K
L
A
S
L
O
K
A
A
L
E
X
P
E
R
I
Ris ico e n Info r ma tie
ASYMMETRISCHE INFORMATIE
EN HET ONTSTAAN VAN AVERECHTSE SELECTIE
L i d y P o t t e r s . M a s t e r A l g e m e n e E c o n o m i e . H v A . 2 0 1 0 - 2 0 11
M
E
N
T
K
L
A
S
L
O
K
A
A
L
E
X
P
E
R
I
M
Een experiment waarbij leerlingen averechtse selectie zullen ervaren als effect van asymmetrische informatie
Lidy Potters 50054225 HvA Onderwijs en Opvoeding Masteropleidingen Algemene Economie Va k d i d a k t i e k I n o p d r a c h t v a n d h r. P. H . Vo o r e n d 2 0 1 0 - 2 0 11
!
2
E
N
T
Inhoudsopgave
Inleiding!
1
Docentenhandleiding!
2
Korte beschrijving van het experiment!
2
Benodigdheden!
2
Instructie!
2
Uitvoering van het experiment!
4
Nabespreking van het experiment!
4
Transfer/Verwerkingsopdracht!
5
Tijdpad Experiment!
6
BIJLAGE 1!
8
KOPIEERBLADEN ‘TWEEDEHANDS AUTO’S’!
BIJLAGE 2!
8 10
KOPIEERBLAD ‘VRAAGPRIJZEN’!
10
BIJLAGE 3!
11
KOPIEERBLAD ‘REGISTRATIEFORMULIER’!
BIJLAGE 4!
11 12
KOPIEERBLAD ‘VERWERKINGSOPDRACHT’!
BIJLAGE 5!
12 13
DIAPRESENTATIE!
13
!
i
Inleiding Één van de acht concepten van het nieuwe examenprogramma economie is het concept ‘Risico en Informatie’. Dit concept bevat de onderdelen 1 1!
Risico en verzekeren
2!
Effecten van asymmetrische informatie
3!
Risico en Beleggen
4!
Risico in bedrijf
5!
Instituties
Dit klaslokaalexperiment is bedoeld om de leerlingen averechtse selectie als effect van asymmetrische informatie te laten ervaren en is gebaseerd op Akerlofs (1970) beroemde studie “The market for “Lemons”: Qualitiy uncertainty and te market mechanism”.2 In deze studie wordt duidelijk hoe averechtse selectie kan leiden tot het disfunctioneren van de markt. Akerlof gebruikt hiervoor het voorbeeld van een markt met goede en slechte auto’s en laat zien dat de markt tot stilstand kan komen als niemand de kwaliteit van de auto’s kent. Bij het ontwikkelen van dit experiment heb ik gebruik gemaakt van bovenstaande studie en het klaslokaalexperimenten dat over dit onderwerp al is ontwikkeld door het Landelijke Expertisecentrum Economie en Handel3. Hoewel dit experiment bedoeld is als inleiding op Hoofdstuk 4 van de lesbrief ‘Jong en Oud’ van de LWEO methode in een 4H klas, kan dit experiment m.i. naast ieder andere methode en/of in ieder andere bovenbouwklas worden uitgevoerd. Het experiment en de verwerking daarvan neemt minimaal één lesuur van 45 minuten in beslag. Ik ga uit van de volgende beginsituatie: * De leerlingen hebben nog niet veel ervaring opgedaan met het doen van klaslokaalexperimenten. * De leerlingen zijn nog niet bekend met de economische begrippen risico, goede risico’s, slechte risico’s ,asymmetrische informatie, averechtse selectie en marktfalen. * De leerlingen zijn bekend met de economische betekenis van een markt en het berekenen van het ‘surplus’.
1SLO, 2
Stichting Leerplanontwikkeling, http://economie.slo.nl/Concepten
George Akerlof, 1970, The Market for Lemons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism, The Quarterly Journal
of Economics 84(3), pp 488-500 3
http://www.expertisecentrumeconomie.nl
!
