "Op een nader te bepalen dag te Stramproy ten herberge van Jacobus Creemers "Café Hartenaas", in het Heyeroth, ten verzoeke van de echtelieden Jean Linssen en Catharina Drees, eerder weduwe van Theodoor Creemers en kinderen, zal notaris Goyarts te Weert publiek verkopen ingevolge bevel gegeven door de arrondissementsrechtbank van Roermond bij beschikking van 25 mei uit onverdeeldheid te geraken de vruchtbare en schoon gelegen boerderij genaamd "bij Meyerse" benevens de gronden afkomstig van wijlen Jacobus Creemers en Maria Gijzen groot tezamen 7 Ha 43 A 05 Ca".
En onze dorpskenner doet dit uit de doeken : "Maria Gijzen huwde met Jacobus Creemers (van Bobberte) en zij kochten de boerderij "bij Flessers". Hun kinderen waren: drie jongens en twee meisjes: Catharina, Theodorus, Marti- nus, Jacobus en Johanna. Theodorus (of Dirk) huwde met Kaat Dreessen (Huiskes) uit Bocholt. Zij kochten "bij Meyers" en kregen vijf kinderen. Hij werd doodgeschoten. Nu verkocht de vrouw de boerderij aan Cornelis Rutten voor 900 gulden, een SPOTPRIJS. Ze huwde weer met Jan Linssen ("Zevers Peter") van Molen- beersel en ging in Pruisen wonen". De kindertjes waren de grote dupe. Donaat SNIJDERS. Jac. VAN DAEL.
294
VAN KESSENICH F.C. TOT BLAUWVOET V.V
In 1939 werd er op de "Luie hoek" bij Willem DEBEN-VAN RATINGEN heel toevallig overgegaan tot het oprichten van een voetbalploeg. Na 1940 sloot de vereniging aan bij de K.N.V.B. Het bestuur bestond onder andere uit Jules VANVUCHELEN (voorzitter), Willem GIELEN (schatbewaarder), Hubert G0RISSEN en Mathieu HENKENS. Een der grote pioniers ,Jacobus RUTTEN, werd ere-voorzitter. Hij overleed op 5 juni 1943 op 25-jarige leeftijd. Spelers uit die tijd waren : Pierre GIELEN (doelman) ,Jim PAREDIS Jaak GIELEN, René NARINX, Manille NARINX, Harry NARINX, Harry NARINX (HOUTMORTELS), Albert MICHIELS, Mathieu RUTTEN, Martinus NAUS, Antoon HENKENS, Martinus TILMANS, Louis PLESSERS, Jef WULS, Jozef JANSSENS (ontvanger douane). De lokaalhouder was Mathieu KNIPPENBERG (bij de "Knip").
295
Onder de oorlog was het voetbal in Kessenich een heel evenement. De supporters kwamen talrijk op en er werd veel plezier gemaakt ! De inkom bedroeg mogelijks 5,-fr. Wanneer de naad van de lederen bal los was, dan werd die wel eens genaaid door "pekdraad", door moeder NARINX (van de "beugelbaan"). De kleuren van de voetbaluitrusting waren blauw en wit. Daar in de oorlog niets wasecht was, liepen de kleuren nogal eens doorheen maar na enige wasbeurten bekwam men een hemelsblauwe kleur. Enkele spelers die niet van het dorp waren dienden aangezocht om mee te spelen met de belofte van brood of tarwe (alles was toen op de bon). De voetbalschoenen waren akkerschoenen waaronder men stukjes leder klopte. Het voetbalplein was gelegen achter "Sander Teunke" (boerderij PARREN, Meierstraat). Alvorens een wedstrijd te spelen dienden de koeievlaaien eerst verwijderd te worden. Het plein liep bergaf, zodat het niet gemakkelijk voetballen was. Onder de oorlog reed men met de fiets met opgelegde of volle banden naar het terrein van de tegenspeler. Over de kasseien geraakte men al danig dooreen geschud als men toekwam. Het "masseren" gebeurde door het plaatselijk vrouwvolk (de schonen) in de kleedkamer. Bij koploper BREE werd er eens gewonnen met 0-1. Veel koppen werden er anders niet gebroken, maar dit was ook niet zo erg, vermits men niet meer van afdeling kon zakken. Uit het klubliedje :
"... achter Sander Teunke ligt het voetbalplein, dae speelde die van Kèsing die spelen toch zo fijn en es die van Ophoven kommen op oos plein, dan kriegen die een pil van vieftijn-ein met Van Vuchelen neven het plein (2x).." Na de oorlog werd de ploeg ontbonden en het zou tot 1964 duren tot er een nieuwe voetbalploeg werd opgericht die zou aansluiten bij de K.N.V.B.
Bovenstaande inlichtingen werden ons verstrekt door René NARINX.
BLAUWVOET V.V.KESSENICH. In 1964 werd Blauwvoet V.V. Kessenich opgericht. Men startte in de gewestelijke reserven. Het voetbalveld werd opgericht op Sweversveld. In 1965 werd gestart in de derde provinciale. In 1974 degradeerde men naar de vierde provinciale bij de oprichting van deze afdeling. In 1978 werd de vereniging een V.Z.W. en men promoveerde naar derde. In 1984 zakte men opnieuw , maar een jaar nadien promoveerde men opnieuw naar derde waar Blauwvoet nog steeds speelt. In 1977 wou het Gemeentebestuur het voetbalplein onteigenen om er een nieuwe woonwijk in te richten. In 1984 werd de nieuwe akkommodatie ingehuldigd langs de toekomststraat. Blauwvoet viert op 21 juli het 25-ja- rig bestaan.
Een brochure over de historiek werd huis aan huis bezorgd in Kessenich. Ze kan ook ingezien worden in ons documentatiecentrum. 296
Foto: inwijding van het nieuwe lokaal.
klublied BLAUWVOET V.V. Spelers met een mooie voetbal onder Blauwvoets naam, Voetbalspel is onze leuze, doe geen schand' daaraan. Daarom zijn wij Kesingenaren hou die stand steeds hoog. Hou steeds uwe klub in ere, dat zij bloeie voort. Zie de keeper op zijn post staan hoe hij alles houdt. En het fiere, stoere backpaar, zij begaan geen fout. En de halfjes slaven zwoegen, ze hebben toch zo'n jool. En de vlugge aanvalslinie maken goal op goal.
297
Hebben wij na moedig kampen zegepraal behaald, zingen wij met vol' akkoorden dat ons schot nooit faalt. Met het fraaie ereteken op de borst gespeld, trekken wij met vreugd in d'harten van het voetbalveld, trekken wij met vreugd in d'harten van het voetbalveld.
PASTOOR SAESEN OVER SINT-VIKTOR EN DE LATERE LEMMENSMOLEN VAN FRANS VERBEEK. (In verband met het kerkvenster, gegeven door Fr.Verbeek, bouwer van de molen alhier (1856) en eerste molenaar, met afbeelding van St.-Viktor + molen erin.)
Een jaar later komt hij terug naar Rome, niettegenstaande de moeilijkheden van de bezetting. Hij sterft hier in 1087. N.B. Viktor van Marseille, patroonheilige van de molenaars, was iemand die eenzaamheid en geestelijk leven verkoos boven de uiterlijke dingen.
1. Vanwaar die afbeelding van St.- Viktor met molen in dat raam ?
St.-Viktor is niet de patroon van de molenaars (dat is de H.Arnoldus, de H.Jacobus de Meerdere en de H.Martinus). De Heilige Martinus, patroon van de kerk en de parochie, dus reeds verschillende malen afgebeeld in de kerk, vooral dan om zijn meer bekende daad van naastenliefde waarbij hij zijn mantel deelde met en arme. De Heilige Arnoldus en Jac. de Meerdere zijn hier minder gekend, althans in betrekking tot molens. Herinnering aan een familielid dat Viktor heette (molenaar ?). 2. Welke Viktor is bedoeld ?
Van de drie heilige pausen die Viktor heetten, zou Viktor III dan nog het meeste kans hebben misschien : van adel geboren in Beneventum (Italië) in het jaar 1027. Hij wilde kluizenaar worden, maar zijn familie was er tegen en haalde hem terug. In 1049 echter vertrok hij toch naar het klooster als Benedictijn, waarna hij verhuisde naar een eiland om meer van de eenzaamheid te kunnen genieten. Hij werd teruggeroepen naar Monte Casino (het moederklooster van de Benedictijnen, wat door de H.Benedictus zelf gesticht werd). Vervolgens werd hij tot abt van dit klooster uitgeroepen, wat hij 30 jaren leidde, en tot zeer hoge bloei bracht zowel op geestelijk als cultureel gebied. In 1059 werd hij tot kardinaal gekozen, in 1086 tot paus, waarna hij zich opnieuw terugtrekt in eenzaamheid..
Ook bestaat er de mogelijkheid dat de Heilige Viktor wordt bedoeld, Romeins officier die in de garnizoenstad Xanten (dicht bij Kevelaer) de marteldood onderging in 362.(In 1862 dus).Deze persoonlijkheid was zeer vereerd in Xanten, hij was namelijk patroonheilige van de kathedraal (mogelijk een molen ?). De heilige Viktor in het vensterraam is gekleed als Romeinse officier (met enige aanvulling) met zwaard en palmtak (het symbool van de marteldood). Waarschijnlijk heeft een bezoek aan Xanten, bij een bedevaart naar Kevelaer, dat bij velen herhaaldelijk op het programma stond, er de aandacht op gevestigd, vooral als er een viktormolen zou geweest zijn ? 298
Want hij had een schone grote familie, behoorde tot de notabelen van het dorp, maakte het zeer goed en kon zich rustig de luxe permiteren om een duur brandraam te geven als blijvende getuigenis. Viktor = overwinnaar ? (Si non ë vero, beno trovato, zouden de Italianen zeggen). Het is niet uitgesloten dat er andere historische omstandigheden van meer persoonlijke aard hebben meegespeeld. Bijvoorbeeld een zinspeling op de betekenis van de naam zelf : Viktor = overwi nnaar. Volgens het overlijdensbericht was Frans Verbeek bij zijn dood in 1882 ( 01832) vijftig jaren oud. De molen is gebouwd in 1856, denkelijk na het huwelijk dat voor die tijd eerder vroeg dient genoemd, vooral als hij niet dadelijk er na ermee begon. Was hij mogelijk van gegoede afkomst (rijke molenaars?) dan is het niet uitgesloten dat hij thuis niet veel steun vond bij zijn plannen, of zelfs tegenwerking, en dat meerderen hem uitlachten? Vooral na de afscheiding van 1830 keken denkelijk heel wat Hollanders, nog meer dan nu, vanuit de hoogte op de Belgen neer. Vooral als het dan ging over een "gehucht" dat onlangs pas gemeente geworden was, en vroeger slechts een "stuk van Neeritter en Kessenich" was. (Men spreekt hier van het dorp Hunsel). Vroeger waren die beide machtiger, maar door de afscheiding hadden ze zeker van hun pluimen verloren; Neeritter is nu "gemeente Hunsel", dus ging het om een verloren stuk van Neeritter, verdwaald over de grens ergens aan een kruispunt, en dat met zijn ongeveer 800 inwoners niet veel ontzag zal hebben bijgebracht. Integendeel. En dat men (vooral als begoede molenaarszoon?) het daar gaat zoeken en menen te vinden ? En in 1869, toen het raam geplaatst werd, kan hij denkelijk wat fier getuigen dat hij "het gehaald heeft", wat anderen moeten toegeven.
