C W A R WILDE 1854
16
October
JAKO
1944
PERS
1944
OSCAR WILDE
OSCAR W I L D E 1854
16 O c t o b e r
JAKO
1044
PERS
1944
De
hierna 16
volgende
October
1944
ook de vertaling Tien
rede door
getint
van
uitgesproken
ten J-forst, welke
uit het Engelsch
exemplaren
Holl.
werd
ƒ. O werden
verge en
I - X en vijf
exemplaren Schrijf
op en
genummerd
en
twintig
houtvrij genum-
merd van 1-25 No.y
verzorgde.
gedrukt
op
OSCAR W I L D E
Hi
E T I S H E D E N 90
JAREN
g e l e d e n , dat O s c a r W i l d e i n D u b l i n w e r d geboren. D i t , o p zichzelf, is niet v o l d o e n d e r e d e n o m over h e m te s p r e k e n . H e t is ook niet de auteur W i l d e , w a a r v o o r ik U w a a n d a c h t v r a a g . Een
van
z i j n biografen, A n d r é G i d e ,
over z i j n s c h r i j v e r s c h a p :
zeide
. . . m e n z a l moeten
toegeven, dat W i l d e geen groot schrijver is gew e e s t " . E n W i l d e z e l f geeft ons toe: " A l l e s w a t g e n i a a l i n m i j is, ik h e b het i n m i j n l e v e n tot u i t i n g d o e n k o m e n ; i n m i j n w e r k e n h e b i k slechts m i j n t a l e n t e n gestoken. W i l d e is ( z e l d z a a m geval) é n een v a n d e brillantste causeurs é n een der meest bevoorrechte levenskunstenaars geweest.
5
OSCAR W I L D E
H e t ligt niet i n m i j n b e d o e l i n g u d e n g e h e e l e n levensloop
v o o r oogen
te s t e l l e n
van
dezen
l e v e n s k u n s t e n a a r e n causeur, i k Koop echter a a n de h a n d v a n e n k e l e anecdotische
feiten, het
b e e l d v a n d e z e n b e m i n n e l i j k e n f i n de s i è c l e figuur v o o r u op te r o e p e n . W i l d e , de knapste l e e r l i n g o n d e r z i j n medes c h o l i e r e n , alsook te O x f o r d , de w i n n a a r v a n een p o ë z i e - p r i j s en de v e r t e l l e r v a n z i j n reis naar G r i e k e n l a n d v e r o v e r d e een plaats i n het literaire E n g e l a n d e n (wat de meesten meer moeite kostte) de
Londensche
Society. W e n s c h t
men
een
etiquet: h i j w a s de belangrijkste vertegenwoord i g e r v a n de
Decadenten en A e s t h e t i c i " . Z i j n
i d e e ë n k o m e n voort uit e e n reactie tegen de eeuwsche
Europeesche
19de
' vooruitgangs-manie
en meer speciaal d e n V i c t o r i a a n s c h e n e i s c h tot zedelijkheidsbevorderirig
van
de
kunst.
Zij
k u n n e n gekarakteriseerd
w o r d e n door de be-
g r i p p e n : 1 art p o u r 1 art; het l e v e n dienstbaar a a n de kunst; s c h o o n h e i d als l e i d e n d b e g i n s e l .
6
OSCAR WILDE
E e n zeer u i t z o n d e r l i j k v e r s c h i j n s e l voor een literator, d o c h k e n m e r k e n d voor W i l d e is w e l , dat hij z i j n b e g i n s e l e n e n i d e e ë n niet anders d a n als causeur heeft tot u i t d r u k k i n g gebracht; eenig schriftuur is, i n d i e n eersten t i j d , v a n z i j n h a n d over dit o n d e r w e r p niet v e r s c h e n e n .
