Als we op ons best zijn
De dood van Christopher Johnson McCandless was een nodeloze, wrede gebeurtenis. In elk geval was het dat vanuit het perspectief van een twaalfjarige jongen die voor het eerst een boek las waarvan hij besefte dat het ‘echt’ was gebeurd. Die jongen was ikzelf en het boek was De wildernis in, de Nederlandse vertaling van de wereldwijde bestseller Into the Wild uit 1996 van de Amerikaan Jon Krakauer. Ik las het in Frankrijk, in de zomervakantie voordat ik naar de middelbare school ging. Christopher McCandless werd in 1968 geboren als het oudste kind van Walter McCandless en Wilhelmina Johnson. Twee jaar later werd zijn zusje geboren, Carine. In 1976 verhuisde het gezin naar Annandale, Virginia, een suburb van Washington, D.C., waar zijn vader werkte voor nasa, het agentschap van de Amerikaanse regering voor ruimtevaart. Zijn moeder werkte als secretaresse bij een luchtvaartbedrijf. Later zou ze haar man helpen met zijn succesvolle adviesbureau. Het gezin was ogenschijnlijk gelukkig, maar Walter mishandelde zijn vrouw, zijn zoon en zijn dochter en tussen zijn geboorte en de geboorte van zijn zusje verwekte McCandless’ vader nog een kind bij zijn ex-vrouw. Op de middelbare school was McCandless een idealistisch kind en aanvoerder van het cross countryteam – een goede langeafstandsloper, die rennen zag als een soort spirituele
21
Huff-Het verdriet van anderen(01)-REV1.indd 21
30-09-15 15:11
exercitie. Hij rondde de middelbare school af met hoge cijfers en studeerde verder aan Emory University, een prestigieuze universiteit in Atlanta. In 1990 behaalde hij een bachelor in geschiedenis en antropologie. Al tijdens zijn studiejaren versoberde McCandless zijn leven. Hij woonde in een simpele kamer, met een matras op de grond, en deed niet veel mee aan het studentenleven. Nadat hij was afgestudeerd en zijn niet geringe spaarrekening had overgeschreven naar Oxfam, vertrok hij op een reis die uiteindelijk bijna tweeënhalf jaar zou duren en meer dan zesduizend kilometer zou beslaan, veelal lopend, liftend of rijdend – soms zelfs kanoënd – afgelegd. De wildernis in is een reconstructie van die reis, rijkelijk voorzien van interviews met mensen die McCandless leerden kennen, persoonlijke ervaringen van de auteur, en reflecties over de natuur, het menselijk lot en andere avonturenzoekers als de hoofdpersoon. Het verhaal eindigt in de wildernis van Alaska, waar McCandless zijn laatste rite de passage wilde voltooien. Na een zes dagen durende wandeltocht over de Stampede Trail verbleef hij 113 dagen in een verlaten bus die werd gebruikt als schuilplek voor jagers. Daar hoopte hij in harmonie met de natuur te kunnen leven, maar hij stief er op 24-jarige leeftijd door uithongering. McCandless’ dood greep mij erg aan. In een kleine driehonderd bladzijden was Alexander Supertramp – McCand less’ alter ego – uitgegroeid tot een held en ik voelde mij betrokken bij zijn lot. Hij had het gedurfd de hypocrisie en het materialisme van de moderne samenleving waarin hij was grootgebracht te verwerpen en terug te keren naar de natuur. McCandless was daartoe geïnspireerd geraakt door mensen als Lev Tolstoj, Jack London en Henry David Thoreau, die ditzelfde elk op hun eigen wijze ook hadden gedaan, en er
22
Huff-Het verdriet van anderen(01)-REV1.indd 22
30-09-15 15:11
veel aan hadden overgehouden. Maar zij bekochten hun hergeboorte niet met de dood. McCandless wel. Ik wist dat er wreedheid bestond in de wereld, en dat er altijd gevaar en lijden zou zijn, daarvoor hoefde ik op de basisschool geen Schopenhauer of Rousseau te hebben gelezen – de boeken van Thea Beckman, Evert Hartman en Jan Terlouw waren genoeg. Maar in hun verhalen was het gevaar altijd spannend, niet dodelijk, en de enkele keer dat dit wel zo was, waren het altijd bijfiguren geweest die doodgingen, nooit de hoofdpersonen. Niet eerder had ik ervaren dat het universum zich zo leek te keren tegen iemand die ik bewonderde, zo onverschillig was door een held geen tijd te gunnen zijn fouten te herstellen. Hier had de harde werkelijkheid gewonnen van de verbeeldingskracht. Hoewel de dood van McCandless mij als twaalfjarige schokte, besefte ik bij herlezing dat zijn ‘Alaskan Odyssey’ ook dom was te noemen: het is onverstandig om met te weinig proviand, te weinig jaagervaring en zonder kompas of geschikte kaarten de wildernis in te trekken. En doordat McCandless geen goede kaart of kennis van het gebied had, moest hij zijn voorgenomen terugreis (na drie maanden verblijf ) staken. De Teklanika River, eerst een rustige stroom, was door smeltwater veranderd in een wilde rivier. Krakauer schreef dit zo beeldend op, dat ik de rivier voor mij zag zoals McCandless hem moest hebben gezien. Maar op een kilometer van waar hij haar weer wilde oversteken was een handbediend bakje aan een kabel dat hem naar de overkant had kunnen helpen, wist ik. Hij niet. En dat maakte me woest. Aan de andere kant: dat was precies het punt van McCandless. Hij wilde geen kaarten, geen kompassen, geen lessen van anderen. Hij wilde zelf iets ervaren en dat in kaart brengen. Hij wilde zijn eigen weg en waarheid vinden.