1
Docentenhandleiding Korte beschrijving van het experiment Dit "experiment is een verkoopspel aan de hand waarvan geïllustreerd wordt, dat als gevolg van asymmetrische informatie, alleen nog maar slechte kwaliteit (lemons) producten op een markt worden verkocht. Gedurende een "korte periode "mogen de "kopers en verkopers door de klas lopen om tot een deal te komen. De kopers kopen een auto van de verkopers. De prijs is niet onderhandelbaar. Afhankelijk van de ronde is de kwaliteit bekend of onbekend bij de koper als de auto wordt gekocht. Voor de verkoper geldt dat per ronde de kwaliteit wordt gegeven of dat hij/zij deze zelf mag bepalen.
Benodigdheden4 * Powerpoint waarin het experiment wordt uitgelegd. * Bedrukte kaartjes met daarop auto’s. * Bedrukte kaartjes met daarop auto’s van hoge en lage kwaliteit. * Kaartjes waarop de vraagprijs genoteerd kan worden. * Registratieformulier waarop de leerlingen hun ‘surplus’ kunnen bijhouden. * Tijdwaarneming. * Een lokaal dat zo is ingericht dat kopers en verkopers vrij kunnen rondlopen op de ‘markt’ en elkaar, in principe, allemaal kunnen ontmoeten. * Prijs voor de winnaar.
Instructie “De factor, die bepalend is voor het verloop van het experiment, is de instructie. Deze moet voor iedereen volstrekt helder zijn. Het uitschrijven en uitdelen van de instructie is zeer wenselijk. Bij het hardop voorlezen van de instructies kunnen leerlingen meelezen en vragen stellen indien nodig. Leerlingen zelf een lange instructie laten lezen om direct daarna het klaslokaalexperiment uit te voeren is bij voorbaat gedoemd te mislukken” (Welp en van Arkel, 2009) 5
4
Het aantal is afhankelijk van de groepsgrootte. Zorg dat er evenveel kopers als verkopers zijn.
5
Welp, E en Arkel, C. van, 2009, Klaslokaalexperimenten, Games en Simulaties in het economieonderwijs, p.9, Landelijk Exper-
tisecentrum Economie en Handel, Amsterdam !
2
Vanwege het belang van een goede en heldere instructie wordt deze met de leerlingen klassikaal doorgenomen. Hiervoor wordt de, bij dit experiment behorende, presentatie gebruikt. (Dia 1 t/m dia 11) Het experiment wordt in drie rondes gespeeld en iedere ronde duurt drie minuten. Ronde 1 De verkopers krijgen allemaal een kaartje met daarop een auto. Iedere verkoper vult voor zich zelf de kwaliteit van de auto in. Voor een slechte kwaliteit, wordt de ‘L’ gebruikt en voor een goede kwaliteit, de letter ‘H’. De verkopers bepalen tevens de verkoopprijs. De eerste ronde wordt gespeeld met de kaarten open. Het is duidelijk wat er wordt aangeboden en tegen welke prijs en er is dus geen asymmetrische informatie. De kopers en verkopers schrijven na de eerste ronde de behaalde winst, het surplus, op het registratieformulier. Ronde 2 Deze ronde wordt gespeeld met asymmetrisch informatie. De eigenaren krijgen van de docent een kaartje met daarop de kwaliteit van de auto. De verdeling is 50% goede kwaliteit en 50% slechte kwaliteit, maar dat wordt de leerlingen niet medegedeeld. De verkopers bepalen weer zelf de verkoopprijs. De kopers en verkopers schrijven na de tweede ronde de behaalde winst op het registratieformulier. Ronde 3 Deze ronde is vergelijkbaar met ronde twee met dat verschil dat de eigenaren van de auto’s de kwaliteit zelf mogen kiezen. Zij schrijven weer zelf eerst een ‘L’ of een ‘H’ op de auto en bepalen de verkoopprijs. Uiteraard is de kwaliteit (en de verdeling) bij de kopers niet bekend. De kopers en verkopers schrijven na de derde ronde de behaalde winst weer op het registratieformulier. Indien er voldoende tijd is kan er een extra ronde worden gespeeld. Deze ronde wordt dan na de tweede ronde gespeeld Extra ronde (ronde 3) Gelijk aan ronde twee maar de leerlingen wordt bij het begin van ronde drie verteld dat er in ronde twee 50% goede kwaliteit auto’s op de markt waren en 50% slecht kwaliteit auto’s en dat nu in ronde drie de verdeling 70% lage kwaliteit auto’s en 30% hoge kwaliteit auto’s zal zijn.. De ronde wordt gespeeld en de kopers en verkopers schrijven na deze ronde de behaalde winst op het registratieformulier. !
