Afstudeerscriptie. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

Afstudeerscriptie Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder? Een onderzoek naar de compensatiemogelijkheden bij verhuizing na echtscheiding tegen de wil van de andere ouder

Auteur: Administratienummer: Instelling: Opleiding: Accentprogramma: Scriptiebegeleider: Tweede lezer: Afstudeerdatum: Plaats:

Mirjam Sterrenburg 936468 Tilburg University Rechtsgeleerdheid Privaatrecht Prof. mr. P. Vlaardingerbroek Mr. L.J. Gremmen 26 februari 2014 Tilburg

Voorwoord Het is zover. Deze scriptie vormt het sluitstuk van mijn master Rechtsgeleerdheid accent Privaatrecht, aan de Tilburg University. Het afgelopen half jaar is pittig geweest. Ondanks dat heb ik veel plezier gehad in het schrijven van dit onderzoek. Ik heb een erg fijne studietijd aan de Tilburg University gehad waar ik met veel plezier op terugkijk. Het was fijn om mijn scriptie bij de vakgroep personen- en familierecht te kunnen schrijven, omdat dit het rechtsgebied is wat mij op dit moment het meeste aantrekt. Ik hoop dat ik mij in de toekomst verder kan ontwikkelen in het personen- en familierecht. Op deze plaats wil ik een aantal personen bedanken. Ten eerste wil ik mijn scriptiebegeleider de heer Vlaardingerbroek hartelijk bedanken voor zijn inzichten en hulp bij het schrijven van mijn scriptie. Uw grote kennis van het personen- en familierecht en uw fijne persoonlijkheid hebben mij geïnspireerd. Tevens wil ik mevrouw Gremmen bedanken voor het plaatsnemen in de examencommissie. Ook wil ik Anna Singer, docent aan de Universiteit van Uppsala in Zweden, hartelijk bedanken voor het vriendelijk beantwoorden van mijn vragen over het Zweedse recht. Mijn familie kan ik hier uiteraard niet vergeten. In het bijzonder wil ik mijn dank uiten aan mijn broer Elwin voor alle hulp tijdens mijn studie. Daarnaast wil ik mijn moeder bedanken voor de steun gedurende mijn gehele studie en de vele wandelingen tijdens het schrijven van mijn scriptie. Het was fijn om even de frisse buitenlucht in te gaan en om mijn hoofd leeg te maken. Ten slotte wil ik mijn vriend bedanken voor zijn begrip en steun. Ik ben dankbaar dat je altijd zo geduldig en rustig bent gebleven.

Mirjam Sterrenburg

Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

2

Inhoudsopgave Voorwoord .................................................................................................................................................... p. 2 Inhoudsopgave ............................................................................................................................................. p. 3 Lijst van afkortingen en begrippen ............................................................................................................ p. 5 1. Inleiding .................................................................................................................................................... p. 7 2. Het wettelijk kader ................................................................................................................................ p. 10 2.1 Inleiding.............................................................................................................................................. p. 10 2.2 Gezamenlijk (ouderlijk) gezag ........................................................................................................... p. 10 2.3 Omgang en art. 1:377a BW ................................................................................................................ p. 11 2.4 Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding.................................................... p. 12 2.4.1 Art. 1:247 BW ............................................................................................................................. p. 12 2.4.2 Literatuur uitleg norm gelijkwaardig ouderschap........................................................................ p. 15 2.4.3 Art. 1:253a BW ............................................................................................................................ p. 16 2.4.4 Ouderschapsplan.......................................................................................................................... p. 17 2.5 Naleving omgangsplicht ..................................................................................................................... p. 18 2.6 Conclusie ............................................................................................................................................ p. 19 3. Compensatiemogelijkheden in de jurisprudentie en de literatuur ................................................... p. 20 3.1 Inleiding.............................................................................................................................................. p. 20 3.2 Jurisprudentieonderzoek ..................................................................................................................... p. 20 3.2.1 Algemene lijn in de jurisprudentie............................................................................................... p. 20 3.2.2 Schema verhuizing binnen- en buitenland................................................................................... p. 24 3.2.3 Compensatiemogelijkheden......................................................................................................... p. 24 3.2.3.1 Gewijzigde zorgen contactregeling .................................................................................... p. 24 3.2.3.2 Reiskosten............................................................................................................................. p. 25 3.2.3.3 Contact via Skype, e-mail, sms, telefoon, webcam, MSN, WhatsApp etc. .......................... p. 26 3.2.3.4 Overig ................................................................................................................................... p. 26 3.3 Literatuur ............................................................................................................................................ p. 27 3.4 Scheiding tussen kinderontvoering en verhuizing .............................................................................. p. 29 3.5 Conclusie ............................................................................................................................................ p. 30 4. Het Zweedse recht ................................................................................................................................. p. 32 4.1 Inleiding.............................................................................................................................................. p. 32 4.2 Het Zweedse familierecht ................................................................................................................... p. 32 4.2.1 Het Zweedse echtscheidingsrecht: ‘The Marriage Code’ (Äktenskapsbalken) ........................... p. 32 4.2.2 Gezag: ‘Children and Parents Code’ ........................................................................................... p. 33 4.2.3 Verblijfplaats en contact .............................................................................................................. p. 34 4.3 Zweedse verhuizingen ........................................................................................................................ p. 36 4.4 Conclusie ............................................................................................................................................ p. 37 Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

3

4.4.1 Belangrijkste verschillen t.o.v. Nederland ................................................................................... p. 37 4.4.2 Antwoord op de subvraag ............................................................................................................ p. 37 5. Art. 8 EVRM en de verhuizing ............................................................................................................. p. 38 5.1 Inleiding.............................................................................................................................................. p. 38 5.2 De verschillende belangen .................................................................................................................. p. 38 5.3 Uitspraken EHRM .............................................................................................................................. p. 39 5.4 Verhuizing na echtscheiding en art. 8 EVRM .................................................................................... p. 42 5.5 Mogelijkheden om verlies qua omgang en contact op te heffen ........................................................ p. 44 5.5.1 Verhuisclausule in het ouderschapsplan ...................................................................................... p. 45 5.5.2 Regeling over de kosten van het brengen en halen van kinderen ................................................ p. 46 5.5.3 Contact via (moderne) communicatiemiddelen ........................................................................... p. 47 5.5.4 Omgangsregeling in de rechtspraak ............................................................................................ p. 48 5.5.5 Recht op informatie ..................................................................................................................... p. 48 5.5.6 Mediation ..................................................................................................................................... p. 48 5.5.7 Dwangsom ................................................................................................................................... p. 49 5.6 Conclusie ............................................................................................................................................ p. 49 6. Conclusie en aanbevelingen .................................................................................................................. p. 50 6.1 Inleiding.............................................................................................................................................. p. 50 6.2 Conclusie ............................................................................................................................................ p. 50 6.3 Aanbevelingen .................................................................................................................................... p. 51 6.4 Tot slot ................................................................................................................................................ p. 53 Bronnenlijst ................................................................................................................................................ p. 55 Bijlagen ....................................................................................................................................................... p. 63 Bijlage 1.................................................................................................................................................... p. 64 Bijlage 2.................................................................................................................................................... p. 76 Bijlage 3.................................................................................................................................................... p. 84 Bijlage 4.................................................................................................................................................. p. 109 Bijlage 5.................................................................................................................................................. p. 116 Bijlage 6.................................................................................................................................................. p. 123


4

Lijst met afkortingen en begrippen Afkortingen

Aant.

Aantekening

Art.

Artikel(en)

BW

Burgerlijk Wetboek

EB

Tijdschrift voor scheidingsrecht

EVRM

Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens

EHRM

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Etc.

Etcetera

FJR

Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht

GS

Groene Serie

Gw

Grondwet

HKOV

Verdrag betreffende de Burgerlijke Aspecten van Internationale Ontvoering van kinderen van 25 oktober 1980

HR

Hoge Raad der Nederlanden

Hof

Gerechtshof

IVRK

Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind

jo.

juncto

Kamerstukken I

Kamerstukken Eerste Kamer

Kamerstukken II

Kamerstukken Tweede Kamer

Km

kilometer

LJN

Landelijk Jurisprudentie Nummer

LOVF

Landelijk Overleg Vakinhoud Familie- en Jeugdrecht

m. nt.

met noot

MvA

Memorie van Antwoord

MvT

Memorie van Toelichting

NJ

Nederlandse Jurisprudentie

NJB

Nederlands Juristenblad

nr(s).

nummer(s)

p.

pagina

par.

paragraaf

Rb.

Rechtbank

REP

Tijdschrift Relatierecht En Praktijk

r.o.

rechtsoverweging

Rv

Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering

Sr

Wetboek van Strafrecht Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

5

Stb.

Staatsblad

T&C

Tekst & Commentaar

t.o.v.

ten opzichte van

WPNR

Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie

Begrippen Achterblijvende ouder De ouder die niet verhuist. Niet-verblijfsouder

De ouder waarbij het kind zijn of haar hoofdverblijfplaats niet heeft.

Verblijfsouder

De ouder waarbij het kind zijn of haar hoofdverblijfplaats heeft.


6

1. Inleiding Tegenwoordig kan men gemakkelijk in contact komen met mensen over de hele wereld. Een nieuwe partner is soms maar een muisklik weg. Door datingsites kan men elkaar eerst via het internet leren kennen, om vervolgens in de auto te stappen en elkaar op te zoeken. De afstand is, in vergelijking met vroeger, in onze samenleving geen belemmering meer. Partners kunnen in eerste instantie ver van elkaar verwijderd zijn. Indien zij samen verder willen gaan, door bijvoorbeeld te trouwen, moet de ene partner (of beide partners) verhuizen naar een andere woonplaats. Wanneer zij gaan scheiden is het een logische gedachte dat zij wellicht weer naar hun eigen woonplaats terug willen verhuizen. Het kan ook voorkomen dat na een scheiding de ene partner een nieuwe metgezel ontmoet die juist verder weg woont. Wanneer er minderjarige kinderen bij zijn betrokken, kan dit een probleem vormen. De verblijfsouder mag dan namelijk niet zonder toestemming van de andere ouder verhuizen. Wanneer die andere ouder geen toestemming geeft, dan kan de rechter worden verzocht om vervangende toestemming te geven.1 Dit klinkt wellicht simpel, maar dat is het niet. Er zijn veel verschillende belangen bij deze zaken betrokken. Er worden veel procedures gevoerd rondom deze ‘verhuisproblematiek’. Wanneer men de woorden ‘vervangende toestemming verhuizing’ zoekt in de uitspraken op rechtspraak.nl, komen er rond de 300 hits te voorschijn. In dit onderzoek wordt een gedeelte van de verhuisproblematiek behandeld waar nog niet veel over is geschreven, namelijk de compensatiemogelijkheden. Iedere ouder heeft recht op eerbiediging van zijn of haar familie- en gezinsleven, dit is neergelegd in art. 8 EVRM. Dit recht mag niet zomaar geschonden worden. Wanneer de rechter vervangende toestemming verleent, dan kan de achterblijvende ouder sterk in zijn zorgen opvoedingstaken worden beperkt. Hij of zij komt op een grotere afstand van het kind te wonen. De niet-verblijfsouder wordt dan sterk in zijn of haar contact met het kind belemmerd. De rechter geeft in sommige gevallen wel een compensatie hiervoor, zodat de gevolgen enigszins worden verzacht. 2 In dit onderzoek wordt onderzocht of deze compensatiemiddelen, gelet op art. 8 EVRM, redelijk zijn voor de achterblijvende ouder. Het antwoord op de vraag of de huidige compensatiemogelijkheden uit de rechtspraak (en eventueel uit de literatuur) voldoende compensatie bieden voor de achterblijvende ouder, en of deze daadwerkelijk voldoen aan de Europese regelgeving, wordt in dit onderzoek beantwoord. Dit onderzoek richt zich op de achterblijvende ouder. Dit kan de niet-verblijfsouder, maar ook de verblijfsouder zijn. De niet-verblijfsouder kan immers ook verhuizen. Het kind kan op deze manier op een grotere afstand van hem of haar komen te wonen en de verblijfsouder moet in dit geval hoogstwaarschijnlijk meer zorgen opvoedingstaken gaan verrichten. De rechter toetst deze verhuizing niet. De nietverblijfsouder hoeft namelijk geen toestemming aan de andere ouder te vragen als hij of zij wil verhuizen. Er wordt in de onderzoeksvraag daarom ook gesproken over de ‘achterblijvende ouder’. Door middel van dit onderzoek wordt er duidelijkheid geboden aan beide ouders en kunnen de banden tussen ouders onderling en de band met hun kind worden versterkt. Kinderen die bijvoorbeeld 1 2

Art. 1:253a BW. Zie bijvoorbeeld Rb. Gelderland 8 april 2013, LJN BZ9997.


7

opgroeien zonder vader missen een wezenlijke factor in hun leven.3 Het is van belang dat het kind contact blijft houden met beide ouders. De ouders worden in een richting gestuurd waarbij zij vooraf in overleg moeten treden, waardoor een eventuele verhuizing in de toekomst wellicht rustiger kan verlopen. Echtscheidingen komen tegenwoordig veel voor en een verhuizing nadien kan soms niet uitblijven, omdat beide ouders een ander leven krijgen. Omdat deze problematiek vaak voor komt is het des te belangrijker om dit te onderzoeken. Dit onderzoek heeft tevens wetenschappelijke relevantie. Zoals Schrama4 in 2010 stelt, wordt er te weinig rechtswetenschappelijk onderzoek verricht op het terrein van de verhuisproblematiek. Door middel van dit onderzoek wordt er nieuwe kennis over de compensatiemogelijkheden gegenereerd. Er wordt bezien of de compensatie die nu wordt gegeven een redelijke compensatie is in het licht van art. 8 EVRM. Tevens wordt er beoogd om meer duidelijkheid te creëren omtrent deze problematiek en de wetenschap kan op dit terrein verder onderzoek verrichten. Met het oog op de ontwikkeling van de verhuisproblematiek is dit zeer zinvol. Het doel van dit onderzoek is om in de eerste plaats een beschrijving te geven van de huidige stand van zaken omtrent de compensatie voor de achterblijvende ouder bij een verhuizing. Tevens zal aan bod komen op welke manier de regelgeving en de jurisprudentie hieraan invulling geeft. De literatuur over dit onderwerp wordt ook onderzocht. Een rechtsvergelijking zal worden gemaakt met Zweden. Er zal vervolgens worden beoordeeld in hoeverre de compensatie in de zin van art. 8 EVRM redelijk is. Ten slotte zullen er andere mogelijkheden worden aangedragen om de gevolgen voor de achterblijvende ouder bij een verhuizing te verzachten en daarbij worden aanbevelingen gegeven. Het onderzoek zal zich richten op het privaatrecht. Er wordt theorie ontleend vanuit het relatierecht en het jeugdrecht (Boek 1 Burgerlijk Wetboek). Er wordt onder andere gekeken naar het echtscheidingsrecht, omgangsrecht en het gezagsrecht. Tevens zal de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding welke in 2009 in werking is getreden aan bod komen. In hoofdstuk 4 wordt er specifiek gekeken naar het recht in Zweden. De internationale en Europese regelingen zijn ook van belang, in het bijzonder art. 8 EVRM. Hierbij worden ook uitspraken van het EHRM behandeld. Naar aanleiding van hetgeen hierboven is beschreven, is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: “Op welke wijze moet er bij een verhuizing compensatie voor de achterblijvende ouder worden geregeld en is deze compensatie redelijk in de zin van art. 8 EVRM?” Deze hoofdvraag wordt beantwoord aan de hand van vier subvragen. In hoofdstuk 2 zal de eerste subvraag aan bod komen, waarin het wettelijk kader wordt behandeld. Er wordt onderzocht wat gezamenlijk ouderlijk gezag precies inhoud en welke rechten en plichten dit met zich meebrengt. De volgende subvraag wordt beantwoord: “Wat houdt het gezamenlijk ouderlijk gezag in het kader van een omgangsregeling in?” Hoofdstuk 3 staat geheel in het teken van de huidige compensatiemogelijkheden. Hier komt de

3 4

Bommel & Zander 2005. Schrama 2010, p. 233.


8

rechtspraak uitvoerig aan de orde. Er zijn veel uitspraken te vinden waarin wordt gesproken over een compensatie voor de achterblijvende ouder. In dit hoofdstuk wordt tevens naar de rechtsdoctrine gekeken en wordt de scheiding tussen kinderontvoering en een verhuizing besproken. De tweede subvraag luidt: “Hoe wordt er in de jurisprudentie en de literatuur tegen compensatie aangekeken en welke mogelijkheden voor compensatie zijn er aangedragen en aanvaard?” In hoofdstuk 4 wordt een uitstapje gemaakt naar het Zweedse recht. Wanneer een ouder in Zweden verhuist, zal het vaak een verhuizing zijn waarbij er grote afstanden worden afgelegd. Het is om die reden interessant om naar het recht in Zweden te kijken en op welke manier dit land inhoud geeft aan de omgangsregeling met het kind en op welke manier zij, wanneer de ene ouder verhuist, de achterblijvende ouder in een compensatie voorziet. Deze subvraag wordt beantwoord: “Op welke manier wordt in Zweden de achterblijvende ouder ondersteund wanneer de andere ouder verhuist?” In hoofdstuk 5 wordt de laatste subvraag besproken. Hierin wordt artikel 8 EVRM onderzocht en worden er nieuwe compensatiemogelijkheden voorgesteld. Bij de jurisprudentie van het EHRM wordt er gekeken naar internationale kinderontvoering, omdat er geen uitspraken van het EHRM zijn over een verhuizing met kinderen na echtscheiding. De vierde subvraag luidt: “Welke rol speelt art. 8 EVRM bij een verhuizing tegen de wil van de andere ouder en welke nieuwe middelen zijn er om de gevolgen van een verhuizing voor de achterblijvende ouder te verzachten?” Ten slotte wordt in hoofdstuk 6, aan de hand van de bevindingen van de voorgaande subvragen, de onderzoeksvraag beantwoord. In dit hoofdstuk worden een conclusie en de aanbevelingen gegeven.


9

2. Het wettelijk kader 2.1 Inleiding In november 2013 werd Nederland opgeschrikt door een ernstig familiedrama dat plaatsvond in het dorpje Reuver. 5 Een vader schoot eerst zijn ex-vrouw in haar been, waarna hij zich samen met zijn driejarige dochter verschanste in de slaapkamer van de woning van zijn voormalige schoonouders. Toen de politie na vergeefse onderhandelingen binnenviel, troffen zij twee levenloze lichamen aan op een bed. De vader gaf aan dat de frustrerende omgangsregeling hem tot deze daad had aangezet. Uiteraard is dit een uitzonderlijk geval, maar een omgangsregeling kan voor veel frustraties tussen ouders zorgen. In dit hoofdstuk wordt behandeld welke rechten en plichten aan een dergelijke omgangsregeling ten grondslag liggen. Zo speelt bijvoorbeeld gelijkwaardig ouderschap sinds 2009 een grote rol. Er wordt antwoord gegeven op de vraag wat het gezamenlijk ouderlijk gezag in het kader van een omgangsregeling inhoudt. Het begrip ‘omgang’ is gereserveerd voor een ouder die niet het gezag heeft over het kind. Derhalve spreekt men liever bij een ouder die wel het gezag heeft over ‘de verdeling van de zorgen opvoedingstaken’ (ook wel zorgregeling genoemd).6 Het woord omgang zou impliceren dat maar één ouder verantwoordelijk is voor de opvoeding en verzorging van het kind en dat de andere ouder het kind slechts af en toe mag zien. In dit hoofdstuk zullen deze begrippen echter door elkaar worden gebruikt, omdat deze scheiding in de praktijk vaak niet wordt gemaakt. In Nederland staat iedere minderjarige onder gezag.7 Volgens art. 1:245 lid 2 BW wordt onder gezag verstaan ouderlijk gezag, danwel voogdij. Alle vormen van gezag zijn: ouderlijk gezag, gezamenlijk ouderlijk gezag, gezamenlijk gezag, voogdij, gezamenlijke voogdij en tijdelijke voogdij. Het minderjarige kind valt niet meer onder het gezag wanneer hij of zij een leeftijd bereikt van 18 jaar. Ook valt een minderjarige niet meer onder het gezag wanneer er een meerderjarigheidsverklaring wordt uitgesproken door de kinderrechter op basis van art. 1:233 jo 1:253ha BW. 2.2 Gezamenlijk (ouderlijk) gezag Art. 1:251 BW geeft aan dat wanneer een kind wordt geboren in een huwelijk, beide ouders het gezamenlijk ouderlijk gezag verkrijgen. De hoofdregel is dat na ontbinding van het huwelijk dit gezamenlijk ouderlijk gezag gewoon door blijft lopen.8 De rechter kan na ontbinding van het huwelijk het gezamenlijk ouderlijk gezag op verzoek van de ene ouder omzetten in eenhoofdig gezag wanneer hij dit in het belang van het kind nodig acht.9 Wanneer een ouder via de weg van art. 1:251a BW om eenhoofdig gezag verzoekt, wijst de 5

‘Vader doodde dochtertje Reuver 1,5 uur eerder dan zichzelf’, Hart van Nederland 15 november 2013, www.hartvannederland.nl (zoek op Reuver). Kamerstukken II 2004/05, 30 145, nr. 4, p. 6. 7 Art. 1:245 lid 1 BW. 8 Art. 1:251 lid 2 BW. 9 Art. 1:251a BW. 6


10

rechter dit verzoek slechts toe indien er wordt voldaan aan één van de twee vereisten in dit artikel. Er moet sprake zijn van een onaanvaardbaar risico dat het kind klem of verloren raakt tussen de ouders en dat niet te verwachten is dat hier binnen afzienbare tijd voldoende verbetering in komt of een wijziging van het gezag moet anderszins in het belang van het kind noodzakelijk zijn. Niet alleen gehuwde ouders krijgen automatisch gezamenlijk ouderlijk gezag. Vanaf 2002 krijgen ook geregistreerd partners, die hun partnerschap zijn aangegaan voordat het kind werd geboren, gezamenlijk ouderlijk gezag.10 De vader moet hierbij wel de juridische ouder zijn. Dit betekent dat hij het kind heeft erkend11 of dat er sprake is geweest van een gerechtelijke vaststelling vaderschap.12 Partners die niet zijn gehuwd of een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan, moeten de weg van art. 1:252 BW bewandelen om gezamenlijk ouderlijk gezag te verkrijgen. Zij moeten dan samen het gezag laten aantekenen in het register. De griffier kan de aantekening weigeren op één van de gronden die zijn opgenomen in lid 2 van dit artikel. Wanneer de ouders nu uiteen gaan, blijft ook in dit geval in beginsel het gezamenlijk ouderlijk gezag doorlopen. 13 Doordat er steeds meer stellen zijn die samenleven met een contract boven het huwelijk verkiezen, zijn er ook meer vaders die niet automatisch het gezag over het kind verkrijgen. Gezagsaantekening kan snel worden vergeten en wanneer de ouders dan uit elkaar gaan zal de vader hard moeten strijden om toch het gezamenlijk ouderlijk gezag te verkrijgen. 2.3 Omgang en art. 1:377a BW Het omgangsrecht is afgeleid van het recht op eerbiediging van het gezinsleven, zoals neergelegd in art. 8 EVRM.14 Ook valt het af te leiden uit art. 9 lid 3 IVRK, hierin is namelijk het volgende opgenomen: “De Staten die partij zijn, eerbiedigen het recht van het kind dat van een ouder of beide ouders is gescheiden, op regelmatige basis persoonlijke betrekkingen en rechtstreeks contact met beide ouders te onderhouden, tenzij dit in strijd is met het belang van het kind”. Dit uitgangspunt is ook opgenomen in art. 24 lid 3 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Uit het zijn van ouder en het uitoefenen van gezag, vloeit het omgangsrecht direct voort. 15 Wanneer beide ouders samenwonen met het kind, hoeft hier geen nadere regeling voor te worden getroffen.16 Dit wijzigt niet wanneer de ouder niet meer bij het kind woont. Zonder omgangsregeling moet er steeds overleg tussen de ouders plaatsvinden met betrekking tot de uitoefening van het omgangsrecht.17 De ouder met gezag heeft de uiteindelijke zeggenschap wanneer er sprake is van eenhoofdig gezag. De uitoefening van het ouderlijk gezag over een kind veronderstelt dat de ouder nauw contact heeft met het kind.18 Art. 1:377a BW geeft aan dat het kind recht heeft op omgang met zijn ouders en met degene die in 10

Art. 1:253aa BW. Art. 1:203 BW. 12 Art. 1:207 BW. 13 HR 28 maart 2003, LJN AF2688. 14 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1005. 15 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1000. 16 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1000. 17 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1005. 18 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1000. 11


11

een nauwe persoonlijke betrekking tot hem of haar staat. De niet met gezag belaste ouder heeft het recht en de verplichting tot omgang met zijn kind. In lid 2 van ditzelfde artikel wordt weergegeven dat een ouder een verzoek kan indienen bij de rechter tot het vastleggen van een omgangsregeling of het al dan niet voor bepaalde tijd ontzeggen van de omgangsregeling. De rechter kan het recht op omgang alleen ontzeggen wanneer één van de in lid 3 van art. 1:377a BW beschreven situaties voorkomen.19 Art. 1:377a BW ziet op alle gevallen van omgang tussen een kind en de ouder.20 Dit artikel ziet dus ook op de situatie waarbij het kind niet zijn of haar hoofdverblijfplaats bij de desbetreffende ouder heeft. De uitoefening van het recht op omgang zal vanwege de feitelijke situatie en de belangen van de betrokkenen altijd beperkingen ondervinden. 21 De belangen van de ouders en het kind moeten bij de concretisering van het omgangsrecht tot een omgangsregeling zo goed mogelijk met elkaar in overeenstemming worden gebracht. Een juridische ouder is altijd ontvankelijk in zijn verzoek met betrekking tot omgang. ‘Family life’ hoeft niet te worden bewezen.22 Het recht op omgang kan worden uitgeoefend wanneer de beschikking in kracht van gewijsde is gegaan of, indien de beschikking uitvoerbaar bij voorraad is verklaard, daags nadat de beschikking is verstrekt of verzonden.23 Lid 2 van art. 1:377d BW geeft aan dat de uitoefening van het recht op omgang niet eerder aanvangt dan op het tijdstip waarop voor de andere ouder of voor de voogd het gezag is begonnen, indien tevens een beschikking inzake het gezag is of wordt gegeven. De omgangsregeling kan op verzoek van de ouders, van één van hen of van degene die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind worden gewijzigd.24 Hierbij moet sprake zijn van een wijziging van omstandigheden of er moet bij het nemen van de beslissing van onjuiste of onvolledige gegevens zijn uitgegaan. Wanneer de omgangsregeling een te zware belasting voor één of meer betrokkenen is gaan vormen, dan kan dat als een wijziging van omstandigheden worden aangemerkt.25 De rechter moet, wanneer er sprake is van een wijziging van omstandigheden, ex nunc beslissen.26 Dit betekent dat hij moet beslissen aan de hand van de gegevens waarover hij ten tijde van het maken van zijn beslissing daadwerkelijk beschikt. De omgangsplicht van de niet met gezag belaste ouder is in 2009 in art. 1:377a BW vastgelegd.27 Voor de ouder met gezag is deze vastgelegd in art. 1:247 BW. Het verschil tussen beide is dat de plicht van de niet met gezag belaste ouder geen wederkerige plicht is. Dit houdt in dat deze plicht niet op het kind rust. Bij art. 1:247 BW is dit wel het geval. 19

Hof Den Haag 17 april 2013, LJN BZ9540. In deze zaak was er geen omgang tussen de niet met gezag belaste vader en het kind. De vader heeft hulpverlening voor zichzelf ingeschakeld en deze ook benut. De moeder is echter wantrouwend. Het hof beslist dat er geen grond meer is om de vader het recht op omgang te ontzeggen. Het feit dat het kind samen met de moeder in het buitenland woont, doet daar niets aan af. Bij Hof Den Haag 22 mei 2013, LJN CA2831 werd beslist dat omgang van de moeder met het kind op dat moment ernstig nadeel opleverde voor de geestelijke ontwikkeling van de minderjarige en dat de moeder na één jaar weer een verzoek tot omgang kon indienen. 20 GS Personen- & Familierecht/Wortmann 2012, art. 377a, Boek 1, aant. 5. 21 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1009. 22 HR 8 februari 1991, NJ 1992, 21. 23 Art. 1:377d lid 1 BW. 24 Art. 1:377e BW. 25 HR 10 augustus 1984, NJ 1985, 15. 26 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1013. 27 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1007a.


