BRENG MVO DICHTBIJ
Handleiding MVO Criterium 6
Mei 2011
Inleiding Iedere gemeente in Nederland kan de titel Fairtrade Gemeente in de wacht slepen. Deze eervolle titel verdien je als je voldoet aan zes campagnecriteria. Met de criteria laat een gemeente zien dat de hele gemeenschap buitengewoon veel aandacht besteedt aan eerlijke handel. Winkels, horeca, bedrijven, scholen, de gemeente en de inwoners zorgen samen voor een toenemende vraag naar en aanbod van fairtrade producten. Naast fairtrade zijn er nog meer manieren om te zorgen voor een betere wereld. ICCO, de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels en Stichting Max Havelaar (de initiatiefnemers van de Fairtrade Gemeente campagne) vinden het belangrijk om ook deze initiatieven te stimuleren. Daarom bevat de Fairtrade Gemeente campagne naast vijf campagnecriteria op het gebied van fairtrade, ook een zesde criterium voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). In de reguliere handleiding van Fairtrade Gemeente campagne staan zeven opties beschreven hoe je dit MVOcriterium kunt invullen. Wanneer je de titel Fairtrade Gemeente wilt behalen, kies je een van deze opties om invulling te geven aan criterium 6. Het gaat om de volgende opties:
optie 1: Stimuleer bedrijven om MVO op te pakken
optie 2: FairFinance
optie 3: Debattenreeks over MVO
optie 4: MVO-award
optie 5: Klimaatverandering en klimaatneutraal ondernemen
optie 6: Andere duurzaamheidskeurmerken
optie 7: Bedenk je eigen initiatief
Diverse gemeenten die aan de slag gingen met het zesde (MVO) criterium gaven aan dat zij meer handvaten nodig hadden om dit criterium te kunnen realiseren. Daarom ontwikkelde de Fairtrade Gemeente campagne deze aanvullende handleiding. In deze MVO-handleiding lees je meer over maatschappelijk verantwoord ondernemen en de manier hoe je met bovenstaande zeven opties aan de slag kunt gaan.
Leeswijzer Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een initiatief dat eigenlijk bij ondernemers en bedrijven zelf zou moeten liggen. In deze handleiding maken we daarom een onderscheid in activiteiten die je als werkgroep van de Fairtrade Gemeente campagne kunt uitvoeren, en activiteiten die je kunt voorleggen aan bedrijven en ondernemers om zelf op te pakken. Zo stimuleer je hen om zelf maatschappelijk verantwoord te ondernemen. In de handleiding geven we per activiteit met een symbooltje aan of het door de werkgroep of door een bedrijf kan worden opgepakt. De symbooltjes zien er zo uit:
Werkgroep Fairtrade Gemeente
1
Bedrijven & ondernemers
MVO? Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een resultaatgericht proces waarbij een organisatie bewust bezig is met de effecten van alle bedrijfsactiviteiten op sociaal, ecologisch en economisch gebied. Daarbij kijkt een bedrijf niet alleen naar zijn eigen organisatie, maar naar de hele productieketen. De organisatie neemt niet alleen verantwoordelijkheid voor de effecten van het handelen, maar legt daarover ook verantwoording af aan en gaat daarover in dialoog met belanghebbenden. MVO moet verankerd zijn in alle bedrijfsprocessen en blijft dus niet beperkt tot het werk van een specialist of een afdeling binnen een bedrijf! MVO is ook maatwerk. Voor iedere onderneming zien MVO-activiteiten er anders uit. Dit hangt af van de bedrijfsgrootte, de sector en de cultuur van de onderneming en bedrijfsstrategie. Waar grote multinationals over MVO spreken, gebruikt het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) meestal de term Duurzaam Ondernemen. Het idee erachter is hetzelfde, maar de praktische vertaling in het bedrijf is anders. Het MKB richt zich bij het vorm geven aan duurzaamheid in eerste instantie sterk op de interne organisatie (milieu en medewerkers). Vaak wordt pas in een veel later stadium aandacht besteed aan communicatie (duurzaamheidverslagen) of overleg met stakeholders (klanten en leveranciers), waarbij ook de maatschappelijke kant in beeld komt. Een andere term die je vaak hoort is ‘Maatschappelijk Betrokken Ondernemen’. Dit zijn activiteiten of investeringen van een onderneming in de (lokale) omgeving of voor specifieke doelgroepen of maatschappelijke doelen die niet direct samenhangen op het verduurzamen van de kernactiviteiten van de onderneming. Denk bijvoorbeeld aan een hoveniersbedrijf die helpt om een kinderboerderij op te knappen of een consultancy bureau die mensen met een verstandelijke beperking trakteert op een dagje uit. Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) betekent ondernemen met aandacht voor de drie P’s: People, Planet en Profit: • People: mensen binnen en buiten de onderneming; • Planet: de gevolgen voor het (leef)milieu; • Profit: de economische prestaties en economische effecten van goederen en diensten. Overigens opperen sommige mensen om hier een vierde P aan toe te voegen: Poverty alleviation (armoedebestrijding). In deze handleiding beperken wij ons tot de algemene eerste drie P’s. Op de volgende pagina staan deze begrippen nog iets uitgebreider toegelicht.
De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) heeft de rechten en normen op het gebied van arbeid nader uitgewerkt en deze worden veelal gezien als de ‘minimumlat’ waaraan bedrijven moeten voldoen: • vrijheid van vakvereniging en het recht op collectieve onderhandelingen • verbod op dwangarbeid • verbod op kinderarbeid • verbod op discriminatie • het recht op arbeidszekerheid • het recht op veilige en gezonde werkomstandigheden • inachtneming maximaal aantal werkuren (niet langer dan 48 uur/week met minimaal een vrije dag en maximaal aantal overuren) • het recht op een ‘leefbaar loon’.
2
Bij People gaat het om prestaties op sociaal-ethisch gebied. Hoe gaat het bedrijf om met haar personeel en hoe presteert het bedrijf op het gebied van de maatschappij in ruimere zin? Thema’s die hier spelen zijn bijvoorbeeld mensenrechten (zoals respect voor lokale gemeenschappen en inheemse volkeren), arbeidsrechten (zoals verbod op dwangarbeid, vrijheid van vakvereniging), omkoping en fraude, kinderarbeid, (leefbaar) loon, man-vrouw verhoudingen, armoedevraagstuk, discriminatie, medezeggenschap. Bij Planet gaat het over de vraag hoe een bedrijf haar verantwoordelijkheid oppakt ten aanzien van het belasten van het milieu, de natuur en het landschap. Milieuzorg, ketenbeheer, eco-efficiëncy, schoner produceren, duurzame technologieontwikkeling en duurzame bedrijventerreinen zijn hier voorbeelden van. Er zijn een groot aantal verdragen en conventies die beschrijven welke verantwoordelijkheden ondernemingen hebben voor de effecten van hun activiteiten op lucht, water, bodem, klimaat, ecosystemen, biodiversiteit en gezondheid. Bij Profit gaat het niet alleen om de pure financiële prestaties van de onderneming (winst, omzet en dergelijke), maar ook om sociaal- economische zaken. Hier spelen thema’s als: werkgelegenheid, investeringen in infrastructuur, locatiebeleid, politieke betrokkenheid, uitbesteding, economische effecten van de diensten en producten. Maar denk ook aan zaken als bescherming van de positie van kleine producenten, belastingafdracht in het land waar de bedrijfsactiviteiten werkelijk plaatsvinden en winsten werkelijk gerealiseerd worden, geen prijsmanipulatie aan de grens om belasting of handelstarieven te ontwijken.