3
Uitvoering van het experiment Het uitvoeren van het experiment bestaat uit het voor ronde 1 uitdelen van de registratieformulieren aan zowel koper als verkoper. Tevens krijgen de verkopers iedere ronde opnieuw een kaartje waarop de verkoopprijs genoteerd kan worden en een kaartje met daarop de auto; in ronde 1 en ronde 3 zonder een letter erop en in ronde 2 met een letter. 6 In iedere ronde worden auto’s verkocht. Na iedere ronde worden de registratieformulieren ingevuld en volgt de instructie voor de volgende ronde. (Dia 12 t/m 17)
Nabespreking van het experiment Na afloop van het experiment is het wenselijk dat leerlingen de ervaringen die zij hebben opgedaan met elkaar kunnen delen en dat er een koppeling gemaakt wordt naar de theorie. (Dia 18 t/m 22). “Achteraf moet er worden geanalyseerd wat er is gebeurd en welke economische lessen uit het experiment kunnen worden getrokken. .... . Het inzichtelijk maken van de koppeling tussen experiment en leerdoel is dus van wezenlijk belang.”7 Echter, omdat ook blijkt dat een discussie alleen in een volle klas met dertig leerlingen niet voor alle leerlingen even effectief is is het goed om naast het nagesprek ook individueel of in groepjes een verwerkingsopdracht te laten uitvoeren. “In de vele publicaties die zijn verschenen op gebied van klaslokaalexperimenten komt dit laatste aspect vaak aan de orde via discussies. In het voortgezet onderwijs leent deze benadering zich niet goed. In een volle klas met dertig leerlingen zal niet iedereen actief participeren en valt het te betwijfelen of iedereen de strekking van het klaslokaalexperiment heeft begrepen. Hiervoor zijn weer andere verwerkings-en reflectieopdrachten nodig die individueel of in groepjes gemaakt kunnen worden en naderhand besproken.”8
6
Zorg ervoor dat er een even aantal verkopers als kopers zijn om in ronde 2 de kwaliteit 50/50 te kunnen verdelen
7
Welp, E en Arkel, C. van, 2009, Klaslokaalexperimenten, Games en Simulaties in het economieonderwijs, p.6, Landelijk Exper-
tisecentrum Economie en Handel, Amsterdam 8
Welp, E en Arkel, C. van, 2009, Klaslokaalexperimenten, Games en Simulaties in het economieonderwijs, p.6, Landelijk Exper-
tisecentrum Economie en Handel, Amsterdam !
4
Transfer/Verwerkingsopdracht Nadat de ervaringen zijn uitgewisseld en er een koppeling is gemaakt met de economische begrippen gaan de leerlingen in groepen van vier aan de slag met een aantal verwerkingsvragen die opgenomen kunnen worden in het ‘experimentenverslag’. 9 In iedere groep zitten twee kopers en twee verkopers. Indien er tijd over is gaan de leerlingen starten met de opdrachten uit de LWEO lesbrief ‘Jong en Oud’ Hoofdstuk 4. (Dia 23) 1!