12

2.4 Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding 2.4.1 Art. 1:247 BW Zoals art. 1:247 BW beschrijft, omvat het ouderlijk gezag de plicht en het recht van de ouder om zijn minderjarige kind te verzorgen en op te voeden. Dit artikel geeft dus de inhoud van het ouderlijk gezag weer.28 Het woord ‘plicht’ komt voor ‘recht’, omdat de met gezag belaste ouders verplicht zijn zelf hun kinderen op te voeden. Dit sluit echter niet uit dat de ouders het kind tijdelijk aan een ander, zoals een pleegouder, mogen toevertrouwen.29 In het advies van de Raad van State met betrekking tot het voorstel van wet tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in verband met de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding, wordt aangegeven dat de ouder, die gezamenlijk het gezag met de andere ouder uitoefent maar bij wie het kind zijn hoofdverblijfplaats niet heeft, de verplichting heeft om contact met zijn of haar kind te hebben.30 Dit vloeit voort uit art. 1:247 BW. Deze verplichting uit lid 1 kan bezwaarlijk worden verwezenlijkt zonder het kind regelmatig in persoon te ontmoeten. Het ouderlijk gezag wordt hier gezien als een doelbevoegdheid.31 Dit is tot uitdrukking gekomen in een uitspraak van de Hoge Raad op 25 september 1998.32 In casu ging het over de vraag of het RIAGG onrechtmatig had gehandeld. Zij hadden een 14-jarig meisje, dat zich in een crisissituatie bevond, zonder voorafgaande toestemming van de ouders en nog voordat een maatregel van kinderbescherming was opgelegd, ondergebracht in een opvangtehuis. Dit meisje werd door deze actie van haar ouders afgeschermd. De Hoge Raad stelde voorop dat het ouderlijk gezag weliswaar een aan de ouders toekomend ‘recht’ is, maar dat dit recht is gegeven in het belang van het kind en dat dit recht daarom niet los kan worden gezien van de verplichting dat belang te dienen.33 Het tweede lid van art. 1:247 BW omvat wat er onder de verzorging en opvoeding moet worden verstaan, namelijk de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind alsmede het bevorderen van de ontwikkeling van zijn of haar persoonlijkheid. Geen geweld of andere vernederende behandelingen mogen worden toegepast. Het gaat bij de verzorging en opvoeding onder andere om het begeleiden en stimuleren van de minderjarige in zijn of haar ontwikkelingsen ontplooiingsactiviteiten.34 Het uitgangspunt van gelijkwaardig ouderschap is op 1 maart 2009 in werking getreden.35 Lid 3, 4 en 5 zijn toen aan art. 1:247 BW toegevoegd. Dit betreft een deel van de zogenaamde Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding. Deze nieuwe leden houden in dat het ouderlijk gezag ook de verplichting omvat van de ene ouder om de ontwikkeling van de banden van zijn of haar kind met de 28

Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 818. GS Personen- & Familierecht 2012, art. 247, Boek 1, aant. 2. 30 Kamerstukken II 2004/05, 30 145, nr. 4, p. 5. 31 GS Personen- & Familierecht 2012, art. 247, Boek 1, aant. 2. 32 HR 25 september 1998, NJ 1999, 379. 33 Deze zienswijze was door het EHRM, in het kader van art. 8 EVRM, reeds verwoord in een uitspraak van het EHRM 28 november 1988, Serie A, nr. 144, NJ 1991, 541, par. 61 (Nielsen v. Denmark). 34 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 818a. 35 Wet van 27 november 2008, Stb. 500. 29


13

andere ouder te bevorderen. Deze regel geldt ook wanneer ouders zijn gescheiden en het gezamenlijk ouderlijk gezag doorloopt. De ouders kunnen in het ouderschapsplan rekening houden met de belemmeringen die voortvloeien uit het vierde lid. De norm uit lid 3 richt zich tot al dan niet samenwonende ouders die gezamenlijk het gezag uitoefenen.36 De norm richt zich ook tot de ouder die alleen het gezag uitoefent. Deze norm betreft een bestaande norm die is vastgelegd in de wet. 37 Het is daarom in beginsel niet toegestaan om in het ouderschapsplan vast te leggen dat het kind geen contact heeft met één van de ouders. De rechter kan echter een tijdelijk verbod opleggen aan een ouder om contact te hebben met het kind.38 Wanneer men hier naar kijkt zou het wel toegestaan zijn om in een ouderschapsplan te bepalen dat een ouder tijdelijk geen contact heeft met het kind. Bij amendement van De Wit zijn de leden 4 en 5 aan art. 1:247 BW toegevoegd.39 De Wit geeft hierbij aan dat het in het belang van het kind is dat hij of zij contact heeft met beide ouders en ook wordt verzorgd door beide ouders. Gelijke rechten en plichten voor de ouders is de basis om beide ouders onvoorwaardelijke opvoedingsverantwoordelijkheid te laten dragen. Zij hebben beiden het recht, maar ook de plicht, om gelijkwaardig aan de opvoeding deel te nemen. Er wordt hierbij opgemerkt dat ouderschap uitsluitend is gebaseerd op de relatie tussen kind-ouder en niet op die van de ouders onderling. Lid 4 en 5 zijn derhalve toegevoegd om expliciet duidelijk te maken dat beide ouders gelijke rechten en plichten hebben. Hierbij wordt gelijkwaardig ouderschap de norm. Uit de MvA blijkt dat dit geen 50-50%-verdeling van de tijd en niet een gelijke verdeling van de zorgen opvoedingstaken hoeft te betekenen40, dus een uitgangspunt, waarop alleen ‘praktische belemmeringen’ een uitzondering zouden kunnen vormen. Ook in de rechtspraak is dit aangenomen.41 Deze normen brengen tot uitdrukking dat afspraken over de verdeling van de zorgen opvoedingstaken (ook de regeling over de uitoefening van het ouderlijk gezag in de beschikking van de rechter) moeten worden nagekomen door beide ouders.42 De rechter kan een dwangmiddel opleggen wanneer ouders dat niet doen. Tevens kan de rechter, indien daar een grond voor is, het gezag wijzigen. De plicht die is opgenomen in de wet leidt er toe dat de ouder die afwezig is door de andere ouder tot orde kan worden geroepen om zijn aandeel in de verzorging en opvoeding op zich te nemen bij het maken van afspraken voor het ouderschapsplan in de periode na de scheiding.43 Schonewille geeft aan dat de ouder dat kan doen in het belang van het kind, maar ook omdat er bij hem of haar een eigenbelang bestaat. In het artikel wordt weergegeven dat dit emancipatie-argument tot op heden ten onrechte onderbelicht is gebleven.

36

Kamerstukken II 2004/05, 30 145, nr. 3, p. 13. T&C/Ter Haar 2013, art. 247, Boek 1. 38 HR 27 februari 2009, LJN BG5045. 39 Kamerstukken II 2006/07, 30 145, nr. 26. 40 Kamerstukken I 2007/08, 30 145, C, p. 2. 41 HR 21 mei 2010, LJN BL7407. 42 HR 9 juli 2010, LJN BM4301. 43 Schonewille 2009, p. 430-442. 37


14

Er is met deze regeling beoogd een omslag te bewerkstelligen ten opzichte van de praktijk in de rechtspraak van voor 2009.44 Men probeert te voorkomen dat de moeder automatisch het kind krijgt en de vader maar moet zien of hij een omgangsrecht krijgt. De minister geeft in de MvA aan dat onder de in lid 5 genoemde praktische belemmeringen factoren worden verstaan die ook een rol spelen in het vaststellen van een zorgregeling. 45 Hieronder kunnen worden verstaan de werktijden van de ouders, de woonomstandigheden en de school- en sporttijden van kinderen. Hierbij wordt aangegeven dat het begrip praktische belemmeringen in de komende jaren in de rechtspraktijk zijn invulling zal krijgen. Zoals De Boer beschrijft, moet men aannemen dat ouders alle bevoegdheden bezitten die zij voor de vervulling van de rechten en de plichten nodig hebben.46 In beginsel moet aan de ouders de mogelijkheid worden gegeven om de zorgen opvoedingstaken naar eigen inzicht in te vullen.47 Naarmate het kind ouder wordt, zal de mening van de ouders steeds minder van doorslaggevend belang worden geacht. 2.4.2 Literatuur uitleg norm gelijkwaardig ouderschap Het beginsel van gelijkwaardig ouderschap wordt in de literatuur verschillend geïnterpreteerd. Schonewille48 geeft aan dat twee citaten naar zijn mening ervoor zorgen dat de klassieke omgangsregeling door de bodem zakt. Het ene citaat staat in de MvA en dat gaat erover dat men kan voorkomen, door het maken van een goed ouderschapsplan waarin een meer gelijkwaardige rol in de zorgen opvoedingstaken van beide ouders is vastgelegd, dat men bijna automatisch in het traditionele patroon komt waarbij de kinderen bij de moeder verblijven en de vader zo nu en dan omgang met het kind mag hebben. Het tweede citaat dat Schonewille aanhaalt komt uit de MvT waarin is opgenomen dat het duidelijk moet zijn dat de scheiding in beginsel geen verandering in het vormgeven van het ouderschap teweegbrengt. De norm moet bevestigen dat de wetgever geen onderscheid maakt tussen de ouders en daarom is lid 4 van art. 1:247 BW ingevoerd. Kok49 voert aan dat gelijkwaardig ouderschap zou moeten worden opgevat in de zin dat de ene ouder niet tot méér is gerechtigd dan de andere ouder bij de uitoefening van het gezag na scheiding. Schrama & Vonk50 geven weer dat wanneer men uitgaat van het idee dat gelijkwaardig ouderschap een kwalitatieve verplichting is, dus niet een resultaatsverbintenis maar een inspanningsverbintenis, dat het dan niet de factor tijd is die bepaalt of ouders aan deze verplichting voldoen. Het is juist de manier waarop ouders betrokken zijn bij de opvoeding van de kinderen na hun uiteengaan. Beslissingen over ouderschap na scheiding is daarom maatwerk en hierbij past een flexibele interpretatie van het begrip gelijkwaardig ouderschap.

44

Kamerstukken I 2007/08, 30 145, C, p. 6. Kamerstukken I 2007/08, 30 145, C, p. 6. 46 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 818d. 47 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 818e. 48 Schonewille 2009, p. 430-442. 49 Kok 2007, p. 225. 50 Schrama & Vonk 2009, p. 223-228. 45


15

Wanneer een overeenkomst ontbreekt kan dat, volgens Van Bommel & Zander51, betekenen dat er kwantitatief een 50-50%-verdeling van de zorg plaatsvindt. Zij geven weer dat deze wettelijke en juridische basis voor gelijkwaardig ouderschap de ouders juist een veilige uitgangspositie geeft om gezamenlijk tot een, bij hun situatie passende, oplossing te komen. Het kind wordt dan niet opgescheept met de keuze om te kiezen tussen de vader of de moeder, wat een georganiseerd gebrek aan respect voor ouderschap en integriteit met zich mee kan brengen. Hiermee voorkomt het volgens hen schade aan het kind. 2.4.3 Art. 1:253a BW Art. 1:253a BW betreft de geschillenregeling. Wanneer ouders samen het gezag uitoefenen en zij een geschil hebben omtrent dit gezag dan kunnen zij samen of dan kan één van hen dit verzoek voorleggen aan de rechtbank. Lid 2 van art. 1:253a BW geeft weer dat de rechtbank op verzoek tevens een regeling kan vaststellen inzake de uitoefening van het ouderlijk gezag. Een dergelijke regeling kan over de toedeling van de zorgen opvoedingstaken gaan, de beslissing waar het kind zijn hoofdverblijfplaats heeft, de wijze van informatieverstrekking en de wijze waarop informatie door derden wordt verschaft. Deze opsomming wordt niet-limitatief geacht.52 Lid 4 geeft weer dat de artikelen betreffende de ontzegging van de omgang, de wijziging van de omgang en de informele rechtsingang van het kind van overeenkomstige toepassing zijn. Verder duidt het lid een terminologisch onderscheid aan, zoals weergegeven in de inleiding. De rechtbank kijkt eerst of de mogelijkheid bestaat dat de ouders er samen uit kunnen komen.53 Lid 6 geeft aan dat de behandeling binnen zes weken moet plaatsvinden. Art. 1:253a BW is ook ontstaan uit de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding.54 Het eerste lid is overgenomen vanuit de oude regeling en de overige leden zijn óf gewijzigd óf nieuw ingevoegd. Wanneer ouders het gezamenlijk ouderlijk gezag hebben en één van hen wil verhuizen, dan kan die ouder via dit artikel de rechter verzoeken om vervangende toestemming te geven indien de andere ouder geen toestemming geeft. De rechter moet alle omstandigheden in acht nemen en alle belangen afwegen.55 Het belang van het kind weegt niet altijd zwaarder dan andere belangen. Verschillende criteria kunnen van doorslaggevende betekenis zijn zoals: de noodzaak om te verhuizen, de mate waarin de verhuizing is doordacht en voorbereid en of de verhuizende ouder alternatieven en maatregelen heeft geboden om de gevolgen van de verhuizing voor de minderjarige en de andere ouder te verzachten en/of te compenseren.56 Bij de gezamenlijke gezagsuitoefening kan tijdelijk de omgang met het kind worden geschorst jegens de ouder bij wie het kind niet verblijft.57 Dat is mogelijk op grond van het tweede lid van dit artikel. De Hoge Raad heeft in 2009 besloten dat elke afwijzing van een verzoek tot vaststelling van een

51

Bommel & Zander 2005. Van der Kamp 2009, p. 189-191. 53 Art. 1:253a lid 5 BW. 54 Wet van 27 november 2008, Stb. 500. 55 HR 25 april 2008, NJ 2008, 414 (Zwitserland verhuizing). 56 Deze criteria worden onder andere uitgesproken in een uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden 9 april 2013, LJN BZ7834. 57 T&C/Ter Haar 2013, art. 247, Boek 1. 52


16

omgangsregeling van tijdelijke aard is, in die zin dat de ouder wiens verzoek tot omgang is afgewezen zich in geval van wijziging van omstandigheden in ieder geval na een jaar opnieuw de rechter kan verzoeken om een omgangsregeling.58 2.4.4 Ouderschapsplan Het verplichte ouderschapsplan is tevens opgenomen in deze wet. Wanneer ouders uit elkaar gaan moeten zij op grond van art. 815 Rv verplicht een ouderschapsplan opstellen. Dit ouderschapsplan heeft betrekking op de gezamenlijke minderjarige kinderen over wie de echtgenoten al dan niet gezamenlijk het gezag uitoefenen en de minderjarige kinderen over wie de echtgenoten ingevolge art. 1:253sa BW of 1:253t BW het gezag gezamenlijk uitoefenen.59 In het ouderschapsplan móeten een aantal afspraken worden opgenomen, zo blijkt uit art. 815 lid 3 Rv. De ouders moeten onder andere de wijze waarop zij de zorgen opvoedingstaken verdelen (art. 1:247 BW) of het recht en de verplichting tot omgang vormgeven (art. 1:377a BW) in het ouderschapsplan opnemen.60 Wanneer de ouders niet zijn getrouwd, zij wel gezamenlijk het gezag over de kinderen hebben verworven, zij bij het uit elkaar gaan geen ouderschapsplan hebben opgesteld en zij een geschil krijgen, dan houdt de rechter de beslissing volgens art. 1:253a lid 3 BW aan totdat een ouderschapsplan is opgesteld. Hier is dus geen sprake van een controlemoment totdat een verzoek wordt ingediend op basis van art. 1:253a BW.61 Het ouderschapsplan is ingesteld om er voor te zorgen dat ouders van tevoren nadenken over hoe zij bepaalde dingen regelen met betrekking tot de kinderen, zodat dit in overleg met elkaar en soepel kan verlopen. Lid 4 van art. 815 Rv geeft onder andere aan dat in het verzoekschrift vermeldt moet worden op welke wijze de kinderen zijn betrokken bij het opstellen van het ouderschapsplan. Er zijn nog steeds veel vragen omtrent dit ouderschapsplan. Zo zijn er door het Landelijk Overleg van Voorzitters van Familie- en jeugdrecht van de rechtbanken (het LOVF) aanbevelingen verspreid hoe om te gaan met vragen hierover. 62 Chin-A-Fat uitte zich in 2009 kritisch jegens deze nieuwe regeling 63 en Ackermans-Wijn & Brands-Bottema geven in 2009 weer dat de eerste ervaringen met het ouderschapsplan niet onverdeeld gunstig zijn.64 Twee voorbeelden van ouderschapsplanmodellen zijn opgenomen in bijlage 1. Hieruit is op te maken dat de omgangsregeling uitvoerig kan worden besproken in het ouderschapsplan. Echter, na een aantal jaren kan de situatie zo veranderd zijn dat het huidige ouderschapsplan niet meer voldoet. Er bestaat geen plicht om een dergelijk ouderschapsplan bijvoorbeeld iedere twee jaar te evalueren en aan te passen. Ouders mogen ook over andere dingen afspraken maken in dit ouderschapsplan, zoals het regelen van een eventuele verhuizing in de toekomst. Dit is echter niet verplicht. Timmermans geeft in haar artikel

58

HR 27 februari 2009, LJN BG5045. Art. 815 lid 2 BW. 60 Art. 815 lid 3 sub a Rv. 61 Chin-A-Fat 2009, p. 217-222. 62 Ackermans-Wijn 2012, p. 207-213. 63 Chin-A-Fat 2009, p. 217-222. 64 Ackermans-Wijn & Brands-Bottema 2009, p. 181-185. 59


17

weer dat het opnemen van een verhuisclausule veel problemen kan voorkomen.65 Het zou ouders namelijk verplichten om in een vroeg stadium afspraken te maken en na te denken over welke gevolgen een verhuizing voor de kinderen kan hebben. Een voorbeeld van een uitspraak waarin ouders inderdaad een verhuisclausule in het ouderschapsplan hadden opgenomen is de zaak die diende bij het Gerechtshof Leeuwarden.66 Hierin was het volgende opgenomen: “(…) Bij een voorgenomen verhuizing zullen de ouders dit vooraf schriftelijk bekend maken aan de andere ouder en met elkaar in overleg treden om met elkaar de gevolgen van die voorgenomen verhuizing met betrekking tot de kinderen te bespreken. Partijen hebben overigens niet de intentie te gaan verhuizen naar een andere woonomgeving dan hun huidige woonplaats, aangezien zij een verhuizing niet in het belang van de kinderen achten. (…).” Het gerechtshof heeft in deze zaak overigens de vervangende toestemming verleend. 2.5 Naleving omgangsplicht Een omgangsplicht en recht hebben is één ding, maar het nakomen van de omgangsregeling door de andere ouder is een andere. Wanneer de verblijfsouder een kind onder zijn of haar hoede heeft en die ouder het kind niet naar de niet-verblijfsouder wil laten gaan, kan dat voor grote problemen zorgen. Uit een uitspraak van het EHRM67 kan worden afgeleid dat op de overheid een uit art. 8 EVRM voortvloeiende positieve, maar geen absolute, plicht rust om al het redelijkerwijs mogelijke te doen om de omgang te effectueren in de gegeven omstandigheden. Het is wel belangrijk dat alle betrokkenen medewerking verlenen voor de slagingskans van een omgangsregeling, maar die medewerking kan niet steeds worden afgedwongen.68 Het niet nakomen van de omgangsregeling levert niet automatisch een grond op voor gezagswijziging.69 Wat dan nog rest zijn de dwangmiddelen. Art. 1:253a lid 5 BW geeft weer dat wanneer het belang van het kind zich daar niet tegen verzet, de rechter een door de wet toegelaten dwangmiddel kan opleggen. De rechter zal echter steeds in ieder concreet geval een belangenafweging moeten maken.70 Toch blijft het moeilijk om omgang af te dwingen. Deze volgende mogelijkheden zijn al dan niet aanvaard: Reële executie (art. 812 Rv), een strafrechtelijke sanctie (art. 279 Sr) 71, dwangsom (art. 611a Rv), opschorting van alimentatiebetaling, vermindering of ontzegging van ex-echtgenotenalimentatie, gijzeling (art. 587 lid 2 Rv), wijziging hoofdverblijfplaats, gezagswijziging, een kinderbeschermingsmaatregel 72 , omgangscurator (art. 1:250 BW), omgangsbegeleiding 73 en omgangsbemiddeling (art. 1:253a BW). 74 Ten 65

Timmermans 2011. Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701. 67 EHRM 19 september 2000, nr. 32346/96, par. 66 (Glaser v. Verenigd Koninkrijk). 68 GS Personen- en Familierecht/Wortmann 2012, Artikel 377a, Boek 1, aant. 20. Zie voor informatie over het ouderschapsplan in het buitenland Ibili 2009, p. 323-328. 69 HR 9 juli 2010, LJN BM4301. 70 Kamerstukken II 2006/07, 30 145, nr. 6, p. 11. 71 Zie hierover Vos 2009, p. 91-93 en Vlaardingerbroek 2009, p. 106-110. 72 HR 1 april 2011, LJN BP3279. Slechts enkel het niet-naleven van de omgangsregeling is niet een grond om een ondertoezichtstelling op te leggen, er moet meer aan de hand zijn. 73 Rb. Limburg 27 september 2013, ECLI:NL:RBLIM:2013:7660. Uit deze uitspraak blijkt dat begeleide omgang een noodoplossing is en moet gezien worden als een tijdelijke maatregel. 74 Asser/De Boer 2010 (1*), nr. 1012 & GS Personen- en Familierecht/Wortmann, Artikel 377a, Boek 1, aant. 20. 66


18

slotte kan de ouder berusten in de situatie en dit eventueel vastleggen in een beschikking of een procesverbaal op een zitting. 2.6 Conclusie Wanneer ouders het gezamenlijk ouderlijk gezag over het kind hebben verkregen, betekent dit dat zij een ‘recht’ en een ‘plicht’ hebben om omgang met het kind te hebben. Zij moeten zich onder andere houden aan de verplichtingen opgenomen in art. 1:247 BW. Het recht van omgang met het kind vloeit direct voort uit het gezag en het zijn van ouder. Het gezamenlijk ouderlijk gezag in het kader van de omgangsregeling houdt in dat er sprake is van gelijkwaardig ouderschap. Dit betekent niet dat er een 50-50%-verdeling van de tijd moet zijn. De ouders zijn verplicht om de ontwikkeling van de banden van het kind met de andere ouder te bevorderen. Beide ouders hebben dezelfde rechten en plichten. Gelijkwaardig ouderschap wordt in de literatuur verschillend geïnterpreteerd. De plicht van omgang is voor de gezagsouder neergelegd in art. 1:247 BW en voor de niet met gezag belaste ouder in art. 1:377a BW. Alleen de plicht van de gezagsouder betreft een wederkerige plicht. Wanneer de ouders een geschil hebben over de omgangsregeling of omtrent een eventuele verhuizing, dan kunnen zij dit op basis van art. 1:253a BW voorleggen aan de rechter. Wanneer ouders uit elkaar gaan zijn zij verplicht om een ouderschapsplan op te stellen. Zij zijn onder andere verplicht om hierin op te nemen hoe zij de omgang willen regelen. Wanneer de ouders gezamenlijk ouderlijk gezag hebben en de andere ouder houdt zich niet aan de omgangsregeling dan is het erg lastig om dit af te dwingen. Hoewel een ouder het gezag heeft over het kind kan het toch voorkomen dat de niet-verblijfsouder het kind niet te zien krijgt, terwijl hij of zij wel een plicht en een recht heeft om het kind te zien.


