ANDERS
EINDEXAMENKIJKWIJZER
naam school klas datum
VOORTGEZET ONDERWIJS VMBO, NIVEAU 2014 - 2015
HOE HET WERKT
PLATTEGROND
VOOR DE LEERLING Deze eindexamenkijkwijzer leidt jou langs kunst werken uit verschillende tijden en windstreken in het Gemeentemuseum Den Haag. Stuk voor stuk hebben ze iets te maken met het examenthema ANDERS. H
HOE GA JE TE WERK
on
va
n
D
ts
B
la
M 7
dr
i
&
D
St
ijl
9 8
15
on W
TUINZAAL
de
r
m ka
er
34
Duur examentour: 2 uur. We raden aan om een selectie uit de opdrachten te maken wanneer u minder tijd ter beschikking heeft. De inrichting van het museum is aan wisselingen onderhevig. Het kan voorkomen dat een kunstwerk uit deze examentour tijdelijk is verwijderd/verplaatst of dat er na het verschijnen van deze tour juist een geschikt werk is opgesteld dat hierin niet vermeld staat.
33
O
nt
d
ek
he
tm
od
er
ne
26
27
25
24
32 28
1e VERDIEPING
22
13
M
2
s
TRAP AF: SOUTTERAIN
VOOR DE DOCENT
Neem om het museumbezoek goed te laten verlopen van te voren contact op met de afdeling Educatie,
[email protected], tel.: 070 – 338 11 20.
on
n aa
e
12
5
1
BEGANE GROND
Een clipboard kun je bij de infobalie in de hal lenen. Op zaal mag je alleen met potlood schrijven. Je vindt bij ieder werk een afbeelding, een aanduiding waar je het kunt vinden, een tekst en enkele opdrachten. Je hoeft bij een werk niet met de tekst te beginnen. Ga rustig zitten op zaal, bekijk het werk, en begin met de vragen. Pas wanneer je aan meer informatie toe bent, kun je de introductie raadplegen. Op de plattegrond in je kijkwijzer kun je zien waar je bent.
w et
r de
f el
uw
ar
k
R
ot
hk
o
3
TENTOONSTELLING ONTDEK HET MODERNE 1 WAT JE KENT – MAAR DAN ANDERS: MARK DION kunstenaar Mark Dion [ 1961] titel Marine Invertebrates materiaal objecten in 70, met alcohol gevulde, glazen potten in een vitrine objectnummer 1049439
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 34 Kunstenaar Mark Dion is niet alleen geïnteresseerd in kunst, maar ook in natuurkunde*, archeologie* en biologie*. Hij houdt van de verschijnselen die je in deze vakken tegen komt. Zijn werk heeft daar iets mee te maken, zoals je ziet bij deze installatie*. Deze vitrine met objecten zou op het eerste gezicht in een natuurkundig museum thuis kunnen horen. Wie beter kijkt ziet in de vitrine echter net iets anders dan je zou verwachten. Wat is het verschil tussen wetenschap en kunst? Tussen feit en fictie*? Waar ligt de grens tussen natuurlijk en kunstmatig? Bij dit soort vragen lijkt Mark Dion stil te staan. Met zijn kunst nodigt hij ons uit om hier ook eens over na te denken.
OPDRACHTEN De installatie* van Mark Dion verwijst naar de weten schap en is toch een kunstwerk. Welke aspecten van het werk verwijzen naar de wetenschap? Welke zijn kenmerkend voor een kunstwerk?
Kunst Wetenschap
Vitrinekasten in het Teylers Museum in Haarlem
4
Verklaar de titel van dit werk: Zee Invertebraten* (Marine Invertebrates).
5
TENTOONSTELLING ONTDEK HET MODERNE Wetenschap heeft onder andere te maken met ordenen: bijvoorbeeld dingen bij elkaar zoeken die bij elkaar lijken te horen. Omdat wetenschap gegrondvest is op feiten, denken mensen over het algemeen dat wetenschappelijk onderzoek waar is. Is dat terecht? Leg uit waarom feiten wel/niet kunnen veranderen.