In ronde 1 kwamen de meeste ‘deals’ tot stand. Bespreek met elkaar wat daar de verklaring
!
voor is ? Gebruik in het antwoord de economische begrippen risico en asymmetrische in-!
!
formatie.
2!
a!
Hoeveel ‘deals’ met een hoge kwaliteit zijn er in ronde 2, in jullie groep tot stand !
!
!
gekomen en hoeveel deals met een lage kwaliteit ?
!
b!
Wie, koper of verkoper, was tevreden, met de deal ? Wie, koper of verkoper, !
!
!
was niet tevreden met de deal ? Geef ook de verklaring.
!
c!
Bespreek met elkaar waardoor de ontevredenheid is veroorzaakt en hoe deze voor!
!
!
een eventuele volgende keer voorkomen zou kunnen worden. Schrijf kort de con!
!
!
clusie van deze bespreking op.
3!
Welke kwaliteit auto’s zijn er voornamelijk (of alleen maar) in de laatste ronde verkocht ? !
!
Wat is daar de economische verklaring voor ? Gebruik in je antwoord de economische be-!
!
grip averechtse selectie en marktfalen ?
4!
Wat kan, met het oog op de ervaringen die jullie nu hebben opgedaan op markt voor twee!
!
de hands auto’s, de verklaring zijn dat er voor veel producten en diensten keurmerken !
!
worden ingevoerd ?
5!
De effecten van asymmetrische informatie komen niet alleen op de tweedehands automarkt
!
voor maar ook op iedere andere markt waar er ongelijkheid van informatie is. Een goed !
!
voorbeeld daarvan is de verzekeringsmarkt.
!
a!
Wie heeft op een verzekeringsmarkt de meeste informatie ?
!
b!
Hoe probeert de andere partij deze ongelijkheid op te lossen ?
!
c!
Leg mbv de begrippen asymmetrische informatie, averechtse selectie, goede risico’s,
!
!
slechte risico’s en marktfalen uit waarom de Nederlandse overheid de ziektekosten-!
!
!
verzekering (ZVW) voor alle inwoners van Nederland verplicht heeft gesteld ?
9
De leerlingen zijn in het bezit van een mapje waarin zij verslag doen van de ervaringen met experimenten
!
5
Tijdpad Experiment Tijdpad Experiment Lesfase Inleiding
Activiteit
Organisatie
Start experiment
Benodigdheden staan
Leerlingen krijgen instructie via dia 1 t/m 11 van de diapresentatie.
Ronde 1
10 min
klaar en de klas wordt in twee gelijke groepen verdeeld.
Leerlingen handelen 3 minuten
Leerlingen lopen vrij
volgens de instructie van dia 12
door elkaar op zoek
en 13
naar een partner om
Nadat de ‘deals’ rond zijn wordt
Tijdsduur
5 min
mee te handelen.
het registratieformulier ingevuld. Ronde 2
Leerlingen handelen 3 minuten
Leerlingen lopen vrij
volgens de instructie van dia 14
door elkaar op zoek
en 15
naar een partner om
Nadat de ‘deals’ rond zijn wordt
5 min
mee te handelen.
het registratieformulier ingevuld. Ronde 3
Leerlingen handelen 3 minuten
Leerlingen lopen vrij
volgens de instructie van dia 16
door elkaar op zoek
en 17
naar een partner om
Nadat de ‘deals’ rond zijn wordt
5 min
mee te handelen.
het registratieformulier ingevuld. Nagesprek
Adhv van de dia’s 18 t/m 22 worden ervaringen uitgewisseld, gekozen strategieën besproken en de economische theorie gekoppeld.
!
6
Klassegesprek
7 min
Tijdpad Experiment Lesfase
Activiteit
Organisatie
Verwer-
De leerlingen maken in groepen
king
van vier de verwerkingsop-
Tijdsduur
Groepswerk
10 min.