19

3. Compensatiemogelijkheden in de jurisprudentie en de literatuur 3.1 Inleiding Er zijn veel uitspraken gewezen over het verlenen van vervangende toestemming voor een verhuizing. Door de rechter wordt niet altijd een compensatie toegewezen. In de tweede paragraaf zal worden weergegeven welke redenen aan een toe- of afwijzing ten grondslag liggen. Hierbij wordt vooral gekeken naar de zorgen contactregeling. Vervolgens zijn ongeveer 50 uitspraken van de rechtbank, gerechtshof en Hoge Raad omtrent de verhuizing in het binnenland of naar het buitenland geanalyseerd waarin vervangende toestemming is toegewezen. De uitspraken tot en met vijf jaar terug worden behandeld. Hiervan is een overzicht gemaakt, waarin duidelijk naar voren komt in welke uitspraken wel of geen compensatie wordt toegewezen, op welke manier er wordt gecompenseerd en wat de afstand van de verhuizing is. Uitspraken waarin een verhuisverbod is uitgesproken (van bijvoorbeeld 25 of 50 km), zijn buiten beschouwing gelaten. In de derde paragraaf wordt de literatuur over dit onderwerp behandeld. Hieruit blijkt dat dit een onderwerp is dat in de literatuur tot nu toe onbelicht is gebleven. In het jurisprudentieonderzoek worden uitspraken behandeld waarin er vervangende toestemming wordt verleend om naar het buitenland te verhuizen en in subvraag 4 worden uitspraken over internationale kinderontvoering besproken. Om die reden komt in de vierde paragraaf kort de scheiding tussen kinderontvoering en de verhuizing na echtscheiding tegen de wil van de andere ouder aan bod. In de laatste paragraaf wordt de conclusie gegeven. 3.2 Jurisprudentieonderzoek 3.2.1 Algemene lijn in de jurisprudentie Om een breder beeld te scheppen wordt er in deze paragraaf geprobeerd om de algemene lijn te ontdekken in de rechtspraak. Er wordt voornamelijk gekeken naar de omgangsregeling en de mate van contact van de nietverblijfsouder met het kind. Hierbij komen ook uitspraken aan bod die een afwijzing van vervangende toestemming voor verhuizing betreffen. Vrijwel de belangrijkste uitspraak op het gebied van de verhuizing is de Zwitserland-zaak.75 De rechter moet in zijn beslissing alle omstandigheden van het geval in acht nemen en dit kan er toe leiden dat andere belangen zwaarder wegen dan het belang van het kind. Het belang van het kind moet echter wel een overweging van de eerste orde zijn. Het belang van het kind kan samenhangen met het belang van de verblijfsouder.76 De rechter dient dus alle omstandigheden van het geval in acht te nemen en alle belangen van de betrokkenen af te wegen. In de vaste rechtspraak zijn hier criteria voor ontwikkeld.77 Deze omstandigheden

75

HR 25 april 2008, LJN BC5901. Hof Amsterdam 30 oktober 2012, LJN CA1479. 77 Zie o.a. Hof Arnhem-Leeuwarden 9 april 2013, LJN BZ7834. 76


20

zijn voor het wel of niet geven van vervangende toestemming van belang:



de noodzaak om te verhuizen;



de mate waarin de verhuizing is doordacht en voorbereid;



de door de verhuizende ouder geboden alternatieven en maatregelen om de gevolgen van de verhuizing voor de minderjarige en de andere ouder te verzachten en/of te compenseren;



de mate waarin de ouders in staat zijn tot onderlinge communicatie en overleg;



de rechten van de andere ouder en de minderjarige op onverminderd contact met elkaar in hun vertrouwde omgeving;



de verdeling van de zorgtaken en de continuïteit van de zorg;



de frequentie van het contact tussen de minderjarige en de andere ouder voor en na de verhuizing;



de leeftijd van de minderjarige, zijn mening en de mate waarin de minderjarige geworteld is in zijn omgeving of juist extra gewend is aan verhuizingen;



de (extra) kosten van de omgang na de verhuizing.

In beginsel is het de ouder bij wie het kind zijn gewone verblijfplaats heeft toegestaan om met het kind te verhuizen.78 Dit is het uitgangspunt. Men is in principe vrij om te gaan en staan waar men wil. Echter, er moet van dit uitgangspunt worden afgeweken wanneer het belang van het kind of het belang van de achterblijvende ouder tegen de verhuizing zwaarder weegt. Er wordt vaak aangehaald dat de verhuizing er niet toe mag leiden dat de inhoud en frequentie van het contact tussen het kind en de niet-verblijfsouder tot een onacceptabel niveau wordt gereduceerd.79 Uit een aantal uitspraken komt naar voren dat wanneer er toestemming wordt verleend de contacten zorgregeling wordt gewijzigd zodat het contact minder frequent wordt, maar wel even lang blijft. De regeling wordt dan zo vastgesteld dat het kind langere periodes bij de ouder is dan voorheen, maar wel minder vaak. De frequentie wordt dus minder, maar de duur niet en daarom wordt het als een acceptabele ‘beperking’ gezien. Er is zelfs een uitspraak gewezen waarin de vader juist meer dagen omgang kreeg.80 Een inperking van de contactregeling betekent niet automatisch dat aan kwaliteit van het contact wordt ingeboet, aldus de Rechtbank Breda. 81 Inperking van contact tussen het kind en niet-verzorgende ouder is in meer of mindere mate inherent aan situaties waarin van een echtscheiding sprake is. Een enkele keer wordt vervangende toestemming afgewezen omdat het belang van de nietverblijfsouder en het kind op omgang met elkaar belangrijker is dan het belang van de verblijfsouder om te verhuizen. Dit doet zich met name voor wanneer er sprake is van een co-ouderschapsregeling82 (maar dat

78

Zie o.a. Hof Arnhem-Leeuwarden 9 april 2013, LJN BZ7834. Zie o.a. Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BU8155, Rb. Gelderland 8 april 2013, LJN BZ9997, Rb. Alkmaar 28 december 2011, LJN BV3536 en Rb. Middelburg 11 augustus 2010, EB 2011, 67 waarin de omgang niet tot een onacceptabel niveau werd gereduceerd. Bij Rb. Rotterdam 23 juli 2007, LJN BB0581 zou de omgang wel tot een onacceptabel niveau worden teruggeschroefd. 80 Hof Arnhem 15 april 2008, LJN BD6850. 81 Rb. Breda 16 mei 2012, LJN BY6639. 82 Hof Amsterdam 8 maart 2011, LJN BU3801, Rb. Zwolle-Lelystad 20 juni 2011, LJN BQ9836, Rb. Dordrecht 19 september 2012, LJN BX9134 en Hof ’s-Hertogenbosch 17 september 2013, ECLI:NL:GHSHE:2013:4342. 79


21

hoeft niet per se 83 ). Communicatie door middel van de telefoon, e-mail, brief of Skype wordt dan als onvoldoende compensatie gezien tegenover het intensieve contact dat er is geweest. Een andere omgangsregeling biedt dan geen uitkomst. Bij verlening van vervangende toestemming zou deelname van de niet-verblijfsouder aan schoolevenementen, ouderavonden, sportwedstrijden en andere sociale activiteiten niet meer mogelijk zijn. Door de lange reistijd is opvang door de andere ouder in geval van ziekte of andere incidenten evenmin mogelijk en dit is door de rechter enkele keren als onaanvaardbaar bestempelt. De Rechtbank Arnhem daarentegen oordeelde dat vervangende toestemming mocht worden verleend. In deze zaak was er ook sprake van een co-ouderschapsregeling.84 Er kan, volgens de rechtbank, gebruik worden gemaakt van de moderne communicatiemiddelen en de moeder heeft de vader in voldoende mate aangeboden om een ruime zorgregeling af te spreken. De kinderen hebben, mede door de coouderschapsregeling, een goede band met de vader opgebouwd en dus ook na de verhuizing willen en kunnen zij veel contact met hem onderhouden. De vraag die hierbij mijns inziens gesteld kan worden is of het contact van de kinderen met de achterblijvende ouder nu daadwerkelijk zo goed blijft nu zij de vader veel minder gaan zien. Voor co-ouderschap zijn er dus geen duidelijke algemene richtlijnen te geven. In een uitspraak van de Rechtbank Noord-Nederland werd vervangende toestemming afgewezen omdat uiteindelijk, na hevige strijd tussen de ouders, de contactregeling nu eindelijk goed liep. 85 Het verlenen van vervangende toestemming zou de strijd alleen maar weer doen oplaaien en dit is niet in het belang van de kinderen. De uitvoering van de regeling zou door de verlening in gevaar kunnen komen. In een andere zaak werd vervangende toestemming afgewezen om de reden dat eerst op de vader moest worden teruggevallen.86 De moeder gaf aan dat zij medisch genoodzaakt was om naar een andere plaats te verhuizen omdat zij minder huishoudelijk hulp zou krijgen. Volgens het hof wil dit niet zeggen dat de vader de kinderen niet zou kunnen opvangen. Dit heeft juist de voorkeur. Vervangende toestemming wordt meestal wel verleend wanneer er sprake is van een verhuizing van ‘slechts’ een aantal tientallen kilometers verder weg.87 De huidige omgangsregeling komt namelijk niet in het gedrang doordat de niet-verblijfsouder iets verder moet rijden. Soms keert het tij voor de verblijfsouder.88 Wanneer de verblijfsouder wil verhuizen kan, wanneer de niet-verblijfsouder dit verzoekt, de rechter de hoofdverblijfplaats bij de niet-verblijfsouder vaststellen. Dit kan het risico zijn van het verzoek. Als de voormalige verblijfsouder de verhuizing dan toch doorzet, komt hij of zij op een grotere afstand van het kind te wonen. Waarschijnlijk zal de rechter in die gevallen voor de verhuizende ouder een uitgebreidere omgangsregeling vaststellen. Het komt soms ook voor dat de verblijfsouder al is verhuisd en dat het kind dan zijn of haar hoofdverblijf bij de niet-verblijfsouder krijgt

83

Hof Arnhem-Leeuwarden 28 februari 2013, LJN BZ6176. Door de grote afstand, de nog jonge leeftijd en de leeftijdsfase waarin de kinderen zich bevinden zal een verhuizing hoe dan ook impact hebben op het contact met de vader en mede daarom is de vervangende toestemming afgewezen. Zie ook Rb. Utrecht 7 november 2007, LJN BB8272. 84 Rb. Arnhem 10 oktober 2012, LJN BY7647. Ook Rb. Gelderland 8 april 2013, LJN BZ9997 verleent vervangende toestemming waarbij er een zeer ruime omgangsregeling wordt aangenomen. 85 Rb. Noord-Nederland 11 juni 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:3470. 86 Hof Arnhem-Leeuwarden 21 november 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:9124. 87 Hof Arnhem-Leeuwarden 6 augustus 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:5847, Rb. Haarlem 4 juni 2010, LJN BN5556, Rb. Roermond 4 juli 2012, LJN BW9597. 88 Hof Den Haag 16 augustus 2013, ECLI:NL:GHDHA:2013:3219, Rb. Groningen 18 oktober 2010, LJN BU4366, Hof Den Haag 23 februari 2011, LJN BQ8296.


22

toegewezen. Er kan tevens een situatie ontstaan waarbij de rechtbank in eerste aanleg vervangende toestemming verleent met een uitvoerbaar bij voorraadverklaring, maar dat in hoger beroep de vervangende toestemming wordt ‘ingetrokken’, terwijl de verblijfsouder al op basis van de rechtbank-beschikking is verhuisd. In een zaak die bij het Gerechtshof Leeuwarden diende, had de niet-verblijfsouder niet veel moeite getoond om in contact te komen met de kinderen buiten de huidige vastgestelde omgangsregeling om.89 De rechter verleent dan sneller vervangende toestemming. De verhuizende ouder draagt vaak compensatiemogelijkheden aan. Hier gaat het dan met name om een uitbreiding van de omgangsregeling of het op een andere manier indelen hiervan zodat het verlies van contact binnen de perken wordt gehouden of dat juist qua omgangsduur geen verandering wordt teweeggebracht. Verder wordt aangehaald dat de achterblijvende ouder altijd nog Skype-, bel- en emailcontact met het kind kan hebben. De betaling van de reiskosten wordt door de verhuizende ouder ook wel eens aangedragen als compensatiemiddel. Dit is voornamelijk van belang bij een verhuizing naar het buitenland.90 In een zaak bij het Gerechtshof Amsterdam oordeelde dit hof dat de verhuizende ouder de reiskosten juist niet hoefde te vergoeden.91 De niet-verblijfsouder heeft namelijk niet aannemelijk gemaakt dat het voor hem financieel onmogelijk ofwel te bezwaarlijk is om de minderjarige, voorafgaand aan een omgangsweekend, op te halen. Het hof acht het daarnaast ook in het belang van de minderjarige wanneer de niet-verblijfsouder zijn betrokkenheid bij de zorgregeling toont. Het maakt volgens het hof niet uit dat het de vrouw is die door haar verhuizing een aanzienlijke reisafstand heeft gecreëerd. In deze zaak werd ook het verzoek van de niet-verblijfsouder voor compensatie afgewezen. De niet-verblijfsouder achtte tien dagen meer omgang op jaarbasis op zijn plaats omdat hij als gevolg van de verhuizing de minderjarige vele dagen/uren minder ziet. Het hof neemt dit niet aan omdat de minderjarige dan nog meer moet reizen hetgeen het hof, mede gelet op de leeftijd, te belastend vindt. Wanneer de verblijfsouder verzoekt om een uitbreiding van de omgangsregeling ten gunste van de andere ouder, dan wordt dit eigenlijk door de rechter altijd (deels) aangenomen wanneer de vervangende toestemming wordt verleend. Af en toe neemt hij dit gedetailleerd in zijn beschikking op, maar het komt ook voor dat hij de verhuizende ouder vertrouwt op diens woord.92 De rechter verandert de omgangsregeling soms naar de wensen van de achterblijvende ouder wanneer hij de gewijzigde omgangsregeling in zijn beschikking opneemt.93 Een enkele keer neemt de rechter zelf het heft in handen en stelt hij een zorgregeling vast.94 In een zaak bij de Rechtbank Dordrecht had de niet-verblijfsouder duidelijk uitgesproken dat hij er niet zeker van is dat de moeder zich wel houdt aan haar uitspraken met betrekking tot het geven van ruimte

89

Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701. Rb. Breda 4 december 2013, LJN BY7479 (verhuizing naar het buitenland) en Rb. Haarlem 8 maart 2011, FJR 2011, 57. De laatste uitspraak betrof een verhuizing in het binnenland en hier werd aangeboden om de kinderen te halen en te brengen wanneer er sprake is van file. 91 Hof Amsterdam 17 december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4760. 92 Hier was onder andere sprake van bij de uitspraak van het Hof Amsterdam 31 mei 2011, LJN BR4850 waarbij het zelfs ging om een verhuizing naar het buitenland. Zie ook Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701. 93 Rb. Roermond 9 september 2009, LJN BJ8813. De vader mag in deze zaak aangeven wanneer hij de omgang niet kan nakomen in verband met verplichtingen op zijn werk. 94 Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BU8155. 90


23

voor de vader om tussen de bezoekweekenden door te bellen, Skypen en/of e-mailen met zijn kinderen.95 De rechtbank gaat lichtelijk voorbij aan deze mededeling en geeft slechts als tip mee dat het goed zou zijn om vaste tijden hiervoor af te spreken. Bij een andere uitspraak was het juist de niet-verblijfsouder die was verhuisd.96 De rechtbank geeft aan dat de niet-verblijfsouder zelf de keuze heeft gemaakt om te verhuizen en dat hij er rekening mee had moeten houden dat die keuze ten aanzien van de omgang behoorlijke consequenties zou hebben. De man moest naar het oordeel van de rechtbank daarom zelf zorg dragen voor het ophalen en terugbrengen van de minderjarigen. Vonk heeft alle uitspraken vanaf november 2010 tot april 2013 omtrent vervangende toestemming voor een verhuizing van de gerechtshoven geanalyseerd en zij heeft haar conclusie in een artikel uiteengezet.97 3.2.2 Schema verhuizing binnen- en buitenland Op basis van ongeveer 50 geanalyseerde uitspraken zijn er twee schema’s tot stand gekomen waarbij er wordt ingezoomd op de compensatie. Hierbij wordt gekeken wie de verzoeker is, wat de afstand is, hoe de regeling voor de uitspraak gold en welke compensatie is aangenomen door de rechter. In het overzicht zijn (bijna) alleen uitspraken opgenomen waarin de vervangende toestemming tot verhuizing ook daadwerkelijk is verleend, omdat hier specifiek wordt gekeken naar de compensatie voor de achterblijvende ouder bij toewijzing van de vervangende toestemming. Het eerste schema behandelt de verhuizing in het binnenland en het andere schema geeft de uitspraken weer waarin er vervangende toestemming wordt verleend voor een verhuizing naar het buitenland. Beide schema’s zijn als bijlage 2 opgenomen. Een lijst van de korte inhoud van alle uitspraken die in de schema’s staan is als bijlage 3 bijgevoegd. 3.2.3 Compensatiemogelijkheden 3.2.3.1 Gewijzigde zorgen contactregeling De meest voor de hand liggende compensatie voor de beperking van het contact en de omgang is het wijzigen van de zorgen contactregeling. Vaak is dit niet gunstig voor de achterblijvende ouder, hij of zij krijgt het kind qua frequentie minder te zien. De compensatie vindt plaats door bijvoorbeeld de omgang in de vakanties langer te laten plaatsvinden waardoor er soms zelfs een situatie kan ontstaan waarin de achterblijvende ouder meer omgangsdagen met het kind heeft dan voorheen. Een ruime omgangsregeling wordt met name aangenomen wanneer er voorheen sprake was van co-ouderschap. De vraag is of deze verandering van de omgangsregeling wel redelijk is. Het regelmatig zien van het kind kan voor de band tussen het kind en de achterblijvende ouder belangrijk zijn. De achterblijvende ouder kan op deze manier niet even naar een sportwedstrijd van het kind of naar een ouderavond, waardoor deze ouder alsnog veel mist van

95

Rb. Dordrecht 20 juni 2012, LJN BW9587. Rb. Almelo 28 april 2010, LJN BM4262. 97 Vonk 2013, p. 140-146. 96


24

het leven van het kind.98 Doordat het kind langer bij de verhuizende ouder verblijft, kan de achterblijvende ouder makkelijker buitenspel worden gezet. Ook moet nog worden bezien of het kind altijd zin heeft om in de vakantie naar de andere ouder toe te gaan, zeker wanneer het kind in een ander land woont. De omgang tussendoor is dan tot het minimum beperkt, maar bijna alle vakanties, of in ieder geval lange gedeeltes van de vakantie, verblijft het kind wel bij de achterblijvende ouder. Bedacht moet worden of deze vorm van omgang voor het kind wel goed is, aangezien hij of zij vriendjes heeft gemaakt in het nieuwe land en er ook activiteiten plaatsvinden in die vakanties, waar de minderjarige misschien graag bij wil zijn. In dit opzicht zou het misschien beter zijn voor de omgang wanneer de achterblijvende ouder het kind zelf zou bezoeken. Probleem dat zich dan voordoet bij een verhuizing naar het buitenland is dat het kind sneller de binding met het oorspronkelijke land kan verliezen. Uit de geanalyseerde rechtspraak blijkt ook dat er regelmatig geen verandering in de omgangsregeling plaatsvindt bij toekenning van de vervangende toestemming. Dit komt meestal door twee redenen. De eerste reden is dat de verhuizing maar slechts een aantal kilometers betreft. Deze is dus niet zo onoverkoombaar ver dat er ook daadwerkelijk een verandering in de omgangsregeling moet worden gemaakt. Deze omgangsregeling werkt gewoon nog. De tweede reden is dat de reële omgang voor de verhuizing zo slecht verliep, dat een wijziging van deze omgangsregeling niet nodig wordt geacht. In één uitspraak nam de rechter geen compensatie aan voor het verlies aan omgang en contact, omdat het kind dan nog vaker op en neer zou moeten reizen en dit gelet op de leeftijd van het kind te belastend zou zijn.99 De niet-verblijfsouder blijft dan dus grotendeels met lege handen achter. Wat ook vaak voorkomt is dat de rechter de verhuizende ouder vertrouwt op de door hem of haar gedane uitspraken met betrekking tot een soepelere/uitgebreidere omgangsregeling tussen het kind en de achterblijvende ouder. In principe staat de achterblijvende ouder dan ook met lege handen, omdat de vervangende toestemming voor de verhuizing wordt verleend maar hij of zij maar moet afwachten of de verblijfsouder ook echt zijn of haar woord houdt. De verblijfouder krijgt wellicht op deze manier te veel macht. De rechter zal in deze uitspraken uiteraard hebben gekeken of er veel strijd is tussen ouders en wanneer dit niet zo is, de verblijfsouder op haar of zijn woord vertrouwen. Echter, de grens van rust naar strijd, van goede communicatie naar nergens meer op reageren, kan in sommige gevallen zeer dun zijn. Alhoewel een vastgelegde (gedetailleerde) omgangsregeling ook niet altijd wenselijk is, moet onderzocht worden of de rechter niet beter enige vorm van dwang in zijn beschikking neer moet leggen, zodat de verblijfsouder zijn of haar gedane uitspraken ook daadwerkelijk na komt. 3.2.3.2 Reiskosten De rechters zijn verdeeld over het toewijzen van reiskosten. De ene keer wordt aangegeven dat het in het kader van gelijkwaardig ouderschap 50/50 moet worden verdeeld en de andere keer moet de verhuizende ouder de gehele kosten voor zijn of haar rekening nemen. Weer in andere uitspraken wordt hier niets over

98 99

Dit geeft de niet-verblijfsouder bijvoorbeeld bij Rb. Dordrecht 20 juni 2012, LJN BW9587 ook aan. Hof Amsterdam 17 december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4760.


25

gezegd, waardoor de indruk wordt gewekt dat de achterblijvende ouder dit zelf moet betalen. Bij één uitspraak geeft de rechter zelfs duidelijk aan dat de reiskosten niet hoeven te worden vergoed en dat het daarbij niet uit maakt dat het de vrouw is die door haar verhuizing een aanzienlijke reisafstand heeft gecreëerd.100 Deze uitspraak wijkt op dit punt enigszins af van de andere uitspraken. Het betalen van de reiskosten is een compensatiemogelijkheid die vaak door de verhuizende ouder wordt aangedragen. Deze ouder neemt namelijk de stap om te verhuizen en dit is een belangrijke tegemoetkoming die de verhuizende ouder, als hij of zij vervangende toestemming wil verkrijgen, moet aanbieden. Een criterium waaraan getoetst wordt is namelijk of de verhuizende ouder alternatieven en maatregelen heeft geboden om de gevolgen van de verhuizing voor de minderjarige en de andere ouder te verzachten en/of te compenseren.101 Het ligt voor de hand om deze compensatiemogelijkheid aan te dragen. De reiskosten met betrekking tot een binnenlandse verhuizing zijn vaak nog wel te overzien, alhoewel ook de benzinekosten flink op kunnen lopen wanneer de niet-verblijfsouder regelmatige omgangsmomenten heeft. Bij een verhuizing naar het buitenland, zeker wanneer er gevlogen moet worden, kunnen deze kosten excessief hoog worden wanneer de ene ouder alles moet betalen. Er wordt door rechters op dit moment niet altijd inzichtelijk gemaakt of er wordt gekeken naar de financiële mogelijkheden van de ouders. De vraag is dus of het met het oog op de gelijkheid en rechtszekerheid niet beter zou zijn om hiervoor standaarden op te stellen. 3.2.3.3 Contact via Skype, e-mail, sms, telefoon, webcam, MSN, WhatsApp etc. De rechter stelt in sommige uitspraken een regeling vast waarbij de niet-verblijfsouder als achterblijvende ouder op bepaalde tijdstippen mag communiceren met zijn of haar kinderen door middel van moderne communicatiemiddelen. Af en toe beslist de rechter dat de verblijfsouder het kind ongestoord contact met hun niet-verblijfsouder moet laten hebben via de telefoon en internet. Met deze moderne middelen kan snel contact worden gezocht met het kind en lijkt het soms alsof men zelfs in dezelfde kamer zit, zoals bij Skype. Ook hier geldt dat dit compensatiemiddel niet altijd door rechters wordt toegewezen. Soms wordt dit compensatiemiddel expliciet opgenomen in de beschikking, soms wordt het in het geheel niet genoemd en soms wordt het wel genoemd als compensatiemiddel, maar niet opgenomen in de beschikking 3.2.3.4 Overig Een enkele keer komt het voor dat de rechter een dwangsom aanneemt indien de verhuizende ouder zich niet aan de afspraken houdt en dat de kinderen, wanneer zij ouder worden, met het openbaar vervoer kunnen reizen zodat de achterblijvende ouder de kinderen niet op hoeft te komen halen. De rechter heeft in één onderzochte uitspraak opgelegd dat de niet-verblijfsouder de verblijfsouder eenmaal per kwartaal op de hoogte moet houden van belangrijke ontwikkelingen van de kinderen.102

100

Hof Amsterdam 17 december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4760. Zie o.a. Hof Arnhem-Leeuwarden, 9 april 2013, LJN BZ7834. 102 Hof Amsterdam 20 november 2012, LJN BZ4180. 101