De OESO-richtlijnen zijn de meest complete internationaal geaccepteerde richtlijnen voor MVO. De basis van de OESO-richtlijnen zijn internationale wet- en regelgeving en internationale verdragen. De OESO-richtlijnen omvatten de volgende thema’s: 1. Mensenrechten respecteren. 2. Regelmatig en tijdig betrouwbare en hoogwaardige informatie beschikbaar maken. 3. Arbeidsrechten respecteren (o.a. geen discriminatie, geen kinderarbeid, recht op vereni-ging, veiligheid). 4. Milieu en volksgezondheid beschermen. 5. Geen corruptie (geen omkoping, smeergeld, etc.). 6. Consumentenbelangen respecteren (o.a. gezondheid en veiligheid, juiste informatie, klach-tenprocedure). 7. Verspreiding van kennis en technologie. 8. Voldoen aan mededingingswetten en geen concurrentiebeperkende afspraken maken. 9. Belastingen tijdig betalen en belastingregels naleven. Meer informatie: http://www.oesorichtlijnen.nl/
Hoe kunnen bedrijven MVO invullen? MVO beweegt zich in een complex krachtenveld. Hierbij spelen diverse aspecten een rol: winst-, milieu- en sociale doelstellingen, regel- en wetgeving (wat moet), persoonlijke overtuiging (wat hoort) en reputatie (wat loont). Het is dus niet iets wat je zomaar ‘doet’, maar vereist een planmatige aanpak op lange termijn – een strategie. Om het op alle fronten en voor alle betrokkenen goed te doen, moet je inzicht hebben in de mogelijkheden, maar ook in de vereisten en consequenties. Een bedrijf dat MVO-ambities heeft moet daarom contact hebben met alle partijen waar zij mee te maken heeft (hun stakeholders), zowel intern als extern. Op basis van bovenstaande analyse ontwikkelt een bedrijf een eigen MVO-beleid. Dit beleid heeft vaak directe gevolgen voor hun strategie, organisatie en management. De volgende elementen zie je vaak terugkomen:
3
Gedragscode In een gedragscode legt een onderneming haar beleidsuitgangspunten ten aanzien van MVO vast. Inmiddels bestaan er vele gedragscodes met een even grote diversiteit aan kwaliteit, inhoud en reikwijdte. Om wildgroei van gedragscodes te voorkomen (‘elk bedrijf z’n eigen gedragscode’) kan een bedrijf haar gedragscode het beste realiseren door met de hele bedrijfstak, op sectoraal of productniveau, afspraken te maken. Daarbij dient het bedrijf dan wel alle stakeholders te betrekken. Een goede gedragscode geeft duidelijkheid over de ambities die een bedrijf nastreeft. De code moet zich niet alleen beperken tot de activiteiten van het bedrijf in Nederland, maar op de activiteiten in de hele productieketen. De gedragscode van een koffiebedrijf zou dus ook toegepast moeten worden op de koffieboeren in ontwikkelingslanden. Cruciaal is dat de code niet alleen een papieren werkelijkheid is, maar dat een bedrijf deze ook daadwerkelijk naleeft en dit controleert met behulp van interne controlemechanismen en externe toetsing. Daarbij kunnen een transparant rapportagesysteem, een klachtensysteem en sancties helpen. Vooral op deze laatste punten valt er nog veel verbeteren.
Ketenverantwoordelijkheid Duurzame productie en consumptie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in de hele keten: van basisgrondstoffen tot en met afvalproducten. Een onderneming dient verantwoordelijkheid te nemen voor de sociale, ecologische en economische effecten in de hele keten (van producent tot consument), daarover verantwoording af te leggen en de dialoog aan te gaan met belanghebbenden. Men moet daarbij niet alleen naar het eigen gedrag kijken. We lichten dit toe aan de hand van een voorbeeldbedrijf die er voor kiest om het gebruik van schaarse grondstoffen terug te dringen. Bij een zogenaamd integraal ketenbeheer betrekt het voorbeeldbedrijf leveranciers en klanten bij haar MVObeleid. Het hele bedrijfsproces van deze organisatie is gericht op het vermijden, hergebruiken en/of verkopen van afval dat bij de productie vrijkomt. Daar hoort vanzelfsprekend ook bij dat zij er voor zorgt dat er zo min mogelijk grondstof nodig is voor het eindproduct. En dat zij grondstoffen gebruikt die minder invloed op het milieu hebben.
Multistakeholderinitiatief Voor de geloofwaardigheid en de effectiviteit van het MVO-beleid is het essentieel voor een bedrijf om stakeholders (belanghebbenden) te betrekken bij de formulering, uitvoering en externe controle van dit beleid. Daarbij is de eerste stap het identificeren van alle belanghebbenden. Het gaat om werknemers, toeleveranciers en klanten, maar ook om lokale gemeenschappen, vakbonden, belangengroepen en maatschappelijke organisaties. Voorbeelden van dergelijke multistakeholderinitiatieven in Nederland zijn de ‘FairWearFoundation’, het ‘Initiatief Duurzame Handel’ en ‘Fair Flowers and Plants’.
4
FairWearFoundation heeft bijvoorbeeld tot doel om de arbeidsomstandigheden in kledingfabrieken te verbeteren. Het bestuur van FairWearFoundation telt ongeveer 70 bedrijven uit de kledingindustrie, FNV en CNV, en de Schone Kleren Campagne. De aangesloten bedrijven doen wereldwijd zaken met 1.200 fabrieken met in totaal ongeveer 250.000 werknemers. Al deze bedrijven moeten een gedragscode naleven en FairWearFoundation verifieert de naleving en de mate waarin bedrijven zich inspannen om verbeteringen door te voeren bij geconstateerde schendingen. FairWearFoundation heeft ook een klachtenprocedure, opdat werknemers in de fabrieken anoniem slechte arbeidsomstandigheden aan de kaak kunnen stellen.
Tips voor meer info over MVO Steeds meer bedrijven vinden het zelf belangrijk om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Wanneer je initiatieven opstart om MVO te stimuleren in jullie gemeente is het handig om te weten wie er in jullie gemeente nog meer actief zijn op dit thema. Op landelijk niveau zijn diverse organisaties al aangesloten bij MVO Nederland en De Groene Zaak. De NGO’s zijn op dit thema landelijk georganiseerd in het MVO Platform.
MVO Nederland MVO Nederland is een kennis- en netwerkorganisatie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ongeveer 1.500 organisaties, bedrijven en NGO’s die duurzaamheid belangrijk vinden, sloten zich aan bij deze organisatie. Samen vertegenwoordigen deze clubs meer dan 100.000 ondernemers. Op de website van MVO Nederland (http://www.mvonederland.nl) kan je bekijken of bedrijven in jouw gemeente al lid zijn van deze organisatie en vind je veel praktische informatie over de manier waarop je maatschappelijk verantwoord kan ondernemen. De Groene Zaak De Groene Zaak is een werkgeversorganisatie die de verduurzaming van de Nederlandse economie wil versnellen. De organisatie werd begin 2010 opgericht door enkele leden van VNO-NCW die zich niet meer konden vinden in de filosofie van deze grootste werkgeversorganisatie. Alhoewel De Groene Zaak nog heel jong is zijn er inmiddels al ongeveer honderd grote werkgevers aangesloten. Op de website van De Groene Zaak (http://www.degroenezaak.com/) vind je onder andere alle leden. MVO Platform Het MVO Platform is een samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties in Nederland. Het platform stimuleert, faciliteert en coördineert de acties van leden op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zo zorgt het platform voor synergie en dus meer maatschappelijke impact op het gebied van duurzame ontwikkeling. De nadruk van het MVO platform ligt hierbij op maatschappelijk verantwoord ondernemen in ontwikkelingslanden. Daarnaast lobbiet het platform bijvoorbeeld ook in het kader van het Duurzaam Inkoopbeleid van de overheid. Op de website van het MVO Platform (http://mvoplatform.nl/) vind je informatie over de leden, maar bijvoorbeeld ook inhoudelijke informatie zoals een handig boekje, MVO referentiekader, met meer informatie over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Verschillende gemeenten hebben een eigen lokale of regionale organisatie op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Vergeet deze partij niet te benaderen en te betrekken bij jullie initiatieven voor het stimuleren van maatschappelijk verantwoord ondernemen in jullie gemeente.