William
W i l d e , z i j n broeder, die eigenaar w a s v a n het maandblad
The World
, heeft echter
met
o n v e r f l a u w d e n ijver O s c a r e n diens i d e e ë n b i j het l e z e n d p u b l i e k g e ï n t r o d u c e e r d , zooals deze z e l f dit d e e d i n de L o n d e n s c h e salons. E e n m e r k w a a r d i g (zij het met gal geschreven) getuigsc hrift over d e n W i l d e v a n d i e d a g e n , bezitten w i j i n de a n o n y m e , i n 1885
verschenen
' S o c i e t y i n L o n d o n " , w a a r i n de auteur,
" A
F o r e i g n R e s i d e n t ", z i c h als v o l g t over W ' i l d e , als een der "Litterateurs i n Society ", uitlaat. Ik h e b d i k w i j l s hooren zeggen, dat het l e z e n d p u b l i e k i n E n g e l a n d b i j n a u i t s l u i t e n d uit v r o u w e n bestaat; e n z o n d e r t w i j f e l , populariteit b i j de v r o u w e n is een n o o d z a k e l i j k e
voorwaarde
v o o r het succes v a n j e u g d i g e auteurs. V o o r d a t 7
OSCAR W I L D E
de Keer O s c a r W i l d e d e n eeredienst v a n
de
z o n n e b l o e m oprichtte, verkreeg h i j , zoo w e r d m i j te k e n n e n gegeven, een zekeren n a a m door te p o g e n - i k w e e t niet met w e l k resultaat - o m M r s . L a n g t r y G r i e k s c h te leeren. Z o n d e r t w i j f e l is h i j een zeer k n a p p e en u i t g e s l a p e n jonge m a n . H i j doet m i j a l t i j d d e n k e n a a n B r u t u s , d i e , v o o r geheel e i g e n d o e l e i n d e n e n met succesvol resultaat, k r a n k z i n n i g h e i d v o o r w e n d d e .
De
heer
O s c a r W i l d e zag, dat i n d i e n er iets bereikt z o u k u n n e n w o r d e n met een k a p i t a a l , bestaande uit slechts m i d d e l m a t i g talent, het n o o d z a k e l i j k z i j n z o u , een sensatie te c r e ë e r e n N a z i c h , met de h u l p v a n e n k e l e p o p u l a i r e of b e k e n d e dames, een gehoor te h e b b e n verschaft, b e g o n h i j z i c h voor te d o e n als d e H o o g e p r i e s t e r v a n het A e s t h e t i cisme. M e n lachte o m h e m ; m a a r het w a s dat soort
van
dwaasheid,
dat
haar
voordeden
afwerpt. D e heer W i l d e speelde zijn rol als beuzelaar
e n berekende
de v o o r s t e l l i n g
zeer
n a u w k e u r i g . I n d i e n m e n h e m uitlachte k o n hij het z i c h v e r o o r l o v e n o m de a n d e r e n te l a c h e n of 8
OSCAR WILDE
i r o n i s c h te g r i j n z e n . H i j heeft navolgers
gehad,
w a a r v a n i k mij de n a m e n niet h e r i n n e r , maar hij is nooit o v e r v l e u g e l d i n het eigenaardige,
door
h e m gekozen m é t i e r " . In 1891
v e r s c h e e n W i l d e ' s eerste e n eenige
r o m a n " T h e P i c t u r e of D o r i a n G r a y " , w e l k e h i j tengevolge
v a n een
weddenschap
i n enkele
d a g e n h a d geschreven. D e z e r o m a n , g e ï n s p i r e e r d door H u y s m a n s
A Rebours
niet m i n d e r d a n
door B a l z a c s ' P e a u de C h a g r i n , is op z i j n beurt voor L o u i s C o u p e r u s a a n l e i d i n g geweest v o o r een v a n z i j n k n a p p e schetsjes e n w e l bij g e l e g e n h e i d v a n een o n t m o e t i n g i n F l o r e n c e . R e e d s w a r e n b e i d e levenskunstenaars
met
e l k a a r i n contact g e k o m e n ter g e l e g e n h e i d v a n het b i j n a g e l i j k t i j d i g v e r s c h i j n e n v a n W ' i l d e ' s r o m a n e n de E n g e l s c h e v e r t a l i n g v a n " N o o d l o t " van Couperus. Couperus daarop
verloofde
vertaalde
T h e P i c t u r e of D o r i a n G r a y " . T w i n t i g
jaar later ontmoette C o u p e r u s onder de arcade v a n de P i a z z a te F l o r e n c e een oude, s u k k e l i g e E n g e l s c h m a n , die h e m vertelt:
9
Ik b e n D o r i a n
OSCAR W I L D E
Gray".
Couperus
beschrijft
dit
als
volgt.