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 33 2 DE ANDER AAN TAFEL: JOZEF ISRAËLS
kunstenaar Jozef Israëls (1824-1911) titel Aardappeleters datering circa 1902-1903 afmetingen 119,5 cm x 151 cm materiaal olieverf op doek objectnummer 0332879
Kunst gaat niet over feiten. Hierdoor komt het dat mensen van een kunstwerk snel iets vinden. Ze zeggen dan bijvoorbeeld: wat plastic objecten in potten in een vitrine, dat is geen kunst. Ben je het hiermee eens? Beargumenteer je antwoord.
De Nederlandse schilder Jozef Israëls begon zijn carrière met voorstellingen uit de vaderlandse geschiedenis, met zogenaamde historieschilderijen. Door het huren van modellen en historische* kostuums maakte hij flinke kosten, maar het grote succes bleef uit. In de zomer van 1855 logeerde Israëls vanwege zijn reuma enige tijd bij de dorpstimmerman in Zandvoort. Hier werd hij geraakt door het vissersleven en besloot zich met zijn schilderijen voortaan te richten op het leven van alledag. Bij dit besluit speelde waarschijnlijk ook het feit een rol dat historieschilderijen niet goed verkochten. De armoede van de eenvoudige boeren en vissers is nadrukkelijk aanwezig in zijn nieuwe schilderijen. Een thema dat regelmatig terugkeert in Israëls werk is de boerenmaaltijd. Hij schilderde hiermee een onderwerp dat ook schilders zoals Vincent van Gogh spannend vonden. Van Gogh’ s schilderij De Aardappeleters werd na zijn dood in internationale kringen veel geroemd en besproken.
Bronnen www.tanyabonakdargallery.com/artists/ mark-dion/series http://topics.nytimes.com/top/reference/ timestopics/people/d/mark_dion/index.html 6
Het zou zomaar kunnen dat Jozef Israëls dit schilderij, genaamd Aardappeleters, maakte als herinnering aan het feit dat hij dit thema al eerder (dan van Gogh) aan de orde had gesteld. 7
TENTOONSTELLING ONTDEK HET MODERNE OPDRACHTEN
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 33 Heeft Israëls de situatie realistisch* of geïdealiseerd* weergegeven, denk je? Onderbouw je antwoord.
Uit welke aspecten van de voorstelling (van Israëls) kun je afleiden dat de mensen aan tafel eenvoudig zijn en waarschijnlijk in armoede leven?
Jozef Israëls kwam zelf uit een Joods gezin, uit de middenklasse. De armoede die hij schilderde kende hij zelf niet. Wilde hij met zijn schilderijen sociale betrokkenheid uiten, denk je? We zijn er als kijker dichtbij, het is bijna alsof we ons in dezelfde ruimte bevinden. Noem 3 aspecten van de voorstelling of de vormgeving die hieraan bijdragen. Leg uit hoe. De klanten die de schilderijen van Israëls kochten behoorden tot de gegoede middenklasse uit de grote steden. Het leven van de vissers bij de kust stond ver van hen af. Waarom was Israëls toch zo succesvol met de verkoop van zijn schilderijen, denk je?
Ook in de 21e eeuw leggen we het alledaagse leven van eenvoudige mensen vast. Alleen maken we geen schilderijen meer. Vergelijk een voorbeeld van nu met de Aardappeleters van Israëls. Wat zien we en wie kijkt hiernaar?
Vincent van Gogh (1853-1890), De aardappeleters, 1885
8
Bronnen John Sillevis/Anne Tabak, Het Haagse School Boek, uitgeverij Waanders b.v., Zwolle Gemeentemuseum Den Haag, 2001 9
TENTOONSTELLING ONTDEK HET MODERNE 3 ANDERS GESCHILDERD: ERNST LUDWIG KIRCHNER kunstenaar Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938)
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 32 Op aandringen van zijn vader studeerde Ernst Ludwig Kirchner in Dresden bouwkunde. Hoewel hij in 1905 zijn diploma behaalde, besteedde hij vooral tijd aan het tekenen. Net als de meeste leden van ‘Die Brücke’ heeft hij nooit een kunstacademie bezocht.
titel Fehmarntee
OPDRACHTEN
datering 1914
Dit gezelschap aan tafel komt uit een ander milieu* dan de aardappeleters van Israëls. Uit welke aspecten van de voorstelling kun je dit afleiden?
afmetingen 120 x 90 cm techniek olieverf op doek objectnummer 1031904
De kunstenaars van ‘Die Brücke’ lapten alle bestaande regels over kleurgebruik en perspectief aan hun laars. Het moest dus echt anders. Vergelijk het schilderij Fehmarntee met de Aardappeleters aan de hand van onderstaande aspecten van de vormgeving.