5
Optie 1: stimuleer bedrijven om MVO op te pakken De maatschappelijke impact van MVO kan enorm groot zijn. Steeds meer bedrijven zien en ervaren de kansen die maatschappelijk verantwoord ondernemen hen bieden. Zo levert MVO kostenbesparing op. Bijvoorbeeld door het verminderen van afval, lagere energiekosten, een lager ziekteverzuim en een efficiëntere bedrijfsvoering. MVO zorgt ervoor dat een bedrijf een aantrekkelijkere werkgever is en MVO verhoogt de arbeidsproductiviteit. Werknemers vinden het belangrijk dat zij trots kunnen zijn op het bedrijf waar zij werken. Er is ook steeds meer marktvraag naar MVO-bedrijven en producten. Ook de overheid koopt sinds 2010 alleen nog in bij bedrijven die kunnen aantonen dat zij aan minimale duurzaamheideisen kunnen voldoen. Maar bovenal is MVO op de lange termijn noodzakelijk. We leven op aarde met steeds meer mensen die steeds meer grondstoffen nodig hebben. Een toenemend aantal grondstoffen wordt schaars. MVO werkt hierbij aan oplossingen door o.a. innovaties en efficiëntere productie. Binnen het zesde criterium van de Fairtrade Gemeente campagne kan je je als werkgroep inzetten om bedrijven en ondernemers in jouw gemeente te stimuleren om ook te kiezen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Enkele ideeën en suggesties hiervoor:
Actie: Verduurzamen van ketens Het lijkt lekker goedkoop, importeren uit opkomende economieën of ontwikkelingslanden. Maar daar hangt vaak wel een prijskaartje aan. Namelijk de schending van mensenrechten of schade aan het milieu. Maatschappelijk verantwoord inkopen (oftewel ketenverantwoordelijkheid) is daarom een belangrijk aspect van MVO. Productie- en handelsketens worden steeds complexer; vaak gaat de keten terug tot in het buitenland. En daarmee stopt de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een ondernemer niet bij de Nederlandse grens. Het is belangrijk om te weten waar grondstoffen vandaan komen, wat er speelt bij toeleveranciers en door wie producten vervaardigd worden. Arbeidsomstandigheden en milieu-issues bij buitenlandse toeleveranciers hebben uiteindelijk ook invloed op de duurzaamheid van een in Nederland gevestigd bedrijf. Zo zetten bijvoorbeeld bedrijven die bedrijfskleding produceren en aangesloten zijn bij FairWearFoundation zich in om de arbeidsomstandigheden in de toeleverende keten te verbeteren. Nederlandse importeurs van tropisch hardhout of houtverwerkers verduurzamen hun aankoop door voor certificering met FSC keurmerk te kiezen. Ontwikkelingsorganisaties zoals ICCO kunnen bedrijven met advies en training ondersteunen in het verduurzamen van hun keten. Twee zaken staan daarbij voorop: de inspanningen moeten leiden tot economische zelfstandigheid van kleine producenten en gericht zijn op een duurzame manier van produceren. Bedrijven en organisaties die aan de slag willen om hun gehele productieketen te verduurzamen kunnen voor meer informatie terecht bij bijvoorbeeld ICCO. Neem een kijkje op: www.icco.nl/bedrijven
ISO 26000 ISO 26000 is een nieuwe, wereldwijde richtlijn voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) opgesteld via een wereldwijd multistakeholder proces (waar ook het MVO Platform aan deelnam). ISO 26000 bevat MVO-uitgangspunten waarover wereldwijd een brede consensus bestaat. Het biedt bedrijven meer aanknopingspunten voor het verankeren van MVO in de bedrijfsvoering van een
6
organisatie. Het is opgebouwd uit zeven kernonderwerpen (goed bestuur, mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu, eerlijk en integer handelen, consumenten, maatschappelijke betrokkenheid), met daaronder per kernonderwerp een veelheid aan aandachtspunten, en zeven algemeen geldende principes (verantwoordingsplicht, transparantie, ethisch gedrag, belanghebbenden, regels van de wet, internationale normen, mensenrechten). Bedrijven en organisaties die ISO26000 willen toepassen kunnen meer informatie en links vinden in bijlage 3.
Base of the Pyramid: producten voor de consument van de toekomst Het Nederlandse initiatief BoP Inc. stimuleert en ondersteunt bedrijven bij het ontwikkelen van producten en diensten vóór en mét de bijna 4 miljard mensen die minder dan 2 dollar per dag te besteden hebben. Deze laag van de wereldbevolking wordt Base of the Pyramid (BoP) genoemd. Uit onderzoek blijkt dat de producten die deze groep ‘armsten van de wereld’ inkoopt - van zeep tot telefonie - vaak relatief duur zijn. Bovendien worden ze vaak op een mens- en milieuonvriendelijke wijze geproduceerd en zijn ze onvoldoende aangepast aan de behoeften en mogelijkheden van de (mogelijke) gebruikers. Ondanks de lage bestedingsruimte, is het interessant voor bedrijven om te kijken naar de mogelijkheden voor het bedienen van deze markt. De BoP vormt een grote en potentieel winstgevende afzetmarkt waarin armoedebestrijding en business hand in hand kunnen gaan. Een BoP-consument wordt gezien als de consument van de toekomst. Het BoP Innovation Center (BoP Inc.) is initiator en aanjager voor het Nederlandse bedrijfsleven om effectief te werken volgens het Base of the Pyramid-principe. Werken volgens het BoP-principe zorgt voor een win-win-win situatie: Er wordt toegang gecreëerd tot nieuwe markten, innovaties komen op gang en armoede wordt teruggedrongen. Bedrijven en organisaties die zich meer willen verdiepen in Base of the Pyramid kunnen terecht op de website van BoP Inc.: www.bopinc.org
Partnerships Steeds meer maatschappelijke organisaties gaan een formele samenwerking aan met een bedrijf of een groep van bedrijven (bijvoorbeeld brancheorganisaties). Deze samenwerking richt zich op de kernactiviteiten van een bedrijf; het gaat erom of de omzet van een bedrijf op een maatschappelijk verantwoorde manier wordt gerealiseerd. Maatschappelijke organisaties kunnen zo op een directe manier bijdragen aan de verduurzaming van een bedrijf. Voorbeelden van bedrijven die partnerschappen zijn aangegaan met maatschappelijke organisaties zijn Albert Heijn (met ICCO rond de inkoop van fair trade fruit uit Afrika en WNF voor MSC-vis) en Unilever (met o.a. Oxfam Novib rond duurzame palmolie). Op pagina 18 vind je een overzicht met verschillende NGO’s en keurmerkorganisaties. Neem contact met hen op als je meer wilt weten over de partnerships die zij hebben met bedrijven.
Groene stroom Een laagdrempelige, eerste stap naar MVO voor een bedrijf is het overstappen op groene stroom. Dat wil zeggen: energie die is opgewekt uit wind, zon, water of duurzaam geproduceerde biomassa. Er zijn verschillende energieleveranciers die groene stroom aanbieden, ook voor zakelijke klanten, zoals bijvoorbeeld Greenchoice, Windunie of Eneco. Overstappen op groene stroom kan onderdeel zijn van klimaatneutraal ondernemen. Kijk voor meer informatie hierover 13 bij optie 5.
7
Optie 2: FairFinance Een duurzaam bedrijf of duurzame organisatie let niet alleen op de producten die ze inkoopt, maar ook op de manier hoe ze met geld omgaat. Iedereen, dus ook bedrijven en organisaties, kunnen kiezen bij welke bank zij bankieren, hoe zij hun geld beleggen, en waar zij in investeren. Op verschillende manieren kan je invulling geven aan ‘FairFinance’.