299
Zeker heeft hij toen niet gedacht dat men in 1971 met heel de familie, ongeveer 200 personen, de heuglijke gebeurtenis zou vieren en gedenken. "En de boer...hij ploegde voort". Ook de molen maalt voort. Wel niet meer onder dezelfde naam en op eigen kracht van de wind (wie kan er tenslotte van de wind alleen leven?) maar ze werkt nog. De molen is in elk geval één van de voornaamste en zeldzame bezienswaardigheden van Kinrooi, en dient als toeristische attraktie misschien verdedigd en beschermd. Voor de molen (en voor alle betrokken familieleden hier) AD MULTOS ANNOS ! Aantekeningen door Pastoor SAESEN.
Sint-Viktor wordt algemeen als de patroon van de molenaars beschouwd. Vele molenaars noemden hun zoon "Viktor" naar hun patroonheilige. De Lemmensmolen staat dit jaar weer in de belangstelling omwille van het feit dat de "Buurtschap Lemmensmolen" 10 jaar bestaat en niet in het minst omwille van de restauratie van o.m. kap en wieken. Op 17 en 18 juni 1989 stond de molen weer in feeststand om de "Molenfeesten" aan te kondigen
Werner SMET.
Een derde soort familienamen zijn de namen die verwijzen naar een ambacht, stiel of bekleed ambt. Deze zijn in de steden uiteraard veel talrijker dan op het platteland waar- haast iedereen "akkerman" was. We noteren bij ons :
Akkermans
Sakkers Beckers Brouwers Brauwers Beylmakers Sours Cremers Craemers Cuypers Kupers Debrauwer Deckers De Sutter Custers De Backer De Clercq Deruytter Fiddelaers Geboers Hoedemakers Jegers Kurvers Kastelijn KI erkx Mulders Mulkens Meul eneers Koopmans PIuymakers Pelssers Rama(e)kers Schepers Schippers Snijders Schreurs Smeets Smet Smeulders Schoenmakers Smits
de gewone benaming voor boer. Men vindt vrouwelijk dikwijls "akker- mei sje". bakker idem brouwer idem bijlmaker boer rondreizende koopman idem kuiper idem brouwer strodekker kleermaker of schoenmaker koster bakker klerk of bediende rui ter vedelaar, speelman boer hoedemaker jager korver, mandenmaker herbergier kl erk mulder, molenaar idem idem koopman kussenmaker vel 1enbewerker radmaker scheper, schaapherder schipper kleermaker idem smid idem des molenaars schoenmaker smid
Smolders des molders Schoolmeesters schoolmeester Swagten des wachten, politieman Timmermans Vleeschouwers Veugelaers Vissers Vosters Wagemaekers Wenmakers Wevers
timmerman beenhouwer vogelaar, vogelvanger vi sser houtvester, boswachter wagenmaker wanmaker wever
(vervolgt) FILOLOGUS
300
- Volkskundig Boeket/red. E.Tielemans Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut. 1986.- 56p. ISBN 90-71104-02-8 - Volkskunde in Limburg nu!/A.Neu, H.Thewissen en E.Tielemans. Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut. 1986.- *32p. - Limbricht/John van Zuylen. Utrecht : Matrijs.-il1. (Matrijs Kijkgids;2) ISBN 90-70482-42-8 - Volksgeneeskunde in Limburg : een bi bliografie/E.Tielemans. ,Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut. 1986.- 120p. . ISBN 90-71104-011-X - Gebruiksemai1/S.Top. Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut (et.al.) .-i11 . (Volkskultuur in Limburg : 1) - Volkskundige curiosa uit Limburgse Musea/S.Top en E.Tielemans. Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut. 1988.- 31p. (Volkskultuur in Limburg : 2) - Het kerstgebeuren in prent en beeld Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut. 1988.-23p.- ill. (Volkskultuur in Limburg : 3) Verzameling : Alfons Claes. - Limburgse Volksverhalen in woord en beeld/E Tielemans en S.Top. Limbricht : Limburgs Volkskundig Instituut. 1989.- 47p.-i11. (Volkskultuur in Limburg : 4) - Jaarverslag 1983. Brussel : Koning Boudewijnstichting, 1984.- 67p. - Jeugdvoetbal in de Maaskant/ Engelbert Repriels.
301
- Kaderbehoeften in de sportverenigingen/Leo Cardinaels. Kinrooi : 38p. - Het Lager onderwijs in Heel en Panheel van 1830 tot 1932/M.J.A. Cuypers Janssen. Heel : Cuypers-Janssen, 1978.- 1lip. ill. - Gemeentegids voor Stramproy. Stramproy : Gemeentebestuur, 1987.- 72p. : ill. - Lokale besturen als hefboom van welvaarts-en welzijnsbevordering : de economische toestand in Limburg. Hasselt : Provinciebestuur, 1988. 134p.-ill. - Sociaal-Economische studie van een gemeentelijke fusie : de nieuwe gemeente Kinrooi/Jean Gielen. Leuven : Katholieke Universiteit, 1977.-178p.:i11. Eindwerk. - Het scheepvaartmuseum (Steen Antwerpen)/ samenstelling J.Van Beylen en A. de Vos.- Antwerpen; de vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum; 1981.- Cours de Géographie/ J.Dupont.- Paris; Librairie Vve. Gh. Poussielgue, 1902.- Naar school in Ittervoort/ Peter Roost. Ittervoort, 1989.- 108 p.:i11. - Maasbracht: tussen stoffige steenkool en schoon gewassen grind/ Jac. Linssen.1986.- 192 p.:i11. - De kerkschat van de Sint-Catharina kerk te Maaseik/ M.Hendrickx en W.Sangers.1963.- 75 p.:i11. - Officiële gids voor de gemeente Zundert/ m.a. - Zundert; gemeentebestuur, 1979.-
- Mönchengladbach München : Josef Blihn, cop. 1987. - 175 p. : i11. + foto's. Tekst in Frans, Engels en Duits.
- Jette en Ganshoren door de eeuwen heen / R. van den Haute en F. van Bel 1i ngen. Brussel : Heemkring Graafschap Jette, 1976. - 35 p. : foto's.
- Albrecht Rodenbach en Limburg / Donaat Snijders en Staf Vermeire. Neeroeteren : Kultuurkring , 1980. 118 p.
- Brussel voor 400 : Romeinse aanwezigheid te Brussel en omgeving. Brussel : Heemkring Graafschap Jette, 1989. - 45 p. : ill. Catalogus.
- Weem kintj ze nog : ein verzameling rojer weurd / Lei Steijvers. Stramproy : Lei Steijvers, cop. 1989. 119 p. : i11. - Liederen en gedichtenbundel / Gertrudis Laveaux. Kinrooi : Laveaux. - As door de eeuwen heen / C. Winters. As : Sint Aldegondiskring. - 19 p. - Gedenkboek 26 mei 1989 : Gewestelijke Bouwmaatschappij c.v. Ons Dak. Maaseik : Ons Dak, 1989.
- Monumentenzorg ieders zorg : verenigingen zetten zich in voor monumenten 1987/1988. Brussel : Koning Boudewijnstichting, 1988 . - 68 p. : foto's. -Verenigingen zetten zich in voor monumenten : 27 projecten voor het behoud en de herwaardering van ons Bouwkundig Erfgoed. Brussel : Koning Boudewijnstichting, 1986. - 63 p. : foto's.
- Gids gemeentebesturen Limburg / M. Reynders en W. Vananderoye. Hasselt : Liso, 1977. - 127 p. - Brabantse wind- en watermolens : kadastergegevens : 1835 - 1980 / Herman Holemans. Kinrooi : Studiekring Ons Molenheem, 1989. - 48 p. : foto's. - Echter Landj : heemkundige bijdragen over Echt en omgeving. Echt : Heemkundevereniging Echter Landj, 1987. - 232 p. : foto's. 90 800 153 1 8 - Bulletin XXI : Vadecum ter bescherming en onderhoud van het kunstbezit / Jacqueline Folie. Brussel : Koninklijk Instituut voor het kunstpatrimonium, 1987. - 133 p. : foto' s. ISSN 0085 1892.
OPENSTELLING DOKUMENTATIECENTRUM
Het bestuur besliste dat ons documentatiecentrum iedere eerste zaterdag van de maand zal opengesteld worden van 13.00 uur tot 17.00 uur. Tijdens deze zaterdagen is het mogelijk opzoekingswerk te doen, publikaties uit te lenen... en mee te helpen aan het verder ordenen van ons heemkundig bezit. Gelieve nota te nemen dat het documentatiecentrum niet geopend zal zijn gedurende de vakantiemaanden juli en augustus. Onze eerstvolgende archiefnamiddag zal doorgaan op ZATERDAG 2 SEPTEMBER 1989. Hopelijk tot dan ! Documentaliste. Martine Dryvers. 30?
IN M E M O R I A M
Afscheidsrede door raadslid Theo Schoofs.
Gewezen schepen en gemeenteraadslid
Het is tevens onbegonnen werk de ontelbare initiatieven op te sommen waarbij Thieu op gemeentelijk, inter- kommunaal en zelfs provinciaal vlak betrokken was. Tijdens zijn verdienstelijke bestuursperiode als schepen, raadslid, afgevaardigd beheerder en kommissaris, kwamen een aantal prachtige realisaties tot stand zoals de bouw van scholen, sporthallen, veilig dorpsplein, fraai kerkplein en vooral de woonwijk Zielderveld- en Natterveld.