Fehmarntee Aardappeleters
Kleur
Kleurcontrasten In Duitsland werkte aan het begin van de 20e eeuw een groep schilders die hun beweging ‘Die Brücke’ (de brug) noemde. De schilders moesten niets hebben van de vakkundige manier van schilderen die je op de kunstacademie leerde. Hadden de kunste naars het werk van Jozef Israëls gekend, hadden ze dat waarschijnlijk ouderwets gevonden. Ze wilden anders werken, frisser en directer. Je kunt zeggen dat ze een brug sloegen tussen een oude en een nieuwe manier van schilderen. 10
Licht
Ruimte
11
TENTOONSTELLING ONTDEK HET MODERNE Om inspiratie op te doen bezochten de kunstenaars vaak het museum voor Volkenkunde in Dresden. Dat was hun manier van reizen naar andere culturen. Het zou zomaar kunnen dat Kirchner door een masker zoals in je kijkwijzer, geïnspireerd werd. Zie je dit in het schilderij terug? Leg uit.
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 22 4 ANDERS DAN DE MASSAPRODUCTIE: DE DIJSSELHOFKAMER
kunstenaar G.W. Dijsselhof/E.J. van Wisselingh & Co titel Kamer voor dr. W. van Hoorn
Afrikaans masker, gemaakt door het Fang-volk uit Gabon
Welke uitstraling heeft het schilderij en waardoor komt dat?
datering 1895 - 1900 materiaal diverse materialen objectnummer 1000395
Als mensen niet de behoefte zouden hebben om dingen anders te doen, zou er nooit iets nieuws ontstaan. Bedenk nog meer voorbeelden van een nieuwe manier van doen (denk aan dans, muziek, film, techniek) en beschrijf wat er nieuw aan is/was. Of schrijf op wat je zelf anders zou willen doen en waarom.
In de 19e eeuw veranderde Nederland door de komst van fabrieken, spoorlijnen en de groei van de steden. De industrialisatie bracht voordelen zoals nieuwe pro ducten die relatief goedkoop geproduceerd konden worden. Het eerlijke en eenvoudige handwerk raakte uit de mode. Aan het eind van de 19e eeuw ontstond er een tegenbeweging. Men wilde producten juist niet meer door machines laten maken. Er groeide een nieuw verlangen naar de natuur en het ambacht.
detail wandbespanning
Gerrit Dijsselhof (1866-1924) was een alleskunner. Hij ontwierp meubels, stoffen en behang, en werkte als schilder, glasschilder en boekbandontwerper. In de jaren 1895 – 1903 ontwierp hij deze kamer voor het woonhuis van de huisarts dr. W. van Hoorn. Van Hoorn was een groot bewonderaar van zijn werk en hij vroeg aan de kunstenaar dit interieur* in zijn geheel te ontwerpen.
Om thuis te doen
Tot welke stijlen/stromingen worden de werken van opdracht 2 t/m 4 gerekend? Schrijf de belangrijkste kenmerken op. 12
13
TENTOONSTELLING ONTDEK HET MODERNE OPDRACHTEN
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 22 Welke sfeer straalt de kamer uit? Leg uit hoe dat komt.
De wens naar meer natuur aan het einde van de 19e eeuw zie je terug in deze kamer. De motieven voor de versiering komen uit de dieren- en plantenwereld. Welke dieren herken je? een pauw een aap een hert een konijn een reiger een gans een zwaan een vis een krekel een pad een ooievaar Bekijk de dieren en planten in de wanddecoratie en kies een voorbeeld. Leg aan de hand hiervan uit wat ‘gestileerd’ betekent.