Microkredieten Microkredieten zijn kleine leningen (tot maximaal enkele honderden euro’s). Deze leningen worden toegekend aan voornamelijk kleine (vrouwelijke) ondernemers in ontwikkelingslanden. Veel van deze ondernemers kunnen door het ontbreken van een onderpand, geen vast maandinkomen en geen kredietgeschiedenis niet lenen bij traditionele banken. Met een microkrediet kunnen ze een bedrijfje opstarten of bijvoorbeeld investeren in de aanschaf van een koe, naaimachine, of een winkel. Met deze lening kunnen zij zelf hun financiële positie verbeteren. Microkrediet is een krachtig instrument voor armoedebestrijding en past daarom goed binnen MVO (en de Fairtrade Gemeente campagne). Naast deze microkredietleningen maken organisaties ook steeds meer op maat gemaakte financiële diensten voor armen in ontwikkelingslanden, zoals micro-sparen en micro-verzekeren. Hiervoor wordt vaak de term ‘microfinance’ gebruikt. Ook Nederlandse ondernemers kunnen zich inzetten voor microkredieten en andere financiële diensten voor kleine ondernemers in ontwikkelingslanden. Een greep uit de mogelijkheden: • Terrafina Microfinance: het microfinance programma voor ondernemers op het Afrikaanse platteland van ICCO, Rabobank Foundation en Oikocredit: www.terrafina.nl • Oikocredit: een sociaal-ethisch beleggingsfonds voor zowel particulieren als ondernemers www. oikocredit.org • Duurzame banken zoals ASN en Triodos bieden ook mogelijkheden voor sparen en beleggen voor microkrediet: www.asn.nl of www.triodos.nl • Mind Their Business is een netwerk van ondernemers hier, die investeren in kleine ondernemers daar: www.mindtheirbusiness.nl/
8
Duurzaam investeren Ondernemers kunnen ook duurzaam investeren in projecten en organisaties van mensen in ontwikkelingslanden. Wij zetten een paar mogelijkheden hiervoor op een rij: • Ondernemers kunnen ook duurzaam beleggen in bv. duurzame energie, biologische landbouw of duurzaam vastgoed en hun vermogen op duurzame wijze beheren. Informatie hierover is te vinden bij duurzame banken zoals www.asn.nl of www.triodos.nl • Ontwikkelingsorganisatie ICCO wil graag samen met bedrijven sociaal ondernemen. Met giften, leningen of garanties kunnen bedrijven of ondernemers investeren in bestaande of nieuw te ontwikkelen projecten (co-creatie). ICCO werkt samen met bedrijven en kleine producenten in ontwikkelingslanden aan kwaliteitsverbetering, schaalvergroting en efficiency, toegang tot financiering, betere vermarkting en sociale infrastructuur. Twee zaken staan daarbij voorop: de inspanningen moeten leiden tot economische zelfstandigheid van kleine producenten en gericht zijn op een duurzame manier van produceren. www.icco.nl/bedrijven • Ook kunnen ondernemers vernieuwende business proposals van jonge ondernemers uit ontwikkelingslanden versterken door een financiële investering of door het coachen van de ondernemer via www.bidnetwork.org
De eerlijke bankwijzer Via de website www.eerlijkebankwijzer.nl wordt inzichtelijk hoe verantwoord banken in Nederland omgaan met hun geld. Sommige banken investeren in bedrijven die wapens leveren aan dictators, terwijl andere banken er juist voor kiezen om specifiek te letten op de gevolgen van hun investeringen voor mens, dier en natuur. De eerlijke bankwijzer is een initiatief van Oxfam Novib, Amnesty International, Milieudefensie, FNV Mondiaal en de Dierenbescherming. Om aan het MVO-criterium te voldoen, kan je ervoor kiezen om de bedrijven en organisaties in jouw gemeente bewust te maken van de werkwijze van de diverse banken. Maak bedrijven en organisaties erop attent dat zij een keus hebben met wat er met hun geld gebeurt. Op de website van de Eerlijke Bankwijzer kunnen zij zelf hun bank vergelijken met anderen. Laat ze zelf beoordelen of ze vinden dat ze bij de juiste bank zitten of niet. Bedrijven en organisaties kunnen via de website van de Eerlijke Bankwijzer zelf diverse acties ondernemen. Ze kunnen hun bank een bericht sturen, overstappen naar een andere bank, een gele kaart uitdelen wanneer zij vinden dat hun bank slecht gedrag vertoond, en tenslotte kunnen ze zelfs een klacht indienen bij de bank. Voor meer informatie en vragen over deze actie kan je terecht bij de projectgroep Eerlijke Bankwijzer. Deze kan je bereiken via: www.eerlijkebankwijzer.nl
9
Optie 3: Debattenreeks over MVO Voor sommige bedrijven is maatschappelijk verantwoord ondernemen een nieuw onderwerp. Bij deze organisaties kan het helpen om hen eerst meer informatie te geven over het hoe en waarom van maatschappelijk verantwoord ondernemen, voordat je ze aanmoedigt om er mee aan de slag te gaan. Met een debat of een debattenreeks kan je draagvlak creëren voor maatschappelijk verantwoord ondernemen bij het lokale bedrijfsleven.
Debat over MVO Om te zorgen voor zoveel mogelijk deelnemers, kan je het debat organiseren in samenwerking met bijvoorbeeld de lokale ondernemersvereniging of een lokale MVO-organisatie. Door het debat te koppelen aan een bestaand evenement voor bedrijven is het bereik, de opkomst en de impact van het debat waarschijnlijk groter. Verspreid de uitnodigingen voor het debat op tijd. Zoek een locatie die past bij de bedrijven, en kies een moment (datum en tijd) die aantrekkelijk is voor bedrijven. Veel ondernemers zijn overdag drukbezet. Een bijeenkomst in de avond trekt waarschijnlijk meer publiek. Voor een goed debat is het belangrijk dat voorafgaand aan het debat eerst de kaders van het onderwerp zijn bepaald. Start de bijeenkomst dus met een inhoudelijke inleiding op het onderwerp. Na die inleiding kan je een debat voeren aan de hand van een of meerdere stellingen over het onderwerp. Kies een leuke vorm voor het debat. Dat kan in de vorm van ‘het lagerhuis’, waarbij de zaal in twee groepen wordt gedeeld. De ene groep krijgt de opdracht om voor een stelling te zijn, en de andere groep is tegen een stelling. Binnen een beperkte termijn moeten beide groepen reageren op een stelling. Groepsleden moeten een jury met argumenten overtuigen waarom je juist voor- of tegen de stelling zou moeten zijn. Een variant hierop is ‘het lagerhuis’ waarbij je mag overlopen. Aan het begin van het debat kiest iedereen een kant: voor of tegen. Tijdens het debat mag je van kant wisselen, als je vind dat iemand aan de overkant een goed argument geeft dat je van standpunt doet veranderen. Deze interactieve vorm zorgt voor een levendig debat.