M A T H I E U
T E U W E N
Hij was 18 jaar Schepen van de Gemeente Kinrooi, gemeenteraadslid, zaakvoerder van de N.V. Zakenkantoor Teuwen, lid van meerdere verenigingen. Geboren te Kinrooi op 18 juli 1924 en in de Heer overleden te Kinrooi op 5 mei 1989 gesterkt door de zalving der zieken. Afscheidsrede voor gewezen schepen en gemeenteraadslid Mathieu Teuwen door Burgemeester Hubert Brouns
Met Mathieu Teuwen verliest vooral de deelgemeente Kinrooi één van haar woonmeesters. Het volstaat te herinneren aan de uitbouw van de sociale woonwijken Zielder- en Natterveld, de vele infrastruktuurwerken en de bouw van de basisschool om zijn grote verdiensten als mandataris van en voor zijn geliefde gemeente Kinrooi aan te tonen. Een heel bijzondere gave van de overledene was zeker zijn talentrijke vertelkunst. Vaak zorgde hij door zijn gevatte fijnzinnige tussenkomsten, tijdens drukke en spannende vergaderingen, voor de bevrijdende ontlading. Het best kwam deze kwaliteit tot uiting tijdens ongedwongen onderonsjes. Eenmaal aan het woord was hij onstuitbaar. De anecdoten, de echte of verzonnen verhaaltjes bracht hij moeiteloos en aan een niet te evenaren tempo. Alles werd zo fijn geplaatst, zo geraffineerd gebracht en begeleid met gebaren, intonaties en gelaatsuitdrukkingen dat het eenvoudigste vertellinkje uitgroeide tot een schitterend beeldverhaal. Ik ben ervan overtuigd dat juist deze eigenheid van Mathieu voor U allen een van de mooiste herinneringen zal blijven.
303
Thieu heeft enorm veel gedaan voor "de gewone man". Dit deed hij nauwgezet, hiervoor was hem niets te veel. Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat was hij hiervoor in de weer. Met kwinkslag en een humoristische noot zette hij zich door de problemen heen en stond hij ten dienste van onze bevolking. Deze ingesteldheid was een mooie erfenis van zijn vader "Riek de Smeed". Thieu was een man die nooit vergat dat hij een zoon was uit het gewone volk. Hij was zeer begaafd. Hij had een klaar inzicht en was een graag gezien figuur. Met zijn rijzige gestalte, zijn joviale omgang, met zijn zin voor ironie en relativeren, was hij de politicus zoals vele Kinrooienaren dat wensen. Laten we echter niet vergeten dat achter deze profielschets een heel goed hart schuilging... (Uit: Gemeente-Info Kinrooi Jrg.6 nr.7 mei 1989).
Op 31 maart 1989 huwde Jo Laveaux met Liliane Kunnen. Jo is lang vrijwillig en gratis medewerker geweest in ons dokumentatiecentrum. Liliane was en is leidster van de V.V.V. in de dagelijkse praktijk. Het werk deed deze jonge mensen elkaar kennen. De liefde deed de rest. Het moge ze heel, heel goed gaan.
304
BIJ EEN EVEN "AFHAKEN" meer schijn dan werkelijkheid. De "veurzitter" was al vroeg gemoeid met de geboorte van een tenslotte blij verwachte baby: de "Geschied- en Heemkundige Kring "Het Land van Thorn". Het zestien jaar lang Neeroeterenaar zijn (1964-80) was daar zeker niet vreemd aan. Neeroeteren hoorde immers eeuwenlang tot het "Land van Thorn" en dankt nu nog zijn overrijke beeldenschat in de door het stift begunstigde kerk aan de edelmoedigheid van de abdissen. Het is daar ook nog geweten. Voorts is hij er altijd van overtuigd geweest dat die scheiding in 1839 een "ongeluk" is geweest. Dat mensen toch wel een beetje uit elkaar haalde waar dat nergens voor "nodig" was. Daarbij dan nog het verheugende feit dat er aan heemkunde wordt gedaan op al onze "grenzen": in Hunsel, in Stramproy, in Maaseik, in Neeroeteren en noem maar op. De nieuwe kring werd, na uiteraard heel wat voorbereidend werk, ter doopvont geheven op 20 mei 1985: datum van de officiële "oprichting". Er werd al vlug gevraagd of er zo mogelijk ook een paar bestuursleden zouden kunnen gevonden worden aan de andere kant van "de streep". Jawel, het werden Mathieu Kunnen en onze voorzitter. Van "vergaderen" kennen ze daar wel iets, onze buren. Het werd menige avond. Er kwam onder anderen een "Mededelingenblad" voor de aangesloten leden tot stand, aanvankelijk nog naamloos, later "De Kroed- wes". Er werd heel veel gepland, zoals dat gaat en zoals wij dat ook wel kennen. Kleine momenten, een "jaarboek", lezingen, reizen, uitstapjes. Onze twee zogenaamd "Belgische" leden hebben aan dit alles vlijtig meegedaan, zo mogen we wel zeggen. Overig- van harte. En wij van onze kant kregen er ook mee op onze studiereizen. Zo hoort het ! _______________ __ 305
Zoals sommigen Van U bekend, werd de voorzitter op 14 augustus '87 zwaar aangereden. Met zo te zien blijvende gevolgen., waar hij "mee moet leren leven" zoals dat mooi heet. Jawel. Hij heeft, wel noodgedwongen, weer hier en daar moeten afhaken. (Zijn mond en zijn pen staan nog niet stil.) Op 3 oktober '88 diende hij te Thorn ontslag in, met de opmerking erbij dat hij wel nog karretjes wil trekken (zoals hij al deed in "De Kroedwes"). Op 13 maart van dit jaar werd hij gehuldigd als "erelid". Hij hield zijn docerende vinger daar nog eens omhoog in Thoêr. En hij strompelt er, gidsend, nog wel rond. Dat niet.
LIDMAATSCHAP en LEDENWERVING Koken kost geld ! Dat heeft onze sekretaris en wellicht nog meer onze "penningmeester" (wat een mooi woord..die "penningen", beetje bij beetje., want grote sponsors, zoals men dat hedentendage noemt, hebben wij (nog) niet .. Het is ook niet zo erg, eigenlijk, als alle leden maar willen inspringen .. Kleine beetjes maken een groot !) Dit maar om u zonodig nog eens eraan te herinneren dat wij uw lidmaatschapsbijdrage ofwel al hebben ontvangen, ofwel nog verwachten (beter laat dan nooit..) Het is, zoals al meer aangekondigd: en voor deze 8° jaargang waarmee dit dubbel nummer start: GEWOON LIDMAATSCHAP : 350 fr. STEUNEND LID : 500 fr. BESCHERMEND LID : 1000 fr. U weet allicht dat wij bijzondere inspanningen (en geld) gebruiken voor al onze missionarissen/ ontwikkelingshelpsters en -helpers. Wij vinden dat niet meer dan billijk en "juist"., waar wij zoveel DOEN waarin wij soms tekort schieten.. De porto-onkosten rijzen nu toch wel even de pan uit. U weet ook dat u vorige jaargang niet minder dan 258 bladzijden lektuur kreeg voor uw geld. Dat betekent in waarheid een fors "jaarboek" zoals sommige kringen er een uitgeven, maar dan voor heel wat meer geld.. Wij "stoefen" niet op de goede reputatie van ons tijdschrift in binnen- en buitenland, maar zijn er toch fier om. Ook om de degelijke vormgeving. Om dit te kunnen hebben wij ons weer nieuw materiaal aangeschaft. Wij menen als een der oudste verenigen die over de vijf dorpen heen werken een beetje aanspraak te mogen maken -ten bate van alleman uit onze gemeente, en daarbuiten - op enige tegemoetkoming vanwege de gemeente = gemeenschap (wat al eerder gebeurd is trouwens) en op uw leden-goedwilligheid, voor zover gij dat kunt en wilt.
Dank aan onze beschermende leden (=lidmaatschapsbijdrage van 1.000,-fr) en onze steunende leden (= bijdrage van 500,-fr). Wij noteerden als beschermende leden : C00LEN Gaspard, Ophoven. DOMEN Jef, Molenbeersel. HOEKEN Jean, Molenbeersel. KOOLEN Chris, Kessenich. NIJS-REYNDERS, Ophoven. Wij noteerden alvast als steunende leden: AENDEKERK L.J.J., Klimmen. ARECHTS Gerard, Genk. BAENS Hubert, Molenbeersel. BAENS Léon, Molenbeersel. BAKKERS Pieter, Kortrijk. BOSMANS Théodoor, Kinrooi. BRAL Léo, Molenbeersel. BROUNS Hubert, Kinrooi. BRENTJENS Celina, Tongeren. DIRKX-VANDEWINKEL,Gei sti ngen. HENKENS-DIEBEN, Geistingen. HEYMANS, Kinrooi. HOUBEN Antoine, Molenbeersel. JANSSEN-BAENS, Kinrooi. JANSSEN Frans E.H.,St.Katelijne-Waver. JANSSEN René, Molenbeersel. KUNNEN Mathieu, Molenbeersel. KUNNEN Eric, Molenbeersel LEMMENS H., Londerzeel. MEERTEN Willy, Kinrooi. NARINX Renier, Kessenich. NAUS Pierre, Kinrooi. NEYENS Henri, Kinrooi. PURNOT-REYNDERS, Ophoven. RUTTEN Wim, Kinrooi. ROYENS-SMEETS, Kinrooi. SMEETS Mathijs E.H.,St.Katelijne-Waver SCHOOFS Theo, Kinrooi. SOONS-DIEBEN, Kinrooi. SOORS Léon, Zonhoven. VAN VALKENBURG, Breda. VAN ESSER Jaak, Kinrooi. VANDEWINKEL Jef, Molenbeersel. VANUMMISSEN Jacques, Brasschaat. VAN IMMISSEN H. (E.H.),Genk. VERBEEK Mariette, Kinrooi. VAN KERKOM W., Brussel. VRINSSEN Henri, Molenbeersel. WIEERS J., Kinrooi.