26

3.3 Literatuur Het is opmerkelijk dat er veel uitspraken zijn waarin een gewijzigde omgangsregeling na een verhuizing wordt vastgesteld of waarin er op een andere manier een compensatie wordt aangenomen, maar dat de literatuur daarentegen zich niet uitlaat over dit onderwerp. In de wetenschappelijke literatuur is bijna niets te vinden over de vraag of deze compensatiemogelijkheden redelijk zijn. Groenleer komt tot de conclusie, met betrekking tot buitenlandse verhuizingen, dat hoe intensiever het contact is tussen de vader en het kind in Nederland, hoe lastiger het is voor de moeder om vervangende toestemming te verkrijgen. 103 Ook geeft zij weer dat wanneer er sprake is van co-ouderschap, ouders beperkt zijn in hun vrijheid om te gaan en staan waar ze willen.104 In het EB symposium van 2009 werd ook de verhuizing besproken.105 Hierbij werd door iemand in de zaal aangegeven dat vervangende toestemming juist te makkelijk wordt gegeven en dat de autokosten etc. voor de achterblijvende ouder flink kunnen oplopen. De positie van de vader bij scheiding is heel matig, aangezien hij het huis uit moet en voor de kinderen wil zorgen, maar ook fulltime moet werken. Een andere reactie is dat, wanneer iemand wil verhuizen, diegene nooit aan co-ouderschap moet beginnen. Van Teeffelen geeft weer dat het erg tragisch is dat indien er sprake is van co-ouderschap en de verblijfsouder verhuist, bijvoorbeeld naar een nieuwe partner, er uiteindelijk voor de niet-verblijfsouder niet veel meer overblijft dan een reguliere omgangsregeling van één weekend in de veertien dagen.106 Dorhout is in zijn noot over een uitspraak waarin er vervangende toestemming wordt gegeven voor een verhuizing naar Spanje het eens met de beslissing van de rechter, maar vraagt zich af of de omgang op zo’n grote afstand lang stand kan houden.107 In zo’n situatie lijkt het hem onontbeerlijk dat er contact wordt gehouden door middel van Skype, MSN en/of Hyves. Bij de Rechtbank Haarlem, waar het een binnenlandse verhuizing betrof 108 , wordt door Wenk aangegeven dat ook in andere uitspraken zichtbaar is dat de toewijzing van het verzoek gepaard gaat met een goede contactregeling tussen de kinderen en de andere ouder. In de literatuur komt de compensatie impliciet aan de orde, maar expliciet wordt dit uiteindelijk niet zo gesteld en wordt er geen vergelijking gemaakt met de huidige situatie en de situatie na de vervangende toestemming. De literatuur laat zich dus niet uit over dit onderwerp. Alhoewel willekeurige meningen op het internet niet als wetenschappelijke literatuur worden beschouwd, is het toch nuttig om te kijken hoe men hierover denkt. Op de site van Jurofoon is er een poll geplaatst naar aanleiding van een uitspraak van het Gerechtshof te Leeuwarden.109 In deze uitspraak werd door de rechter beslist dat het niet onredelijk is dat de afstand tussen de woonplaats van de vader en de nieuwe woonplaats van de moeder en het kind 180 kilometer zou worden. Het hof was van mening dat het ouderschap van de vader niet zou worden uitgehold. 103

Groenleer 2008, onder ‘feiten en omstandigheden’. Groenleer 2008, onder ‘co-ouderschap’. 105 Van Teeffelen 2010, p. 26-31. 106 Van Teeffelen 2006, p. 153-158. 107 Hof Amsterdam 28 april 2009, LJN BI2763, m. nt. P. Dorhout. 108 Rb. Haarlem 4 juni 2010, LJN BN5556, aantekening Wenk. 109 ‘Omgangsregeling: 180 km rijden om je kinderen te zien?’, JuroFoon 27 mei 2011, www.jurofoon.nl (zoek op omgangsregeling 180 km), over de uitspraak Hof Leeuwarden, 1 maart 2011, LJN BQ6064. 104


27

Door de verhuizing wordt de omgang op vrijdagmiddag feitelijk in de auto doorgebracht (in verband met de reistijd) en vervalt de omgang op zondagavond omdat de vader het kind dan moet terugbrengen. De vader kan tevens niet meer spontaan bij zijn kind langs en de rol van hem ten aanzien van de sporten schoolactiviteiten zal zeer beperkt worden. De vraag die op de site gesteld werd, luidt als volgt: ‘Wat vind jij ervan dat het niet ongebruikelijk is dat een ouder in het kader van een omgangsregeling 180 km moet rijden om de kinderen te kunnen zien?’. De uitslag van de poll is redelijk overweldigend. Op de site wordt weergegeven dat nog nooit zoveel lezers hebben gestemd.110 75% van de bijna 1000 stemmers vindt het belachelijk dat een vader voor omgang met zijn kinderen 180 km moet rijden. De overige 25% van de stemmers vindt het niet onredelijk. Overigens blijkt uit de uitspraak van het hof niet of de vader wordt gecompenseerd. 3.4 Scheiding tussen kinderontvoering en verhuizing De definitie van kinderontvoering is opgenomen in art. 3 HKOV. Hierin staat dat het overbrengen of het niet doen terugkeren van een kind ongeoorloofd is als dit in strijd is met het gezagsrecht. Als beide ouders dus het gezag over het kind hebben en de verblijfsouder wil naar het buitenland verhuizen, dan moet diegene toestemming vragen aan de niet-verblijfsouder. Wanneer er geen toestemming wordt gegeven en de verblijfsouder vertrekt toch naar het buitenland of wanneer de verblijfsouder helemaal geen toestemming vraagt, dan kan dit worden aangemerkt als kinderontvoering. De definitie van gezagsrecht is opgenomen in art. 5 HKOV. Dit is niet één op één hetzelfde als onze definitie van gezag. Dit verdrag geldt voor kinderen tot 16 jaar.111 De rechtbank van de staat waar het kind zich bevindt is bevoegd.112 Artikel 8 EVRM moet worden uitgelegd in het licht van het HKOV.113 Dit betekent dat art. 8 EVRM in beginsel meebrengt dat de autoriteit van de aangezochte staat het HKOV moet naleven. De enkele omstandigheid dat een kind inmiddels geworteld is geraakt in het buitenland, is onvoldoende om terugkeer in strijd te achten met art. 8 EVRM. In de zaak Neulinger en Shuruk tegen Zwitserland114 blijkt dat uit art. 8 EVRM niet volgt dat als het HKOV van toepassing is het kind ook per definitie teruggeleid dient te worden. Er moet worden gekeken naar de individuele belangen van het kind en deze hangen af van de omstandigheden van het geval (zoals de leeftijd, mate van volwassenheid, al dan niet aanwezig zijn van ouders en de omgeving). De staten hebben hier een zekere beoordelingsvrijheid. In casu hadden diverse deskundigen de teruggeleiding als risicovol beoordeeld en waren er andere zwaarwegende omstandigheden waardoor het EHRM tot het oordeel kwam dat de tenuitvoerlegging van de teruggeleidingsbeslissing voor zowel de moeder als de zoon in strijd was met art. 8 EVRM. In een zaak die diende bij de Rechtbank Utrecht was de niet-verblijfsouder het niet eens over de

110

‘Uitslag poll: 180 km rijden voor omgangsregeling is belachelijk, JuroFoon 6 juni 2011, www.jurofoon.nl (zoek op omgangsregeling 180 km). Art. 4 HKOV. 112 HR 9 december 2011, LJN BU2834. 113 HR 28 september 2007, LJN BB3193. 114 EHRM 6 juli 2010, nr. 41615/07 (Neulinger and Shuruk v. Switzerland). 111


28

verhuizing van de verblijfsouder, in casu de vader, samen met het kind naar Dubai.115 De rechtbank oordeelt dat een verhuizing samen met de vader naar Dubai niet in het belang van het minderjarige kind is. Het kind is in Nederland geboren, hier geïntegreerd en heeft een regelmatige omgangsregeling met de moeder. De vader maakt zich schuldig aan kinderontvoering wanneer hij toch met het kind verhuist. Het beginsel van ‘eerst terug, dan praten’ geldt wanneer de verblijfsouder zonder toestemming naar het buitenland verhuist.116 Wanneer het kind nog geen jaar in het buitenland verblijft, moet het op basis van art. 12 HKOV áltijd worden teruggeleid. Na één jaar gaat het om de vraag of het kind is geworteld in de nieuwe omgeving. Heeft er geen worteling plaatsgevonden, dan moet ook nu het kind direct worden teruggeleid. Er zijn echter een aantal uitzonderingsgronden aanwezig. De terugkeer wordt niet gelast: in het geval van een veranderde gezagssituatie, wanneer er is berust of toegestemd in de overbrenging of nietterugkering, wanneer er sprake is van een ondraaglijke toestand of als het kind zich verzet en hieraan dankzij zijn of haar leeftijd en mate van rijpheid gehoor moet worden gegeven.117 Art. 20 HKOV behelst nog een algemene restgrond. De terugkeer kan namelijk worden geweigerd als het in strijd is met de mensenrechten. Wanneer de verblijfsouder zonder toestemming binnen Nederland verhuist, dan geldt het beginsel van eerst terug en daarna praten niet. De verblijfsouder kan in die gevallen alsnog vervangende toestemming verzoeken.118 Dit is echter wel onverstandig omdat de verhuizende ouder hierbij de kans loopt om twee keer de kosten van een verhuizing te moeten dragen. Een ander verschil is dat het HKOV geldt voor kinderen tot 16 jaar, terwijl in Nederland vervangende toestemming moet worden gevraagd totdat het kind de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. In het EB symposium van 2009 wordt als de vijfde stelling gedeponeerd dat bij internationale kinderontvoering (extern) of verhuizingen binnen het land (intern) eerst moet worden gepraat en daarna het kind pas moet worden teruggeleid naar de oorspronkelijke verblijfplaats. 119 Bijna het gehele publiek is ‘voor’. Nadat de rechter heeft besloten dat er moet worden teruggeleid, wordt gekeken naar de inhoudelijke kant. Het is goed mogelijk dat de toestemming namelijk wel wordt verkregen. Hierbij wordt gerefereerd aan de Zwitserland-zaak120, waarin besloten werd dat het belang van het kind niet het enige belang is. Hierbij wordt een parallel gemaakt met een verhuizing binnen Nederland. De ouder kan vooraf toestemming vragen door een voorlopige voorziening te vragen of gebruik te maken van 1:253a BW. Iemand uit de zaal geeft als reactie hierop dat eigenrichting vaak wordt beloond. De grens tussen een buitenlandse verhuizing en het predicaat ‘kinderontvoering’ is derhalve zeer klein. Wanneer de verblijfsouder geen toestemming vraagt en wel gezamenlijk het gezag heeft en diegene woont in Limburg en verhuist naar Duitsland, dan kán daar dus het stempel ‘kinderontvoering’ op worden gedrukt. Er wordt immers voldaan aan de eisen van het HKOV. Als er sprake is van een binnenlandse verhuizing dan kan hij of zij alsnog bij de rechter proberen om vervangende toestemming te krijgen. Men 115

Rb. Utrecht 26 januari 2005, NJF 2005, 167. Zie hierover het artikel van De Bruijn-Luckers 2007, p. 152-156. De Bruijn-Luckers staat zeer kritisch tegenover dit uitgangspunt. 117 Art. 13 HKOV. 118 Hof Arnhem-Leeuwarden 6 augustus 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:5847. Ook zijn er uitspraken bekend waarbij de verblijfsmoeder is verhuisd, maar terug moet verhuizen binnen een straal van 70 km van de oorspronkelijke woonplaats, zie bijvoorbeeld Hof Leeuwarden 12 april 2011, LJN BQ2911. 119 Van Teeffelen 2010, p. 26-31. 120 HR 25 april 2008, NJ 2008, 414 (Zwitserland verhuizing). 116


29

gaat dus eerst ‘praten’. Het gaat er om of men naar een andere staat verhuist. Het zou dus kunnen voorkomen dat de verblijfsouder minder ver verhuist, maar wel naar het buitenland, dan een verblijfsouder die 200 kilometer binnen Nederland verhuist. Er is een zaak bekend waarin de vader geen melding heeft gedaan van kinderontvoering. 121 De moeder is in casu een aantal dagen voor de uiteindspraak toch naar Colombia verhuisd met het kind. De rechtbank verleent vervangende toestemming, zodat hier de zaak gewoon inhoudelijk wordt behandeld. In deze zaak komt het woord kinderontvoering niet aan de orde. Als er wordt gekeken naar de definitie was daar in eerste instantie wel sprake van. Wanneer men het kind aan het ouderlijk gezag onttrekt door zonder toestemming met het kind te verhuizen, dan kan de achterblijvende ouder een beroep doen op art. 279 Sr. Er kan dan een gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of een geldboete van de vierde categorie worden opgelegd (max. € 11.250). In lid 2 staan enkele omstandigheden waardoor de strafmaat hoger uit kan vallen. Ouders kunnen bij het Centrum Internationale Kinderontvoering terecht voor actuele informatie, advies en begeleiding in het geval van (dreigende) internationale kinderontvoering.122 3.5 Conclusie De deelvraag luidde: “Hoe wordt er in de jurisprudentie en de literatuur tegen compensatie aangekeken en welke mogelijkheden voor compensatie zijn er aangedragen en aanvaard?” Uit de jurisprudentie blijken drie compensatiemogelijkheden vaak aangedragen en aanvaard te worden. Deze zijn: de wijziging van de omgangsregeling waarbij de regeling anders wordt ingevuld, maar er beoogd wordt geen verlies qua tijd te bewerkstelligen (vaak door het kind langer in de vakanties bij de achterblijvende ouder te laten zijn), de vergoeding van reiskosten en het toelaten van het gebruik van de moderne communicatiemiddelen zoals Skype, e-mail, telefoon, MSN, sms, Hyves etc. Opmerkelijk genoeg is over dit onderwerp weinig geschreven in de literatuur. Slechts een enkele publicatie heeft het over de omgangsregeling, maar nergens wordt expliciet de redelijkheid van de compensatie besproken. Op de site Jurofoon wordt een stelling gedeponeerd die door een groot aantal lezers als onredelijk wordt aangemerkt. De vraag was of men het gebruikelijk vindt dat een ouder in het kader van een omgangsregeling 180 km moet rijden om de kinderen te kunnen zien. Ten slotte is de behandeling van de grens tussen kinderontvoering en een verhuizing behandeld. Het verschil tussen kinderontvoering en een verhuizing ligt in het feit dat men, wanneer men wil verhuizen naar het buitenland, toestemming móet vragen, omdat het anders in aanmerking kan worden genomen als kinderontvoering. Bij een binnenlandse verhuizing kan men met de kinderen verhuizen zonder toestemming te hebben gevraagd en daarna, blijvende in de nieuwe plaats, alsnog vervangende toestemming vragen. Dit is echter wel onverstandig omdat de verhuizende ouder hierbij de kans loopt om twee keer de kosten van een verhuizing te moeten dragen. Bij verhuizing naar het buitenland zonder toestemming geldt het beginsel van

121 122

Hof 's-Hertogenbosch 28 juni 2005, RFR 2005, 108 (Columbia-zaak). http://www.kinderontvoering.org/.


30

eerst terug en dan praten. De consequenties zijn echter hetzelfde. Beide personen kunnen worden veroordeeld op basis van art. 279 Sr, namelijk onttrekking aan het ouderlijk gezag.


31

4. Het Zweedse recht 4.1 Inleiding Zweden heeft ruim 9 miljoen inwoners en de oppervlakte van het land is ongeveer 450.000 km².123 Daarmee is het 11 keer zo groot als Nederland. Net zoals in Nederland geldt in Zweden het ‘civil law’ systeem, wat als kenmerk heeft dat het recht is vastgelegd in wetten en regels. Ook is Zweden, net zoals Nederland, een welvarend land met goede voorzieningen. Wanneer een ouder in Zweden verhuist zal het eerder een verhuizing zijn waarbij er grote afstanden worden afgelegd, omdat het land qua oppervlakte vele malen groter is dan Nederland. Zoals aangegeven in de inleiding is het om die reden interessant om naar Zweden te kijken. In dit hoofdstuk wordt onderzocht op welke manier in Zweden de achterblijvende ouder wordt ondersteund wanneer de andere ouder verhuist. In de tweede paragraaf zal het Zweedse familierecht aan de orde komen waarin kort wordt ingegaan op het Zweedse echtscheidingsrecht. De daarbij behorende Marriage Code en de Children and Parents Code worden behandeld. In de derde paragraaf komt specifiek de Zweedse verhuizing met de bijbehorende regels aan bod. Ten slotte wordt in paragraaf 4 een conclusie gegeven. 4.2 Het Zweedse familierecht 4.2.1 Het Zweedse echtscheidingsrecht: ‘The Marriage Code’ (Äktenskapsbalken) In paragraaf 5 van The Marriage Code wordt de echtscheiding behandeld. Anders dan in Nederland is er in Zweden in bepaalde gevallen een ‘periode van heroverweging’. Dit is een periode die voorafgaat aan de scheiding, zoals blijkt uit sectie 1 van paragraaf 5 van de code. Gedurende deze tijd kunnen beide partners nadenken over de scheiding en kunnen zij beslissen om de scheiding niet door te zetten. Bij drie situaties geldt deze ‘periode van heroverweging’, namelijk: 1. wanneer beide partners hierom vragen 2. wanneer een ouder op een permanente basis leeft met zijn of haar kind dat jonger is dan 16 jaar en waarover hij of zij het gezag heeft en 3. wanneer slechts één van de partners de scheiding wenst.124 In sectie 4 van paragraaf 5 van The Marriage Code staan de situaties waarin geen ‘periode van heroverweging’ nodig is. Deze heroverwegingsperiode gaat in wanneer de partners een gezamenlijke aanvraag tot scheiding indienen of bij een verwittiging van de ene partner aan de ander wanneer de eerste partner een aanvraag heeft ingediend om te scheiden.125 Wanneer er een periode van minstens zes maanden is verstreken, kan door beide partners een ‘besluit van scheiding’ (decree of divorce) worden verzocht. Dit moet gebeuren binnen één jaar na het begin van de ‘periode van heroverweging’. Wanneer er wordt voldaan aan deze eisen kan men scheiden. Er hoeft niet te worden bewezen dat de relatie duurzaam is ontwricht. Dit is in Nederland wel verplicht. The Marriage Code is als bijlage 4 opgenomen.

123

www.web-calendar.org/nl (klik achtereenvolgend op ‘De wereld’, ‘Europa’ en ‘Zweden’). Sectie 1 en 2, paragraaf 5, The Marriage Code. 125 Sectie 3, paragraaf 5, The Marriage Code. 124


32

4.2.2 Gezag: ‘Children and Parents Code’ The Marriage Code verwijst voor de bepalingen over het levensonderhoud van kinderen naar de Children and Parents Code.126 In deze wet is niet alleen de regeling inzake het levensonderhoud opgenomen, maar hier zijn ook regels neergelegd over onder andere de personen met gezag, de uitoefening van het gezag en het verblijf van het kind. Verder bevat deze wet een aantal procedurele bepalingen. Voor zaken omtrent het familierecht is de ‘district court’ in eerste aanleg bevoegd. Het Zweedse recht is gestoeld op het principe dat ouders een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor hun kinderen hebben en daarbij moeten samenwerken op het terrein van gezag, verblijfplaats en omgang.127 Paragraaf 6 van de Children and Parents Code begint met een aantal inleidende bepalingen. In sectie 1 is neergelegd dat kinderen recht hebben op goede verzorging, veiligheid en opvoeding. Zij moeten met respect voor de eigen persoon en het onderscheidend karakter dat ze hebben worden behandeld. Kinderen mogen niet worden blootgesteld aan lichamelijke bestraffing of andere vernederende behandelingen. Het gezag over het kind duurt voort totdat het kind de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt of tot het moment dat het kind trouwt (voor het achttiende levensjaar). 128 Een persoon die het gezag over een kind heeft, is verantwoordelijk voor de persoonlijke aangelegenheden van het kind en moet er voor zorgen dat wordt voldaan aan de behoeften van het kind die zijn opgenomen in sectie 1. Bij het belang van het kind moet in het bijzonder worden gekeken naar de behoefte van het kind om nauw en goed contact te blijven houden met beide ouders.129 Vanaf sectie 3 van paragraaf 6 van de Children and Parents Code wordt het gezag behandeld. Het systeem van gezag lijkt enigszins op het Nederlandse systeem. De hoofdregel is dat wanneer ouders getrouwd zijn met elkaar zij vanaf de geboorte van het kind beide het gezag uitoefenen over het kind. 130 Zijn zij niet getrouwd, dan heeft in beginsel alleen de moeder het gezag over het kind. Wanneer de ouders later alsnog gaan trouwen, dan krijgen beide ouders vanaf dat moment gezag over het kind. Dit is anders wanneer de rechter het gezag heeft toevertrouwd aan een speciaal toegewezen voogd (custodian). De ouders blijven het gezag samen uitoefenen nadat het ‘besluit van scheiding’ (decree of divorce) is toegekend. Gezamenlijk gezag kan worden opgeheven. Dit staat beschreven in sectie 5, 7 of 8 van de code. Wanneer één ouder het gezag heeft over het kind en beiden wensen gezamenlijk het ouderlijk gezag uit te oefenen, dan kunnen zij dit gezamenlijk bij de rechter verzoeken.131 Dit wordt afgewezen wanneer gezamenlijk ouderlijk gezag niet in het belang van het kind is. De ouders mogen wanneer het kind is opgenomen in het Zweedse bevolkingsbestand gezamenlijk ouderlijk gezag laten registreren bij de belastingdienst wanneer zij voldoen aan één van de twee eisen die zijn neergelegd in sectie 4 van paragraaf 6 van de Children and Parents Code. Wanneer beide ouders tegen gezamenlijk ouderlijk gezag zijn, dan kan de rechter gezamenlijk

126 127 128 129 130 131

Sectie 1, paragraaf 6, The Marriage Code. Harris-Short 2011, p. 356. Sectie 2, paragraaf 6, Children and Parents Code. Sectie 2a, paragraaf 6, Children and Parents Code. Sectie 3, paragraaf 6, Children and Parents Code. Sectie 4, paragraaf 6, Children and Parents Code.


33

ouderlijk gezag niet bevelen. 132 In de artikelen over wijziging van gezag staat het belang van het kind voorop. In Zweden is er geen definitie van het belang van het kind.133 Beide ouders kunnen een overeenkomst maken om de gezagssituatie te wijzigen.134 Dit moeten zij, wil het geldig zijn, schriftelijk vastleggen. Vervolgens moeten zij toestemming vragen aan het ‘social welfare committee’. Bij het geven van toestemming kijkt deze instantie naar het belang van het kind. Indien de ouders vragen hebben over het wijzigen van gezag moeten zij ook naar deze instantie. Alle artikelen die gaan over de personen met gezag zijn te vinden in secties 3 t/m sectie 10 c van paragraaf 6 van de Children and Parents Code. Het Zweedse Hooggerechtshof (Swedish Supreme Court) heeft besloten dat gezamenlijk gezag de hoofdregel is en dat eenhoofdig gezag specifieke rechtvaardiging behoeft.135 Ongeveer 90% van de ouders had in 2002 gezamenlijk gezag over hun kinderen.136 Een persoon die het gezag heeft over het kind, heeft het recht en de verplichting om beslissingen te nemen over het kind.137 Deze persoon moet de ideeën van het kind alsmede de mate van volwassenheid en de leeftijd hierbij in ogenschouw nemen. Een ‘guardian’ is verantwoordelijk voor het kind met betrekking tot de financiële aangelegenheden.138 De ouder met gezag voert meestal dit ‘guardianship’ zelf uit.139 Het uitgangspunt is dat iedere ouder het recht heeft op de helft van ‘the paid leave’ wanneer zij gezamenlijk ouderlijk gezag over het kind uitoefenen.140 Dit is in overeenstemming met het standpunt dat vaders en moeders even belangrijk zijn voor het kind. Gezamenlijk ouderlijk gezag betekent niet per definitie dat het kind ook echt gelijkwaardig wordt opgevoed door de vader en moeder. Het kan voorkomen dat één van de ouders alleen sporadisch contact met het kind heeft. De Children and Parents Code is als bijlage 5 opgenomen. 4.2.3 Verblijfplaats en contact Wanneer beide ouders het gezag over het kind hebben, zal de rechter op verzoek van beide of op verzoek van één van hen bepalen waar het kind zijn of haar permanente verblijfplaats heeft.141 Hierbij wordt naar alle omstandigheden gekeken en tevens naar het belang van het kind. De rechter kan ook beslissen dat het kind wisselend bij de ene ouder en dan weer bij de andere woont. Dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat het kind even lang bij beide ouders moet wonen.142 De ouders mogen zelf een schriftelijke overeenkomst maken over de verblijfplaats van het kind. Om de overeenkomst juridisch bindend te maken, moeten zij dit ter goedkeuring voorleggen aan het ‘social welfare committee’. Deze instantie kijkt ook naar het belang van het

132

Sectie 5, paragraaf 6, Children and Parents Code. Ryrstedt 2005, p. 402. 134 Sectie 6, paragraaf 6, Children and Parents Code. 135 Case T 5367-99, verwijzing ontleend aan Harris-Short 2011, p. 357. 136 Statistics Sweden, available at http://www.scb.setemplates/tableOrChart_27421.asp (as of Nov. 25, 2004), verwijzing ontleend aan Ryrstedt 2005, p. 394. 137 Sectie 11, paragraaf 6, Children and Parents Code. 138 Bogdan e.a. 2000, p. 267. 139 Ryrstedt 2005, p. 396. 140 Ryrstedt 2006, p. 46. 141 Sectie 14a, paragraaf 6, Children and Parents Code. 142 Bogdan e.a. 2000, p. 266. 133


34

kind. In 2006/2007 had ongeveer 30% van de ouders na scheiding een ‘alternating residence agreement’ opgesteld.143 Bijna 50% van de kinderen tussen de zes en negen jaar woont afwisselend bij de ene en dan weer bij de andere ouder. Het kind heeft recht op contact met de niet-verblijfsouder.144 De ouders hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid om te verzekeren, voor zover mogelijk, dat aan de behoefte van het kind om contact te hebben met de andere ouder wordt voldaan. De verblijfsouder moet aan de andere ouder informatie geven over het kind en hij of zij moet het contact met de andere ouder ook promoten, behoudens bepaalde omstandigheden. De ouder die contact wenst te hebben met het kind kan dit verzoeken bij de rechter.145 Het belang van het kind is de leidraad voor de rechter om te bepalen hoe uitgebreid het contact moet zijn.146 Een persoon die geen ouder is moet het verzoek indienen bij het ‘social welfare committee’. De rechter mag in uitzonderlijke situaties beslissen dat het contact op een andere manier plaatsvindt dan daadwerkelijke omgang, bijvoorbeeld contact via de telefoon of per brief. 147 Dit is onder andere toegestaan wanneer de ouders ver van elkaar vandaan wonen of wanneer de ene ouder niet kan reizen doordat hij of zij voor een lange tijd in een ziekenhuis moet verblijven. Ten slotte kan het ook in het belang van het kind zijn wanneer het contact wordt opgebouwd via (bijvoorbeeld) de telefoon als het kind en de ouder voor een lange tijd geen contact met elkaar hebben gehad. Er wordt een korting gegeven op de onderhoudsuitkering van de ene ouder wanneer deze het kind minstens zes dagen in een maand bij zich heeft en hierbij vijf dagen op elkaar volgen.148 Ouders mogen een geschreven overeenkomst omtrent het contact met de niet-verblijfsouder opstellen.149 Deze moet dan wel weer worden goedgekeurd door het ‘social welfare committee’. Als het kind bij één ouder leeft, dan moet deze bijdragen in de reiskosten die worden gemaakt met betrekking tot de behoefte van het kind om met de andere ouder contact te hebben.150 De vergoeding van de kosten wordt berekend naar redelijkheid, waarbij wordt gekeken naar de financiële draagkracht van de ouders en naar andere omstandigheden. Tevens kan er een vermindering van de alimentatie plaatsvinden. Deze bepaling is echter niet geschreven met het oog op een verhuizing. Stjernström en Strömgren151 hebben in Zweden een onderzoek verricht naar de geografische afstand tussen kinderen en afwezige ouders bij scheiding. De resultaten van hun onderzoek geven weer dat er tegenwoordig meer kinderen zijn die bij één ouder wonen, maar dat tegelijkertijd de afstand tussen de kinderen en de afwezige ouder is afgenomen. De afstand tussen kinderen en de afwezige ouders is sterk gerelateerd aan het geslacht van de afwezige ouder en de leeftijd van het kind. Afwezige moeders zijn geneigd dichter bij hun kinderen te gaan wonen in vergelijking tot afwezige vaders. Hoe jonger de kinderen zijn, hoe korter de afstand tussen de afwezige ouders. Een tweede huwelijk en het krijgen van een kind bij 143