10
Zorg voor een aantrekkelijke spreker voor de inleiding en/of een aansprekende jury. Bijvoorbeeld een persoon die in jullie gemeente een voortrekker is op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Of probeer een MVO-ambassadeur met landelijke bekendheid te benaderen. Denk bijvoorbeeld aan een vertegenwoordiger van MVO Nederland, of iemand van het ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie. Houd er wel rekening mee dat je sprekers op tijd moet uitnodigen. Houd je een debattenreeks, dan is het belangrijk dat je iedere keer de gasten een prikkelend onderwerp kan voorschotelen. Denk bijvoorbeeld aan: • Verduurzaam je core-business: maak de aanwezige bedrijven bewust dat maatschappelijk verantwoord ondernemen niet iets ‘extra’s’ moet zijn in je organisatie. Zorg dat zij inzien dat ze hun reguliere bedrijfsvoering kunnen verduurzamen. • ISO 26.000: dit is een nieuwe MVO standaard. Met deze standaard kunnen bedrijven via een zelftest zien hoe verantwoord zij al ondernemen (zie bijlage 3 voor meer informatie). • Duurzaam inkopen: laat de voordelen en mogelijkheden zien van het inkopen van duurzame producten. Dit hoeft niet meer te kosten, en kan zelfs geld besparen. Bij dit thema kan je eventueel ook het onderwerp ‘besparen’ meenemen. Bijvoorbeeld door te voorkomen dat de verwarming ’s nachts blijft aanstaan, of door dubbelzijdig te printen. • Verantwoord in de keten: laat zien hoe je als bedrijf ook kan letten op de duurzaamheid van de keten van de product waarmee een bedrijf werkt. Een ICT-bedrijf kan bijvoorbeeld achterhalen waar de onderdelen van hun computers vandaan komen. Een project als ‘Procure IT Fair’ kan daarbij helpen (zie ook www.procureitfair.org). • FairFinance: investeren met ‘social impact’. Bijvoorbeeld in de vorm van microkrediet, duurzaam investeren, co-creatie (zie optie 2 voor meer informatie) • Klimaatneutraal ondernemen (zie optie 5 voor meer informatie)
11
Optie 4: MVO-award MVO-award Een goede manier om mensen te stimuleren tot goed gedrag is door middel van belonen. Mensen krijgen graag een klopje op hun schouder. Een andere manier om mensen een stapje extra te laten zetten is in de vorm van een competitie. Door deze twee elementen te combineren in een MVO-award kan je bedrijven en organisaties in jullie gemeente aansporen tot maatschappelijk verantwoord ondernemen. Gemeenten als Tilburg en Groningen lieten in het verleden al zien dat een MVO-award heel succesvol kan zijn.
MVO-award Organiseer een wedstrijd om te ontdekken welk bedrijf in jouw organisatie het beste presteert op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De koploper ontvangt een MVO-award.
Tips voor de uitvoering Ga je aan de slag met een MVO-award bedenk dan eerst voor jezelf wat de criteria zijn waar de deelnemers aan moeten voldoen om de MVO-award te kunnen winnen. Stel vervolgens een jury samen die de deelnemers gaat beoordelen. Stel met de jury de definitieve criteria vast. Dit voorkomt discussie achteraf, en maakt de benoeming van de winnaar uiteindelijk makkelijker. •
Stel vast hoe en wanneer je de MVO-award bekend gaat maken. Laat de vorm en de grootte van het evenement afhangen van je budget. Het uitreiken van de MVO-award kan kleinschalig met toch een grote kans op media-aandacht door bijvoorbeeld in bijzijn van de jury en media de winnaar te verrassen in zijn bedrijf met de MVO-award. Dit verrassingseffect kan leuke plaatjes en beelden opleveren. Heb je meer budget, nodig dan alle deelnemende bedrijven uit op een mooie locatie. Op het gemeentehuis, of een horecazaak.
•
Stuur een brief of e-mail naar alle bedrijven in de gemeente en nodig ze uit om deel te nemen aan de MVOaward. Maak de bedrijven duidelijk wat de award inhoudt, wanneer je deze kunt verdienen en hoe je kans kan maken op de award. Prikkel de bedrijven met een mooie prijs. Dit kan een mooie prijsbeker zijn, een prijzenpakket of bijvoorbeeld gratis publiciteit in een lokaal of regionaal medium. Laat alvast weten wanneer en hoe de bedrijven weten of ze uiteindelijk de award hebben gewonnen.
•
Maak een deelnameformulier voor bedrijven, en laat ze daarop alle gegevens invullen die jullie nodig hebben. Welke gegevens dit allemaal zijn, hangt af van de criteria die je van te voren hebt vastgesteld. Vergeet in ieder geval niet om contactgegevens te vragen. Altijd handig voor de toekomst wanneer je nog eens een beroep wilt doen op de bedrijven in de gemeente.
•
Probeer voor, tijdens en na de wedstrijd de media te betrekken bij de MVO-award. Zo zorg je niet alleen dat je de deelnemende bedrijven in het zonnetje kunt zetten, maar je kunt ook niet-deelnemende bedrijven in de gemeente inspireren om ook aan de slag te gaan met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zo zorgt de MVO-award niet alleen voor de beloning van goed gedrag, maar misschien ook voor nieuwe bedrijven hun organisatie gaan verduurzamen.
12
Optie 5: Klimaatverandering en klimaatneutraal ondernemen Sinds de verschijning van ‘The inconvenient truth’ van Al Gore kunnen we er niet meer omheen. Er is sprake van klimaatverandering en daar moeten we iets mee. Na een korte introductie van het onderwerp, kan je lezen wat je zelf kunt doen om de klimaatverandering te beperken.
Wat is klimaatverandering? Met klimaatverandering doelt men tegenwoordig meestal op de huidige, door de mens veroorzaakte, klimaatverandering. Dat wil zeggen de verandering van het gemiddelde weertype of klimaat over een lange periode. De mens verbrandt sinds de industriële revolutie op grote schaal fossiele brandstoffen, zoals olie, gas en steenkool. Dit zorgt voor een toename van de hoeveelheid CO2 in de lucht. CO2 is een broeikasgas: het draagt bij aan het broeikaseffect. Door versterking van dit broeikaseffect kan de aarde steeds minder goed warmte kwijtraken. Hierdoor warmt de aarde langzaam op.
Wat zijn de gevolgen? Op sommige plaatsen zal het gemiddeld warmer worden, terwijl het elders juist kouder wordt. Bomen, planten en dieren die zich niet kunnen aanpassen, zullen andere woongebieden zoeken of uitsterven. Sommige gebieden krijgen te maken met extreme neerslag, andere juist met droogte en verwoestijning. De verdamping uit zeeën en oceanen zal toenemen. Dat leidt tot heftige neerslag in korte tijd, waardoor rivieren vaker zullen overstromen. Extreme weersomstandigheden als droogte en orkanen komen steeds vaker voor. Smeltende gletsjers en ijskappen zorgen voor een stijging van de zeespiegel (en dus tot meer overstromingen). De gevolgen van klimaatverandering raken vooral de armste mensen, in de armste landen en in de kleine eilandstaten. Zij zijn direct afhankelijk van landbouw, bosbouw en visserij en dus het meest kwetsbaar voor de verwachte toename van extreem weer, overstromingen, droogtes, orkanen en hittegolven. Ook de stijging van de zeespiegel, de toename van ziektes als malaria en knokkelkoorts en insectenplagen die de oogst kunnen vernietigen, treffen hen het hardst. En dat terwijl zij het minst bijdragen aan de oorzaak van klimaatverandering: de uitstoot van broeikasgassen. Nu al merken mensen in ontwikkelingslanden dat de landbouwproductie omlaag gaat. En zo werkt klimaatverandering de armoede extra in de hand.
Wat moet er gedaan worden? De gevolgen van een temperatuurstijging van meer dan twee graden, zijn zeer groot en worden als onaanvaardbaar beschouwd. Om de opwarming voldoende tegen te gaan, zijn drastische, wereldwijde CO2-reducties noodzakelijk. Internationale samenwerking is daarbij van het grootste belang: een nieuw klimaatverdrag zal scherper moeten zijn dan het huidige klimaatverdrag (Kyoto-protocol), en bovendien door meer landen moeten worden nageleefd.
13
Het is onmogelijk om klimaatverandering helemaal te voorkomen. Daarom moeten we ons aanpassen, overal in de wereld. Op grond van het principe ‘de vervuiler betaalt’ zullen rijke landen zoals Nederland zichzelf moeten aanpassen en de armste landen moeten helpen om zich aan te passen. Want klimaatverandering treft ontwikkelingslanden het hardst: oogsten gaan verloren, de watervoorziening staat onder grote druk en tropische ziekten als malaria zijn bezig aan een opmars. Die veranderende omstandigheden dwingen deze landen tot aanpassing door bv. andere landbouwmethoden te ontwikkelen. Om niet bij te dragen aan verdere opwarming van de aarde, maar zich wel economisch te ontwikkelen, moeten ze bovendien op zoek naar alternatieve, duurzame energievoorziening. Meer informatie over klimaatverandering, de gevolgen en oplossingen: • www.knmi.nl/klimaatverandering_en_broeikaseffect • www.fairclimate.nl • www.hier.nu • www.milieucentraal.nl
Klimaatneutraal ondernemen Bedrijven, maar ook kerken, instellingen, scholen en individuen kunnen in actie komen om verdere klimaatverandering tegen te gaan en de schade in ontwikkelingslanden helpen op te vangen door zich in te zetten voor de 3 V’s: verminderen, veranderen en vergoeden.