306
STUDIEDAG NAAR SINT-TRUIDEN . Op zaterdag 3 juni had onder de auspiciën van het POSTUNIVERSITAIR CENTRUM LIMBURG en het LIMBURGS VOLKSKUNDIG CENTRUM een studiedag plaats over de historische en volksculturele aspecten van de markt. Als lokatie werd voor St. Truiden gekozen omwille van de eeuwenoude en momenteel nog zeer uitgebreide en ruim bekende markt. Een drietal sprekers waren ingeschreven met als eerste : Drs. J.A. van de Velde met een voordracht : "De Markt een levendige Wereld". De markt is een plaats waar mensen samenkomen om handel te drijven. Vooral in de Middeleeuwen nam de markt de centrale plaats in bij de samenleving. Ze had niet alleen een economische functie nl. het uitwisselen van waren - maar ook een politieke funktie, omdat rondom het marktplein het stadhuis, kerk, kloosters, heiligdommen gevestigd waren. Men bouwde zelfs grote markthallen. De huidige vorm van de markt is vooral op de detailhandel gericht, maar in de Middeleeuwen werden ook massa-goederen verhandeld, waaruit zich onze hedendaagse veilingen ontwikkeld hebben.. Tegen het einde van de 19e eeuw gingen de winkels steeds meer de detailhandel overnemen. Ten gevolge van de Industriële Revolutie gingen de mensen verder uit het centrum wonen en de detailhandel, in de vorm van winkels volgde hen. In het begin van deze eeuw waren de markten niet meer zo populair: ze werden bevolkt door charlatans, die vaak ruzie onder elkaar maakten en minderwaardige produkten te koop aanboden. De tegenwoordige wekelijkse markt kent de laatste tijd een flinke opbloei. De foorkramers beseffen dat ze tegen gevestigde winkels en grootwarenhuizen dienen te konkureren en doen dit door de kwaliteit van hun aanbod, gunstige prijsaanbiedingen, en het scheppen van
307
een gezellige sfeer waar iedereen zich thuis voelt. De tweede spreker was de heer F.Duchateau, stadsarchivaris van St. Truiden, over de historische aspecten van de markt. Zowel de marktaktiviteit als de Grote Markt spelen een grote rol in het stedelijk leven van St. Truiden. De stad is gegroeid uit het samenspel abdij-markt sinds 11e eeuw. De pelgrims naar het graf van de H. Trudo ontmoetten elkaar op het plein voor de abdij en hieruit ontstond de ruilhandel, feestelijke fooren en, later, de wekelijkse markt. Uit het abdijplein is het huidige marktplein gegroeid, waarbij er gestreefd werd om een groot rechthoekig plein te verkrijgen met als centra de abdij en de abdij-kerk, de parochiekerk en stadhuis. Opvallend is de grote continuiteit van de zaterdagmarkt, die al meer dan 5 eeuwen op hetzelfde tijdstip en dezelfde plaats doorgaat. Ook ruimtelijk is er een grote continuiteit : de zaterdagmarkt wordt nog steeds gehouden op de uit het abdijplein ontstane grote markt. Tenslotte sprak de heer W. Steyart, al 40 jaar demonstreerder-marktkramer over zijn ervaringen. Allereerst stelde hij zich de vraag : "Waarom gaan de mensen graag naar de markt ?". Oorzaak hiervan zijn de oorsprong en de functie van de markt : overtollige waren aan de man brengen. Verder heerst er op de markt een gezellige sfeer, de mensen gaan graag kopen, en de marktkramers kunnen lagere prijzen aanbieden door hun hogere omzet. Tenslotte is het marktgebeuren ook belangrijk voor de economie van de stad zelf : de markt lokt de mensen terug naar het centrum.
De marktkramer is een specialist op zijn gebied, die door een bepaalde aankooppolitiek (bv, het opkopen van stocks) met konkurrente prijzen kan werken. Marktkramer is een hard, maar boeiend beroep : men is er altijd mee bezig, men heeft niet gedaan als de markt ten einde is, maar moet steeds weer zorgen voor nieuwe aankopen, zich verplaatsen naar andere markten, met de overheid onderhandelen en gunstige prijzen bedingen voor standplaatsen. Ook heeft men tegenwoordig steeds meer het fenomeen van de avondmarkten, omdat de marktkramer een breder publiek wenst te bereiken, vooral mensen die vanwege hun beroepsbezigheden overdag niet naar de markt kunnen komen. Dit betekent voor de marktkramer zelf nachtwerk. Tot slot onthouden wij uit zijn boeiend betoog het onderscheid tussen foorkramer en standwerker. Een foorkramer gaat steeds met dezelfde produkten naar de markt, terwijl een standwerker slechts één produkt - weliswaar afwisselend demonstreert. Zo zijn het de standwerkers die de Tefalpan en het zaagmes gelanceerd hebben.
M O N U M E N T E N Z O R G . Koning Boudewijnstichting Kampagne "Monumenten, wij zorgen ervoor !" Nadat in 1985-1986 door onze Kring reeds werd ddelgenomen aan de aktie "Verenigingen zetten zich in voor monumenten" - (Luurskruis te Geistingen), hebben we ook nu weer ingepikt op het nieuwe initiatief. Door een werkgroep van onze Kring (Gaby NIES, Mathieu HENKENS en Werner SMET) werd een dossier samengesteld rond de DAELKAPEL, gelegen in de Hogerstraat te Molenbeersel. In 1925 bouwden de gebroeders VAN DAEL de kapel op grond die eigendom was van de gemeente. Dit nabij het oude bedehuis van Molenbeersel, dat begin 1800 werd afgebroken. Voor de bouw van de Daelkapel gebruikte men "brikken" die afkomstig waren van een ingestorte veldoven. De kapel werd toegewijd aan O.L. Vrouw van Smarten. Heden wordt ze onderhouden door de familie Mathias HUYSKENS-VAN DAEL. Daar de kapel aan grondige restauratie toe is, werd een raming gemaakt van 322.125,-fr. om het geheel te renoveren.
René RAETS. Hopelijk valt onze Kring weer in de prijzen als in het najaar wordt beslist over de ingediende dossiers.
GOUWDAG TE BILZEN -10 juni 1989. Onze Kring zou op 10 juni deelnemen aan de gouwdag van het Verbond voor Heemkunde te BILZEN. Twee bestuursleden hadden zich ingeschreven, maar konden door omstandigheden niet deelnemen. De jaarlijkse gouwdag wordt telkens weer door een andere kring georganiseerd. misschien kunnen we in 1990 deelnemen met een grotere delegatie dan tot nog toe gebruikelijk was. Ook onze leden mogen hieraan deelnemen !
"GEEN KIND ZO LIEF GEEN SMART ZO GROOT ALS JEZUS OP ZIJN MOEDERS SCHOOT".
Opschrift DAELKAPEL
308
Limburgs Volkskundig Centrum BEZOEK AAN KASTEEL UMBRICHT. Onze eerste namiddaguitstap vond dit jaar plaats op zaterdag 8 april, en bracht ons naar het kasteel van LIM- BRICHT, bij Nieuwstadt. De rondleiding werd er verzorgd door Drs.E.Tielemans. Het kasteel van Limbricht is een welsprekend voorbeeld van een motteburcht, een burcht of een versterkt woonhuis op een kunstmatig opgeworpen heuvel. In Limbricht werd waarschijnlijk in de eerste helft van de 12e eeuw een motteburcht gebouwd op de plaats waar nu het uit 1630 daterende kasteel staat. In de kelderruimten van het huidig kasteel bevinden zich nog restanten van een Middeleeuwse ronde toren van Kiezelmetselwerk. De toren moet een doorsnee gehad hebben van circa zes meter. De Middeleeuwse motteburchten verloren hun militaire betekenis met de komst van het buskruit. De meeste motteburchten werden vervangen door een geheel nieuw kasteel, niet meer met een defensieve bedoeling, maar om meer woonruimte en comfort te bieden. Dit was ook met Limbricht het geval. De bouw van het nieuwe kasteel werd voltooid in 1630. De voorburcht werd later aangelegd dan het kasteel. De bouw van een kasteel met voorburcht sloot aan bij de toenmalige ontwikkelingen op sociaal-economisch gebied. In vredestijd nam de omvang van het agrarisch bedrijf toe, hetgeen de aanleg van grote voorraadschuren en stallen noodzakelijk maakte. Aldus nam de betekenis van de voorburcht toe, ook als bescherming van het kasteel.
309
Limbricht is een zeer typisch voorbeeld van een kasteel in eenvoudige Maaslandse renaissance uit het begin van de 17e eeuw. In vergelijking met de burgerlijke renaissancehuizen uit Maaseik doet het kasteel soberder en plechtstatig aan. Het heeft niet de typische Maaslandse kruisvenster doch slechts eenvoudige kleine tweelicht- vensters met een dwarsbalk tussen de beide boven elkaar liggende vensteropeningen. Zijn eenvoudige vorm en de combinatie van verschillende steensoorten geven aan de gevels een indrukwekkend effect. Zeer typisch is het afgeplatte dak.
Het torentje is iets later gebouwd (2de helft van de 17e eeuw) en wordt bekroond door twee wereldbollen, die de wereldlijke en geestelijke macht Symboliseren. Op 11/08/1955 werd de stichting Kasteel Limbricht in het leven geroepen met als doel de restauratie van het erg vervallen kasteel. Nog datzelfde jaar werd het kasteelcomplex aangekocht van de eigenaar Mtr. G.Baron MICHIELS van Kessenich. In 1956 werd met de restauratiewerkzaamheden begonnen die pas in 1984 werden voltooid. Het interieur van het kasteel is prachtig hersteld en wordt thans gebruikt als tentoonstel 1ings-en vergaderruimte. Vooral dienen bewonderd te worden een grote 17e eeuwse zandstenen schouw, met gebeeldhouwde fries en mooie opstaande zuiltjes met beeldhouwwerk, een tweede schoorsteen met rococo-elementen , gekombineerd met 19e eeuwse Engelse decoraties en beeldhouwwerk uit de 17e eeuw ; met voormalige kasteel keuken met bakoven in de kelder ; en de twee oude toiletten in een van de grote slaapvertrekken .
De toren werd in 1458 gebouwd. Rond 1500 werd aan de zuidkant een zijbeuk aan de kerk toegevoegd, waardoor de oorspronkelijke zuidelijke muur kwam te vervallen. Omstreeks 1630 kreeg het kerkje zijn dubbele zadeldak. In 1787 werden in het koor twee ramen aangebracht. Bij de bouw van het orgel in 1803 werd het raam boven de westingang dichtgemetseld en er kwamen daarnaast twee ramen bij.
Het interieur van het St.Salvasiuskerkje is vooral belangrijk door zijn unieke schilderingen in de gewelven van het koor, die van omstreeks 1300 dateren. Bij de restauratiewerkzaamheden in 1977 werden deze schilderingen ontdekt. Zij steelen een Mariacyclus voor (absis) met als thema : jeugd van Christus en kroning van Maria ; alsmede een verlossingscyclus (in de travee).
ST.SALVASIUSKERK. In het kasteelcomplex van Limbricht neemt het St.Salvasiuskerkje een bijzondere plaats in. Het is net buiten de kasteelgrachten gelegen en deed jarenlang dienst als eigen kerk van de kasteelheer. Oorspronkelijk was het een typisch zaalkerkje daterend uit de 10e eeuw. Er was een ingang aan de noordkant en aan de zuidkant, zodat mannen en vrouwen gescheiden de kerk konden betreden. In de 11e eeuw werd een rechtgesloten koor, net als de kerk zelf, van maaskeien aangebouwd. Tussen 1250-1275 werd het koor nogmaals herbouwd en uitgebreid met een zeshoekige absis, ditmaal in mergelbouw in een typische overgangsstijl van Romaans naar Gotiek.