23
Huff-Het verdriet van anderen(01)-REV1.indd 23
30-09-15 15:11
McCandless’ levensvisie bevat een paradox, merkte ik: hij liet zich vaak wél inspireren door fictie en auteurs – hij sleepte meer boeken dan proviand mee – maar hij weigerde soms ook de concrete ervaring van anderen – bijvoorbeeld een kaart – te gebruiken in het vinden van zijn weg door het leven. Dat leidde tot zijn beklagenswaardige einde: met een kaart en kompas op zak was hij wel teruggekeerd. Misschien moet ik het zo verwoorden: Christopher Johnson McCandless wilde vergeten wat hij had meegekregen, hij was op zoek naar iets nieuws, en hij wilde de natuur zijn verbeelding laten voeden, terwijl hij die tegelijkertijd aan zijn verbeelding wilde onderwerpen. Wat McCandless beoogde, was niets anders dan het verhaal van zijn leven te herschrijven. Hij weigerde te leven in de verhalen die hem werden verteld, in de hypocrisie van de Amerikaanse suburb, met gewelddadige vaders met buitenechtelijke kinderen en met onderdanige moeders met een buitensporige fascinatie voor materiële welvaart. Hij weigerde evenmin te geloven dat een alternatief ontbrak; het bestond en hij zou het vinden. Hij hoopte die zin te vinden in de natuur. Het leven is zinloos, dus moet de mens er zelf zin aan geven. In 2014 omschreef de in Alaska geboren schrijver David Vann in een interview hoe dit bij hem werkt: ‘Natuur heeft van zichzelf geen enkele betekenis, maar ieder mens die haar betreedt, gééft haar betekenis: een geheimzinnig bos, dreigende bergen, een vredig meer. Het landschap is een gigantische rorschachvlek waarin men zichzelf kan lezen. De mensen in mijn boeken gaan het landschap binnen met het romantische idee puurheid en zuiverheid te vinden, maar ontdekken in plaats daarvan de verschrikkelijke waarheid over zichzelf.’ De verschrikkelijke waarheid over zichzelf die McCand
24
Huff-Het verdriet van anderen(01)-REV1.indd 24
30-09-15 15:11
less vindt, schrijft hij aan het einde van zijn verblijf op in het dagboek dat hij bijhield: ‘Happiness is only real when shared.’ Zijn solitaire bestaan kende grenzen. De boeken die hij las maakten indruk. De mensen die hij ontmoette, verrijkten zijn ervaring. En de natuur voedde zijn ontzag voor schoonheid. Het boek maakte grote indruk op mij als jonge lezer. Ik was een jongen uit het Gooi, een vergelijkbare omgeving als Annandale, die aan de vooravond van zijn middelbareschooltijd stond. Ik kwam uit een ogenschijnlijk gelukkig gezin, maar ook bij ons thuis was er veel ruzie. Bijna alles wat ik tot die tijd had gedaan, van tennis en hockey tot de keuze voor een categoriaal, was opgelegd. Hetzelfde gold voor mijn bovengemiddelde interesse in welvaart. Er is een anekdote dat ik als jonge jongen aan de hand van mijn vader door het centrum van Laren liep, de PvdA op verkiezingstournee, Wim Kok achter de oven van de poffertjeskraam op de Brink, en dat iemand mij een PvdA-ballon aanbood. Ik schudde mijn hoofd en zei: ‘Nee, ik wil er een van de vvd.’ Mijn reactie kwam voort uit wat gebruikelijk was in die wereld, niet zozeer uit wat ík wilde. Later voelde ik een grote behoefte me tegen die wereld te keren, me af te zetten. Maar als ik sprong, landde ik telkens weer op mijn geboortegrond. Ik kon er niet aan ontsnappen. McCandless was ouder dan ik. Hij keerde zich zonder te springen van zijn oude wereld af; hij las en las en las andere waarheden dan de waarheden die hij had meegekregen en toen de tijd kwam liep hij met die kennis simpelweg een nieuwe wereld binnen. *
25
Huff-Het verdriet van anderen(01)-REV1.indd 25
30-09-15 15:11