1. Verminderen Het energiegebruik en de CO2-uitstoot moeten als eerste aangepakt worden. Want een werkplek op kantoor veroorzaakt gemiddeld 5 ton CO2-uitstoot per jaar! En een bedrijfswagen al snel meer dan 6 ton CO2 per jaar. Het terugbrengen van energieverbruik is relatief eenvoudig en levert direct voordeel op. Zo kan je bijvoorbeeld het bedrijfsgebouw isoleren of verhuizen naar een energiezuinig gebouw, computers en verlichting uitzetten bij afwezigheid, LED-verlichting gebruiken of overstappen op energiezuinige apparaten en auto’s.
2. Veranderen Na het Verminderen van het energieverbruik kan men vervolgens overstappen op 100% groene stroom. Dat wil zeggen: energie die is opgewekt uit wind, zon, water of duurzaam geproduceerde biomassa. Er zijn verschillende energieleveranciers die groene stroom aanbieden, ook voor zakelijke klanten, zoals Greenchoice, Windunie of Eneco.
3. Vergoeden Na Verminderen en Veranderen, kan men de resterende CO2-uitstoot compenseren: Vergoeden. Hierdoor wordt de bedrijfsvoering van bijvoorbeeld een bedrijf of kerk klimaatneutraal. Dit doe je in drie stappen: - Stap 1: maak een ‘foot print’: een scan en een overzicht van de uitstoot. - Stap 2: ontwikkel een plan van aanpak om de uitstoot te reduceren. Door te besparen op energieverbruik en gebruik te maken van duurzaam opgewekte energie. - Stap 3: restuitstoot compenseren. Door dit via bijvoorbeeld Fair Climate Fund (www.airclimatefund.nl) te doen, investeer je als bedrijf hierbij in een duurzame energievoorziening in ontwikkelingslanden, zoals biogasinstallaties voor gezinnen in India of energiezuinige houtoventjes in Zuid-Afrika.
14
Klimaatneutraal ondernemen kan overigens ook in stukjes en beetjes gerealiseerd worden door eerst evenementen, wagenpark of bepaalde projecten te compenseren. Klimaatneutraal ondernemen past goed binnen maatschappelijk verantwoord ondernemen en de voordelen zijn legio: • Voorop lopen in de markt. • Nieuwe klantenkring en betere binding met bestaande klanten. • Voldoening bij medewerkers. • Meer kans bij aanbestedingen • Duurzame investeringen aftrekbaar. • Ondernemen en tegelijk werken aan oplossing van klimaatprobleem Om aan het MVO-criterium te voldoen kan je bedrijven in je gemeente uitdagen om stappen te zetten naar klimaatneutraal ondernemen. Er zijn al vele bedrijven die hen voorgingen, van bakkers, cateraars, autobedrijven tot pluimveebedrijven, financiële dienstverleners, ICT-bedrijven en uitgevers. Google eens op ‘klimaatneutrale bedrijven’ en je komt allerlei inspirerende voorbeelden tegen.
Warme Truiendag Een laagdrempelige manier om aandacht te vragen voor het klimaat is door mensen op te roepen om deel te nemen aan de Warme Truiendag. Dit initiatief van het Klimaatverbond stimuleert mensen in Nederland om op een dag in het jaar de verwarming lager te zetten, en dus een warme trui aan te trekken. Ieder jaar valt deze dag rond 16 februari. Dat is de dag waarop in 2005 de Kyoto-overeenkomst in werking trad. De dag herinnert iedereen aan de afspraken van het verdrag van Kyoto. Wereldwijd, dus ook in Nederland, moeten we de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Dat doen we door op Warme Truiendag de verwarming één graad lager te zetten. Per graad bespaar je dan maar liefst 7% energie en dus ook 7% CO2 uitstoot. Met een trui aan spaar je het klimaat zonder verlies van comfort. Deze actie is makkelijk uit te voeren. Voor mensen thuis, op kantoor, of op scholen. Je kunt iedereen dus betrekken bij deze actie. Voor meer informatie en vragen kan je terecht bij het klimaatverbond. (http://www.klimaatverbond.nl/).
Hou de warmte binnen! Winkeldeurenactie Veel winkels hebben in de winter de deur open staan om klanten uit te nodigen binnen te komen. Vanwege de kou stoken de winkels tegelijk extra hard om de winkel toch warm te houden. Dat kan anders. Daarom startten het Klimaatverbond en StoereVrouwen in 2010 de actie ‘houd de warmte binnen’. Winkeliers kunnen, door hun deuren te sluiten en de warmte binnen te houden, maar liefst 30 tot 40% besparen op hun energierekening. Meedoen aan de actie is dus niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonee. In de herfst van 2010 en februari 2011 gingen kooplegers van StoereVrouwen in tien grote en middelgrote steden klimaatvriendelijk winkelen. StoereVrouwen is het landelijke koopleger van jonge vrouwen die wereldverbeterend winkelen. Winkeliers die ervoor zorgden dat de warmte binnen bleef en geen energie verspilden, werden in het zonnetje gezet. Deze winkels kregen een bordje om op de deur te plakken, zodat ze konden laten zien dat ze bewust de deuren sloten voor de kou. In verschillende steden werd deze actie al uitgevoerd in samenwerking met StoereVrouwen. Neem contact op met het regiment StoereVrouwen uit jouw regio en vraag of ze samen met jullie de winkeliers willen aansporen om de winkeldeuren te sluiten. Kijk op www.stoerevrouwen.nl welke regimenten je kunt benaderen. Kijk voor meer informatie over deze actie op www.houddewarmtebinnen.nl of neem contact op met het Klimaatverbond voor vragen over deze actie. Dat kan door te mailen naar
[email protected]. Het klimaatverbond kan jullie ondersteunen bij het organiseren van de actie en voorzien van hulp- en promotiematerialen.
15
Optie 6: Andere duurzaamheidskeurmerken In een aantal branches bestaan er geen fairtrade producten. Die branches hebben productketens waar wel specifieke problemen in voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan het uitsterven van verschillende vissoorten of grootschalig kappen van bossen. Deze problemen hebben effect op mensen wereldwijd. Vooral mensen in ontwikkelingslanden worden hard getroffen door deze problemen. Er zijn een aantal initiatieven die deze problemen aanpakken, denk aan vis met MSC-keurmerk, hout met FSC-keurmerk of kleding die erkend is door Made By of FairWearFoundation. Naast het Max Havelaar keurmerk voor fairtrade zijn er ook andere keurmerken die werken aan de verduurzaming van de productie van bv. bananen, thee en koffie, zoals Utz en RainForestAlliance. Deze keurmerken proberen zowel te letten op de milieu- en sociale omstandigheden van boeren en producenten. Toch zijn er verschillen tussen deze keurmerken en fairtrade. Utz Certified en RainForest Alliance betalen bijvoorbeeld geen minimumprijs of –loon aan de betrokken arbeiders en producenten, en ze werken niet met voorfinanciering. BTC Trade for Development publiceerde ‘Eerlijke en duurzame handel: zoveel labels en garantiesystemen… wegwijzer voor de consument’. Dit is een helder document dat alle keurmerken beschrijft en laat zien wat de inhoudelijke verschillen tussen de diverse systemen zijn. In bijlage 1 en 2 staan een overzicht van alle keurmerken die werken aan verduurzaming van de internationale handel en hun plaats binnen de campagne.
