Alcoholgebruik voor, tijdens en na de zwangerschap Kencijfers van de Vlaamse geboortecohorte JOnG! Karel Hoppenbrouwers Dienst Jeugdgezondheidszorg KU Leuven
Inhoud van de presentatie Wat is gekend i.v.m. alcohol en zwangerschap? Wat wordt aanbevolen i.v.m. alcohol en zwangerschap? Vlaamse cohortestudie JOnG! Opzet en steekproef Kencijfers
Conclusies en aanbevelingen
Wat is gekend? Metabolisme Alcohol (etanol) metaboliseert voornamelijk (>80%) in de lever tot acetylaldehyde Alcoholgehalte in het bloed bij eenzelfde ingenomen hoeveelheid ligt hoger bij vrouwen Alcohol en acetaldeyde passeren doorheen de placenta, en komen terecht in vruchtwater en
bloed van de foetus Foetus scheidt beide stoffen veel trager uit Alcohol (niet acetaldehyde) gaat over in moedermelk
Wat is gekend? Dosering International Center for Alcohol Policies (1998) 10 à 12 gram ethanol per standaardglas wijn, bier of sterke drank
WHO (2010) Maximum grenswaarde voor minimaal gezondheidsrisico Bij volwassen vrouwen: 14 glazen per week, met minstens 1 alcoholvrije dag Boven maximale grenswaarde = overconsumptie Onder maximale grenswaarde ≠ afwezigheid van risico
CAGE-questionnaire Score ≥ 2 op 4: problematisch alcoholgebruik
Wat is gekend?
Effecten op gezondheid
Vruchtbaarheid: kan verminderd zijn vanaf 1 standaardglas alcohol per dag
Chronisch gebruik > 90 gram per dag tijdens zwangerschap Foetaal alcohol syndroom (FAS) Pre- en postnatale groeiachterstand Beschadiging van centrale zenuwstelsel Gezichtsafwijkingen
Gebruik < 90 gram per dag tijdens zwangerschap Zwangerschap: miskraam, vroeggeboorte, groeiachterstand… Perinataal: ademnood, pre- en postnatale groeiachterstand, microcefalie Kinderleeftijd: neurologische en gedragsanomalieën, impulsiviteit, slaapstoornissen, leerstoornissen, lagere IQ…
En later: neuropsychiatrische stoornissen
Wat is gekend?
Effecten op gezondheid
Lage of middelmatige blootstelling aan alcohol tijdens de zwangerschap: Twee systematische reviews Henderson et al., 2007 < 1 glas alcohol per dag 46 relevante studies: geen consistent significant effect op perinatale gezondheid van kinderen Grote methodologische verschillen tussen studies
Holmgren, 2009 1 à 4 glazen alcohol per week 6 publicaties: subtiele effecten gevonden op de cognitieve, mentale en sociaal-emotionele ontwikkeling van 3-16 jarige kinderen en jongeren
Wat wordt aanbevolen? Alcohol – zwangerschap - borstvoeding
“Geen alcohol drinken tijdens de zwangerschap en lactatieperiode”
Onderzoek JOnG!:
Studieopzet
Longitudinaal onderzoek in drie cohorten:
Geboortejaar – Mei 2008 - April 2009 – 2002 (cohorte 6 jaar) – 1996 (cohorte 12 jaar) Woonplaats – In één van de 9 (8) regio’s
Thematisch overzicht JOnG!
Ontwikkeling
ZORG Opvoeding
Gedrag
Gezondheid
Dataverzameling: overzicht A.OUDER Demografische kenmerken
C.Pre- en perinatale risicofactoren
Mentale gezondheid
Gezinssamenstelling Gezinsfunctioneren Levensgebeurtenissen
Demografische kenmerken Gezondheid
Zwangerschap en geboorte
Ontwikkeling
Levenswijze moeder
Temperament
B.GEZIN Demografische kenmerken
D.KIND
Gedrag E.OPVOEDING F.OMGEVING Opvoedingsgedrag Opvoedingsbetekenissen (pedagogisch besef, opvoedingsbeleving)
Onderwijs Sociaal netwerk Kinderopvang
G.ZORG
Zorgbehoefte
Zorggebruik
Zorgorganisatie SWVG - Beleidsplatform 27 januari 2009
Cohorte 0-jarigen
SWVG - Beleidsplatform 27 januari 2009
Cohorte 0-jarigen:
Steekproef en respons
Populatie: N=10133 Doelgroep (geboren op een oneven dag): N=5161 Aantal deelnemers: N=3017 (58,4% van doelgroep)
Cohorte 0-jarigen:
Tijdslijn dataverzameling SWVG: periode 2007-2011 Cohorte 0-jarigen
Mei 2008
Okt 2008
Mei 2009
Okt 2009
Mei 2010
Okt 2010
Mei 2011
REKRUTERING
Basissteekproef. Ikaros (K&G)
Startvragenlijst
2m
Vragenlijst 12m
12m
Vragenlijst 24m
24m
Vragenlijst 28m 28m
Vragenlijst 36m
36m
Verdiepingsgroep
Rekrutering Vragenlijst 8m Onderzoek 8m Vragenlijst 18m Onderzoek 24m
6m
8m 8m 18m 24m
Okt 2011
Jan - Juni 2012
Cohorte 0-jarigen: Respons