Om thuis te doen
In de 19e eeuw waren de verschillen groter dan nu: ‘de arme was armer, de rijke rijker, de zieke zieker, de dood gruwelijker, de natuur meedogenlozer en de gelovige geloviger’. Zoek op internet informatie over hoe arbeiders rond 1900 in de grote steden woonden. Beschrijf.
Dijsselhof ontwierp in de loop van de jaren voor deze kamer ook de meubels. Ook hier bepalen golvende lijnen en organische* vormen de vormgeving. Welk dier heeft Dijsselhof verwerkt in de vorm geving van 2 (van de 4) eetkamerstoelen? Bij welk onderdeel van de stoelen?
Bronnen J. Pijzel, zaalteksten over de stijlkamers in het Gemeentemuseum 14
15
TENTOONSTELLING MONDRIAAN & DE STIJL 5 ANDERS DAN FIGURATIE: EEN SCHILDERIJ ZONDER VOORSTELLING VAN PIET MONDRIAAN
BEGANE GROND RUIMTE 8 EN 15 OPDRACHTEN Mondriaan heeft onderzocht op welke verschillende manieren je naar een boom kunt kijken. Hij liet steeds weg wat in zijn ogen niet belangrijk was. Waar ging zijn interesse naar uit? Je kunt ook meerdere mogelijkheden aankruisen.
kunstenaar Piet Mondriaan (1872-1944)
Ruimte 8
titel Victory Boogie Woogie datering 1942-44
kleur vorm ruimte licht lijn ritme
afmetingen 127,5 x 127,5 cm materiaal olieverf, tape, papier, houtskool en potlood op doek techniek Geschilderd objectnummer 0810747
Avond, De rode boom, 1908 - 10
In 1911 was Piet Mondriaan een van de beste land schapschilders van dat moment in Nederland. Toch was hij niet tevreden met wat hij schilderde. Hij kwam tot de overtuiging dat het geen zin heeft om de wereld te schilderen zoals die eruit ziet. Mondriaan begon te zoeken naar het wezen van de dingen achter hun uiterlijke verschijningsvorm. Deze behoefte paste bij zijn tijd. Door de industria lisatie en de lopende band productie aan het einde van de 19e eeuw keken kunstenaars juist weer naar het bijzondere. Dat zie je ook in de door Dijsselhof ontworpen kamer op de 1e verdieping. Ook de uitvinding van de fotografie speelde een rol bij de verandering van de schilderkunst. Een fotoca mera kon de werkelijkheid nu sneller en preciezer weergeven dan welke schilder ook. Hierdoor waren schilders nu vrij om te experimenten met de mogelijk heden van hun vak. Gedurende zijn hele leven bleef Mondriaan zoeken en voortdurend zijn schilderkunst vernieuwen. Hij wilde uitdrukking geven aan alles omvattende begrippen zoals harmonie, evenwicht, rust en beweging. 16
kleur vorm ruimte licht lijn ritme
De grijze boom, 1911
kleur vorm ruimte licht lijn ritme
Bloeiende appelboom, 1912
Hoe noem je het loslaten van een herkenbare voorstelling?
17
TENTOONSTELLING MARK ROTHKO Tentoonstelling Mondriaan & De Stijl, ruimte 15
Mondriaan vond dat tegenstellingen gelijkwaardig naast elkaar moeten bestaan, zowel in de kunst als in het leven. Deze ‘tegenstellingen’ zie je ook in zijn schilderijen. Kies een schilderij en noem 3 tegenstellingen (contrasten).
EERSTE VERDIEPING: ZAAL 13 Welke klanken roept het schilderij bij je op? Kies één instrument van rechts en leg uit waarom je de klank wel/niet vindt passen bij de Victory Boogie Woogie.
Je kunt hierbij denken aan richtingen, kleuren en vormen. 1 2 3
Tentoonstelling Mark Rothko, zaal 13
Aan het einde van zijn carrière maakte Mondriaan het schilderij Victory Boogie Woogie. Loop er naartoe. De Victory Boogie Woogie is het laatste schilderij van Mondriaan. Het bleef onvoltooid achter toen hij in 1944 in New York overleed. Probeer eens een aantal begrippen uit de muziek toe te passen op de schilderkunst. Welke begrippen gebruik je in beide disciplines?