(Verzameling: Geschied-en Heemkundige Kring Kinrooi; Brochure Limbricht)
310
ANDENNE PORCELEIN. Reeds van in de Middeleeuwen zingen de charters de lof van "witte klei die men te Andenne uit de bodem haalt en die de beste is van alle kleisoorten, te vinden langs de Maas, tussen Hoei en Namen, zelfs de beste van alle witte klei uit heel het land. Zij is de meest gezochte door de handelaars uit Nederland, Luik en Maastricht". Van de 10e tot de 14e eeuw vervaardigden de pottenbakkers van Andenne een degelijk en bruikbaar tafelgerei dat men terugvindt van Bergen in Noorwegen tot Aarlen , en van Londen tot Novgorod, de toenmalige hoofdstad van Rusland. Van de 18e tot de 19e eeuw werd Andenne voor de tweede maal Europese stad dankzij haar aarden pijpen. Het was ook in deze 19e eeuw dat de eerste heiligenbeelden gemaakt werden. De revolutie van 1830 had namelijk een explosie bewerkstelligd van het Katholicisme. Om zich te beschermen en beter te leven richtte men zich tot de heiligen: zichtbare heiligen, bereikbare tussenpersonen, klein van omvang om mee te nemen naar de gewenste plaatsen. De eerste Heiligenafbeeldingen waren de zogenaamde traditionele heiligen, onder hen bv. de Heilige Maagd Maria, de Heilige Johannes De Doper, de Heilige Petrus, de Heilige Lambertus en de Heilige Salvator. Het volk vroeg beeldjes van o.a. Sint-Janneke, met bolle wangen, mollig en met krullend haar, naar het evenbeeld van hun eigen peuters. Ook de Heilige Begga was zeer begeerd omdat zij -in deze tijd van grote kindersterftebehoedster was van de kinderen. Verder waren er de Heiligen uit het dagelijks leven zoals patronen en patronessen van de diverse ambachten : de Heilige Catharina, de Heilige Barbara, St.Elooi en St.Rochus.
311
Deze heiligen stralen een ontroerende en verheven eenvoud uit. Het witte en doorschijnend glazuur van het porcelein geeft het beeld, verlicht door de gloed van een kaars of een petroleumlampje, een bovennatuurlijk licht. Dikwijls is het witte glazuur bezaaid met gouden stipjes en sterretjes. Het goud doet eveneens de plooien in de kleren glanzen. Het zwart van haren en wenkbrauwen, snor en baard, steekt fel af tegen de witte achtergrond. Zoals bij de ikonen fungeren de kleuren als symbolen : rood en oranje als teken van smart, goud als teken van het Hiernamaals, geel als symbool van de goedheid. Evenals de ikonen hebben deze beeldjes een bovenaardse onbewogenheid. De heiligen tronen op een voetstuk, een klein altaar, dat hen nog meer verheerlijkt en vergoddelijkt. Met hun naieve gelaatsuitdrukking en vaak overvloedige, maar eenvoudige kleurschakeringen, hun volste uitstraling en hun treffende eenvoud, bekoren deze beeldjes elkeen.
GENEALOGIE (vervolg) De Parochieregisters of Kerkregisters. Reeds vóór het Concilie van Trente schreef de kerkelijke wetgeving het houden van parochieregisters voor. Zo werd in 1411 door de Bisschop van Nante bevolen dat de dopen diende geregistreerd te worden met vermelding van "Peter " en "Meter". Maar het waren uitzonderingen. De grote doorbraak kwam er met het Concilie van Trente in de 16de eeuw. Dit "Concilie" had plaats, in meerdere zittingen, tussen 1545 en 1563, en het aanleggen van parochieregisters werd voor ALLE parochies verplichtend gemaakt. Het lag in de bedoeling van het Concilie de kerkelijke tucht wat scherper te stellen. Eén van de betrachtingen was de polygamie (echtelijke verbintenis van één man met verscheidene vrouwen tegelijk of omgekeerd) uit de wereld te helpen en tevens door het instellen van het geboorteregister, een overzicht te krijgen over de huwelijken tussen bloedverwanten. In feite waren deze "heimelijke huwelijken" reeds verboden door Paus Innocentius III (1198-1216) die "DRIE ROEPEN" vóór het huwelijk verplicht maakte. Maar deze voorschriften werden vaak omzeild. Er waren veel rondtrekkende mannen die vrouw en kind in steek lieten en naar een andere streek trokken waar ze dan nog maar eens huwde. Het concilie schreef voor dat, in de toekomst, de pastoors een onderzoek diende in te stellen naar de herkomst van zo'n zwerver. Wat bloedverwantschap betrof: dit was een huwelijks- beletsel tot in de vierde graad. In de twee eerste graden broer en zuster (lste graad) en neef en nicht (2de graad) kon enkel de Paus dispensatie verlenen. Dit gebeurde slechts zeer uitzonderlijk.
Voor huwelijken in de 3de graad (tussen achterkleinkinderen) en 4de graad (tussen kinderen van achterkleinkinderen) kon de bisschop dispensatie verlenen. Zulke huwelijken kwamen dan ook veelvuldig voor. Er bestond eveneens een huwelijksbeletsel voor "aanverwantschap". Aanverwanten zijn, wat de man betreft, bloedverwanten van de vrouw en wat de vrouw betreft, bloedverwanten van de man. De problemen ontstonden bij een tweede huwelijk. Zo kon een man NIET huwen met de zus van zijn overleden vrouw en kon een stiefvader evenmin huwen met zijn stiefdochter. De pastoor kon dispensatie verlenen voor de "drie roepen" indien er "haast bij was". Wanneer een dispensatie verleend werd " vigore rulori sigilli" (krachtens het rode zegel) dan had de bisschop aan de pastoor volmacht verleend een dispensatie toe te passen. Dit kwam nog al eens voor . Zo huwde te As op 15 juni 1689 Matheus MEYSSEN met BLESSEN alias SCHRIJVERS Maria met "rodesingel". Waarschijnlijk bestond er een bloedverwantschap tussen die twee maar in welke graad is niet meer te achterhalen. Het is merkwaardig dat het Concilie van Trente NIET sprak over het aanleggen van een overlijdensregister. Die overlijdensregisters kwamen er ook, al was het dan wat later, voor heel andere redenen. Het was een soort boekhouding waarin de ontvangsten bij een begrafenis werden genoteerd. Vóór 1400 waren de beschikbare doku- menten bijzonder schaars. Men begon met het aanleggen van kerkregisters rond 1570, maar slechts in enkele parochies. Over het algemeen kon men aannemen dat rond ongeveer 1620 met de kerkregisters begonnen werd. Het noteren van doopsel, huwelijk en overlijden begon ongeveer in dezelfde periode in de gereformeerde kerken.
312
Opzoekingen in de kerkregisters: De grenzen van de parochies en van de gemeenten vielen niet noodzakelijk samen. Zo ontstonden er dikwijls conflicten tussen de pastoors: Zo schrijft H.Janssen in "Aantekeningen over Molen-Beersel": "Het gehucht "Winkel" hoorde onder Thorn. Den 18 Jan. 1872 verklaarde de Eerwaarde Heer Montforts, pastoor te Stramproy dat het beter ware deze vier huizen, meer dan twee uren van Thorn verwijderd, bij deze parochie in te lijven. Eenige jaren nadien, weigerde de bewoners van genoemd gehucht bij te dragen tot het onderhoud van de kerktoren waarop pastoor Montforts verlangde dat ze wederom bij Thorn verenigd werden". Het is dus dikwijls moeilijk te weten in welk kerkregister van welk "kerkdorp" men moet beginnen zoeken. Terwijl de "Burgerlijke Stand" een hoop gegevens, voor de genealoog, bevat is dit veel minder waar in de kerkregisters: Ouders van bruid en bruidegom worden niet vermeld, herkomst- en geboortedata van bruid en bruidegom ontbreken enz. Opzoekingen in kerkregisters zijn dus veel moeilijker omdat ze weinig inlichtingen bevatten. De periode van de kerkregisters eindigt rond 1796. Doopregister :
De pastoor schreef over het algemeen in, wat hem door het Concilie van Trente was opgelegd, namelijk : datum, namen van kind en ouders (de moeder werd vooral in België, al eens vergeten) en de doopgetuigen (Peter en Meter). Men kan er vanuit gaan dat rond 1600 het grootste deel van de bevolking een vaste familienaam had, die ongewijzigd, van vader op zoon overging. Hoe de meeste namen ontstonden vinden we in de bijdrage van Filologus "Waat maag det in Godshiêrenaam beteikene". Nochtans gebeurde het regelmatig, zelfs tot in de 18e eeuw, dat de boerderijnaam "belangrijker" was dan de eigenlijke familienaam van de 313
bewoner. Zo ontstonden dan de alias namen (bv. BLESSEN alias SCHRIJVERS). Vaak is het moeilijk te achterhalen welke de "boerderijnaam" en welke de "familienaam" was. Er was immers geen vaste regel welke naam eerst genoemd werd. Evenmin hadden de familienamen een vaste spelling (MEYSSEN Mijsen - Meisen). De voornamen werden de pastoor meegedeeld in "het plat" en hij schreef dan daarbij, de voor hem, passende heilige. Zo werd "Nel"-Cornelia en Thijs of Thies werd Mathijs of Matheus. De oudste zoon kreeg normaal de naam van zijn grootvader aan vaderszijde en de oudste dochter de naam van grootmoeder aan moederszijde. De tweede zoon kreeg gewoonlijk de naam van de grootvader aan moederszijde, de tweede dochter de naam van de grootmoeder aan vaderszijde. Dit weten is erg belangrijk want het helpt dikwijls om de "juiste" voorouders op het spoor te komen. Vroeger werden er relatief veel onwettige kinderen geboren. De kasteelheren en rijke boeren waren erg productief, ze hadden de keuze tussen veel jonge meisjes die op het kasteel of op de boerderij "dienden". Wanneer de vader van het kind gehuwd was, weigerde over het algemeen de meisjes, de naam van de vader van hun kind te noemen soms hiertoe aangespoord door vader en moeder die van de dader een "milde gift" ontvangen hadden. De pastoor gaf dan aan de vroedvrouw de opdracht om, tijdens de barensweeën, de naam van de natuurlijke vader aan de barende te ontfutselen. Die naam vermelde de pastoor in het geboorteregister en hield, bij een later huwelijk, rekening met de eventuele bloedverwantschap. Henri MEYSSEN.