Klassikaal
3 min.
dracht en voegen deze toe in het ‘experimentenverslag’. Afsluiting
De leerlingen leveren het experimentenverslag bij de docent in. Groepen/leerlingen die nog niet klaar zijn leveren het verslag begin van de volgende les in.
!
7
BIJLAGE 1 KOPIEERBLADEN ‘TWEEDEHANDS AUTO’S’
!
8
!
9
BIJLAGE 2 KOPIEERBLAD ‘VRAAGPRIJZEN’
VRAAGPRIJS
VRAAGPRIJS
# ...............
# ...............
VRAAGPRIJS
VRAAGPRIJS
# ...............
# ...............
VRAAGPRIJS
VRAAGPRIJS
# ...............
# ...............
VRAAGPRIJS
VRAAGPRIJS
# ...............
# ...............
VRAAGPRIJS
VRAAGPRIJS
# ...............
# ...............
!
10
BIJLAGE 3 K O P I E E R B L A D ‘ R E G I S T R AT I E F O R M U L I E R ’
VERKOPER
AUTO KWALITEIT
WAARDE
VERKOCHT VOOR
Naam:
WINST (SURPLUS)
RONDE 1 RONDE 2 RONDE 3 TOTAAL BEHAALD SURPLUS
KOPER
AUTO KWALITEIT
WAARDE
GEKOCHT VOOR
Naam: RONDE 1 RONDE 2 RONDE 3 TOTAAL BEHAALD SURPLUS
!
11
WINST (SURPLUS)
BIJLAGE 4 K O P I E E R B L A D ‘ V E RW E R K I N G S O P D R A C H T ’
V E RW E R K I N G S O P D R A C H T “ E X P E R I M E N T TWEEDE HANDS AUTOMARKT”
1!
In ronde 1 kwamen de meeste ‘deals’ tot stand. Bespreek met elkaar wat daar de verklaring
!
voor is ? Gebruik in het antwoord de economische begrippen risico en asymmetrische in-!
!
formatie.!
2!
a!
Hoeveel ‘deals’ met een hoge kwaliteit zijn er in ronde 2, in jullie groep tot stand !
!
!
gekomen en hoeveel deals met een lage kwaliteit ?
!
b!
Wie, koper of verkoper, was tevreden, met de deal ? Wie, koper of verkoper, !
!
!
was niet tevreden met de deal ? Geef ook de verklaring.
!
c!
Bespreek met elkaar waardoor de ontevredenheid is veroorzaakt en hoe deze voor!
!
!
een eventuele volgende keer voorkomen zou kunnen worden. Schrijf kort de con!
!
!
clusie van deze bespreking op.
3!
Welke kwaliteit auto’s zijn er voornamelijk (of alleen maar) in de laatste ronde verkocht ? !
!
Wat is daar de economische verklaring voor ? Gebruik in je antwoord de economische be-!
!
grip averechtse selectie en marktfalen ?
4!
Wat kan, met het oog op de ervaringen die jullie nu hebben opgedaan op markt voor twee!
!
de hands auto’s, de verklaring zijn dat er voor veel producten en diensten keurmerken !
!
worden ingevoerd ?
5!
De effecten van asymmetrische informatie komen niet alleen op de tweedehands automarkt
!
voor maar ook op iedere andere markt waar er ongelijkheid van informatie is. Een goed !
!
voorbeeld daarvan is de verzekeringsmarkt.
!
a!
Wie heeft op een verzekeringsmarkt de meeste informatie ?
!
b!
Hoe probeert de andere partij deze ongelijkheid op te lossen ?
!
c!
Leg mbv de begrippen asymmetrische informatie, averechtse selectie, goede risico’s,
!
!
slechte risico’s en marktfalen uit waarom de Nederlandse overheid de ziektekosten-!
!
!
verzekering (ZVW) voor alle inwoners van Nederland verplicht heeft gesteld ?
!
12
BIJLAGE 5 D I A P R E S E N TAT I E
!
13
!
14
!
15
!
16