Er komen soms bezoekers die zich afvragen waarom het abstracte werk van Mondriaan kunst is. Mensen zeggen dan dat het niet moeilijk is om vlakken te schilderen. Mondriaans schilderijen zijn heel anders dan de figuratieve* schilderijen die zij kennen. Kies opdracht 1 of 2. 1. Leg uit in hoeverre het abstracte werk van Mondriaan meer voorstelt dan ingekleurde vlakken. 2. Probeer te verklaren waarom sommige mensen moeilijk toegang krijgen tot zijn abstracte werk.
compositie (klank)kleur tempo ritme einde rust beweging contrast harmonie Kies één begrip dat je hebt aangekruist. Neem dat als uitgangspunt voor een korte beschrijving van het schilderij.
Mondriaan verhuisde in 1940 naar New York omdat zijn werk door de nationaalsocialisten* gezien werd als ‘ontaarde kunst’. ‘Ontaarde kunst’ (‘Entartete Kunst’) is een Duitse term die door de nationaal socialisten in Duitsland werd gebruikt voor werken die anders waren dan hun eigen ideeën over kunst. Zoek informatie over kunst die in Duitsland als ‘ontaard’ werd bestempeld. Verklaar waarom ook het werk van Mondriaan hierbij hoorde.
18
Om thuis te doen
19
TENTOONSTELLING MONDRIAAN & DE STIJL 6 ANDERS ZITTEN EN WONEN: GERRIT RIETVELD De Eerste Wereldoorlog (1914 – 1918) had in Europa veel ellende gebracht. Een groot gedeelte van de generatie 16 – 30-jarigen was gesneuveld. Anderen waren verminkt en miljoenen burgers werden vluchteling. Neder land bleef als een van de weinige Europese landen buiten de Eerste Wereldoorlog. Maar ook hier kreeg de bevolking te maken met de ingestorte economie.
kunstenaar Ontwerp Gerrit Rietveld (1888-1964), uitvoering Gerard van de Groenekan (1904-1994) titel Rood-blauwe leunstoel datering ontwerp circa 1918
In deze moeilijke periode wilden kunstenaars vooruit kijken en een nieuw begin maken. In 1917 richtte een groep de beweging ‘De Stijl’ op en publiceerde alle ideeën in een tijdschrift: De Stijl. De leden van ‘De Stijl’ kwamen allemaal uit verschillende beroepen: het waren architecten, schilders en ontwerpers. Ook Mondriaan hoorde hierbij. De kunstenaars wilden hun vakken samenbrengen in hun ontwerpen, geen vakgebied mocht belangrij ker zijn dan het ander. Dat was ook hun idee over de maatschappij: iedereen doet gelijk waardig mee in het geheel.
afmetingen 87,5 x 60 x 76 cm
RUIMTE 1 OPDRACHTEN Gerrit Rietveld was van oorsprong meubelmaker. Deze stoel ontwierp hij in 1918. Uit welke ‘bouw elementen’ bestaat de stoel? Benoem en tel de verschillende onderdelen voor iemand die de stoel na wil maken.
Ruimte 1
Beschrijf in trefwoorden: Vorm(en):
Kleur:
Versiering:
materiaal beukenhout en multiplex objectnummer 0810110
Materiaal:
kunstenaar Otto Lange (onbekend) naar Gerrit Rietveld (1888-1964) titel Maquette van het RietveldSchröderhuis te Utrecht datering (origineel) 1924- (maquette) 1981
Net als bij elk gebruiksvoorwerp speelt bij een stoel de functie en de vormgeving een rol. De ontwerper maakt een keuze ergens tussen praktische over wegingen, ‘het lekker zitten’ en een mooie vorm. Kruis aan wat volgens jou voor Rietveld het uitgangspunt was (meerdere antwoorden mogelijk):
afmetingen 117,5 x 41,0 x 31 materiaal plexiglas en polystyreen objectnummer 0214921
20
het materiaal de strakke vormgeving: zichtbare constructie en geometrische* vormen het comfort van ‘lekker zitten’ ambachtelijkheid lage kosten en industriële productie 21
TENTOONSTELLING MONDRIAAN & DE STIJL Ruimte 7
RUIMTE 7
In 1924 ontwierp Rietveld een woonhuis voor Truus Schröder. In de maquette van het huis staat ook de stoel van Rietveld op schaal. Leg uit hoe in het Rietveld-Schröderhuis architectuur, schilderkunst en meubelontwerpen samen komen.