GRAFSTEEN "VAN MALSEN" IN ERE HERSTELD
Het is positief dat heemkundigen de aandacht vestigen op verwaarloosde getuigen uit ons verleden, maar het is natuurlijk nog veel positiever dat sommigen ook wat "doen" om verwaarloosde monumenten in ere te herstellen. Ons mede-bestuurslid Mathieu HENKENS beloofde dat hij wat zou doen voor de grafsteen van VAN MALSEN en hij hield ook woord. Nadat onder leiding van schepen Alfons HERMANS een werkgroep ontstond voor graaf-en andere werken om de verwarming van de Sint-Martinuskerk via de grond te realiseren, plaatste men de oude grafsteen in het metselwerk van de "schouw". Bij deze werkzaamheden diende men een beroep te doen op een zware hijskraan om de stukken van de ca. 3.500 kg wegende grafsteen te verplaatsen. De voorheen horizontaal liggende steen werd nu vertikaal geplaatst. De steen meet 2,80 m x 1,60 m en is 30 cm dik. Van de grafsteen van Guido VAN MALSEN (+ 1618) en Joanna VAN KESSE- NICH (+ 1636) maakte Francis GOOLE in 1979 een tekening. Van de werkzaamheden werd een diareeks gemaakt welke we zullen vertonen op onze volgende jaarvergadering. Wij vernamen ook dat Mathieu HENKENS de oude dorpspomp wil terugplaatsen zodat KESSENICH weer een bezienswaardigheid rijker wordt.
VRIJDAG 5 MEI 1989 IN DE ST.MARTINUSKERK TE KESSENICH. Restant van de voormalige kerk te Kessenich teruggevonden tijdens graafwerken. Bij de aanleg van de verwarming via de vloer in de Sint-Martinuskerk is men tijdens de graafwerken terecht gekomen op de fundering van de oude kerkmuur.
De kerk situeerde zich vroeger achter de oude nog bestaande toren. De muur van de oude kerk heeft een dikte van 115 cm. De teruggevonden resten zijn nog 3 lagen dik (totaal ongeveer 50 cm dik). De onderkant ligt 65 cm. onder de huidige kerkvloer. Het metselwerk bevatte hoofdzakelijk mergel. Na het nemen van enkele foto's en dia's werd verder gewerkt om de voorziene ruimte te graven. Op zondag hebben archeoloog Tony Wageman en Frans Parren het restant van de vroegere kerk grondig bestudeerd.
GEWESTELIJKE BOUWMAATSCHAPPIJ "ONS DAK" VIERDE 60-JARIG BESTAAN; Op 26 mei 1989 vierde de C.V. Ons Dak het 60-jarig bestaan in het C.C. van Maaseik. Bij deze gelegenheid werd er ook een gedenkboek uitgegeven. Uit deze brochure vernemen we dat in 1928 de eerste woningen werden gebouwd langs de Koningin Astridlaan te MAASEIK. Voor wat de gemeent KINROOI betreft zorgde Ons Dak voor volgende realisaties : 1973 - Zielderveld I (30 woningen) en Molenbeersel Centrum I (35 woningen); 1976 - Zielderveld II (20 woningen); 1977 - Molenbeersel Centrum II (20 woningen) en Ophoven Het Wielje I (32 huizen); 1982 - Molenbeersel Centrum III (19 woningen); 1986 - Zielderveld III (24 woningen); 1987 - Sweversveld I (22 woningen); 1989 Ophoven Wielje II (14 woningen) en Ophoven Wielje III (12 woningen). Op een totaal van 1225 woningen werden er dus 216 in de gemeente KINROOI gebouwd. Eed dossier inzake Sweversveld II (16 woningen) is ter studie. Ons Dak zou ook willen overgaan tot aankoop en vernieuwing van het vroegere rijkswachtgebouw in Kessenich. We kunnen dus zeker stellen dat Ons Dak voor een gedeelte het uitzicht van ons heem en dan voornamelijk onze woonwijken heeft veranderd. 314
Museactron Welkom in het Museactron, drie musea waarin kinderen en volwassenen het verleden actief kunnen beleven. Het Regionaal Archeologisch Museum (RAM) bezit naast uitzonderlijke prehistorische en Romeinse voorwerpen tevens de belangrijkste collectie middeleeuwse en postmiddeleeuwse archeologica in Limburg. Je kan ervan alles doen: o.a. "loteling" spelen, munt slaan, weven, graan malen en zelfs een spelletje spelen met onze museumcomputer! Het Apotheek-museum is de oudste private apotheek van ons land met daarin een indrukwekkende verzameling Delftse, tinnen en houten potten. Het Bakkerijmuseum bevat een 17de eeuwse kelderbakkerij met oude werkobjecten van bakkers en banketbakkers. Op aanvraag kunnen schoolbezoekers een koekje bakken. Aansluitend kun je genieten van meer dan 150 soorten kruiden in een mooi aangelegde tuin. Deze musea moet je zien! Er is wat te beleven....
Museactron, het door ons lid Hubert Heymans knap geleide en gepromote stel musea te Maaseik in de Lekkerstraat (apotheekmuseum - bakkersmuseum - regionaal archeologisch museum) komt nog dit jaar aan zijn derde 'speciale' expo toe. Na "Het Benen tijdperk" was er "Romeins leven in Heerlen" van 19 mei tot 11 juni. Van 21 juni tot 28 augustus volgt "De fascinerende wereld van Stonehenge". Ieder die iets weet over prehistorie in Europa weet wel iets over dolmen en menhirs en vooral over dat kolossale (in de meest letterlijke zin van het woord) stenen monument in Engeland. Tevens horend tot de grote "onopgeloste raadsels", zoals in ieder werk over deze dingen vermeld. Het is dichtbij en zeker de moeite van het binnenlopen waard.
• Inlichtingen : Lekkerstraat, 5 3680 Maaseik _____________ 011/566890 315
OVER ONZE LEDENVERGADERINGEN. Korte nagekomen verslagen. Het is, om allerlei redenen, al even geleden dat wij nog terugblikten op wat er onze leden geboden werd daar in de Hees en elders. Het is niet nieuw meer. Waarvoor ons ekskuus en "we zullen ons beteren". Toch leek het ons passend het nog even vast te leggen voor de "hedenen en de toekomenden". Misschien ook om er later nog ooit naar terug te kunnen grijpen, wie weet. 27 mei vorig jaar (1988) hield kruisheer Roger Janssen voor ons een voordracht over "adellijke toestanden", een beetje toegespitst op ons Limburg. Er waren de gebruikelijke niet zo talrijke aanwezigen. Die hebben zich bepaald niet verveeld met deze toelichting. De grote tijd van de adel is voorbij. Dat leek al zo te zijn met de Franse Revolutie, die dat allemaal wegvaagde. Echter niet voor heel lang want Napoleon, die uit het niets van Corsica te voorschijn kwam, ging weer dezelfde weg op. . langs generaal tot consul en ..keizer. En hij beriep zich op zijn beurt weer eens op "adel" en creëerde die zelfs. Een soort "bovenlaag" zal er wel altijd blijven in de menselijke maatschappij. Het is niet onverdeeld en noodzakelijk allemaal nadeel. 16 september kwam Mare Stevens ons onderhouden over ons huidige Maasland, vooral de nog zeer aktuele grintproblematiek. Denken we maar aan ons (nog steeds bedreigd ?) Vijverbroek ! Als wij ooit een spreker hebben gehad die terzake zeer bewogen en ook gedokumenteerd was dan is dat deze leraar, die er een soort tweede beroep van heeft gemaakt zou men zo zeggen. Hij bleek op de hoogte van alle denkbare plannen en kaarten en ook wel van wat er al of niet "achter de schermen" wordt gepland en ontworpen door de voor alle milieugevoelige mensen zo gevreesde "grintboeren" en consoorten.
Niet te onderschatten, kwestie van macht en geld: twee dingen die het nog altijd bijzonder goed doen als het erop aankomt. Vraag Mare als gij er ergens meer over wilt weten !!!
15 oktober hielden we ons najaarszaterdagnamiddagreisje, ditmaal naar Neeroeteren. Gids aldaar was onze voorzitter, die er zestien jaar lang woonde en bij het Neeroeterse heem zeer betrokken was in die tijd. Wij kregen degelijke en gevarieerde uitleg in en rond de parochiekerk: op zich al een mooi laatgotisch gebouw. Komt daarbij de zeer rijke beeldenschat, een erfenis van het stift van Thorn (Neeroeteren hoorde eeuwenlang tot het "Land van Thorn"). Wij trokken dan naar het fameuze "Eilandje" waar wij kennis maakten met de daar huizende V.V.V. en wat er daar zoal te zien en te genieten is op natuurgebied. De cafetaria was open. Dan ging het langs kronkelwegen naar de grote camping van Bergerven, waar Béér Raemaekers, die onze voorzitter zeer goed kende, ons gratis en royaal trakteerde en ons te woord stond (hij stamt uit Kessenich). Er kón nog veel meer, maar de late avond daalde. Trouwens bedoelen we dit soort uitstapjes al "eerste kennismakingen". Zodus: doe het over. Dat hebben er trouwens al gedaan, naar wij vernemen. Al was het maar om de kleineren op een verloren zondagmiddag te laten genieten van het hypergoede speelplein op dat "Eilandje". En de kleutertjes van Geistingen maakten er -heel verstandig lijkt ons vanwege hun "juffrouwen"- een jaarlijkse "schoolreis" van.