Statistics Sweden (2009), Social Welfare, p. 21, verwijzing ontleend aan Harris-Short 2009, p. 357. Sectie 15, paragraaf 6, Children and Parents Code. 145 Sectie 15a, paragraaf 6, Children and Parents Code. 146 Bogdan e.a. 2000, p. 266. 147 Ministry of Justice 2013, p. 38. 148 Zie voor de precieze berekening: Ministry of Justice 2013, p. 43. 149 Sectie 14a, paragraaf 6, Children and Parents Code. 150 Sectie 15b, paragraaf 6, Children and Parents Code. 151 Stjernström & Strömgren 2012, p. 239-253. 144


35

een nieuwe partner zijn andere factoren die op de afstand van invloed zijn. Deze factoren zorgen ervoor dat de afstand groter wordt. Zoals eerder is weergegeven kunnen voor zaken als gezag, verblijfplaats en omgang door de ouders overeenkomsten worden gemaakt zonder dat zij hiervoor naar de rechter hoeven. Het maken van een overeenkomst wordt aangemoedigd. Deze overeenkomsten zijn geldig en afdwingbaar wanneer zij op schrift zijn vastgelegd en zijn goedgekeurd door het ‘social welfare committee’. 152 Om ouders te helpen een gezamenlijke overeenkomst te maken, is er in Zweden een mediation proces gecreëerd. Dit heet de zogenaamde ‘cooperation talks’. Deze vorm van mediation bestaat ongeveer al 30 jaar. 4.3 Zweedse verhuizingen De Zweedse overheid heeft op haar website veel informatie geplaatst omtrent het familierecht. Zo heeft het Zweedse Ministerie van Justitie een brochure uitgebracht over de huidige wetgeving met betrekking tot ouders en kinderen.153 Hierin wordt de situatie behandeld waarbij een ouder met het kind verhuist zonder toestemming van de andere ouder. De achterblijvende ouder met gezag kan dan naar de ‘district court’ gaan en daar verzoeken om een plaatsing van het kind bij hem of haar. Ryrstedt geeft in haar artikel weer dat de beslissing van de rechter omtrent het verblijf van het kind is gebaseerd op het adres van de ouders ten tijde van die beslissing.154 De beslissing van de rechter geeft de ouders dus geen recht om te verhuizen. Wil men verhuizen met het kind, dan moeten de ouders met gezamenlijk ouderlijk gezag het samen eens zijn. De ouder bij wie het kind zijn of haar verblijfplaats heeft, kan niet verhuizen met het kind zonder de toestemming van de andere ouder. 155 De rechter kan geen vervangende toestemming geven om te verhuizen. De rechter kan alleen eenhoofdig gezag toewijzen, maar dit zal niet zomaar gebeuren. In het verleden zijn er in Zweden suggesties geweest waarbij er werd voorgesteld om een bepaling in de wet op te nemen waarin zou staan dat de verblijfsouder het recht heeft om zonder toestemming van de andere ouder in Zweden te verhuizen.156 Deze suggesties hebben echter niet geleid tot een regeling in de wet. Voor verhuizingen naar het buitenland geldt ook in Zweden het Haags Kinderontvoeringsverdrag. Het internationale recht over buitenlandse verhuizingen is dus hetzelfde als in Nederland. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Zweden heeft voor deze verhuizingen ook een soort brochure opgesteld.157 Een ouder mag niet zonder toestemming van de andere ouder met het kind verhuizen of naar het buitenland reizen wanneer zij gezamenlijk ouderlijk gezag hebben. Dit beginsel geldt ook wanneer het kind bij één ouder woont. Wanneer één ouder alleen het gezag heeft over het kind, mag diegene wel verhuizen zonder toestemming van de andere ouder. Het ministerie geeft aan dat het altijd het beste is wanneer beide ouders een overeenstemming bereiken waarbij iedereen tevreden is. Wanneer de ene ouder recht heeft op omgang is 152

Ryrstedt 2005, p. 397. Ministry of Justice 2008. 154 Ryrstedt 2005, p. 397. 155 Ryrstedt 2006, p. 45. 156 Dit heb ik vernomen van prof. Anna Singer, docent aan de Universiteit van Uppsala in Zweden. 157 Ministry for Foreign Affairs 2009. 153


36

het goed om te onderzoeken hoe de omgang, als het noodzakelijk is, moet worden veranderd zodat het contact tussen het kind en deze ouder kan blijven voortduren. 4.4 Conclusie 4.4.1 Belangrijkste verschillen t.o.v. Nederland In Zweden moet het belang van het kind áltijd op de eerste plaats worden gezet in zaken die gaan over het gezag, verblijf en omgang.158 De wetgever in Zweden gaat er van uit dat de ouders het vrijwel over alles eens kunnen worden.159 Zij kunnen zich tot de rechter wenden wanneer zij er samen niet uitkomen. In de zaken waar conflictoplossing mogelijk is, is het gezag van de rechter beperkt. In Nederland heeft de Hoge Raad uitgesproken dat het belang van het kind niet altijd doorslaggevend is.160 Het belang van het kind moet echter wel een eerste overweging zijn. In Nederland hebben wij geen aparte instantie die goedkeuring verleent aan overeenkomsten die zijn opgemaakt tussen ouders. De Nederlandse burgerlijke rechter kijkt alleen of er een ouderschapsplan is opgemaakt en of is voldaan aan de vereisten uit de wet. In Zweden is in de Children and Parents Code opgenomen dat de verblijfsouder de reiskosten die de andere ouder maakt om het kind te zien moet vergoeden. Hierbij wordt rekening gehouden met de draagkracht en met de overige omstandigheden van het geval. Dit artikel is echter niet geschreven voor verhuizingen. De Nederlandse rechtspraak heeft een vergoeding van de reiskosten als compensatiemiddel aangenomen. Dit geldt wel specifiek voor een verhuizing na echtscheiding tegen de wil van de andere ouder. 4.4.2 Antwoord op de subvraag In Zweden kan de rechter aan de verblijfsouder geen vervangende toestemming geven zodat hij of zij kan verhuizen wanneer de andere ouder weigert toestemming te geven. Als beide ouders gezamenlijk ouderlijk gezag hebben en de ene ouder wil met het kind verhuizen, dan mag dit simpelweg niet. De enige mogelijkheid om dan te verhuizen is om eenhoofdig gezag proberen te verkrijgen. Deze ouder hoeft dan namelijk geen toestemming meer te vragen aan de andere ouder. Eenhoofdig gezag zal door de rechter niet zomaar worden toegewezen. De conclusie is dat ons stelsel weinig van Zweden kan leren. Wanneer de nietverblijfsouder geen toestemming geeft, mag er niet worden verhuisd waardoor hij of zij niet in zijn of haar omgang wordt beperkt met betrekking tot het kind.

158

Section 2a, chapter 6, Children and Parents Code. Ryrstedt 2006, p. 45. 160 HR 25 april 2008, NJ 2008, 414 (Zwitserland verhuizing). 159


37

5. Art. 8 EVRM en de verhuizing 5.1 Inleiding Op 4 november 1950 hebben tien Europese landen te Rome het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden ondertekend.161 Sindsdien zijn het aantal klachten bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens sterk toegenomen. Meer dan 150.000 zaken lagen in 2012 in Straatsburg te wachten162, waaruit blijkt dat de titel van het artikel van Corstens en Kuiper ‘Help! Het EHRM verdrinkt!’ zeker niet te sterk is uitgedrukt. Het wetsartikel dat in dit hoofdstuk centraal staat is art. 8 EVRM. Dit is misschien wel het bekendste Europese artikel in het personen- en familierecht. Dit artikel houdt het recht op eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven in. In dit hoofdstuk wordt de rol van art. 8 EVRM bij een verhuizing tegen de wil van de andere ouder onderzocht en wordt gekeken of er nieuwe middelen zijn om de gevolgen van een verhuizing te verzachten. In de tweede paragraaf worden in het kort de verschillende belangen die bij een verhuizing spelen aangestipt. In de derde paragraaf komen uitspraken van het EHRM aan bod. Een eigen afweging, naar aanleiding van de uitspraken van het EHRM, wordt gemaakt in de vierde paragraaf en vervolgens wordt er in de vijfde paragraaf gekeken naar de mogelijkheden om het verlies qua omgang en contact te verzachten. Ten slotte wordt er in de laatste paragraaf een conclusie gegeven. 5.2 De verschillende belangen Bij een verhuizing spelen verschillende belangen die onder art. 8 EVRM vallen een rol. Tussen deze (conflicterende) belangen moet door de rechter een belangenafweging worden gemaakt. Het belang van de verhuizende ouder als verblijfouder valt onder het recht op eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven. Deze ouder heeft in beginsel het recht om te gaan en staan waar hij of zij wil. Hij of zij mag niet zomaar in deze vrijheid worden beperkt. De achterblijvende ouder als niet-verblijfsouder kan bij een verhuizing worden geschonden in zijn of haar familie- en gezinsleven. Door een verhuizing zal deze ouder minder in contact kunnen komen met zijn of haar kind(eren) en zal hij of zij ook hoogstwaarschijnlijk meer kosten moeten maken voor het contact en de omgang. Wanneer de andere ouder bijvoorbeeld naar het buitenland verhuist, zal er geen frequente omgang meer kunnen plaatsvinden. Ook de belangen van de kinderen spelen een rol bij een verhuizing. Bij verkrijging van vervangende toestemming moet het kind met de verhuizende ouder mee. Het kind moet zijn of haar bekende omgeving verlaten en vrienden achterlaten. Nog meer van belang is dat het kind de andere ouder moet achterlaten. Dit

161 162

Vande Lanotte & Haeck 2005, p. 59. Corstens & Kuiper 2012, p. 667-668.


38

kan een schending zijn van diens privé-, familie- en gezinsleven. Het recht van het kind op eerbiediging van zijn of haar familie- en gezinsleven kan ook worden geschonden wanneer de verblijfsouder onder alle omstandigheden wil verhuizen, ook wanneer hij of zij geen vervangende toestemming krijgt. Zo zijn er verschillende Nederlandse uitspraken te vinden waarin de verblijfsouder aangeeft ook zonder vervangende toestemming te verhuizen.163 In deze gevallen zal de rechter hoogstwaarschijnlijk de hoofdverblijfplaats van het kind bij de andere ouder bepalen wanneer hij het verzoek afwijst. Dit zal een grote verandering zijn in het leven van het kind. 5.3 Uitspraken EHRM Uitspraken van het EHRM kunnen inzicht geven in hoe dit Europese Hof met de belangenafweging van art. 8 EVRM omgaat. 164 Er zijn echter geen uitspraken van het EHRM te vinden over een verhuizing na echtscheiding tegen de wil van de andere ouder waarbij minderjarige kinderen betrokken zijn. Wél zijn er uitspraken te vinden over internationale kinderontvoering. Het HKOV speelt een grote rol in deze uitspraken, maar ook wordt art. 8 EVRM hierbij genoemd. In deze paragraaf zullen deze uitspraken over internationale kinderontvoering worden behandeld, waarbij er specifiek wordt gekeken naar de rol van art. 8 EVRM bij de verhuizing. Het HKOV wordt buiten beschouwing gelaten.165 Het wederzijds genot van het gezelschap van een kind en ouder vormt een fundamenteel element van het gezinsleven. 166 De overheid maakt een inbreuk op art. 8 EVRM wanneer zij maatregelen inzet die dergelijk genot belemmeren.167 Op het gebied van familierelaties is de overheid niet alleen gebonden om zich te onthouden van maatregelen die een belemmering vormen op het wederzijds genot van ouder en kind maar zij moet ook, afhankelijk van de omstandigheden van elk geval, positief actie ondernemen om de daadwerkelijke uitoefening van deze rechten te verzekeren.168 Art. 8 EVRM bevat het recht van een ouder om maatregelen te nemen met het oog op de hereniging met zijn of haar kind. Dit artikel houdt ook een verplichting van de nationale overheid in om dergelijke maatregelen te nemen. De verplichting van de nationale autoriteit om maatregelen te nemen om een reünie te faciliteren is niet absoluut, aangezien een reünie van de ouder met het kind die voor enige tijd met de andere ouder heeft geleefd soms niet onmiddellijk plaats kan vinden en behoeft in sommige gevallen voorbereidende maatregelen. Het toepassen van dwang moet zo veel mogelijk worden beperkt.169 Er moet rekening worden gehouden met de rechten en vrijheden van alle betrokkenen. Het belang van het kind in het licht van art. 8 EVRM moet bij de beoordeling wel voorop staan.

163

Hof Arnhem-Leeuwarden 8 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3219. Ook de Nederlandse rechter behandelt art. 8 EVRM bij uitspraken waarin sprake is van een verhuizing, zie o.a. HR 26 april 2013, LJN BZ0293; Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BT2881; Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BU8155; Hof Den Haag 6 december 2012, LJN BU7235; Hof Arnhem 14 juni 2011, LJN BR0277; Hof Arnhem 30 juli 2008, LJN BG2507; Rb. Den Haag 1 november 2012, LJN BY3832; Rb. Groningen 26 januari 2012, LJN BV6069 en Hof Den Haag 13 februari 2013, ECLI:NL:GHDHA:2013:667. 165 Voor meer informatie over de spanning tussen het HKOV en art. 8 EVRM zie het artikel van Beaumont & Walker 2011, p. 231-249. 166 EHRM 5 april 2005, nr. 71099/01 (Monory v. Romania and Hungary). 167 EHRM 26 oktober 2010, nr. 25437/08 (Raban/Romania). 168 Zie o.a. EHRM 25 juni 2013, nr. 5968/09 (Anghel v Italy) en EHRM 15 december 2005, nr. 35030/04 (Karadzic v. Croatia). 169 Zie o.a. EHRM 26 juni 2003, nr. 48206/99 (Maire v. Portugal) en EHRM 24 oktober 2012, nr. 22935/11 (Pakhomova v. Russia). 164


39

Het essentiële doel van art. 8 EVRM is om de burger te beschermen tegen willekeur.170 Er moet dus een redelijke belangenafweging worden gemaakt. De staat heeft bij deze afweging beoordelingsvrijheid. De zaak Bianchi tegen Zwitserland betrof een Zwitserse moeder die haar kind had ontvoerd.171 Het EHRM vond dat er sprake was van een schending van art. 8 EVRM. Doordat de autoriteiten niets hadden gedaan om ervoor te zorgen dat de zoon terug zou keren naar Italië had dat geleid tot een totale scheiding in de relatie van de vader en het kind. Het is het beste als de zaak zoveel mogelijk wordt opgelost op nationaal niveau. 172 Dat is in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel. Het is in het belang van de verzoeker en de doeltreffendheid van het systeem dat de nationale autoriteit zelf een vermeende schending van het verdrag recht zet. De nationale overheid heeft volgens het EHRM ook de beste positie om dit te doen. Het EHRM oordeelde in de zaak Neulinger en Shuruk tegen Zwitserland dat de beslissing van het Zwitserse Federale Hof om het kind terug te sturen naar Israël in principe geen strijd met art. 8 EVRM oplevert, maar dat de uitvoering van die beslissing wel in strijd is met art. 8 EVRM. 173 Het kind laten terugkeren is door de bepaalde omstandigheden in deze zaak volgens het EHRM niet in het belang van het kind. Het kind en de moeder mogen in Zwitserland blijven. Men dient volgens het EHRM bij de belangenafweging te kijken naar de belangen van de twee ouders, het belang van de overheid en naar het belang van het kind. Deze belangen kunnen met elkaar concurreren. Het belang van het kind moet echter de eerste overweging vormen. De overheid heeft hierbij, zoals eerder aangegeven, een margin of appreciation. Het belang van het kind houdt onder andere in dat het kind een band met beide ouders kan behouden, behalve wanneer dit schadelijk is voor het kind. Het belang van het kind houdt tevens in dat het kind een gezonde ontwikkeling door kan maken in een veilige omgeving. Wat in het belang van het kind is (kijkend naar het persoonlijk ontwikkelingsperspectief), is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de leeftijd en rijping van een kind, de aan- of afwezigheid van de ouders, de omgeving en de ervaringen van het kind. In deze zaak hoefden de moeder en het kind niet terug naar Israël, mede doordat de vader uitermate agressief was en ultraorthodox gelovig.174 175 In de zaak Sneersone en Kampanella tegen Italië was er ook sprake van een schending van art. 8 EVRM, onder andere omdat de rechter geen andere oplossingen om contact tussen het kind en de vader te verzekeren had aangedragen.176 In de zaak Shaw tegen Hongarije had de vader het kind al drie-en-een-half jaar niet meer gezien, omdat de overheid niets had gedaan om de beslissing - waarin staat dat de moeder terug moest verhuizen - af

170

Zie o.a. EHRM 11 juni 2013, nr. 20255/12 (Prizzia v. Hungary). EHRM 22 juni 2006, nr. 7548/04 (Bianchi v. Switzerland). 172 EHRM 18 september 2009, nrs. 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90 en 16073/90 (Varnava and Others v. Turkey). 173 EHRM 6 juli 2010, nr. 41615/07 (Neulinger and Shuruk v. Switzerland). 174 In Nederland wordt deze zaak vaak aangehaald, zie bijvoorbeeld HR 10 mei 2011, LJN BO4833, conclusie mr P. Vlas. Vlas beschrijft dat art. 8 EVRM meebrengt dat er, niettegenstaande de restrictieve interpretatie van de weigeringsgronden van het HKOV, ruimte moet bestaan voor concrete inhoudelijke afweging van de belangen van het kind. De belangen van het kind bij de beslissing tot teruggeleiding moeten worden meegewogen en in Neulinger and Shuruk v. Switzerland was dit niet het geval. Bij het onderzoek naar de belangen van het kind komt aan de nationale rechter een zekere beoordelingsvrijheid toe. 175 In de zaak van EHRM 26 oktober 2010, nr. 25437/08 (Raban/Romania) wordt een groot gedeelte van Neulinger and Shuruk v. Switzerland herhaald, maar in deze zaak is art. 8 EVRM niet geschonden. 176 EHRM 12 juli 2011, nr. 14737/09 (Sneersone and Kampanella v. Italy). 171


40

te dwingen.177 De vader kon in deze zaak zijn recht op toegang niet uitoefenen en het EHRM besloot dat er in strijd met art. 8 EVRM was gehandeld. De rechter heeft in de zaak Karrer tegen Roemenië178 geen diepgaande analyse uitgevoerd en daarom besloot het EHRM dat er sprake was van een schending van art. 8 EVRM. Het belang van het kind kon niet goed worden beoordeeld zonder deze diepgaande analyse. Het Roemeense gerecht is tevens niet voortvarend genoeg te werk gegaan met de zaak van de verzoeker. Het EHRM geeft vaak aan dat snelheid belangrijk is in deze zaken, omdat tijdsverloop grote gevolgen kan hebben voor de relatie van het kind en de nietverblijfsouder.179 Actieve participatie van de ouder is voor het EVRM bij de beoordeling van een schending van art. 8 EVRM belangrijk. In de zaak X tegen Letland180 heeft het EHRM bepaald dat art. 8 EVRM is geschonden. Het EHRM is van mening dat Letland het belang van het kind niet goed heeft onderzocht. In casu had de moeder het kind meegenomen vanuit Australië naar Letland. De vader en de moeder hebben het gezamenlijk ouderlijk gezag. De moeder heeft verschillende keren geprobeerd om aan te tonen dat zij en het kind niet terug konden gaan naar Australië, omdat het kind dan psychische schade op zou lopen door het gedrag van de vader. De Letse rechter heeft al deze beschuldigingen naast zich neergelegd. Op een gegeven moment is de vader naar Letland vertrokken om het kind te zien en heeft hij bij dit bezoek het kind weer meegenomen naar Australië. De Letse politie heeft op verzoek van de moeder een strafrechtelijk onderzoek ingesteld tegen de vader, maar er is geen aanklacht tegen hem ingediend. De Australische rechter heeft vervolgens de vader eenhoofdig gezag toegekend en besloten dat de moeder het kind alleen onder toezicht van een sociale medewerker mocht zien. De rechter verbood haar om in het Lets te spreken totdat het kind 11 jaar zou worden en ze mocht niet communiceren met de kinderopvang, school of ouders van kinderen die naar dezelfde instellingen gingen. Het EHRM geeft in deze zaak aan dat de terugkeer van het kind naar Australië een inbreuk is op het gezinsleven van de moeder. Deze inbreuk kan worden gerechtvaardigd wanneer er is voldaan aan art. 8 lid 2 EVRM. De inbreukmakende regel moet bij de wet zijn voorzien, noodzakelijk zijn in een democratische samenleving en een wettig doel dienen. Bij de wet voorzien betekent volgens de jurisprudentie van het EHRM dat de inbreukmakende regel een basis heeft in de nationale wetgeving en dat die wetgeving toegankelijk is voor die persoon. Met andere woorden, diegene moet de gevolgen kunnen voorzien. De wet moet dus behoorlijk gepubliceerd zijn. Het EHRM heeft besloten dat de terugkeer een wettelijke basis had en was bedoeld om de rechten van de vader en het kind te beschermen. Dit is een wettig doel. Om te bepalen of het ook noodzakelijk is in een democratische samenleving benadrukt het EHRM de rol van de nationale autoriteiten om een eerlijke belangenafweging te maken tussen de concurrerende belangen van het kind en de ouders. Er moet specifiek worden gekeken naar het belang van het kind, dit belang kan namelijk volgens de aard en ernst voorrang hebben op de belangen van de ouders. Het EHRM kijkt of het besluitvormingsproces van de nationale rechter wel eerlijk is gebeurd in het licht van art. 8 EVRM. De inbreuk wordt niet als noodzakelijk in een 177

EHRM 26 juli 2011, nr. 6457/09 (Shaw v. Hungary). EHRM 21 februari 2012, nr. 16965/10 (Karrer v. Romania). 179 Zie o.a. EHRM 11 juni 2013, nr. 20255/12 (Prizzia v. Hungary). 180 EHRM 26 november 2013, nr. 27853/09 (X v. Latvia). 178


41

democratische samenleving aangemerkt wanneer de persoon, die geraakt is door de inbreuk, verhinderd werd van voldoende betrokkenheid bij het gehele besluitvormingsproces. Ook is de inbreuk niet noodzakelijk in een democratische samenleving wanneer er geen diepgaand onderzoek naar de gehele familiesituatie en andere factoren is geweest. Hier gaat het met name om factoren van feitelijke, emotionele, psychologische, materiële en medische aard en de redelijke afweging van de belangen van iedere persoon. Hierbij moet men constant rekening houden met wat de beste oplossing zou zijn voor het ontvoerde kind.181 Het EHRM vindt dat de Letse rechters hebben gefaald. Zij hebben met een aantal factoren geen rekening gehouden. Deze factoren waren aangedragen door de moeder. Zij heeft gesteld dat terugkeer naar Australië niet in het beste belang van het kind is. Zo heeft de Letse rechtbank de psychologische rapporten, de financiële moeilijkheden van de vader en het welzijn van het kind in Australië buiten beschouwing gelaten. De Letse rechter zou volgens het EHRM in ieder geval moeten hebben overwogen of de moeder het kind zou kunnen hebben vergezeld naar Australië en/of er contact had kunnen worden onderhouden. Indien dit niet mogelijk zou zijn geweest, dan zou het risico van psychische schade door de scheiding van de moeder met haar kind in aanmerking moeten zijn genomen. De Letse rechter heeft geen diepgaand onderzoek uitgevoerd en heeft andere factoren ook niet in aanmerking genomen. De inbreuk is disproportioneel geweest in de zin van art. 8 EVRM.182

5.4 Verhuizing na echtscheiding en art. 8 EVRM Er is sprake van een inbreuk op het familie- en gezinsleven wanneer de verblijfsouder met een kind verhuist en er sprake is van verlies van contact tussen het kind en de niet-verblijfsouder. Dit is namelijk een maatregel die het wederzijds genot van de niet-verblijfsouder en het kind belemmert. Art. 8 lid 2 EVRM kan deze schending rechtvaardigen. Het knelpunt is de belangenafweging die hoort bij het vereiste ‘noodzakelijk in een democratische samenleving’. Vaak zal de inbreukmakende regel namelijk wel een legitiem doel dienen en bij de wet zijn voorzien. Bij het vereiste van de noodzakelijkheid hebben de staten een beoordelingsvrijheid. Er moet hier een belangenafweging plaatsvinden waarbij het belang van het kind voorop dient te staan. Dit belang omhelst onder andere dat het kind de band met beide ouders kan behouden en dat het kind een gezonde ontwikkeling door kan maken in een veilige omgeving. Het kan voorkomen dat de verblijfsouder er groot belang bij heeft om samen met het kind te verhuizen. Dit moet worden beoordeeld aan de hand van de feitelijke omstandigheden. Het belang van de niet-verblijfsouder en het kind kan groter worden geacht wanneer bijvoorbeeld de verblijfsouder de verhuizing niet goed heeft voorbereid en de niet-verblijfsouder

181

Zie ook EHRM 3 mei 2012, nr. 60328/09 (İlker Ensar Uyanik v. Turkey). Bij EHRM 6 december 2007, nr. 39388/05 (Maumousseau and Washington v. France) was er geen sprake van een schending van art. 8 EVRM. In deze zaak is er wel specifieke aandacht geweest voor het belang van het kind en heeft er een diepgaand onderzoek naar de familiesituatie plaatsgevonden. 182 Er zijn twee rechters van het EHRM die een 'dissenting opinion' hebben. Zij zijn van mening dat er geen schending is van art. 8 EVRM. Zij vinden dat het niet de taak is van het EHRM om de plaats in te nemen van de bevoegde autoriteit bij de bepaling of een beslissing over de woonplaats het kind aan psychische schade zou blootstellen. Zij zijn van mening dat de functie van het EHRM in deze zaken is om slechts te verifiëren of de nationale autoriteiten de passende procedures hebben gevolgd en of zij een evenwichtige en redelijke beoordeling van de belangen van de partijen hebben uitgevoerd. Zij zeggen dat de redenering van de Letse rechters die gebaseerd is op direct onderzoek van de feiten van de zaak niet kan worden beschouwd als onbevredigend of onvoldoende, enkel omdat de meerderheid een andere mening heeft van wat het relatieve gewicht en belang van de verschillende factoren van de Letse rechters had moeten zijn.