,,Ik b e n de proto type v a n D o r i a n G r a y . O . . . het w a s t w i n t i g jaar g e l e d e n . Ik w a s toen m o o i , j o n g , rijk, o r i g i n e e l , i k w a s c o l l e c t i o n e u r e n een v r i e n d , een groot s c h i l d e r , h a d m i j n portret gemaakt . . . Ik k e n d e O s c a r W i l d e en eens, toen h i j er b i j w a s , h e b i k d e n w e n s c h geuit, dat m i j n portret v e r o u d e r e n m o c h t . . . e n ik niet! U kent d e n r o m a n . . . U w e e t , dat i n d e n r o m a n het portret i n d e r d a a d . . . veroudert, t e r w i j l de h e l d j o n g b l i j f t . . . tot hij sterft. D a n v i n d t m e n het portret terug, jong, b l o n d e n frisch, e n D o r i a n G r a y z e l v e ligt ervoor, doorstoken, a l l e zijne z o n d e n gegrift e n gegroefd op z i j n gezicht. O , Oscar W i l d e
heeft m i j te z w a r t gemaakt . . .
M a a r dat w a s voor d e n r o m a n . Ik w a s nooit zoo slecht . . . Ik b e n , geloof i k , niet slecht. Ik w a s a l l e e n maar h e e l m o o i , h e e l j o n g , h e e l rijk e n . . . h e e l o r i g i n e e l . D a t is alles . . . E n n u , n u b e n ik niets meer v a n dat alles . . . Ik zag h e m v a n terzijde e v e n aan, t e r w i j l w i j naast e l k a n d e r w a n d e l d e n o n d e r de a r k a d e n . 10
OSCAR WILDE
Was
deze een beetje w e e m o e d i g e , e v e n ver-
o u d e r d e , l i c h t e l i j k g e b o g e n E n g e l s c h m a n , met zijne oogen als v e r l e p t e v i o l e n e n z i j n v e r k l e u r d e ulster e n pet, e n de watjes i n zijne r h e u m a t i e k e ooren . . . e e n m a a l D o r i a n G r a y geweest? D e schitterende D o r i a n G r a y v a n d e n schitterenden Oscar W i l d e ! ! " D e meest b e k e n d e W i l d e is de d r a m a t u r g . D e z e w e r d geboren i n het jaar n a " T h e P i c t u r e of D o r i a n G r a y
op de p l a n k e n v a n het
St.
J a m e s ' T h e a t r e . O p 22 F e b r u a r i 1892 g i n g h i e r de p r e m i è r e v a n " L a d y W i n d e r m e r e ' s F a n " , w a a r o v e r het p u b l i e k enthousiast w a s . D e pers daarentegen, h a d geen goed w o o r d over v o o r het stuk e n dat is h o u d i n g v a n de critiek geweest (een b i j n a u n a n i e m e h o u d i n g ) , w e l k e tot n a d e n d o o d v a n W i l d e is voortgezet. H e t p u b l i e k daaren tegen heeft h e m , tot de gebeurtenissen
van
1894, steeds met geestdrifttoegejuicht. D i t eerste treffen met de pers, w e r d n o g versterkt, door het optreden
van W i l d e
op d e n a v o n d v a n
de
p r e m i è r e . T o e n het p u b l i e k o n d e r stormachtige
11
OSCAR WILDE
t o e j u i c h i n g e n o m d e n auteur riep, v e r s c h e e n , v o l g e n s een v e r s l a g , O s c a r W i l d e ten tooneele i n n o n c h a l a n t e h o u d i n g , met een half opgerookte sigaret i n de h a n d . H i j h i e l d een k l e i n e rede, w a a r i n hij v e r k l a a r d e , met genoegen te z i e n , dat het p u b l i e k z i c h geamuseerd h a d , hetgeen hij v a n z i c h z e l f ook k o n zeggen. D e toeschouwers, d i e g e w e n d w a r e n a a n het optreden v a n W i l d e , v o n d e n deze h o u d i n g niet meer d a n n a t u u r l i j k e n n a m e n het h e m i n i e d e r g e v a l niet k w a l i j k ; d o c h de recensenten, w a a r v a n de m e e s t e n W ^ i l d e n o g nooit h a d d e n ontmoet, achtten z i j n h o u d i n g een b e l e e d i g i n g v o o r het
Publiek
en spraken
met roerende e e n s g e z i n d h e i d de g e b r u i k e l i j k e b a n v l o e k uit. In hetzelfde jaar, d o c h i n h e t v o l g e n d e t o o n e e l seizoen, 'Salome
z o u W i l d e ' s meest b e k e n d e
werk,
, door S a r a h B e r n h a r d t w o r d e n opge-
v o e r d , d o c h de o n t w i k k e l i n g der gebeurtenissen stond de o p v o e r i n g - i n P a r i j s - eerst toe i n
1896.