316
Op 25 november kwam wereldreiziger fotograaf Rob Houben van Kinrooi ons met een opvallend talrijk publiek en vooral met een schitterende reeks dia's vergasten op een uitgebreid verslag van zijn pas-gemaakte reis doorheen een groot deel van Azië en Amerika. Het werd een lange avond, maar geenszins een vervelende, mede dank zij het ongekompliceerde en vlotte verteltalent van onze eregast. De dia's rond armoedige omstandigheden, lijkverbrandingsritussen, hygiënische toestanden, ruige bergen, wilde landschappen, tropische palmbomen en toeristenoorden: dit alles gezien door niet zomaar een amateur-fotograaf. Het was wel een belevenis, zoals we die niet iedere keer meemaken. Dank, Rob en tot na een volgende wereldreis... Daarmee is het vorig jaar "verslagen" voor wat er nog te bespreken viel. Kort gehouden omdat het al wat geleden is. Bij iedere ledenvergadering was er zoals steeds berichtgeving, oproepen, vragen en zo mogelijk ook antwoorden, uitwisseling van gegevens, papiertjes, adressen, nieuwtjes. En stand van zaken rond onze kleine monumentjes, voorgenomen restauratiewerkzaamheden, pogingen om tot een weer erkend D.A.C.-projekt te komen en zovele dingen die ons of toch meerdere leden interesseren. Iedere ontmoeting is leerzaam, zou ik zeggen. Is het niet voor de een dan is het voor de ander. Men kan er altijd trouwens wat opsteken. De Nieuwjaarswensen verschenen wat laat, maar ze waren even welgemeend. Goede wensen zullen nog wel altijd welkom zijn. Het werd 1989. En ook dit is alweer even voorbij: onze zogenaamde (en "statutaire") JAARVERGADERING op 24 februari. Een vergadering die kwestie van programma ieder jaar bol staat van de "jaarverslagen" om dan ..als punt 13 uit te
317
monden in "gezellig samenzijn" en de jaarlijkse "dia-lezing" door Werner Smet. Wij laten, vanwege toch wel belangrijke dingen onze notuliste aan het woord of aan de pen: De voorzitter opende deze vergadering met het jaarverslag voor te stellen dat ter inzage lag van onze leden. Dertien jaar geleden werd onze Heemkring opgericht nl. op 25/02/1976. Verder werden data van jaarlijkse bijeenkomsten voorgesteld zoals onze namiddagbezoeken, tentoonstelling "Langs de Streep", openstelling van ons documentatiecentrum op de eerste zaterdagnamiddag van de maand, enz... Er werd eveneens gesuggereerd om de Grafsteen van "VAN MALSEN" rechtop te plaatsen, wat inmiddels is gebeurd. Prachtig werk werd geleverd door een werkgroep uit Kessenich. In ons volgend nummer komen we hier nog op terug. Vervolgens nam onze penningmeester René Raets het woord en las het financieel verslag voor, waaruit we kunnen concluderen dat de meeste uitgaven gaan naar het drukken van ons tijdschrift, nl.114.868,-fr. Bestuursherkiezing :
Uittredend en herkiesbaar : -Els REYNDERS : 22 stemmen -Mathieu HENKENS : 23 stemmen Nieuwe bestuursleden : -Jef KWASPEN : 24 stemmen -Gaby NIES : 23 stemmen Tot zover ons jaarverslag van 24 februari 1989.
Op 19 mei was leraar M.Boonen onze spreker rond "150 jaar Limburg". Hij was er goed voor geplaatst om ons in bevattelijke woorden een en ander te vertellen over wat de "beide" Limburgen heeft gescheiden en verbonden en nu nog verbindt en scheidt. Spreker legde, terecht lijkt ons, vooral de nadruk op de eigen TAAL, van in de dagen van Veldeke, de Wachtdonkse Psalmen: uit dagen dat men bijvoorbeeld in "Holland" nog van toeten of blazen wist. Boonen is, vooral door zijn leraarschap, in staat om iets eenvoudig en toch juist naar voren te brengen. Een verdienste, lijkt ons, want het is tenslotte wel makkelijker "de geleerde" uit te hangen, vooral tegenwoordig.
Er waren weinig leden "van over de streep" aanwezig. Het zou ze goed gedaan hebben. Wat er verder in de komende tijden op het getouw staat leest u elders in dit nummer van ons tijdschrift.
M. DRYVERS + voorzitter.
PUBLIKATIES DONAAT SNIJDERS O.S.C. Onze voorzitter schreef een groot aantal boeken met betrekking op zijn geboortedorp. Ziehier een lijst van de nog verkrijgbare werken.
318
MOLENFEESTEN TE MOLENBEERSEL.
SCHUTTERIJEN-MUSEUM IN STRAMPROY.
Op 29 en 30 juli worden er weer "Molenfeesten" georganiseerd rond de Keyers-en Zorgvlietmolen. Op zaterdag 29 juli kan men deelnemen aan een molenzoektocht "Langs de Streep" met vertrek tussen 13.30 uur en 14.30 uur aan de Zorgvlietmolen of aan het nieuw gemeentehuis, Breeërsteenweg 44 te Kinrooi. De afstand bedraagt ongeveer 13 km. Deelname kost 30,-fr. Er is voor elkeen een prijs. 's Avonds kan men terecht in de feesttent aan de Keyersmolen, waar om 20.00 uur een dansavond plaatsvindt met orkest FREE-LIVE. Op zondag 30 juli kan men in de Zorgvlietmolen tussen 14.00 en 18.00 uur de tentoonstelling "MOLENS UIT BEIDE LIMBURGEN" bezoeken. Zowel in de Keyersmolen als in de feesttent kan men een gevarieerd programma meemaken vanaf 14.00 uur en 's avonds wordt de Molenprins en Molenprinses 1989 verkozen.
Op 3 juli, daags na het O.L.S. in NIEL-BIJ-AS, opende het Limburgs schutterijen-museum haar deuren. Voordien was dit museum ingericht in het Kasteel van Hoensbroek. In Stramproy is het museum ondergebracht in een voormalige school. Tot 1 oktober is het dagelijks geopend van 14.00 uur tot 17.00 uur. De toegangsprijs bedraagt 2 gulden.
319
19E EEUWSE ARCHITECTUUR IN LIMBURG ERVARINGSROUTES. Door de Provinciale dienst voor het Kunstpatrimonium werd een map uitgegeven met 4 ervaringsroutes handelend over St-Truiden, Hasselt, Leopoldsburg Kempen en Tongeren-Maasland. De route betreffende het Maasland vertrekt aan de Sint-Ursulakerk te LANAKEN en eindigt in KESSENICH aan de Sint-Martinuskerk. Voor nadere informatie over de 19e eeuwse architectuurgeschiedenis, bijzonder in Limburg, kan men terecht in het kasteel van Rijkel,D.Van Leeuwentraat 23 3856 BORGLOON. Tel.: 011/68.66.76.
NIEUWE PUBLIKATIE : VADEMECUM TER BESCHERMING EN ONDERHOUD VAN HET KUNSTPATRIMONIUM. Het Koninklijk Instituut voor het kunstpatrimonium te Brussel heeft een boekwerkje (134 blz.) uitgegeven bestemd voor iedereen die verantwoordelijkheid draagt in verband met het kultuurgoed in kerken, kloosters, musea, openbare en privé-gebouwen. De gids heeft tot doel eenvoudig en beknopt de onderhoudsmaatregelen toe te lichten, op vergissingen te wijzen en gevaren aan te duiden. Liefst 21 auteurs geven nuttige wenken in bijdragen die handelen over de omgeving der kunstvoorwerpen, de zorg, onderhoud en bescherming van het gebouw. De voorwerpen worden per soort behandeld. Wat te doen bvb. met muurschilderingen, glasramen, beelden, meubels, schilderijen, steen, glas, keramiek, textiel, boeken, leder, ivoor, handwerken, muziekinstrumenten, (orgels o.a.)..Kortom, een zeer nuttige uitgave voor iedereen die begaan is met ons kunstpatrimonium. Verkrijgbaar bij hogervermelde dienst aan 250,-fr + 20,-fr port. Ook in te zien in ons documentatiecentrum.
Nieuwe publikatie van bij ons: " HOGER - OP MOLENBEERSEL " IN HET GOUD !
Monografie van DR.G.J.B. Verbeet getiteld van "Eenheid naar deling van de provincie Limburg". De grensscheiding in 1839 tussen Kinrooi -Thorn - Hunsel - Stramproy en Bocholt. Kostprijs van het boek bedraagt 300,-fr. en is verkrijgbaar op het sekretariaat van de Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi. Weertersteenweg, 241 3688 Kinrooi-Molenbeersel. Iedere werkdag geopend van 8.00 uur tot 12.00 uur en van 13.00 uur tot 17.0 uur.
De koninklijke voetbalvereniging "Hoger-0p Molenbeersel" vierde onlangs haar 50-jarig bestaan (1939-1989). Daarom vond men het interessant om een boek uit te geven over de geschiedenis van de voetbalsport te Molenbeersel. H.O.M. heeft al die tijd vanaf haar oprichting kunnen rekenen op tal van bekwame beleidsmensen, die samen met de spelers een stevige ploeg vormden. Het boek is rijk gei 11ustreerd en omvat 70 blz. historische lectuur. PROFICIAT !
320
TENTOONSTELLING "LANGS DE STREEP" te KINROOI 21 juli - 6 augustus. Met medewerking van het Archief en Museum van Douane en Accijnzen te Antwerpen en van het Belastingsmuseum Prof.Dr.Van der Poel te ROTTERDAM alsook bruikleengevers van de qemeenten BOCHOLT-HUNSEL-STRAMPROY-THORN en KINROOI (waaronder enkele leden van onze Kring) kon een interessante verzameling worden bijeengebracht in een tentoonstelling "Langs de Streep". Dit in het kader van 150 jaar Limburg. Hieronder een kleine opsomming van de onderdelen van deze tentoonstelling : - Periode 1814-1815. Het samenvoegen van de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden onder de souvereine vorst Willem van Oranje-Nassau. - De Belgische opstand in 1830. - De Tiendaagse Veldtocht. - Aanvaarding van de scheiding der Limburger in 1839. - De Eerste Wereldoorlog 1914-1918 en "de draadversperring" aan de grens. - Douane-uniformen.
NATUUR IS GRENZELOOS. Bij de tentoonstelling in de raadzaal van het Gemeentehuis wordt ook nog een extra stand bijgeplaatst met als titel "Natuur is grenzeloos". Deze stand wordt verzorgd door het A.L.K. (Adviesraad Leefmilieu Kinrooi).
MUNTEN TEN TIJDE VAN DE SCHEIDING.
SPECIALE EVENEMENTEN.
In het Koninkrijk der Nederlanden werd munt geslagen te UTRECHT en te BRUSSEL. De te Brussel geslagen stukken zijn voorzien van een "B". Het munt- meesterteken van Utrecht is een "fakkel", dat van Brussel een "palmtak". Na de scheiding bleven de bestaande munten in Nederland gangbaar. Het Koninkrijk België maakte verder gebruik van de Munt te Brussel en sloeg er o.a. stukken van 1 centime en 2 centimes. Daar er een tekort aan muntplaatjes was, gebruikte men in 1835 Nederlandse centen als muntplaatjes voor de stukken van 2 centimes. Soms, zoals getoond op de tentoonstelling, is dat duidelijk zichtbaar . Dit onderdeel werd verzorgd door Frans Parren.