Lobby voor duurzame producten bij winkels Je kunt ervoor kiezen om het MVO criterium te behalen door de verkoop van duurzame producten door winkels te vergroten. Door te kiezen voor deze optie laat je zien dat de winkels in jouw gemeente duurzame producten stimuleren. Om te voldoen aan het criterium moeten alle winkels die je bij dit criterium noemt minimaal twee producten verkopen die een ‘duurzaam’ label dragen. Het gaat hierbij dus om andere winkels en andere producten dan die je in criterium 1 tot en met 5 hebt benoemd. Het minimum aantal winkels in jouw gemeente die duurzame producten moeten verkopen om aan het MVO-criterium te voldoen, is afhankelijk van het inwoneraantal van jouw gemeente. In onderstaande tabel is het aantal winkels opgenomen. Inwoneraantal
Aantal winkels
Kleiner dan 10.000 inwoners
1
10.000 tot 30.000
2
30.000 tot 50.000
4
50.000 tot 80.000
4
80.000 tot 100.000
8
100.000 tot 200.000
10
Groter dan 200.000
*
* Vanaf 200.000 inwoners geldt voor elke volgende 50.000 inwoners of een deel daarvan, dat er 1 winkel extra erbij komt.
16
Tips voor de uitvoering Ga je aan de slag met de uitvoering van deze actie dan is het slim om te beginnen met een duurzaamheidmeting bij de winkels in jouw gemeente. Voor criterium 3 van de Fairtrade Gemeente campagne voer je een gelijksoortige meting uit bij winkels. Daar ligt de nadruk op het onderzoeken van het aantal fairtrade producten, hier op het aantal duurzame producten. De actie is het minst tijdrovend als je beide inventarisaties tegelijk uitvoert. Winkels die wel duurzame producten verkopen, maar geen fairtrade producten tellen mee in dit criterium. Voor de duurzaamheidmeting kan je specifieke hulpmiddelen gebruiken. Via Tips & Tools voor Fairtrade Gemeenten vind je op www.fairtradegemeenten.nl onder hulpmiddelen een vragenlijst die is gemaakt om de Fairtrade Meting en de Duurzaamheidmeting met elkaar te combineren. De resultaten van je fairtrade meting kan je plaatsen in een Exceloverzicht. Een format hiervoor kan je downloaden onder de hulpmiddelen button bij Tips & Tools voor Fairtrade Gemeenten op de website. Winkels die voldoende duurzame producten verkopen, kan je belonen met een speciale raamsticker. Deze is vanaf zomer 2011 te bestellen via de website van Fairtrade Gemeente (via promotiematerialen onder Tips & Tools voor Fairtrade Gemeenten).
17
Optie 7: Bedenk je eigen initiatief
Er zijn natuurlijk tal van manieren om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Daardoor zijn er nog veel meer manieren om dit te stimuleren. In deze handleiding hebben we zes opties voor de invulling hiervan uitgewerkt. Het staat je natuurlijk vrij om zelf een andere manier te bedenken. Neem contact op met het campagnesecretariaat (
[email protected]) als je twijfelt of jullie actie voldoet aan het MVOcriterium van Fairtrade Gemeenten.
Vragen? Heb je na het lezen van deze handleiding nog vragen? De campagnemedewerkers van de Fairtrade Gemeente campagne helpen je graag op weg. Heb je specifieke vragen over MVO of een van de acties genoemd in deze handleiding? Neem dan contact op met een van de specialistische organisaties. Hieronder vind je een lijst met contactgegevens van deze duurzame organisaties:
Organisatie
Website
E-mailadres
Telefoonnummer
De Groene Zaak
www.degroenezaak.com
[email protected]
(070) 39 26 657
Eerlijke Bankwijzer
www.eerlijkebankwijzer.nl
[email protected] (070) 342 17 77
EKO-keurmerk
www.eko-keurmerk.nl
[email protected]
(038)426 81 81
FairWearFoundation
www.fairwear.org
[email protected]
(020) 408 42 55
FSC
www.fsc.nl
[email protected]
(030) 276 72 20
ICCO
www.icco.nl
[email protected]
(030) 692 78 11
Klimaatverbond
www.klimaatverbond.nl
[email protected]
(055) 526 08 90
Made-By
www.made-by.org
[email protected]
(020) 523 06 66
MVO Nederland
www.mvonederland.nl
[email protected]
(030) 230 56 00
NEN
www.nen.nl
[email protected]
(015) 269 03 90
Oikocredit
www.oikocredit.nl
[email protected]
(030) 234 10 69
ProcureITFair
www.somo.nl
(020) 639 12 91
Rainforest Alliance
www.procureitfair.org www.somo.nl www.rainforesest-alliance.org
[email protected]
(212) 677 1900 (USA)
StoereVrouwen
www.stoerevrouwen.nl
[email protected]
(020) 420 24 39
UTZ Certified
www.utzcertified.org
[email protected]
(020) 530 80 00
18
Bijlage 1: Wegwijzer in het grote fairtrade bos Er komen steeds meer producten op de markt met een label, een keurmerk of een verklaring dat het product duurzaam zou zijn. Maar, hoe herken je als consument in dit grote woud nu de fairtrade producten? Vooruitlopend op bijlage 2, staan in onderstaande tabellen opgenomen welke merken, keurmerken en winkels onder iedere categorie vallen.
Criterium 1 t/m 5: Fairtrade
In criterium 1 tot en met 4 worden alléén fairtrade initiatieven ondersteund. Hieronder vallen alleen die merken, keurmerken en winkels die handelen volgens de internationaal afgesproken fairtrade criteria:
Initiatief:
Herkenbaar door:
Producten:
Meer informatie:
Max Havelaar keurmerk voor fairtrade
het keurmerklogo:
Koffie, thee, chocolade, fruit, katoen, rijst, wijn, suiker, bloemen etc.
Erkenning: World Fair Trade Organisation (WFTO)
WFTO erkent haar eigen leden als zijnde fairtrade. De producten dragen geen label, maar de leveranciers mogen het logo van WFTO in hun communicatie gebruiken.
Divers (cadeaus, sieraden, vazen, speelgoed, etc)
www.maxhavelaar.nl (zie ook de productzoekmachine) www.fairtrade.net www.ikbenoke.nl www.wfto.com (klik rechtsbovenin op de pagina op ‘find a supplier’)
Winkel en erkenning: Landelijke Vereniging van Wereldwinkels (LVWW)
Het logo op de gevel
Cadeaus, sieraden, vazen, speelgoed, etc.
Winkel: WAAR Merk: Fair Trade Original
De LVWW erkent en controleert importeurs en niet de producten zelf. De producten zijn zelf dus niet gelabeld als fairtrade. Een overzicht van de erkende leveranciers vindt je op de website van de wereldwinkels. Het logo op de gevel Het logo op het product. De producten zijn te koop in o.a. supermarkten en Wereldwinkels.
Criterium 1 t/m 5: Fairtrade+
19
www.wereldwinkels.nl (onder het kopje links staan alle erkende importeurs). Een aantal importeurs werken samen in Centrum Mondiaal: www.centrummondiaal.nl
Divers (eten, drinken en handnijverheid) Diverse producten
www.fairtrade.nl
Een product is alleen Fairtrade+ wanneer een product niet alleen maar voldoet aan bovenstaande kenmerken, maar daarnaast ook voldoet aan aanvullende normen voor bijvoorbeeld arbeids-omstandigheden of milieu. Hieronder vallen bijvoorbeeld koffie zowel fairtrade als biologisch gecertificeerd is, speelgoed uit de Wereldwinkel dat daarnaast gemaakt is van FSC-hout, of een kledingstuk gemaakt van fairtrade gecertificeerd katoen en daarnaast erkend is door bijvoorbeeld FairWearFoundation.