Truus Schröder was gelukkig met haar moderne huis. Wat vind jij hiervan? Onderbouw je mening.
De Stijl had grote invloed op de manier waarop wij naar architectuur en interieurs* kijken. De strakke vormgeving die wij tegenwoordig ‘gewoon’ vinden, heeft haar wortels in de ontwerpen van De Stijl. Vergelijk de Dijsselhofkamer (opdracht 4) met het Rietveld-Schröderhuis.
Kijk rond in de andere ruimtes van de tentoonstelling. Maak met je mobieltje een foto (zonder flits!) van een stoel. Leg uit waarom juist die stoel je aandacht heeft getrokken.
Dijsselhofkamer Rietveld-Schröderhuis
Bekijk de film ‘De woning’ in ruimte 5. Waarom zou het Rietveld-Schröderhuis bijdragen aan een betere manier van wonen, denk je?
22
23
TENTOONSTELLING HET WONDER VAN DELFTS BLAUW 7 TRADITIONEEL MAAR OOK ANDERS: PIRAMIDALE BLOEMHOUDERS
BEGANE GROND, ZAAL 19 OPDRACHTEN Deze piramidale bloemhouder hoort thuis in een vorstelijk paleis. Leg uit waaraan je dat wel/niet ziet.
In elke tuit van deze vaas hoort een enkele bloem. De vaas met tuiten is tegenwoordig echter uit de mode geraakt. Wat heeft hieraan bijgedragen, denk je?
De ontwerpers Jurgen Bey, Studio Job, Hella Jongerius en Alexander van Slobbe lieten zich inspireren door de bloempiramide van Willem III en Mary Stuart. Hun ontwerpen zie je hiernaast. Kies een ontwerp dat je aanspreekt en maak er een schets van.
Piramidale bloemhouder, ca. 1690, collectie Victoria & Albert Museum, Londen
Met de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) kwam ongeveer 400 jaar geleden Chinees porselein naar Nederland. Het werd zo populair dat de potten bakkers in Nederland het gingen namaken, dan wel, als aardewerk. De blauwwitte motieven uit China werden aangevuld met Nederlandse voorstellingen: het Delfts Blauw was geboren en veroverde de hele wereld. Ontwerper:
24
Deze vaas is een verwijzing naar het stadhouderlijk paar Willem III en Mary Stuart. Als verzamelaar van Delfts had Mary een grote liefde voor de tulpenvaas, ook vaas met tuiten genoemd. Vazen met tuiten kennen tal van verschijningsvormen, waaronder indrukwekkende piramidevazen zoals deze, van soms wel twee meter hoog.
25
TENTOONSTELLING HET WONDER VAN DELFTS BLAUW Met welke aspecten verwijst de ontwerper naar de originele bloempiramide? Schrijf ook de verschillen op. Denk aan de functie, de vorm en de versiering.
BEGRIPPENLIJST Abstract - Zonder herkenbare voorstelling Archeologie - Wetenschap van oude historie op grond van bodemvondsten; oudheidkunde Biologie - Leer van de levensverschijnselen, studie van de plant- en dierkunde Compositie - Ordening van delen tot een geheel Decoratie - Versiering Fictie - Verdichtsel, verzinsel Literatuur met verzonnen elementen: verhalen, poëzie, toneelstukken Geïdealiseerd - Iemand of iets als volmaakt voorstellen Historisch - Betrekking hebbend op de geschiedenis
Zoek informatie over de geschiedenis van de tulp: Waar kwamen de eerste tulpenbollen in 1562 in Antwerpen vandaan? En wat precies was de ‘tulpen gekte’?