Op 21 juli te 14 uur start er een fietstocht "Langs de Streep" begeleid door wielertoeristen aan het Gemeentehuis voor een tocht van ongeveer 28 km. Na de tocht is er gelegenheid de tentoonstelling te bezoeken en de diareeks "Grenzeloos de moeite waard" te bekijken. De deelname is gratis. Op 29 juli start tussen 13.30 en 14.30 uur een Molenzoektocht langs de Streep met vertrek naar keuze aan de Zorg- vlietmolen of aan het Gemeentehuis. Dit te voet of per fiets. De deelname bedraagt 30,-fr. Wij nodigen onze leden van harte uit op deze evenementen te KINROOI.
321
Mathieu HENKENS-Werner SMET Leden werkgroep "tentoonstelling".
Ook een rappel omtrent de uiterst zeldzame kans die U geboden wordt om het enige kasteel uit onze gemeente eens van binnen te bekijken. Het kasteel "Borgitter" is privé-bezit en daardoor kan men er dus moeilijk binnengeraken. Dat is nu, mede met andere eenmalige bekijkbare monumenten, mogelijk op zondag 23 juli en zondag 20 augustus telkens van 14.00 uur tot 17.00 uur. Er is een gids ter plaatse. Wij zouden zeggen: allen daarheen! Een unieke gelegenheid! Wij hopen tegen deze tijd klaar te komen met een brochure in de reeks "Harten Vier" volledig gewijd aan dit kasteel.
In hetzelfde kader en projekt "Uitzonderlijk toegankelijk in 1989 in het Limburgse Maasland" kunnen we U ook aanbevelen : - geleide wandeling in het staatsbos "Jagersborg" (Neeroeteren) op nog overblijvende data : 3/09/89 en 1/10/89. Vertrek te 14.00 uur aan het hotel Jagershof. - Kasteel park "Ommerstein" te Rotem is nog te bezichtigen op 8 oktober van 14.0 uur tot 17.00 uur. - Te Maaseik : mogelijk op 17 september en 15 oktober van 14.00 uur tot 17.0 uur : - De Kruisherenkerk, Bosstraat 27. - De Romaanse kapel van SintJansberg. - In den Prince van Luyck op de markt. - Het koetshuis, gelegen aan de Eikerstraat nr. 3 Er is over dit alles een folder verkrijgbaar bij de V.V.V.-Infodienst, Maasstraat 50 B te 3688 Kinrooi- Ophoven.
322
EEN AFSCHEIDSGROET DIE GEEN AFSCHEID IS.... Een scheiding wel...
Het hing allang in de lucht. We zaten er goed maar niet ruim behuisd op die bovenverdieping van het conciergehuis van Villa Pax, daar in Molenbeersel Weerstersteenweg, 241. Met beneden onze voeten ook nog de gemeentelijke drukkerij. En in alle hoeken en kanten archieven. Het werd zo stilaan problematisch voor de heemkring, die er destijds - gelukkig onderdak vond in gemeentelijk gebouw. Waarvoor nog eens onze dank aan de gemeenschap; zoals wij ook de buurtschap Hees danken voor het in gebruik nemen van die schoollokalen. De gemeentelijke Infodienst V.V.V. zag gaandeweg haar centrum verlegd naar de Maas toe, daar bij die jachthaven van Marec en bij het "Kompas" te Ophoven. Er werd een 'tijdelijk' kantoor ingericht in de zomermaanden, wanneer het watertoerisme bloeit (of toch dient te bloeien, maar dat hangt veel van onze zomers af..)
Nu is de V.V.V. definitief naar de Maas toe verhuisd. Naar prachtige lokalen, die op 10 juni 11. plechtig werden ingewijd en zelfs ingezegend door de wijding van een kruisbeeld. Dat is dan toch nog mogelijk in deze tijd! De zegenaar, onze voorzitter zelf lid van een werkgroep in die V.V.V., deed dit met animo in dagen dat men elders in ons Vlaamse land die kruisbeelden in Gent aan 't verwijderen was. Als in strijd met de zo hooggeprezen moderne "verdraagzaamheid" die komplete onverschilligheid en kultuurloosheid dreigt te worden. Untergang des Abendlandes.
323
Wij hebben zelfs een beetje aan 'boedelscheiding' moeten doen, al was het maar rond 'onze' elektrische schrijfmachine. . We hebben er ons goed verstaan, vooral het personeel van beide verenigingen. Ze leefden wel met elkaars wel en wee mee. Wij wensen de V.V.V. veel heil en toekomst daar aan de Maas!
BEZOEK AAN DE STAD MECHELEN. Onze culturele uitstap dit jaar gaat door op 26 augustus 1989 en voert ons naar de stad MECHELEN, waar we de gehele dag zullen vertoeven en waar het goed vertoeven is. Mechelen is een kunststad, die nog haar eigen sfeer heeft bewaard en die ons een schat aan goed bewaarde, eeuwenoude huisgevels en statige kerken kan tonen, gebouwd in diverse stijlperioden van onze geschiedenis, gaande vanaf de Gotische stijl tot de jongste stijlrichtingen. Mechelen is ook de stad van de musea, de beiaard, romantische hoekjes, goede restaurants, idyllische café's, de Mechelse meubelen, Opsinjoorke en vooral niet te vergeten : de stad van de Maneblussers. Onder leiding van ons mede-lid : MARIET RAETS-MAESSEN, toeristische gids, en met ondersteuning van auto- busvervoer JAN NIJS, stellen we U volgend programma voor : 8.0 uur : vertrek in Molenbeersel. 9.30 uur : aankomst in Mechelen. 9.30 tot 10.00 uur : gelegenheid tot koffiedrinken in een van de schilderachtige herbergen gelegen op de grote Markt. 10.0 tot 12.00 uur : stadswandeling door Mechelen onder leiding van twee gidsen met bezoek aan de Gotische St.Romboutskathedraal, de Koninklijke Beiaardschool en het paleis van Margaretha van Oostenrijk. 12.0 tot 14.00 uur : middagpauze. Wij gebruiken het middagmaal in taverne-restaurant "MILL". Het interieur van dit restaurant werd geinspireerd op een werkende watermolen; in een rustiek kader, bij het geluid van een kabbelend beekje dat het mechanisme van draaiende tafels en stoelen in werking brengt, wordt ons volgend diner aangeboden : - tomatensoep - varkensgebraad "Archiduc" met kroket jes. - ijs van het huis.
14.0 tot 15.00 uur : bezoek aan het HOF VAN BUSLEYDEN - stadsmuseum van Mechelen waar ons de geschiedenis van de stad Mechelen word getoond vanaf de pre-historie tot heden, aan de hand van tal van schilderijen, antieke voorwerpen, portretten, standbeelden, ambachtelijke werktuigen, Mechelse meubels ; waar het beiaardmuseum is gevestigd en Opsinjoorke woont; o.l.v. een stadsgids.
15.0 tot 1600 uur : bezoek aan het Archeologisch Museum van Mechelen, waar we zullen ontvangen worden door ons medelid STEPHAN DE C0CK, die ons op boeiende en enthousiaste wijze zal rondleiden in "zijn" museum, waarna ons gratis een drink zal worden aangeboden onder de gewelven van de eeuwenoude wijnkelders. 16.30 tot 18.30 uur : gelegenheid tot individuele verdere kennismaking aan Mechelen. 18.30 uur : vertrek terug naar Kinrooi . 20.0 uur : aankomst in Kinrooi. De prijs van dit alles: inclusief reis museumbezoek, middagmaal, en uitgebreide dokumentatiemap - exclusief de dranken bedraagt : 650,- Bfrs.
AANMELDINGEN : VOOR 15 AUGUSTUS 1989 (BEDRAG MOET GESTORT ZIJN VOOR DEZE DATUM !).
324
UITNODIGING LEDENVERGADERING. We hebben het genoegen U vriendelijk uit te nodigen op onze eerstvolgende ledenvergadering die zal doorgaan op vrijdag, 29 september 1989, in "Buurthuis Hees", gelegen in de Schoolstraat te Kessenich-Hees.
A G E N D A
Deze avond wordt zeker een stuk historie door een terzake onderlegd man. 4. Vragenkwartiertje. 5. Allerlei.
Mis deze bijeenkomst niet 1 Tot vrijdag, 29 september a.s. Namens het bestuur,
1. Welkomstwoord door de voorzitter. 2. Ingekomen stukken en mededelingen. 3. Voordracht door spreker Pater ALBERT WIEERS over het thema : "HEKSEN". Een stuk gruwelijke realiteit van vroeger en los van die "spoken" die dikwijls in één naam genoemd werden : "heksen EN spoken". Hekserij bestaat nog... Hekserij wordt NOG bedreven... Is omgang met de duivel mogelijk ? Heeft dat bestaan ? Bestaat het nog ? Wat dacht de "geleerde" wereld erover? En de rechters ? Was het zo erg met die heksenverbrandingen ? Wanneer werd men eindelijk eens wijzer ? Nog na 1600 hebben er ijselijke terechtstellingen, beslagnemingen van goederen en eindeloze miseries daaromtrent in ONZE streken plaats gegrepen. Een eeuw of zo vóór die akelige periode van de bokkerijders. En wie kent niet de "kleefsteen" van de "Heks van Aldeneik" ? Ge kunt er nog gaan kijken...
Documentaliste Martine.
Ons najaars-zaterdagnamiddagsreisje zal ons te zijner tijd, en dat is dan op 14 oktober, naar Stein en Elsloo brengen. Weer, zoals gebruikelijk, dichtbij. Wij lieten ons oog vallen op deze twee plaatsjes vanwege een paar kleine, maar interessante musea en een heel oud stukje "geschiedenis van Limburg". Deze uitstap dient momenteel nog uitgewerkt. U hoort daar ten gepaste tijde meer over, zoals wij dat gewoon zijn.
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, mikrofilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever én van de auteur(s). 325
Dao raostj gét !
Driemaandelijks tijdschrift van de Geschied- en Heemkundige Kring Kinrooi * Leverden bijdragen: -
Donaat SNIJDERS Werner SMET Henri MEYSSEN Jos SMEETS Martine DRYVERS
* Typwerk: - Martine DRYVERS - Gerda FIDDELAERS * Lay-out/vormgeving: - Martine DRYVERS * Offsetdruk: - Vlaeminck, Ophoven. * Afwerking/verzending: - Guillaume VAN LOON - Martine DRYVERS - Gerda FIDDELAERS * Redaktieraad: - Het bestuur * Redaktieadres: - Sekr./Dokumentatiecentrum Weertersteenweg, 241 3688 KINROOI Tel. 011/86.38.56 * Verantw. uitgever: - E.H. Donaat SNIJDERS Pelserstraat, 33 3680 MAASEIK JAARGANG 8
15 JULI 1989
- NUMMER 1-2
KANTOOR AFGIFTE: KINROOI 2
VAN 3688