Deelnemers: N=3017 (100% deelnemers) Startbevraging: n=2106 (69,8% deelnemers) Ikaros-gegevens: N=3017 deelnemers
Cohorte 0-jarigen:
Vragenlijst alcoholgebruik moeder
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens frequentie Aantal glazen / week of dag
% <1/w
enkele/w
1-2/d
>2/d
Alcoholconsumptie van de moeder Vóór de zwangerschap
65,9 %
58,0
38,4
3,2
0,3
Tijdens de zwangerschap
32,6 %
89,3
9,7
1,0
-
Na de zwangerschap
47,6 %
72,1
26,5
1,3
0,1
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens leeftijd moeder Leeftijdsgroep 15-24 jaar (n=305)
25-34 jaar (n=1555)
35-44 jaar (n=247)
58,3%**
67,8%
63,3%
Tijdens de zwangerschap
27,5%°
32,8%
37,7%
Na de zwangerschap
41,0%*
48,9%
47,7%
Alcoholconsumptie van de moeder Vóór de zwangerschap
° p<0,1; * p<0,05; ** p<0,01
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens leeftijd moeder In vergelijking met moeders van 25-34 jaar gebruiken minder jonge moeders (15-24 jaar) alcohol, maar ze gebruiken wel een vergelijkbare hoeveelheid Evenveel oudere moeders (35-44 jaar) gebruiken alcohol in vergelijking met moeders van 25-34 jaar, maar zij gebruiken wel grotere hoeveelheden
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens opleidingsniveau moeder
p<0,001
Ref
p<0,001
Ref
p<0,001 p<0,001 p<0,05
Ref
p<0,001
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens beroepsstatus moeder
Ref
Ref p<0,001
Ref p<0,001 p<0,001
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens gezinsinkomen
p<0,001
Ref p<0,001
Ref p<0,001 p<0,001 p<0,1
Ref
p<0,001
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholconsumptie volgens kansarmoede/nationaliteit
Ref Ref Ref p<0,001 p<0,001 p<0,001
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Alcoholgebruik (ongeacht frequentie) van moeder – Opleidingsniveau van de moeder Opleidingsniveau van moeder laag
gemiddeld
hoog
Vóór de zwangerschap
38,0
56,5
76,5
Tijdens de zwangerschap
19,9
27,9
37,2
Na de zwangerschap
27,7
40,3
55,0
Alcoholgebruik door de moeder (%)
Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap Regelmatig alcoholgebruik (≥1 glas/w) moeder – Opleidingsniveau van de moeder Opleidingsniveau van moeder laag
gemiddeld
hoog
12,3
19,5
34,4
Tijdens de zwangerschap
2,9
3,3
3,6
Na de zwangerschap
4,8
3,6
15,8
Regelmatig alcoholgebruik door de moeder rookt (%) Vóór de zwangerschap
Ter vergelijking: Roken en blootstelling aan tabak Sterke correlatie met socioeconomische factoren! – Opleidingsniveau van de moeder Opleidingsniveau van moeder laag
gemiddeld
hoog
Vóór de zwangerschap
42,4
30,4
14,7
Tijdens de zwangerschap
34,3
19,5
3,9
Na de zwangerschap
31,3
19,1
4,4
Moeder rookt (%)
x3 x9
x7
Alcholconsumptie tijdens borstvoeding Op dag 6 na de bevalling Uitsluitend kunstvoeding: – 57,6% gebruikt alcohol
Borstvoeding (al dan niet exclusief): – 44,1% gebruikt alcohol
Op week 6 na de bevalling Uitsluitend kunstvoeding, of gestopt met borstvoeding: – 59,4% gebruikte alcohol na de zwangerschap
Nog steeds borstvoeding (al dan niet exclusief): – 43,3% gebruikte alcohol na de zwangerschap
Conclusies
Twee op 3 vrouwen gebruikt alcohol in de periode van de conceptie, waarvan meer dan de helft enkele glazen per week of meer Eén op 3 vrouwen gebruikt alcohol tijdens de zwangerschap, waarvan 90% minder dan 1 glas per week Eén op 9 van de alcoholgebruikers (d.i. 3,5% van alle moeders) consumeert minstens wekelijks, en 1% (d.i. 0,3% van alle moeders) minstens dagelijks alcohol tijdens de zwangerschap Vier op 10 moeders die borstvoeding geven, blijven alcohol gebruiken in deze periode Hogere prevalenties van alcoholgebruik bij hogere SESstatus, zowel voor, tijdens als na de zwangerschap
Aanbevelingen Dit is een basismeting voor afwegen van effect van preventieve acties Doelstelling is nog niet bereikt Universele aanpak is nodig
Individuele prenatale advisering ter ondersteuning
Meer weten? Dienst Jeugdgezondheidszorg
[email protected] [email protected] [email protected]