42

niets over de verhuizing heeft verteld. Wanneer er wordt besloten dat de moeder mag verhuizen, dan moeten het kind en de vader andere oplossingen aangeboden krijgen zodat de onderlinge band tussen beide kan worden behouden.183 Wanneer dit niet gebeurt, dan is er mijns inziens sprake van een schending van art. 8 EVRM. Er moet een redelijke compensatie tegenover het verlies aan contact staan. Wat een redelijke compensatie is en of er mag worden verhuisd, moet mede worden beoordeeld aan de hand van de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. De vraag die beantwoord moet worden is of de compensatie die wordt verstrekt, als er überhaupt een compensatie is gegeven, in redelijke verhouding staat tot het beoogde doel en of die compensatie ook de beste compensatie is die gegeven kan worden. Er moet worden getoetst of het verlies van contact voor de achterblijvende ouder wel proportioneel is. De niet-verblijfsouder en het kind moeten voldoende mogelijkheden krijgen om de band tussen hen te blijven continueren. Daarnaast moet er ook worden gekeken of dit contact in het belang van het kind is. Dit is echter afhankelijk van verschillende feitelijke factoren. De overheid moet dit goed onderzoeken. De overheid moet mogelijkheden aandragen zodat het verlies aan contact zo min mogelijk is. Op dit moment is er in de Nederlandse rechtspraak grofweg sprake van drie compensatiemiddelen. Dit blijkt uit het jurisprudentieonderzoek van hoofdstuk 3. De eerste is dat de rechter een uitgebreide omgangsregeling vaststelt of dat de rechter vertrouwt op de gedane voorstellen van de verhuizende ouder hierin. Hierbij kan het voorkomen dat de niet-verblijfsouder geen omgangsdagen verliest, maar het kind wel minder frequent ziet. De tweede compensatie die is aangenomen is het vergoeden van reiskosten en de derde betreft het contact toelaten via moderne communicatiemiddelen (bijvoorbeeld door hiervoor een regeling op te stellen). Kan door middel van deze compensatiemiddelen de band tussen de achterblijvende ouder en het kind voldoende gecontinueerd worden? Feit is dat de niet-verblijfsouder in de praktijk veel contact zal verliezen wanneer de afstand groot is. Bijna nooit worden alle drie de compensatiemogelijkheden door de rechter aangenomen bij verlening van vervangende toestemming. Deze mogelijkheden zijn los van elkaar niet genoeg om de band tussen het kind en de niet-verblijfsouder na een verhuizing te blijven waarborgen. Immers, het frequente contact wordt zeer beperkt. De niet-verblijfsouder kan bijvoorbeeld minder snel naar een sportwedstrijd of een ouderavond gaan. In één Nederlandse uitspraak werd zelfs geen enkele vorm van compensatie aangenomen bij verlening van vervangende toestemming, terwijl de niet-verblijfsouder hier wel om had gevraagd. 184 De rechter ging voorbij aan de eisen van de niet-verblijfsouder voor wat betreft de betaling van de reiskosten door de verblijfsouder en het verkrijgen van meer omgangsdagen ter compensatie voor het verlies aan contact en omgang. Op deze manier wordt mijns inziens de band tussen de niet-verblijfsouder en het kind sterk ondermijnd. Er zijn andere mogelijkheden waardoor het contact beter zou blijven gewaarborgd. Deze komen in de volgende paragraaf aan bod. Deze mogelijkheden zouden in ons rechtsstelsel kunnen worden opgenomen, zodat de band tussen het kind en de niet-verblijfsouder zo goed mogelijk wordt behouden. Wanneer al de huidige mogelijkheden in één zaak worden toegekend, acht ik een schending van art.

183 184

EHRM 12 juli 2011, nr. 14737/09 (Sneersone and Kampanella v. Italy). Hof Amsterdam 17 december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4760.


43

8 EVRM kleiner. 185 Op deze manier wordt de niet-verblijfsouder namelijk op verschillende punten gecompenseerd. Hij krijgt de mogelijkheid om het kind te zien, mag het kind via moderne communicatiemiddelen bereiken en krijgt zijn reiskosten vergoed. Maar ook dan zijn er andere middelen te bedenken zodat het contact nog meer op peil kan blijven en de band tussen de niet-verblijfsouder en het kind zo min mogelijk achteruit gaat doordat ze weinig contact met elkaar hebben. Apart van elkaar zijn ze mijns inziens in ieder geval niet genoeg om ervoor te zorgen dat aan het vereiste van ‘noodzakelijk in democratische samenleving’ wordt voldaan. Dit is slechts één situatie. Het kan ook voorkomen dat juist de niet-verblijfsouder een verhuizing overweegt. De verblijfsouder kan dit in ons huidige rechtssysteem niet tegenhouden. Kijkend naar het belang van het kind als eerste overweging kan een verhuizing van de niet-verblijfsouder in beginsel een schending van art. 8 EVRM opleveren jegens het kind. Het belang van het kind houdt immers in dat het kind een band met beide ouders kan behouden. Ook het kind heeft het recht op continuering van de band tussen de nietverblijfsouder. De vraag is of dit ook een inbreuk is op de eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven van de verblijfsouder. Deze moet hoogstwaarschijnlijk nog meer voor het kind gaan zorgen en ook wellicht meer kosten maken zodat het kind met de andere ouder in contact kan komen. Aangezien de verblijfsouder niet wordt geschonden in zijn of haar familie- en gezinsleven, is er mijns inziens geen schending op basis van art. 8 EVRM aanwezig. De rechter kan de verblijfsouder wel compenseren in de kosten die hij of zij nu moet maken, bijvoorbeeld de reiskosten.186 Ten slotte kan de situatie ontstaan dat de verblijfsouder gaat verhuizen zonder het kind mee te nemen omdat hij of zij hiervoor geen toestemming krijgt. De niet-verblijfsouder wordt dan de verblijfsouder als de hoofdverblijfplaats van het kind wordt gewijzigd. Het kind kan op deze manier ook het contact met de voormalige verblijfsouder verliezen. Ook hier is er in beginsel sprake van een schending van art. 8 EVRM jegens het kind. De voormalige verblijfsouder moet er goed voor zorgen dat de band met het kind gecontinueerd wordt op een wijze waarin het contact niet ernstig wordt verstoord. Hier kan een compensatie van de kosten voor de nieuwe verblijfsouder op zijn plaats zijn. Dit kan ook gedeeltelijk in de alimentatieverplichting gebeuren. Deze laatste twee situaties komen minder vaak voor. In 5.5 wordt daarom vooral ingezoomd op de mogelijkheden om het verlies qua omgang en contact op te heffen voor de niet-verblijfsouder. 5.5 Mogelijkheden om het verlies qua omgang en contact op te heffen Uit het bovenstaande blijkt dat de overheid ervoor moet zorgen dat het contact tussen de niet-verblijfsouder en het kind zo goed mogelijk wordt gewaarborgd als de verblijfsouder samen met het kind mag verhuizen. Hiervoor zijn meer middelen te bedenken dan die tot nu toe zijn aangenomen. In deze paragraaf worden nieuwe mogelijkheden besproken. 185

Zie bijvoorbeeld Rb. Breda 4 december 2012, LJN BY7479, Rb. Amsterdam 17 juli 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:5983 en Hof ArnhemLeeuwarden 8 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3219. 186 Zoals bijvoorbeeld is gebeurd bij de uitspraak van de Rb. Almelo 28 april 2010, LJN BM4262. De niet-verblijfsouder moet zelf zorg dragen voor het ophalen en terugbrengen van de minderjarigen, omdat de man zelf de keuze heeft gemaakt om te verhuizen en er rekening mee had moeten houden dat die keuze ook ten aanzien van de omgang behoorlijke consequenties zou hebben.


44

5.5.1 Verhuisclausule in het ouderschapsplan Op dit moment is het verplicht om drie soorten afspraken op te nemen in het ouderschapsplan. Deze zijn neergelegd in art. 815 lid 3 Rv. Ouders mogen, zoals de aanhef van lid 3 indiceert, meer zaken opnemen. Wanneer ouders de scheiding snel rond willen krijgen of wanneer zij niet goed meer met elkaar kunnen communiceren, kan het voorkomen dat zij niet meer opnemen dan wettelijk verplicht is.187 Er kunnen veel problemen voorkomen worden wanneer in de wet wordt opgenomen dat zij ook verplicht zijn om alvast na te denken over een toekomstige verhuizing. Het gaat namelijk vaak mis door gebrek aan een goede en tijdige voorbereiding. 188 Ook is er vaak niet goed over de gevolgen van de verhuizing voor de zorgregeling nagedacht en weten kinderen soms eerder van de verhuisplannen af dan de achterblijvende ouder. Advocaten en mediators kunnen de ouders bijstaan wanneer zij er samen niet uitkomen. Het is op dit moment niet mogelijk om in het ouderschapsplan een verhuizing (geheel) uit te sluiten, omdat dit in strijd is met het recht van vrije vestiging.189 Mijns inziens moet er een nieuwe bepaling komen die geldt voor de verblijfsouder en de nietverblijfsouder. Wanneer de niet-verblijfsouder gaat verhuizen dan kan het kind namelijk ook op een grotere afstand komen te wonen, waardoor op deze manier de huidige omgangsregeling niet altijd is na te leven en er problemen kunnen ontstaan. Over deze verhuizing moet ook van tevoren goed worden nagedacht en afspraken worden gemaakt. Timmermans geeft in haar artikel weer dat een verhuisclausule in het ouderschapsplan de ouders verplicht om alvast na te denken over de gevolgen van een verhuizing voor de kinderen.190 Op deze manier kunnen zij al in een vroeg stadium afspraken maken wanneer er wel of niet mag worden verhuisd. Zij kunnen bijvoorbeeld overeenkomen dat gedurende de tijd dat de kinderen op de basisschool zitten zij niet verhuizen. Ook kunnen zij beslissen dat zij gedurende een aantal jaren na de scheiding niet zullen verhuizen of pas mogen verhuizen wanneer de kinderen een bepaalde leeftijd hebben bereikt. Hierbij kan de afspraak worden gemaakt dat zij uitsluitend zullen verhuizen binnen een straal van een bepaald aantal kilometers, maar ook kunnen in het ouderschapsplan verschillende (uitzonderings)situaties worden opgenomen, waardoor er wel mag worden verhuisd. Hierbij is van belang dat zij opnemen dat de ouders tijdig met elkaar in overleg treden en dat zij hun voornemen om te gaan verhuizen eerst met de andere ouder bespreken. Hierdoor worden de kinderen zo min mogelijk belast. Ook Vlaardingerbroek191 spreekt dit uit. Hij vindt het verstandig dat ouders bijtijds bespreken hoe de gevolgen van de geplande verhuizing moeten worden opgevangen. Hij geeft aan dat dit vaak een kwestie is van geven en nemen en proberen een compromis te bereiken, waarbij de verhuizende ouder de achterblijvende ouder zal moeten compenseren. Gelukkig zijn de mogelijkheden voor frequent contact sterk verbeterd en minder duur geworden waardoor regelmatig contact mogelijk is. Niet alleen de bereidheid om een compromis te sluiten is van belang, ook de wil en de (financiële) mogelijkheden

187

Sommige ouders doen dit echter wel, zie Rb. Alkmaar 28 december 2011, LJN BV3536 waarin de ouders onderling afspraken hadden gemaakt omtrent een eventuele toekomstige verhuizing buiten Heerhugowaard en zie Rb. Arnhem 10 oktober 2012, LJN BY7647 en Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701. 188 Timmermans 2011. 189 Rb. Maastricht 10 augustus 2009, LJN BJ5278. 190 Timmermans 2011. 191 Hof Den Haag 23 december 2009, LJN BK9864, m. nt. P. Vlaardingerbroek geplaatst in JPF 2010, 85.


45

moeten aanwezig zijn. Mijns inziens is het ook van belang dat ouders bij het maken van een ouderschapsplan nadenken over een eventuele verhuizing en dit opnemen in het ouderschapsplan. Bij art. 815 lid 3 Rv kan een vierde verplichting worden toegevoegd (sub d). Hierin kunnen de ouders verplicht worden gesteld om een verhuisclausule op te nemen in het ouderschapsplan. In deze verhuisclausule kunnen de ouders beschrijven op welke wijze een toekomstige verhuizing van één van de ouders kan plaatsvinden. Tevens kunnen zij hierin de gevolgen beschrijven voor de minderjarige kinderen. In hoeverre een dergelijk verhuisclausule op dit moment kan worden afgedwongen, is de vraag. Iedereen blijft namelijk in beginsel het recht houden om te verhuizen. In bijlage 6 is een model opgenomen waarin staat beschreven hoe de ouders dit kunnen regelen in een ouderschapsplan. Dit is echter niet de enige mogelijkheid, het staat de ouders vrij om dit op een andere manier te doen. Er is geen verplichting in de wet opgenomen om het ouderschapsplan na verloop van tijd te evalueren en aan te passen. Ouders doen er goed aan om dit wel te doen. De situatie kan ontstaan dat ouders na het opstellen van een ouderschapsplan een nieuwe partner hebben gekregen of werkloos zijn geraakt. Het ouderschapsplan is dan nog steeds gericht op de oude situatie en niet op de nieuwe. 5.5.2 Regeling over de kosten van het brengen en halen van kinderen Vlaardingerbroek 192 stelt de vraag aan de orde of de niet-verblijfsouder mag verhuizen en of de verblijfsouder daar iets tegen kan doen. Hij is van mening dat hiervoor ook alle relevante criteria moeten gelden als de rechter ter zake de belangen moet afwegen. Maar, omdat hier de kinderen niet mee verhuizen, zijn er juridisch gezien weinig mogelijkheden om de verhuizing tegen te houden. Vlaardingerbroek geeft aan dat de rechter dan wel kan beslissen dat de wijze van halen en brengen van de kinderen en de kosten daarvan anders moeten komen te liggen. Dit is redelijk omdat de niet-verblijfsouder er, net zoals de verblijfsouder, voor kan zorgen dat het kind op een grotere afstand komt te wonen van hem of haar. Wanneer de nietverblijfsouder dit zelf op zijn geweten heeft, kan de verblijfsouder hier negatieve gevolgen van ondervinden, zoals het maken van extra kosten voor het halen en brengen van de kinderen. Uit de Nederlandse rechtspraak blijkt dat de verhuizende ouder de reiskosten soms wel geheel moet betalen, soms voor de helft en soms helemaal niet. Er wordt niet altijd inzichtelijk gemaakt waarom dit zo wordt bepaald, maar dit zal waarschijnlijk met de draagkracht van de ouder en de feitelijke situatie te maken hebben. Niet alleen de reiskosten zijn van belang. Wanneer er sprake is van een buitenlandse verhuizing dan moet de achterblijvende ouder, wanneer hij of zij het kind wil opzoeken, soms bijvoorbeeld ook kosten maken voor een hotelovernachting en eten en drinken. Deze kosten vallen onder ‘overige kosten’, omdat hier niet altijd sprake van is. Wanneer de verhuizende ouder simpelweg de kosten niet kan betalen, is het niet redelijk om deze lasten op de verhuizende ouder te laten drukken. Omwille van de rechtszekerheid is het goed dat er een regeling in de wet wordt opgenomen omtrent de vergoeding van deze kosten. De achterblijvende ouder moet worden gecompenseerd. Een nieuwe wettelijke regeling zou er op 192

Rb. Haarlem 25 november 2008, LJN BG8196, m. nt. P. Vlaardingerbroek geplaatst in JPF 2009, 55.


46

deze manier uit kunnen zien: Wanneer beide ouders gezamenlijk ouderlijk gezag uitoefenen over het kind en één van de ouders verhuist naar een andere plaats, dan zal deze ouder zorg dragen voor de reiskosten en de overige kosten van het kind en van de andere ouder, zodat zij samen in contact kunnen komen. Deze vergoeding wordt door de rechter in redelijkheid vastgesteld, waarbij er wordt gekeken naar de financiële draagkracht van de verhuizende ouder alsmede naar de andere omstandigheden van het geval. In sectie 15b, paragraaf 6 van de Children and Parents Code uit het Zweedse recht is een regeling beschreven over de vergoeding van de kosten van de niet-verblijfsouder om in contact te komen met het kind. Deze regeling is niet geschreven voor de verhuissituatie, maar er kunnen wel veel elementen uit over worden genomen. In het Zweedse recht wordt er gekeken naar de financiële draagkracht van beide ouders. In mijn voorstel is opgenomen dat er wordt gekeken naar de financiële draagkracht van de verhuizende ouder, aangezien dit de ouder is die vertrekt. De rechtspraak zal verder uit moeten wijzen wat ‘andere omstandigheden van het geval’ zijn. Hierbij kan worden gedacht aan een ouder die zich niet aan de omgangsregeling houdt. Een ander voorbeeld is wanneer de achterblijvende ouder zich niet aan zijn of haar financiële verplichtingen houdt, zoals het betalen van alimentatie. 5.5.3 Contact via (moderne) communicatiemiddelen Uit het jurisprudentieonderzoek blijkt dat de rechter af en toe een contactregeling vaststelt via moderne communicatiemiddelen. Ook geeft de rechter wel eens aan dat de verblijfsouder het kind ongestoord contact met de niet-verblijfsouder moet laten hebben via de telefoon en internet. Voor een kind kan het belangrijk zijn dat zijn of haar vader of moeder altijd contact met hem of haar mag opnemen. In dit opzicht is het ook van belang dat dit vice versa geldt, dus dat het kind altijd mag bellen naar zijn of haar vader of moeder en dat het niet hoeft te wachten tot de volgende dag. Wanneer echter het contact zo slecht loopt tussen beide ouders en/of het kind, kan het goed zijn om een dergelijke regeling in de beschikking vast te leggen zodat er duidelijk en rust wordt gecreëerd. Dit is dus een afweging die de rechter moet maken. Gezamenlijke consensus van de ouders op dit gebied is ook mogelijk. De ouders kunnen in het ouderschapsplan opnemen dat de niet-verblijfsouder na een verhuizing contact mag hebben via bepaalde communicatiemiddelen op bepaalde dagen. Dit hoeft mijns inziens niet als een verplicht onderdeel te worden opgenomen, omdat men niet van tevoren weet hoe ver de andere ouder gaat verhuizen en of er eventueel een andere omgangsregeling wordt vastgesteld. Wanneer ouders tussentijds het ouderschapsplan evalueren, zou een dergelijke bepaling na verloop van tijd ook nog kunnen worden ingevoegd. Een voorbeeld van hoe een dergelijke regeling in het ouderschapsplan eruit zou kunnen zien, is opgenomen in bijlage 6 onder artikel 1.4 – contact via (moderne) communicatiemiddelen. Met contact via (moderne) communicatiemiddelen wordt bedoeld bellen, brieven/kaarten sturen, Skypen, whatsappen, smsen, MSNen, berichtjes via Facebook, e-mailberichten of communiceren achter de webcam. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

47

5.5.4 Omgangsregeling in de rechtspraak Uit de geanalyseerde rechtspraak blijkt dat de rechter niet altijd de uitgebreide omgangsregeling in zijn beslissing opneemt, maar dat hij vertrouwt op de gedane uitspraken van de verhuizende ouder. Op deze manier heeft de achterblijvende ouder op geen enkele manier een dwangmiddel in handen. Echter, wanneer de rechter een omgangsregeling opneemt in zijn beschikking en één van de ouders wil dit veranderen, dan moet hij of zij naar de rechter wanneer de andere ouder niet mee wil werken. Mijns inziens is het niet altijd helder wanneer de rechter de ene keer vertrouwt op de gedane uitspraken van de verhuizende ouder met betrekking tot het toelaten van een ruime omgangsregeling en de andere keer wel een andere (uitgebreide) omgangsregeling in zijn beschikking vastlegt. Hoe goed de ouders met elkaar kunnen communiceren en of de verblijfsouder kan worden vertrouwd op zijn of haar uitspraken zullen overwegingen zijn die de rechter in deze beslissing mee zal nemen. Dit wordt vaak echter niet expliciet benoemd. De rechter heeft een motiveringsplicht193 en dient er alert op te zijn dat de gronden waarom er wel of geen omgangsregeling door hem wordt vastgesteld duidelijk naar voren komen in zijn beschikking. 5.5.5 Recht op informatie Op dit moment zijn ouders ingevolge art. 815 lid 3 Rv verplicht om afspraken in het ouderschapsplan op te nemen over de wijze waarop zij informatie verschaffen en elkaar raadplegen omtrent gewichtige aangelegenheden met betrekking tot de persoon en het vermogen van de minderjarige kinderen. Het kan zo zijn dat de andere ouder noodgedwongen minder betrokken raakt bij bepaalde zaken omtrent het kind wanneer de verblijfsouder verhuist. Dit zal zeker spelen bij een verhuizing naar het buitenland. De niet-verblijfsouder ziet het kind qua frequentie bijna altijd minder en kan bijvoorbeeld bij een verhuizing van een paar honderd kilometer niet naar alle ouderavonden of sportwedstrijden. Een compensatiemogelijkheid zou zijn wanneer de verblijfsouder in deze zaken de andere ouder meer op de hoogte moet stellen dan voorheen in het ouderschapsplan is neergelegd. 194 Er kan bijvoorbeeld worden afgesproken dat de ouders na de verhuizing meerdere keren in de week overleg met elkaar plegen om elkaar te informeren en consulteren. Tussentijdse aanpassing van het ouderschapsplan bij een verhuizing waarin de regeling omtrent de informatie wordt uitgebreid acht ik dan ook zeer zinvol. Ook de rechter zou hier een rol in kunnen spelen door een dergelijke regeling (op verzoek) uit te spreken. 5.5.6 Mediation Mediation kan worden gezien als een mogelijkheid om het verlies aan omgang en contact te verzachten. Advocaten en mediators doen er volgens Vlaardingerbroek goed aan om waar mogelijk hun vaardigheden te gebruiken om te trachten hun (cliënt)en te motiveren tot een compromis.195 Hier kunnen andere oplossingen worden aangedragen dan die in de wet te vinden zijn. Zo zou, wanneer de verblijfsouder met het kind verhuist, hij of zij er voor kunnen proberen te zorgen dat de niet-verblijfsouder ook in de buurt komt wonen 193

Art. 121 Gw. Bij het Hof Amsterdam 20 november 2012, LJN BZ4180 oordeelde de rechter dat de niet-verblijfsouder de verblijfsouder eenmaal per kwartaal op de hoogte moet houden van belangrijke ontwikkelingen van de kinderen. 195 Rb. Haarlem 25 november 2008, LJN BG8196, m. nt. P. Vlaardingerbroek geplaatst in JPF 2009, 55. 194


48

(door bijvoorbeeld mee te zoeken naar huizen of financieel bij te dragen door de kosten van de aankoopmakelaar te betalen). Ook kan de verblijfsouder in een plaats gaan wonen waar de nietverblijfsouder zelf gemakkelijk aan een huis en eventueel nieuw werk kan komen. De verhouding tussen ouders zal op deze manier niet zo verstoord worden dan wanneer er een procedure wordt gevoerd. De achterblijvende ouder hoeft op deze manier niet altijd daadwerkelijk ‘achter te blijven’. Dit alles kan worden vastgelegd in een overeenkomst tussen beide partijen. 5.5.7 Dwangsom De rechter zou in de beschikking kunnen vastleggen dat wanneer de verhuizende ouder zich niet aan de (nieuwe) omgangsregeling en/of contactregeling houdt, hij of zij iedere keer bij niet-nakoming daarvan een dwangsom moet betalen aan de achterblijvende ouder. Op die manier krijgt de achterblijvende ouder een sterk dwangmiddel in handen en tevens een soort financiële compensatie voor het niet zien van zijn of haar kind. Het verbeuren van een dwangsom is al mogelijk in het huidige recht, zie art. 611a Rv196, maar dit zou door de rechters in verhuiszaken vaker kunnen worden toegepast. Advocaten kunnen dit wellicht vaker verzoeken. 5.6 Conclusie De rol van art. 8 EVRM bij een verhuizing tegen de wil van de andere ouder is groot. Dit artikel is rechtstreeks toepasbaar in ons eigen recht. Aangezien het EHRM geen uitspraken heeft gewezen over een verhuizing na echtscheiding, is er gekeken naar zaken over internationale kinderontvoering. De rechtsregels van deze zaken zijn vervolgens toegepast. De uitkomst is dat er sprake is van een schending van art. 8 EVRM wanneer de verblijfsouder samen met het kind verhuist, tenzij er een redelijke compensatie tegenover staat. De huidige compensatiemiddelen zijn apart gezien niet toereikend genoeg om van een redelijke compensatie te spreken. Wanneer alle drie de compensatiemogelijkheden worden aangenomen is het minder aannemelijk dat er sprake is van een schending van art. 8 EVRM. Het is niet mogelijk om een duidelijk antwoord te geven, omdat iedere situatie feitelijk anders kan zijn. Er zijn andere middelen te bedenken om de gevolgen van de verhuizing voor de achterblijvende ouder te verzachten. Zo kan de verhuisclausule verplicht worden gesteld in het ouderschapsplan en kan er een regeling worden opgenomen in de wet over de kosten van het halen en het brengen van de kinderen. Tevens kan men contact via de moderne communicatiemiddelen op bepaalde dagen en tijdstippen toelaten en opnemen in het ouderschapsplan. Rechters moeten er alert op zijn dat er goed wordt gemotiveerd waarom zij de aangepaste omgangsregeling wel of niet opnemen in de beschikking. Een ander middel is dat de verblijfsouder na de verhuizing de niet-verblijfsouder meer informatie moet geven over het kind. Ten slotte kan het toepassen van mediation of een dwangsom wellicht een uitkomst bieden.