Criterium 6: Diverse wereldproblemen In een aantal branches bestaan er geen fairtrade producten. Die branches hebben eigen productketens waar ook specifieke problemen in voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan het uitsterven van verschillende vissoorten of grootschalig kappen van bossen. Deze problemen hebben effect op mensen wereldwijd. Vooral mensen in ontwikkelingslanden worden hard getroffen door deze problemen. Er zijn een aantal initiatieven die zich richten op de oplossing van deze wereldproblemen. In onderstaande tabel staan die labels opgenomen die problemen in internationale handel tegengaan in die ketens waar geen fairtrade alternatief kan zijn.
Initiatief:
Herkenbaar door:
Producten:
Meer informatie:
Keurmerk: MSC voor vis (Marine Stewardship Council)
het keurmerklogo:
vis
www.msc.org
Keurmerk: FSC (Forest Stewardship Council)
het keurmerklogo
Hout en papier
www.fscnl.org
Erkenning: Fair Wear
De producten zijn niet herkenbaar aan een label. De organisatie heeft wel een overzicht van deelnemers op de website staan.
Kleding, inclusief bedrijfskleding en sportkleding
www.fairwear.nl
Erkenning door: Made By
Het label op het product:
Kleding, inclusief bedrijfskleding en sportkleding
www.made-by.nl
Criterium 6: MVO breed Naast alle bovengenoemde initiatieven, zijn er natuurlijk nog veel meer initiatieven die werken aan een betere wereld. Deze dragen niet alleen altijd een herkenbaar logo of keurmerk, maar we hebben er toch een aantal voor je op een rij gezet in onderstaande tabel.
Initiatief:
Herkenbaar door:
Producten:
Meer informatie:
Initiatief: EKO keurmerk
Herkenbaar door: het keurmerklogo
Biologische producten
www.eko-keurmerk.nl
Keurmerk: Rainforest Alliance
het keurmerklogo
Koffie, thee, cacao, fruit en bloemen
www.rainforest-alliance. org
Keurmerk: Utz Certified
het keurmerklogo
koffie, thee, palmolie en cacao
www.utzcertified.org
Initiatieven in deze categorie die geen logo of keurmerk dragen zijn bijvoorbeeld groene stroom, FairFinance (bijvoorbeeld microkredieten) of klimaatneutraal.
20
Bijlage 2: Breng fairtrade en MVO dichtbij ED
WERKE WEREL N AAN DIVERS DPROBL E Werk m ee E M Steun in aan de oplossin E C N RITERIUM 6 itiatieve g van w n die ereld inte
M6
➔
ERI U
CRIT
n erke ren w beeld e i n a r de m t ijvoo illen . Denk b oom, he h c s r r t d e t l v e s e h r e nt op n of e we roen Je ku en beter n van g roducte drijven e p e e aan et afnem logische ten. Als b agen, o h e i i d b j bi r red aan ik van crok steentje ppelijk i u r m b e a in g r een ). atsch ggen bele ze manie e dat Ma en (MVO e w m d e n e op ern noem Ond dan twoord n Vera
BRE O V M
wijde p rnation proble zijn. Den ale handel waa men aanpakken roblemen. r geen fa k bijvoo in keten rbeeld a grootsch an het k irtrade alternati s van alige on eurmerk ef is of k tbossing MSC vo an FSC or pro voorkom vis dat het uitste beert tegen te voor hout dat gaan of en. rven van het vissoorte n probe keurmerk ert te
M ERI U
CRIT
Ea+ D ade A R f irtr van n T e e FAI Rie niet all oplossing ld 5
1T/M
Np:roductenadgen aan djne bijvoorberke dragen, E O R D voor r bijdr Dit zi urme n
MerEdoEen? Keiensadnadnere emnadniiteFairtornadalee .fairtrafd, eklekedingsbtuijkvkoeorbeeld +
➔ CRITERIUM 1T/M5
KIES VOOR FAIRTRADE Kies voor
fairtrade producten. Deze zijn onder eerlijke en duurzame voorwaarden verhandeld. Zo worden bij fairtrade het recht op vakbonden en het verbod op gedwongen- of kinderarbeid nageleefd. De boeren en producenten ontvangen een eerlijke beloning voor hun werk en produceren volgens strenge milieucriteria. Ook zorgt fairtrade voor langdurige handelsrelaties, zodat de boeren en producenten kunnen investeren in zichzelf, hun familie, en in de gemeenschap waarin zij leven.
Ga een stapje verder en breng fairtrade dichtbij! www.fairtradegemeenten.nl
➔
BRENG FAIRTRADE DICHTBIJ
➔
O t oem op e rnati zijn. e me naas Wil j aar ook en. Wij n het inte ficeerd en daar ti n m r n zijn, dproblem iet allee sch gece rd katoe n l i e were cten die k biolog certifice o u . e prod tegelijk o irtrade g ndation u a r f maa akt van irWearFo a a gem d door F n e k r e
Bijlage 3: Uitleg ISO 26000 Maatschappelijk verantwoord ondernemen staat op de agenda. Steeds meer bedrijven geven aan dat zij verantwoord bezig zijn. Daardoor rijst de vraag: “is dat wel zo?” Bedrijven krijgen daardoor de behoefte om aantoonbaar te maken dat zij maatschappelijk verantwoord ondernemen en in welke mate zij dit doen. Helaas is er geen onafhankelijk keurmerk op dit termijn, maar sinds kort is er wel een internationale richtlijn: ISO 26000. ISO 26000 is geen keurmerk of label en biedt dus geen onafhankelijk certificaat dat laat zien dat je maatschappelijk verantwoord onderneemt. ISO 26000 is een richtlijn die bedrijven en maatschappelijke organisaties een handleiding geeft voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. De richtlijn bevat een overzicht op welke onderdelen je allemaal kunt letten bij verantwoord ondernemen. Bedrijven en organisaties kunnen op basis daarvan een MVO-profiel van zichzelf maken. Daardoor weten ze wat ze allemaal al verantwoord doen, en op welke onderdelen ze hun bedrijfsvoering nog kunnen verduurzamen. ISO 26000 is opgebouwd uit zeven kernonderwerpen (goed bestuur, mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu, eerlijk en integer handelen, consumenten, maatschappelijke betrokkenheid), met daaronder per kernonderwerp een veelheid aan aandachtspunten, en zeven algemeen geldende principes (verantwoordingsplicht, transparantie, ethisch gedrag, belanghebbenden, regels van de wet, internationale normen, mensenrechten). Met ISO 26000 kan je je organisatie dus toetsen op een breed scala aan duurzaamheidsaspecten. Bedrijven en maatschappelijke organisaties die willen uitdragen wat zij doen aan MVO, kunnen via het NEN een zelfverklaring van ISO 26000 afleggen. Daarmee tonen ze aan de buitenwereld wat ze doen aan MVO en hoe dit past in de ISO-richtlijn voor MVO. Bedrijven en organisaties die ISO 26.000 willen gebruiken als richtlijn kunnen het beste NEN of MVO Nederland raadplegen over deze richtlijnen. De websites van NEN, MVO Nederland en CSR Academy bevatten veel informatie, en daarnaast handige tools die bedrijven en organisaties kunnen gebruiken: • MVO Nederland: http://www.mvonederland.nl/dossier/12/195 • NEN: http://www.nen.nl/web/MVO-ISO-26000.htm • CSR Academy: http://www.iso26000scan.nl/ Inmiddels zijn er ook verschillende boeken uitgebracht die meer duidelijkheid geven over ISO26.000. Bijvoorbeeld: • ‘De 100 meest gestelde vragen. MVO volgens ISO 26000’. Uitgave van NEN, 2010 • ‘ISO 26000: handleiding voor MVO’. Uitgave van Van Gorcum (bestellen via: www.iso26000boek.nl)
22
Meer weten?
Kijk op www.fairtradegemeenten.nl
Deze handleiding is een uitgave van de Fairtrade Gemeente campagne. De campagne is een initiatief van ICCO, de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels en Stichting Max Havelaar. Het is mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de Nationale Postcode Loterij.