Tusschen de première v a n L a d y W i n d e r m e r e s F a n e n d i e v a n S a l o m e ligt de tijd v a n de groote 12
OSCAR W I L D E
successen v a n W i l d e . . . e n z i j n v a l . D e t i j d , w a a r i n op é é n d a g drie v a n z i j n s t u k k e n i n drie L o n d e n s c h e theaters w e r d e n v e r t o o n d ; de t i j d ook, dat de k r a n t e n v u u r e n v l a m s p u w d e n e n dat g e r u c h t e n over W i l d e h u n ronde b e g o n n e n te d o e n . In J a n u a r i
1895
ontmoette A n d r é G i d e i n
A l g i e r s d e n m a n , die L o n d e n o n t v l u c h t w a s , omdat de society h e m d e n r u g t o e w e n d d e . D e L o n d e n s c h e society tolereerde elke extravagance e n ook iedere z o n d e mits er niet o p e n l i j k over gesproken w e r d . E n o v e r W ^ i l d e w e r d gesproken. G i d e vertelt hoe de groole causeur niet meer i n v e r g e l i j k i n g e n met h e m sprak: hij sprak i n het geheel niet meer o l opzettelijke w a r t a a l . T e g e n het a d v i e s v a n G i d e i n keerde h i j naar L o n d e n terug, o m geen andere r e d e n , d a n dat i e m a n d de v e r d e n k i n g h a d gelanceerd, dat h i j g e v l u c h t zou zijn. T e r u g i n L o n d e n w e r d hij v e r o o r d e e l d , eerst door de k r a n t e n e n de o p e n b a r e m e e n i n g , d a a r n a door de r e c h t b a n k .
13
OSCAR W I L D E
G e d u r e n d e zijn straftijd w e r d P a r i j s o p g e v o e r d i n het
Salome
in
T h e a t r e de I O e u v r e ,
zij het ook niet met S a r a h B e r n h a r d t . D i t m a a l w a s de pers (de P a r i j s c h e ditmaal) enthousiaster d a n het p u b l i e k . I n E n g e l a n d , w a a r de c e n s u u r het stuk v e r b o d e n h a d , w e r d het b e h a l v e door één blad, doodgezwegen. Pas na den dood van W i l d e werd
Salome
i n een p r i v é v o o r s t e l l i n g
v a n de " N e w Stage C l u b " i n E n g e l a n d voor het eerst o p g e v o e r d (1905). D e critiek b l e e f e v e n scherp e n a f w i j z e n d als tien jaar tevoren; het officieele E n g e l a n d vergeeft geen i n b r e u k op de spelregels. D e o p v o e r i n g i n E n g e l a n d geschiedde i n v e r t a l i n g , d a a r het stuk o o r s p r o n k e l i j k i n het F r a n s c h geschreven is ( M a r c e l S c h w o b heeft op W i l d e s verzoek een - uiterst gering aantal o n v o l k o m e n h e d e n verbeterd). H e t stuk is beh a l v e i n het E n g e l s c h n o g i n t i e n t a l l e n andere t a l e n v e r t a a l d g e w o r d e n (in het N e d e r l a n d s c h bestaan tenminste drie b e w e r k i n g e n , w a a r o n d e r een v a n B o u t e n s ) , e n w o r d t n o g steeds gespeeld. Twee
jaar
gevangenis 14
hebben
Wilde s
OSCAR W I L D E
zuivere leem v a n v e e l , w a t o p p e r v l a k k i g w a s , b e v r i j d . E e n l o u t e r i n g , die de v o o r w a a r d e
bad
k u n n e n z i j n v a n een letterkundige p r o d u c t i e op booger p l a n , zooals v a n D o s t o j e w s k y n a z i j n S i b e r i s c h e jaren, is het niet m o g e n w o r d e n . D e ontroerende
B a l l a d of R e a d i n g G a o l
en
De
P r o f u n d i s " z i j n m é t een t w e e t a l a r t i k e l e n i n de D a i l y M a i l , het laatste geweest w a t w i j v a n z i j n h a n d bezitten. O s c a r W i l d e stierf a r m en zeer e e n z a a m o p d e n l a t e n m i d d a g v a n 30 N o v e m b e r 1900
i n het a r m e l i j k e h o t e l d ' A I s a c e i n de rue
de B e a u x A r t te P a r i j s .
15
i