196

Zie o.a. Rb. Dordrecht 18 april 2012, LJN BW7377, Rb. Noord-Nederland 18 januari 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:239 en Hof Amsterdam 28 september 2010, LJN BN9762.


49

6. Conclusie en aanbevelingen 6.1 Inleiding De hoofdvraag van dit onderzoek luidde: “Op welke wijze moet er bij een verhuizing compensatie voor de achterblijvende ouder worden geregeld en is deze compensatie redelijk in de zin van art. 8 EVRM?” In dit hoofdstuk wordt deze vraag beantwoord en worden er eveneens aanbevelingen gegeven over de wijze waarop de gevolgen voor een verhuizing voor de achterblijvende ouder verzacht kunnen worden. 6.2 Conclusie Bij gezamenlijk ouderlijk gezag moet de verblijfsouder aan de niet-verblijfsouder toestemming vragen wanneer hij of zij met het kind wil verhuizen. Wanneer zij er samen niet uit komen, kunnen zij op grond van art. 1:253a BW de rechter om een beslissing vragen. Deze kan aan de verblijfsouder vervangende toestemming geven om te verhuizen. Uit art. 1:247 BW kan worden afgeleid dat beide ouders dezelfde rechten en plichten hebben. In het kader van gelijkwaardig ouderschap zijn de ouders in Nederland verplicht om de banden van het kind met de andere ouder te bevorderen. Soortgelijke regels vloeien ook voort uit art. 8 EVRM. Verschillende uitspraken van het EHRM geven aan dat een kind en een ouder wederzijds van elkaar moeten kunnen genieten.197 Dit is een fundamenteel element van het gezinsleven. Dit mag niet zomaar belemmerd worden. In de Nederlandse jurisprudentie zijn er drie compensatiemogelijkheden die het meest worden toegepast om het verlies aan contact te verzachten.198 De eerste is de wijziging van de omgangsregeling, de tweede is de vergoeding van reiskosten en de derde is het toelaten van het gebruik van moderne communicatiemiddelen. De literatuur laat zich tot dusver niet expliciet uit over de vraag of deze compensatiemogelijkheden wel redelijk zijn voor de achterblijvende ouder. In paragraaf 3.4 is kort de scheiding tussen kinderontvoering en een verhuizing besproken. Een verhuizing naar het buitenland tegen de wil van de andere ouder kan worden aangemerkt als kinderontvoering. Hier geldt de hoofdregel van ‘eerst terug, dan praten’. Bij een binnenlandse verhuizing kan de ouder, die zonder toestemming is verhuisd, alsnog vervangende toestemming vragen. Dit is echter niet zo verstandig, omdat hij of zij op deze manier de kans loopt om twee keer de kosten van een verhuizing te moeten dragen. De consequenties zijn echter hetzelfde, beide personen kunnen worden veroordeeld op basis van art. 279 Sr, onttrekking aan het ouderlijk gezag. In Zweden bestaat het geven van vervangende toestemming door de rechter bij een verhuizing niet.199 Wanneer de andere ouder geen toestemming geeft, mag de verblijfsouder gewoon niet verhuizen. De verblijfsouder mag alleen verhuizen wanneer hij of zij eenhoofdig gezag krijgt toegewezen. Dit zal bijna

197

Zie paragraaf 5.3. Zie hoofdstuk 3. 199 Zie hoofdstuk 4. 198


50

nooit voorkomen wanneer er geen andere redenen zijn om eenhoofdig gezag toe te wijzen. Ons stelsel kan op dit gebied dus weinig van het Zweedse recht leren. Kijkend naar de uitspraken van het EHRM kan in beginsel een verhuizing van de verblijfsouder met het kind worden aangemerkt als een schending van het recht op het familie- en gezinsleven in de zin van art. 8 EVRM.200 Deze schending kan worden gerechtvaardigd als aan art. 8 lid 2 EVRM wordt voldaan. Bij het vereiste van ‘noodzakelijk in een democratische samenleving’ moet er een belangenafweging worden gemaakt. De feiten van het geval spelen een grote rol. Aan de overige vereisten wordt in ons recht in ieder geval voldaan. De belemmering is neergelegd in ons Burgerlijk Wetboek en de verhuizing heeft een legitiem doel, namelijk het beschermen van de rechten en vrijheden van de verhuizende ouder. Bij de belangenafweging is het belang van het kind de eerste overweging. De niet-verblijfsouder en het kind hebben het recht dat de band tussen hen wordt behouden. Kijkend naar de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit zijn de huidige mogelijkheden mijns inziens niet toereikend genoeg. Er moet zo veel mogelijk voor worden gezorgd dat een inmenging in het gezinsleven van de niet-verblijfsouder wordt verzacht en daar is in het Nederlands recht geen sprake van, zeker niet wanneer er slechts één compensatiemiddel wordt aangenomen. Er zijn andere middelen te bedenken die beter de negatieve gevolgen voor het contact kunnen compenseren. Deze komen in 6.3 aan bod. Op deze wijze moet de compensatie bij een verhuizing worden geregeld. De achterblijvende ouder kan ook de verblijfsouder zijn. In deze situatie verhuist de nietverblijfsouder. Deze hoeft van tevoren zelfs geen toestemming aan de andere ouder te vragen. Mijns inziens kan hier sprake zijn van een schending van art. 8 EVRM jegens het kind. Het familie- en gezinsleven van het kind wordt geschonden wanneer de niet-verblijfsouder als verhuizende ouder er niet goed voor zorgt dat hij of zij genoeg contact houdt. Bij een verhuizing van een beperkt aantal kilometers zal dit geen groot probleem zijn, maar bij een verhuizing van meer dan 100 kilometer of zelfs naar het buitenland juist wel. Hier moet de verhuizende ouder waar nodig de verblijfsouder compenseren. De niet-verblijfsouder kan bijvoorbeeld de reiskosten betalen of veelvuldig het contact via de moderne communicatiemiddelen toelaten en aansporen. Dit vloeit in principe ook voort uit het beginsel van gelijkwaardig ouderschap. 6.3 Aanbevelingen Uit het jurisprudentieonderzoek blijkt dat rechters enigszins terughoudend zijn in het toekennen van een compensatie. De achterblijvende ouder moet ingevolge art. 8 EVRM een zo redelijk mogelijke compensatie aangeboden krijgen, omdat hij of zij anders wordt aangetast in het uitoefenen van zijn of haar recht op familie- en gezinsleven. Er zijn meer mogelijkheden denkbaar om de achterblijvende ouder te compenseren. De mogelijkheden die door de rechters wel zijn aanvaard, moeten in sommige gevallen worden geconcretiseerd. In subvraag 4 zijn deze aan bod gekomen. De volgende aanpassingen beveel ik aan:

200

Zie paragraaf 5.3.


51



Verhuisclausule in het ouderschapsplan Mijns inziens is het van belang om in de wet een bepaling op te nemen waarin opname van een verhuisclausule in het ouderschapsplan verplicht wordt gesteld. De ouders kunnen in het ouderschapsplan onder andere de wijze waarop een toekomstige verhuizing van één van hen kan plaatsvinden, alsmede de gevolgen daarvan voor de minderjarige kinderen, opnemen. Een nieuwe bepaling kan als sub d bij art. 815 lid 3 Rv worden gevoegd. Op deze manier worden de ouders verplicht om van tevoren goed na te denken over een eventuele verhuizing. Hierdoor wordt er vooraf duidelijkheid gecreëerd voor de ouders en het kind. De vraag is wel in hoeverre een bepaling, waarin staat dat er voor een aantal jaar niet mag worden verhuisd, kan worden afgedwongen. Een ieder heeft in beginsel namelijk het recht om te verhuizen. Ouders zijn niet verplicht om het ouderschapsplan na verloop van tijd te evalueren en aan te passen. Het is echter wel wenselijk om dit te doen. In twee, vijf of acht jaar kan immers veel gebeuren. Beide ouders kunnen bijvoorbeeld een nieuwe partner hebben gekregen of werkloos zijn geraakt. Het ouderschapsplan is dan verouderd waarbij een andere verhuisclausule voor de ouders en het kind wellicht beter zou passen.



Regeling over de kosten van het brengen en halen van kinderen De Nederlandse rechtspraak is niet eenduidig in de veroordeling van de reiskosten voor het brengen en halen van de kinderen. Omwille van de rechtszekerheid en de redelijkheid is het goed als hiervoor een bepaling in de wet wordt opgenomen, waarbij de kosten van het brengen en halen van het kind voor de achterblijvende ouder door de verhuizende ouder worden vergoed. Hier vallen niet alleen de reiskosten onder, maar ook de kosten van bijvoorbeeld een hotelovernachting en eten en drinken. Er moet echter wel rekening worden gehouden met de draagkracht en andere omstandigheden van het desbetreffende geval. In paragraaf 5.5.2 is een mogelijke nieuwe bepaling aangedragen.



Contact via (moderne) communicatiemiddelen Contact via (moderne) communicatiemiddelen, zoals contact via internet en de telefoon, wordt op dit moment af en toe in een regeling in de beschikking door de rechter vastgelegd. Het is wenselijk wanneer ouders er samen voor kiezen om een dergelijke regeling in het ouderschapsplan vast te leggen. Hierin kan worden bepaald dat de niet-verblijfsouder na een verhuizing contact mag hebben via bepaalde communicatiemiddelen op bepaalde dagen. Wanneer het ouderschapsplan regelmatig wordt geëvalueerd en er ook daadwerkelijk een verhuizing op de planning staat, kunnen ouders zelf duidelijkheid (en daarmee rust) creëren door op dat moment een wijziging aan te brengen in het ouderschapsplan. Wanneer ouders er samen niet uitkomen en een dergelijke regeling wel wenselijk voor het kind en de niet-verblijfsouder is, dan kan de rechter (op verzoek) een beslissing geven.


52



Omgangsregeling in de rechtspraak De rechter heeft een motiveringsplicht en dient alert te zijn dat hij de beslissing, waarin hij de verblijfsouder vertrouwt op zijn of haar gedane uitspraken met betrekking tot het toelaten van een (ruime) contactregeling, goed motiveert. Uit het jurisprudentieonderzoek van hoofdstuk 3 blijkt dat het niet altijd helder is waarom de rechter zelf een omgangsregeling vaststelt of waarom hij juist vertrouwt op de uitspraken van de verblijfsouder.



Recht op informatie Ouders doen er goed aan om het ouderschapsplan te wijzigen bij een verhuizing. Hierin kunnen zij bepalen dat de verblijfsouder de niet-verblijfsouder na de verhuizing meer informatie moet verschaffen over de minderjarige kinderen. Doordat de niet-verblijfsouder bij een verhuizing van de verblijfsouder waarschijnlijk minder meekrijgt over de dagelijkse gang van zaken van de kinderen en daardoor veel mist, is het goed om hierop in te spelen. Er kan bijvoorbeeld worden afgesproken dat de verblijfsouder in plaats van één keer in de week de niet-verblijfsouder twee keer in de week informeert en consulteert.

Het zou zinvol zijn om gelet op de bovenstaande aanbevelingen een nader onderzoek uit te voeren naar de voor- en nadelen (van het verplicht stellen) van een tussentijdse evaluatie van het ouderschapsplan door de ouders. Mediation kan nu al door partijen worden aangewend wanneer zij hier behoefte aan hebben. Mijns inziens hoeft dit niet verder gestimuleerd te worden, omdat het verplicht opnemen van de verhuisclausule in het ouderschapsplan er al voor zorgt dat partijen vooraf met elkaar overleggen. Het opleggen van een dwangsom door de rechter aan de ouder die zich niet aan de (nieuwe) omgangsregeling en/of contactregeling houdt, is niet altijd de geijkte oplossing. Het is een vergaande maatregel, omdat die ouder in financieel opzicht zwaar geraakt kan worden. De rechter moet in deze zaken kijken naar alle omstandigheden en belangen en dan een afweging maken of een dwangsom moet worden opgelegd. 6.4 Tot slot Een ieder heeft in beginsel het recht om te verhuizen. Een beperking op dit recht geldt wanneer er minderjarige kinderen bij zijn betrokken. De niet-verblijfsouder moet namelijk wanneer ouders het gezamenlijk ouderlijk gezag hebben toestemming geven voor de verhuizing. Doet hij of zij dit niet, dan kan aan de rechter vervangende toestemming worden gevraagd. De rechter kan deze vervangende toestemming afwijzen wanneer het belang van het kind en/of het belang van de niet-verblijfsouder tegen de verhuizing op dat moment groter is dan het belang van de verblijfsouder. Wanneer de rechter geen vervangende toestemming geeft, dan moet de verblijfsouder noodgedwongen blijven wonen waar hij of zij op dat moment woont. Hij of zij kan ervoor kiezen om toch te verhuizen, maar dan wordt vaak besloten dat het kind bij de andere ouder moet worden achtergelaten. Er vindt dan een wijziging van de hoofdverblijfplaats plaats. De Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

53

zaken omtrent de ‘verhuisproblematiek’ zijn zeer casuïstische zaken. De feiten en omstandigheden van het geval zijn van groot belang en daarom is het ook moeilijk om algemene richtlijnen te geven. De rechter toetst in ieder concreet geval of de eenheid van het gezin moet worden doorbroken. Wanneer de rechter vervangende toestemming verleent, dan kan hij de niet-verblijfsouder tegemoet komen door een compensatie uit te spreken. Op deze manier blijft de niet-verblijfsouder betrokken bij het kind. De beperking geldt alleen voor de verblijfsouder. De niet-verblijfsouder hoeft geen toestemming aan de andere ouder te vragen en mag verhuizen waarheen hij of zij wil. Op deze manier komt die ouder ook op een grotere afstand te wonen van het kind. Verhuizen mét kinderen is dus niet het recht van iedere ouder. Verhuizen zónder kinderen echter wel.


54

Bronnenlijst Boeken Bogdan e.a. 2000 M. Bogdan e.a. (red.), Swedish Law in the new millenium, Stockholm: Elanders Gotab 2000, p. 266-267. Vande Lanotte & Haeck 2005 J. Vande Lanotte & Y. Haeck, Handboek EVRM, Antwerpen: Intersentia 2005, p. 59 en 92-94. Tijdschriftartikelen Ackermans-Wijn 2012 J.C.E. Ackermans-Wijn, ‘De nieuwe aanbevelingen van het LOVF met betrekking tot het ouderschapsplan’, EB 2012, 74, p. 207-213. Ackermans-Wijn & Brands-Bottema 2009 J.C.E. Ackermans-Wijn & G.W. Brands-Bottema, ‘EHBO: Eerste Hulp bij Ouderschapsplannen!’, EB 2009, 74, p. 181-185. Beaumont & Walker 2011 P. Beaumont & L. Walker, ‘Shifting the Balance Achieved by the Abduction Convention: The Contrasting Approaches of the European Court of Human Rights and the European Court of Justice’, Journal of Private International Law 2011, 7, p. 231-249. Bommel & Zander 2005 H. van Bommel & J. Zander, ‘Kinderen met een betrokken vader functioneren beter’, Staatscourant 26 oktober 2005. De Bruijn-Luckers 2007 M.L.C.C. de Bruijn-Luckers, ‘Internationale kinderontvoering: eerst terug, dan praten’, EB 2007, 67, p. 152156. Chin-A-Fat 2009 B.A.S. Chin-A-Fat, ‘Nieuw (echt)scheidingsrecht: de kloof tussen wet en praktijk’, FJR 2009, 81, p. 217222.


55

Corstens & Kuiper 2012 G.J.M. Corstens & R. Kuiper, ‘Help! Het EHRM verdrinkt!’, NJB 2012, 558, p. 667-668. Groenleer 2008 M. Groenleer, ‘Handleiding bij verhuizing met kinderen na echtscheiding’, EB 2008, 35, onder ‘feiten en omstandigheden’ en ‘co-ouderschap’. Harris-Short 2011 S. Harris-Short, ‘Building a house upon sand: post-separation parenting, shared residence and equality – lessons from Sweden’, Child and Family Law Quarterly 2011, Vol 23, No 3, p. 356-357.

Ibili 2009 F. Ibili, ‘Het verplichte ouderschapsplan in grensoverschrijdende zaken’, FJR 2009, 118, p. 323-328. Van der Kamp 2009 I. van der Kamp, ‘Van omgang naar toedeling van de zorgen opvoedingstaken’, FJR 2009, 70, p. 189-191. Kok 2007 J. Kok, ‘Gelijkwaardig ouderschap’, FJR 2007, 98, p. 225. Ryrstedt 2005 E. Ryrstedt, ‘Custody of Children in Sweden’, Family Law Quarterly, 2005, Vol. 39, Issue 2, p. 396, 397 en 402. Ryrstedt 2006 E. Ryrstedt, ‘Family Law and Social Law: Reciprocal dependency in a comparative perspective’, International Journal of Law, Policy and the Family 2006, 20, p. 45 en 46. Schonewille 2009 F. Schonewille, ‘De wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding is een feit: exit klassieke omgangsregeling!’, WPNR 2009, 6800/140, p. 430-442. Schrama 2010 W.M. Schrama, ‘Verhuizen na scheiding: geen winnaars, veel verliezers’, FJR 2010, p. 233. Schrama & Vonk 2009 W.M. Schrama & M.J. Vonk, ‘On the move: staat voortgezet gelijkwaardig ouderschap aan verhuizing in de weg?’, FJR 2009, 82, p. 223-228. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

56

Stjernström & Strömgren 2012 O. Stjernström & M. Strömgren, ‘Geographical distance between children and absent parents in separated families’, Geografiska Annaler: Series B, Human Geography 2012, 94 (3), p. 239-253. Van Teeffelen 2006 P.A.J.Th. van Teeffelen, ‘Over ouderschapsplannen, gelijkwaardig ouderschap en schone voornemens’, EB 2006, 57, p. 153-158. Van Teeffelen 2010 P.A.J.th. Van Teeffelen, ‘EB-symposium 2009, Positie kinderen bij scheiding. Een professionele ontmoeting tussen advocatuur en rechterlijke macht’, EB 2010, 16, p. 26-31. Timmermans 2011 L. Timmermans, ‘De verhuisclausule in het ouderschapsplan’, Het Kind Eerst 2011, nr. 7. Vlaardingerbroek 2009 P. Vlaardingerbroek, ‘Omgang moet, maar tot welke prijs?’, FJR 2009, 43, p. 106-110. Vonk 2013 M.J. Vonk, ‘Verhuizen met kinderen na scheiding’, REP 2013, 4, p. 140-146. Vos 2009 M.J. Vos, ‘Inzet strafrecht bij effectuering omgangsregeling’, EB 2009, 5, p. 91-93. Naslagwerken Asser/De Boer 2010 (1*) J. de Boer, Mr. C. Asser’s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands burgerlijk recht. Personen- en familierecht. Deel 1, Deventer: Kluwer 2010, nrs. 818, 818a, 818d, 818e, 1000, 1005, 1007a, 1009, 1012, 1013. T&C/Ter Haar 2013, art. 247, Boek 1 J.H.M. ter Haar, Tekst & Commentaar, Burgerlijk Wetboek, Burgerlijk Wetboek Boek 1, Artikel 247 [Verzorging en opvoeding door beide ouders], Deventer: Kluwer 2013.


57

GS Personen- en Familierecht/Wortmann 2012, Artikel 377a, Boek 1 S.F.M. Wortmann, Groene Serie Personen- en Familierecht, Burgerlijk Wetboek Boek 1, Artikel 377a [omgangsregeling], Deventer: Kluwer 2012, aant. 5 en 20. GS Personen & Familierecht 2012, art. 247, Boek 1 Groene Serie Personen- en Familierecht, Burgerlijk Wetboek Boek 1, Artikel 247 [Verzorging en opvoeding door beide ouders], Deventer: Kluwer 2012, aant. 2. Brochures Ministry for Foreign Affairs 2009 Ministry for Foreign Affairs, Wrongful removal and retention of children, Stockholm: Edita Stockholm 2009. Ministry of Justice 2008 Ministry of Justice, Parents and children – information about current legislation, Stockholm: AB Danagards Grafiska 2008. Ministry of Justice 2013 Ministry of Justice, Family Law, information on the rules, Stockholm: Elanders 2013, p. 38 en 43. Kamerstukken Kamerstukken I 2007/08, 30 145, C, p. 2. Kamerstukken I 2007/08, 30 145, C, p. 6. Kamerstukken II 2004/05, 30 145, nr. 3, p. 13. Kamerstukken II 2004/05, 30 145, nr. 4, p. 5 en 6. Kamerstukken II 2006/07, 30 145, nr. 6, p. 11. Kamerstukken II 2006/07, 30 145, nr. 26. Jurisprudentie Nederland EHRM 28 november 1988, Serie A, nr. 144, NJ 1991, 541, par. 61 (Nielsen v. Denmark). EHRM 19 september 2000, nr. 32346/96, par. 66 (Glaser v. Verenigd Koninkrijk). EHRM 26 juni 2003, nr. 48206/99 (Maire v. Portugal). EHRM 5 april 2005, nr. 71099/01 (Monory v. Romania and Hungary). EHRM 15 december 2005, nr. 35030/04 (Karadzic v. Croatia). EHRM 22 juni 2006, nr. 7548/04 (Bianchi v. Switzerland). Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

58

EHRM 6 december 2007, nr. 39388/05 (Maumousseau and Washington v. France). EHRM 18 september 2009, nrs. 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90 en 16073/90 (Varnava and Others v. Turkey). EHRM 6 juli 2010, nr. 41615/07 (Neulinger and Shuruk v. Switzerland). EHRM 26 oktober 2010, nr. 25437/08 (Raban/Romania). EHRM 12 juli 2011, nr. 14737/09 (Sneersone and Kampanella v. Italy). EHRM 26 juli 2011, nr. 6457/09 (Shaw v. Hungary). EHRM 21 februari 2012, nr. 16965/10 (Karrer v. Romania). EHRM 3 mei 2012, nr. 60328/09 (İlker Ensar Uyanik v. Turkey). EHRM 24 oktober 2012, nr. 22935/11 (Pakhomova v. Russia). EHRM 11 juni 2013, nr. 20255/12 (Prizzia v. Hungary). EHRM 25 juni 2013, nr. 5968/09 (Anghel v Italy) EHRM 26 november 2013, nr. 27853/09 (X v. Latvia). HR 10 augustus 1984, NJ 1985, 15. HR 8 februari 1991, NJ 1992, 21. HR 25 september 1998, NJ 1999, 379. HR 17 november 2000, NJ 2001, 121. HR 28 maart 2003, LJN AF2688. HR 28 september 2007, LJN BB3193. HR 25 april 2008, NJ 2008, 414 (Zwitserland verhuizing). HR 27 februari 2009, LJN BG5045. HR 21 mei 2010, LJN BL7407. HR 9 juli 2010, LJN BM4301. HR 1 april 2011, LJN BP3279. HR 10 mei 2011, LJN BO4833, conclusie mr P. Vlas. HR 8 juli 2011, LJN BQ7328. HR 9 december 2011, LJN BU2834. HR 1 maart 2013, LJN BY8277. HR 26 april 2013, LJN BZ0293. HR 4 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:847. Hof ‘s-Hertogenbosch 28 juni 2005, RFR 2005, 108 (Columbia-zaak). Hof Arnhem 15 april 2008, LJN BD6850. Hof Arnhem 30 juli 2008, LJN BG2507. Hof Den Haag 1 april 2009, LJN BI2114. Hof Amsterdam 28 april 2009, LJN BI2763, m. nt. P. Dorhout. Hof Leeuwarden 6 december 2009, LJN BK8321. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

59

Hof Arnhem 22 december 2009, LJN BK8015. Hof Den Haag 23 december 2009, LJN BK9864, m. nt. P. Vlaardingerbroek geplaatst in JPF 2010, 85. Hof Amsterdam 23 februari 2010, LJN BL9055. Hof Leeuwarden 27 april 2010, LJN BM3660. Hof Amsterdam 28 september 2010, LJN BN9762. Hof Amsterdam 12 oktober 2010, LJN BQ8535. Hof Leeuwarden 4 november 2010, LJN BO3724. Hof Den Haag 23 februari 2011, LJN BQ8296. Hof Leeuwarden, 1 maart 2011, LJN BQ6064. Hof Amsterdam 8 maart 2011, LJN BU3801. Hof Leeuwarden 12 april 2011, LJN BQ2911. Hof Amsterdam 31 mei 2011, LJN BR4850 . Hof Arnhem 14 juni 2011, LJN BR0277. Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BT2881. Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BU8155. Hof Leeuwarden 27 oktober 2011, LJN BU3639. Hof Den Haag 21 december 2011, LJN BV0897. Hof Amsterdam 13 maart 2012, LJN BW4776. Hof Den Haag 16 mei 2012, LJN BX2865. Hof Arnhem 28 juni 2012, LJN BX2833. Hof Den Haag, 4 juli 2012, LJN BX1652. Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701. Hof Den Haag 3 oktober 2012, LJN BY0069. Hof Amsterdam 30 oktober 2012, LJN CA1479. Hof Amsterdam 20 november 2012, LJN BZ4180. Hof Den Haag 6 december 2012, LJN BU7235. Hof Den Haag 13 februari 2013, ECLI:NL:GHDHA:2013:667. Hof Arnhem-Leeuwarden 28 februari 2013, LJN BZ6176. Hof Den Haag 20 maart 2013, LJN CA0716. Hof Arnhem-Leeuwarden 9 april 2013, LJN BZ7834. Hof Amsterdam 16 april 2013, LJN CA3919. Hof Den Haag 17 april 2013, LJN BZ9540. Hof Den Haag 22 mei 2013, LJN CA2831. Hof Arnhem-Leeuwarden 13 juni 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:4264. Hof Arnhem-Leeuwarden 6 augustus 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:5847. Hof Den Haag 16 augustus 2013, ECLI:NL:GHDHA:2013:3219. Hof Arnhem-Leeuwarden 12 september 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:6993. Hof ‘s-Hertogenbosch 17 september 2013, ECLI:NL:GHSHE:2013:4342. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

60

Hof Arnhem-Leeuwarden 1 oktober 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:7367. Hof Arnhem-Leeuwarden 4 oktober 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:7401. Hof Arnhem-Leeuwarden 8 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3219. Hof Amsterdam 5 november 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3813. Hof Arnhem-Leeuwarden 21 november 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:9124. Hof Amsterdam 17 december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4760. Hof ‘s-Hertogenbosch 19 december 2013, ECLI:NL:GHSHE:2013:6104. Rb. Utrecht 26 januari 2005, NJF 2005, 167. Rb. Rotterdam 23 juli 2007, LJN BB0581. Rb. Utrecht 7 november 2007, LJN BB8272. Rb. Haarlem 25 november 2008, LJN BG8196, m. nt. P. Vlaardingerbroek geplaatst in JPF 2009, 55. Rb. Middelburg (kort geding) 12 juni 2009, LJN BJ6873. Rb. Maastricht 10 augustus 2009, LJN BJ5278. Rb. Roermond 9 september 2009, LJN BJ8813. Rb. Almelo 28 april 2010, LJN BM4262. Rb. Haarlem 4 juni 2010, LJN BN5556, aantekening Wenk. Rb. Den Haag 5 augustus 2010, LJN BN3554. Rb. Middelburg 11 augustus 2010, EB 2011, 67. Rb. Groningen 18 oktober 2010, LJN BU4366. Rb. Haarlem 8 maart 2011, FJR 2011, 57. Rb. Zwolle-Lelystad 20 juni 2011, LJN BQ9836. Rb. Alkmaar 28 december 2011, LJN BV3536. Rb. Roermond 25 januari 2012, LJN BV2524. Rb. Groningen 26 januari 2012, LJN BV6069. Rb. Dordrecht 18 april 2012, LJN BW7377. Rb. Breda 16 mei 2012, LJN BY6639. Rb. Dordrecht 20 juni 2012, LJN BW9587. Rb. Alkmaar 21 juni 2012, LJN BX6173. Rb. Roermond 4 juli 2012, LJN BW9597. Rb. Dordrecht 19 september 2012, LJN BX9134. Rb. Arnhem 10 oktober 2012, LJN BY7647. Rb. Den Haag 1 november 2012, LJN BY3832. Rb. Breda 4 december 2012, LJN BY7479. Rb. Noord-Nederland 18 januari 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:239. Rb. Den Haag 15 februari 2013, LJN BZ2972. Rb. Gelderland 8 april 2013, LJN BZ9997. Rb. Noord-Nederland 11 juni 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:3470. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

61

Rb. Noord-Holland 3 juli 2013, ECLI:NL:RBNHO:2013:5800. Rb. Rotterdam 7 juli 2013, ECLI:NL:RBROT:2013:7229. Rb. Amsterdam 17 juli 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:5983. Rb. Limburg 27 september 2013, ECLI:NL:RBLIM:2013:7660. Zweden Case T 5367-99, verwijzing ontleend aan Harris-Short 2009, p. 357. Elektronische bronnen 

www.echtscheiding.tipjes.nl (illustratie voorblad).