Om thuis te doen
Installatiekunst - Een kunstvorm die nog niet zo heel lang bestaat. Installaties worden meestal opgebouwd uit verschillende onderdelen. Soms komt er ook film, geluid of tekst in voor. Ze bestaan bijvoorbeeld uit moderne materialen, meubels en/ of gebruiksvoorwerpen. Vaak zijn installaties speciaal gemaakt voor de ruimte waarin ze staan en soms kun je er zelfs doorheen lopen of deel van uitmaken. Interieur - Alles wat zich binnen een gebouw bevindt Invertebraten of ongewervelden - Omvatten alle dieren zonder wervelkolom, zoals de sponzen, kwallen, wormen, weekdieren, geleedpotigen (o.a. insekten, kreeftachtigen, spinachtigen,...), stekel huidigen (zee-egels en zeesterren), enzovoort. KLEUR Natuurlijke kleuren - Komen overeen met de waarneembare werkelijkheid Expressieve kleuren - Komen lang niet altijd overeen met de waarneembare werkelijkheid. Ze drukken bijvoorbeeld een stemming uit. Expressieve kleuren zijn meestal fel, primair en contrasterend. Symbolische kleuren - Aan de kleur wordt een betekenis toegekend, bijvoorbeeld: Rood voor de liefde
Bronnen Zaalteksten tentoonstelling Het wonder van Delfts Blauw Marion van Aken-Fehmers, Titus M. Eliëns, Suzanne M.R. Lambooy, Het Wonder van Delfts Blauw, Gemeentemuseum Den Haag, Waanders uitgevers 2012 26
Zuivere kleur - In zuivere kleuren zitten geen sporen van andere kleuren. KLEURCONTRASTEN Johannes Itten is één van de onderzoekers naar kleur, hij was schilder en leraar. Hij ontwierp een kleurenleer die hij baseerde op een kleurencirkel. Kleurcontrasten zijn een belangrijk onderdeel van de kleurenleer. Een contrast kan je zien als een tegenstelling.
Kleur tegen kleur contrast - Het eenvoudigste kleurcontrast ontstaat door kleuren tegen elkaar aan te zetten. Het grootste kleur tegen kleur contrast ontstaat met de primaire kleuren. De kunstschilder beschouwt geel, rood en blauw als de traditionele primaire kleuren. Warm/koud contrast - Het warm/koud contrast wordt veroorzaakt doordat sommige kleuren, vooral in de kleurencirkel rond de kleur rood gelegen, in de westerse samenleving een warme indruk maken. Andere kleuren, rondom de kleur blauw, maken een koude indruk. Complementair contrast - Bij een complementair contrast gaat het om de kleuren die in de kleurencirkel recht tegenover elkaar staan. Als je die kleuren naast elkaar zet dan versterken ze elkaar wederzijds. Complementair zijn bijvoorbeeld de volgende paren: Geel-Paars Oranje-Blauw Rood-Groen Lijn - Lijnen zijn verbindingen tussen twee punten. Milieu - Het geheel van de natuurlijke, maatschappelijke en culturele omgeving dat op een levend wezen zijn invloed doet gelden Nationaalsocialisme - Het begrip nationaalsocialisme wordt meestal gebruikt als omschrijving van de dictatuur in Duitsland van 1933 tot 1945 (ook bekend als de periode van het Derde Rijk of nazi-Duitsland). Het nationaalsocialisme bevat vooral racistische elementen. Een nazi is een aanhanger van het nationaalsocialisme. Natuurkunde - De wetenschap die zich bezighoudt met warmte, licht, elektriciteit, magnetisme en de algemene eigenschappen, het evenwicht en de beweging van lichamen; fysica Realistisch - Natuurgetrouw, net echt Vormen Organisch Vormen afgeleid uit de dieren- of plantenwereld Geometrisch Alle vormen, die je met behulp van liniaal en passer kunt construeren, zoals het vierkant (de rechthoek), de driehoek en de cirkel.
27
© Gemeentemuseum Den Haag Afdeling Educatie, december 2014 Tekst: Andrea Freckmann Vormgeving: Foto & Vorms