‘Vader doodde dochtertje Reuver 1,5 uur eerder dan zichzelf’, Hart van Nederland 15 november 2013, www.hartvannederland.nl (zoek op Reuver).



‘Omgangsregeling: 180 km rijden om je kinderen te zien?’, JuroFoon 27 mei 2011, www.jurofoon.nl (zoek op omgangsregeling 180 km).



‘Uitslag poll: 180 km rijden voor omgangsregeling is belachelijk’, JuroFoon 6 juni 2011, www.jurofoon.nl (zoek op omgangsregeling 180 km).



www.kinderontvoering.org.



www.web-calendar.org/nl (klik achtereenvolgend op ‘De wereld’, ‘Europa’ en ‘Zweden’).

Rest 

Statistics Sweden, available at http://www.scb.setemplates/tableOrChart_27421.asp (as of Nov. 25, 2004), verwijzing ontleend aan Ryrstedt 2005, p. 394.



Statistics Sweden (2009), Social Welfare, p. 21, verwijzing ontleend aan Harris-Short 2009, p. 357.


62

Bijlagen Bijlage 1 – Twee ouderschapsplanmodellen van vFas en de echtscheidingswinkel; Bijlage 2 – schema’s verhuizing binnen- en buitenland; Bijlage 3 – korte inhoud uitspraken; Bijlage 4 – ‘The Marriage Code’; Bijlage 5 – ‘Children and Parents Code’; Bijlage 6 – eigen model verhuisclausule voor ouderschapsplan.


63

Bijlage 1 OUDERSCHAPSPLAN - vFAS Tip 1 Om te zien waar iets ingevuld moet worden zet je de arcering van velden altijd aan. Dit kan via het menu: Extra, Opties..., tabblad Weergave, Arcering veld: 'Altijd'. Tip 2 Gebruik functietoets (ipv Tab), rechtsboven op het toetsenbord, om door de invulvelden heen te springen. En gebruik <Shift> + om terug te springen. Tip 3 Bij velden met de tekst 'klik hier en type...' overschrijf je het veld en zijn tekst. Bijvoorbeeld bij " klik en type: 'vader' of 'moeder' " selecteer je het veld (F11) en type je bv 'moeder'. Tip 4 Bij andere velden zoals " 'vader' 'Of' 'moeder' " selecteer je het veld (via F11) dat je niet wil en dan klikt je op de knop op je toetsenbord. Delete hier bijvoorbeeld eerst 'vader' en dan 'Of.' DE ONDERGETEKENDEN: 



Klik hier en type: de naam van partij een, wonende te klik hier (of gebruik de functietoets F11) en type: woonplaats partij een aan de klik (of F11) en type: straat partij een, geboren te klik (of F11) en type: geboorteplaats partij een op klik (F11) en type: de ‘geboortedatum’ partij een, hierna te noemen “de vader” en Klik hier en type: de naam van partij twee, wonende te klik en type: woonplaats partij twee aan de klik en type: straat partij twee, geboren te klik en type: geboorteplaats partij twee op klik en type: de ‘geboortedatum’ partij twee, hierna te noemen “de moeder.”

GEZAMENLIJK TE NOEMEN: “DE OUDERS”, NEMEN HET VOLGENDE IN AANMERKING: NB.   

Kies een van de onderstaande drie relatievormen (Verwijder nu deze NB als volgt: Selecteer de NB met (shift) F11 of door er op te klikken en druk op de Delete knop)

De ouders zijn op Klik (F11) en type: datum te Klik (F11) en type: plaats met elkaar gehuwd; Of:De ouders zijn op Klik (F11) en type: datum een geregistreerd partnerschap aangegaan; Of:De ouders hebben een affectieve relatie gehad;

NB.

Hierna wordt steeds uitgegaan van de situatie dat er sprake is van een huwelijk. De tekst dient aangepast te worden als er sprake is van het beëindigen van een geregistreerd partnerschap of een affectieve relatie.

NB.

Op enkele plaatsen in het ouderschapsplan zullen er in de vorm van een “NB” enkele handvatten worden gegeven als er sprake is van het beëindigen van een geregistreerd partnerschap of een samenleving.



Uit deze relatie zijn de volgende kinderen Of: is het volgende kind geboren geboren:   

 

  

klik hier (F11) en type: naam eerste kind geboren op klik (F11) en type: geboortedatum te klik en type: geboorteplaats; klik en type: naam tweede kind geboren op klik en type: geboortedatum tweede kind te klik en type: geboorteplaats tweede kind klik en type: naam derde kind geboren op klik en type: geboortedatum derde kind te klik en type: geboorteplaats derde kind

De ouders zijn gezamenlijk belast met het ouderlijk gezag over de kinderen Of: type hier de naam van het kind; De ouders hebben overlegd over de wijze waarop zij na de scheiding de zorgen opvoedingstaken verdelen, over de wijze waarop zij elkaar zullen informeren en raadplegen over gewichtige aangelegenheden betreffende de kinderen Of: type hier de naam van het kind en over de wijze waarop zij in de kosten van verzorging en opvoeding van hun minderjarige de kinderen Of: type hier de naam van het kind zullen voorzien; Zij wensen de resultaten van dit overleg in dit ouderschapsplan neer te leggen; De ouders zijn zich ervan bewust dat het ouderlijk gezag mede omvat de verplichting van de ouder om de ontwikkeling van de banden van de kinderen Of: type hier de naam van het kind met de andere ouder te bevorderen; De ouders zijn zich er ook van bewust dat hun de kinderen Of: type hier de naam van het kind volgens de wet recht hebben op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders;

De ouders hebben hun individuele wensen met hun klik en type: ‘kinderen’ of ‘kind’. besproken en klik en type: ‘hen’, ‘hem’ of ‘haar’ voor zover dat in klik en type: ‘hun’, ‘zijn’ of ‘haar’ belang is, op de volgende bij klik en type: ‘hun’, ‘zijn’ of ‘haar’ leeftijd passende wijze betrokken in het ouderschapsplan: klik hier en type de tekst Vervolgens hebben zij het ouderschapsplan in hoofdlijnen met hen doorgenomen.


64

NB.

Ook in het verzoekschrift moet vermeld worden op welke wijze de kinderen bij de totstandkoming van het plan betrokken zijn.

NB.

Bij sommige rechtbanken is de genoemde motivering niet voldoende. Dit is mede afhankelijk van de leeftijd van de kinderen. Probeer zo concreet mogelijk te motiveren op welke wijze het ouderschapsplan tussen de kinderen en de ouders bespoken is.

NB.

Andere optie is dat een bijlage aan het ouderschapsplan wordt gehecht waarin de ouders samen noteren op welke wijze zij het ouderschapsplan met de kinderen hebben besproken.

ZIJ VERKLAREN HET VOLGENDE TE ZIJN OVEREENGEKOMEN: Artikel 1 Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag 1.1

De ouders achten het in het belang van hun minderjarige kinderen Of: minderjarig kind dat zij na de scheiding gezamenlijk het ouderlijk gezag over klik en type: ‘hen’, ‘hem’ of ‘haar’ blijven uitoefenen. Zij vinden het ook belangrijk dat het contact tussen de kinderen Of: type hier de naam van het kind en de ouders zo min mogelijk door de scheiding wordt beïnvloed. De ouders zullen dan ook bevorderen dat de kinderen Of: type hier de naam van het kind zo goed mogelijk contact klik en type: ‘hebben’ of ‘heeft’ met ieder van de ouders.

1.2

Facultatief:. De ouders zullen zich ervoor inspannen om elkaar als ouders respectvol, constructief en in redelijkheid te bejegenen als het gaat om zaken die betrekking hebben op de kinderen Of: type hier de naam van het kind. NB.

uitbreiding naar wens

Artikel 2 Hoofdverblijfplaats/verhuizing/paspoort De kinderen hebben hun Of: type hier de naam van het kind heeft zijn hoofdverblijf bij vader Of: moeder 2.1

Bij een voorgenomen verhuizing zullen de ouders vooraf met elkaar in overleg treden. De verhuizing behoeft de toestemming van de andere ouder, welke toestemming kan worden vervangen door een beschikking van de rechtbank. Dit geldt ook voor een nieuwe verhuizing indien een eerdere verhuizing is goedgekeurd door de andere ouder of door de rechtbank is toegestaan.

2.2

De paspoorten Of: De paspoort van de kinderen Of: type hier de naam van het kind klik en type: ‘zijn’ of ‘is’ in beheer bij vader Of: moeder. klik en type: ‘Hij’ of ‘Zij’ zal de paspoorten Of: paspoort afgeven aan de andere ouder indien nodig voor een buitenlandse vakantie.

Artikel 3 Verzorging en opvoeding 3.1

Verdeling van de zorgen opvoedingstaken De ouders zijn de volgende verdeling van de zorgen opvoedingstaken overeengekomen: klik hier en type de tekst Of: De ouders zijn een verdeling van de zorgen opvoedingstaken overeengekomen zoals beschreven in bijlage klik hier en type de tekst. Indien specifieke, zwaarwegende omstandigheden dit vragen, kan de verdeling van de zorgen opvoedingstaken in de toekomst aangepast worden.

3.2

Vervoer De ouder bij wie de kinderen/naam kind het laatst verbleven, brengt de kinderen/naam kind naar de andere ouder wanneer er gewisseld moet worden. NB.

3.3

een andere invulling van het vervoer is ook mogelijk

Onderhouden van contacten Als de kinderen Of: type hier de naam van het kind bij de ene ouder klik en type ‘zijn’ of ‘is’, zal deze ouder telefonischen emailcontact met de andere ouder, mits dit geschiedt op een voor alle betrokkenen aanvaardbare wijze, niet in de weg staan.

3.4

Dagelijkse zorg Gedurende de tijd de kinderen Of: type hier de naam van het kind bij de vader klik en type ‘verblijven’ of ‘verblijft’. is hij verantwoordelijk voor de dagelijkse zorg en gedurende de tijd dat de kinderen Of: type hier de naam van het kind bij de moeder klik en type ‘verblijven’ of ‘verblijft’ is zij daarvoor verantwoordelijk. Zaken als lichamelijke verzorging, het dagritme, thuiskomtijden, bedtijd, zakgeld, zullen de ouders eerst in onderling


65

overleg met elkaar en vervolgens, afhankelijk van de leeftijd en de omstandigheden, met de kinderen Of: type hier de naam van het kind afstemmen. 3.5

Dagelijkse beslissingen In bijlage klik hier en type het bijlage nummer hebben de ouders geregeld wie van hen bevoegd is om kleine beslissingen omtrent de persoonlijke verzorging, sport en vrije tijd, medische zorg, muziekles en bijzondere gebeurtenissen te nemen.

3.6

Wettelijke aansprakelijkheid De ouders zorgen er voor dat de kinderen Of: type hier de naam van het kind kind bij degene bij wie het betreffende kind staat ingeschreven tegen wettelijke aansprakelijkheid klik en type ‘zijn’ of ‘is’ verzekerd.

3.7

Overige kwesties

3.8

Zaken die zich aandienen waarvan aangenomen mag worden dat deze van bijzondere aard zijn, dan wel een nieuwe periode in het leven van het kind inleiden, zullen steeds zo mogelijk tijdig vooraf onderwerp van overleg tussen de ouders vormen.

Artikel 4 Informatie en Consultatie De ouders zullen elkaar over en weer op de hoogte stellen omtrent gewichtige aangelegenheden met betrekking tot de persoon en het vermogen van het kind/de kinderen en elkaar daarover te dezer zake raadplegen. De ouders zullen iedere maand Of: klik en type: het aantal maanden maanden, buiten de aanwezigheid van de kinderen Of: type hier de naam van het kind, met elkaar overleg plegen, teneinde informatie uit te wisselen en elkaar te consulteren. 4.1

Schoolkeuze Een keuze voor een (type) school maken de ouders gezamenlijk. De ouders de kinderen Of: type hier de naam van het kind afhankelijk van hun leeftijd en de omstandigheden betrekken bij deze keuze.

4.2

Schoolinformatie De ouder, die de rapporten, nieuwsbrieven, het schoolrooster, of andere schoolinformatie zoals de informatie over evenementen of bijzondere bijeenkomsten ontvangt, zal deze direct ter kennisname doorleiden naar de andere ouder, voor zover de andere ouder deze informatie niet rechtstreeks van de school kan ontvangen. De ouders zullen de school vragen aan ieder gelijktijdig de berichtgeving toe te zenden. Beide ouders zullen zelf ook via de website van de school trachten de benodigde informatie in te winnen.

4.3

Ouderavonden De ouders zullen de informatie- en ouderavonden (bij voorkeur) gezamenlijk of in onderling overleg apart/alleen bezoeken. Eventuele nieuwe partners zullen niet aanwezig zijn bij de ouderavondbezoeken anders dan na uitdrukkelijke toestemming van de andere ouder. De ouders zullen elkaar in de gelegenheid stellen een afzonderlijk contact met de school te onderhouden, zulks in overleg met of op aanwijzing van de betreffende schoolleiding. Over het bijwonen van openbare bijeenkomsten (zoals vieringen, avondvierdaagse en dergelijke) zullen de ouders steeds tijdig vooraf afspraken maken.

4.4

Medische aangelegenheden Ten aanzien van beslissingen betreffende de kinderen Of: type hier de naam van het kind omtrent medische aangelegenheden geldt primair dat de ouders deze in onderling overleg nemen. Ingeval zich een acuut medisch probleem voordoet zal de ouder onder wiens hoede het kind op dat moment is, de noodzakelijke maatregelen treffen en de andere ouder terstond, dat wil zeggen zo spoedig als de omstandigheden dat mogelijk maken, informeren. De vader Of: moeder zorgt ervoor dat de kinderen Of: type hier de naam van het kind twee keer per jaar naar de tandarts klik en type: ‘gaan’ of ‘gaat’. De ouders maken onderling afspraken over de begeleiding de kinderen Of: type hier de naam van het kind bij (school) artsenbezoek en dergelijke. Bij gebrek van een specifieke afspraak zal nader uitwerken. De kinderen Of: type hier de naam van het kind klik hier en type: 'zullen' of 'zal' op de polis van de vader Of: moeder tegen ziektekosten verzekerd zijn. De eventuele premie hiervoor zal worden voldaan door de vader Of: moeder van de kinderrekening als genoemd in artikel klik hier en type het artikelnummer. Ieder van de ouders heeft toegang tot een ziek kind dat verpleegd wordt.


66

Artikel 5 Respectvol ouderschap 5.1

Facultatief:.De ouders blijven de ouders van het kind. Termen als vader, moeder, papa en mama blijven gereserveerd voor de ouders en zullen niet aan een ander worden vergeven, behoudens met uitdrukkelijke instemming van de andere ouder. Boodschappen omtrent de kinderen c.q. de gezinssituatie of wijzigingen die gaan optreden zullen de ouders steeds aan elkaar overbrengen zonder tussenkomst van de kinderen Of: type hier de naam van het kind.

5.2

Facultatief:.De ouders zullen elkaars positie naar derden toe respectvol benoemen en er voor waken dat derden zich in negatieve zin mengen in het ouderschap.

5.3

Facultatief:.De ouders zullen elkaar naar de kinderen toe zoveel als mogelijk ondersteunen in ieders rol ten aanzien van de kinderen Of: type hier de naam van het kind, juist ook wanneer er ogenschijnlijk fouten worden gemaakt of zich problemen voordoen.

5.4

Facultatief:.Signalen van de kinderen omtrent de andere ouder of diens leefsituatie worden door en tussen de ouders afgestemd zonder de kinderen Of: type hier de naam van het kind daar verder mee te belasten.

Artikel 6 Andere familieleden 6.1

De ene ouder zal contact tussen de kinderen Of: type hier de naam van het kind en de familieleden van de andere ouder niet in de weg staan.

6.2

Na overlijden van een van de ouders zal de andere ouder zich inzetten om de band tussen de familie van de overleden ouder en de kinderen Of: type hier de naam van het kind intact te laten en zoveel mogelijk bevorderen.

Artikel 7 Kinderalimentatie 7.1

Kosten van de kinderen Of: type hier de naam van het kind. De kosten van de kinderen Of: type hier de naam van het kind zijn door de ouders in onderling overleg/conform de gangbare tabellen/volgens bijlage begroot op € klik hier en type het bedrag en de ouders zullen naar rato van hun draagkracht/inkomen daarin bijdragen. Eventueel verder uit te werken.

7.2

NB.

Vermeld indien mogelijk concreet de draagkracht van ieder van partijen en benoem op grond van welke inkomensgegevens en lasten de draagkracht van ieder van partijen is berekend.

NB.

Vermeld eveneens of partijen al dan niet in overeenstemming met de wettelijke maatstaven een regeling hebben getroffen.

NB.

Vermeld in de gevallen dat partijen bewust afwijken van de wettelijke maatstaven ook of artikel 1:159 lid 3 BW analoog dient te worden toegepast, gelet op het navolgende.

NB.

Indien de ouders ten tijde van de overeenkomst bewust willen afwijken van de wettelijke maatstaven is ook bij kinderalimentatie wijziging in de toekomst slechts mogelijk als sprake is van een zo ingrijpende wijziging van omstandigheden dat degene die wijziging verzoekt naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet langer aan die overeenkomst kan worden gehouden. Er moet dan sprake zijn van een volkomen wanverhouding tussen wat partijen bij het sluiten van het ouderschapsplan voor ogen stond en wat zich in werkelijkheid heeft voorgedaan, en wel zo, dat het in hoge mate onbillijk zou zijn als (in dit geval) de ene ouder de andere ouder aan die overeenkomst zou houden.

NB.

Indien dit een ongewenst gevolg is van het feit dat partijen bewust afwijken van de wettelijke maatstaven dient ter voorkoming hiervan een aanvullende overeenkomst te worden gesloten waarin expliciet wordt opgenomen dat de wijziging steeds mogelijk is en niet alleen als voldaan is aan het voornoemde strenge criterium.

Kinderalimentatie Met ingang van klik hier en type: de datum en zolang de kinderen Of: type hier de naam van het kind minderjarig klik en type ‘zijn’ of ‘is’ en bij de vader Of: moeder wonen/woont, betaalt de vader Of: moeder aan de vader Of: moedereen alimentatie voor de kinderen Of: type hier de naam van het kind van € klik hier en type het bedrag per kind per maand. Deze alimentatie zal zijn onderworpen aan de wettelijke indexering als bedoeld in artikel 1:402a BW, voor het eerst per 1 januari klik hier en type: het jaartal.

7.3

Partijen dragen ieder de eigen kosten van inwoning van de kinderen Of: type hier de naam van het kind wanneer zij bij hen zijn. Verblijfsoverstijgende lasten, waaronder partijen verstaan invullen worden betaald van een rekening die gezamenlijk aangehouden wordt. Van deze en/of rekening heeft iedere ouder een pinpas. De vader stort maandelijks een bedrag van € klik hier en type het bedrag op deze rekening. De moeder stort maandelijks een bedrag van € klik hier en type het bedrag op deze rekening.


67

De ouders zijn elkaar rekening en verantwoording verschuldigd van hun opnames en zijn bij opheffing van deze rekening ieder voor de helft/naar rato van hun bijdragen gerechtigd tot het saldo. 7.4

Alimentatie jongmeerderjarige Vanaf het tijdstip waarop een kind meerderjarig wordt betaalt de vader Of: moeder de in artikel nummer genoemde alimentatie aan het kind zelf ex artikel 1:395a BW op een door het kind aan te wijzen bankrekening, tenzij het kind op dat moment nog bij de vader Of: moeder woont. In dat geval wordt door de ouders en het kind in onderling overleg bepaald op welke wijze wordt betaald, zolang die situatie voortduurt. De wettelijke indexeringsregeling blijft van toepassing totdat het kind de 21-jarige leeftijd heeft bereikt.

7.5

Studiekosten na 21 jaar De ouders Of: vader Of: moeder verplichten Of: verplicht zich aan een kind van 21 jaar of ouder een (studie) bijdrage te betalen zolang het kind met redelijke resultaten en in overleg met klik en type ‘hen’, hem’ of ‘haar’ met een beroepsopleiding bezig is of studeert, doch uiterlijk tot het tijdstip waarop het kind de leeftijd-jarige leeftijd bereikt. Dit beding ten behoeve van ieder der kinderen Of: type hier de naam van het kind van de ouders is onherroepelijk, zodat de kinderen Of: type hier de naam van het kind het recht klik en type ‘hebben’ of ‘heeft’ om zo nodig nakoming van dit beding te vorderen. De ondertekening van dit convenant geldt tevens als aanvaarding van dit beding door partijen als wettelijk vertegenwoordigers van hun minderjarige klik en type ‘kinderen’ of ‘kind’.

7.6

Bankrekeningen ten name van de kinderen De navolgende bankrekeningen ten name van de kinderen zijn bekend:   

rekening bij klik en type ‘naam bank’ onder rekeningnummer klik en type ‘rekeningnummer’ ten name van klik en type ‘naam eeste kind’; rekening bij klik en type ‘naam bank’ onder rekeningnummer klik en type ‘rekeningnummer’ ten name van klik en type ‘naam eeste kind’; rekening bij klik en type ‘naam bank’ onder rekeningnummer klik en type ‘rekeningnummer’ ten name van klik en type ‘naam eeste kind’;

De tenaamstellingen van de genoemde bankrekeningen blijft ongewijzigd. Voor zover aan de orde, blijven deze rekeningen buiten de financiële regeling die de ouders sluiten in verband met de ontbinding van hun huwelijk. Het is de bedoeling van de ouders om het saldo van de bankrekeningen ten name van de kinderen ten goede te laten komen aan klik en type ‘de kinderen’ of ‘het kind’. Ieder van de ouders zal er op toezien dat de saldi van de bankrekeningen ten goede komt aan alleen het kind op wiens naam de desbetreffende rekening is gesteld. Het saldo van de bankrekeningen ten name van de kinderen zal alleen worden aangewend, zolang de kinderen minderjarig zijn, met toestemming van beide ouders. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling van een van de ouders enig saldo van een bankrekening ten name van (een van de) kinderen aan te wenden voor eigen gebruik. Indien dit wel geschiedt, dan is degene die deze opname verricht, verplicht op het eerste verzoek van de andere ouder het opgenomen bedrag terstond aan het desbetreffende kind te vergoeden. De vader Of: moeder ontvangt de rekeningafschriften van de bankrekeningen ten name van de kinderen en klik en type ‘hij of ‘zij’ zal jaarlijks op 31 december van ieder jaar of op eerste verzoek van de andere ouder inzage verschaffen in (het verloop van) deze rekeningafschriften. Het staat ieder van de ouders vrij om een nieuwe spaarrekening te openen op naam of ten behoeve van (een van) de kinderen. Artikel 8 Evaluatie/geschillen De ouders zullen dit ouderschapsplan jaarlijks met elkaar evalueren en daar waar nodig aanpassen. Indien zij meningsverschillen hebben over de uitvoering van dit ouderschapsplan of de invulling van de zorg en opvoeding zullen zij zich wenden tot mr. naam vFAS mediator, althans een andere vFAS-scheidingsmediator, teneinde de gerezen geschilpunten tot een oplossing te brengen. Indien partijen er niet in slagen om in onderling overleg na raadpleging van de mediator een passende regeling te treffen, is de meest gerede partij bevoegd de gerezen geschilpunten voor te leggen aan de bevoegde rechter.


68

Artikel 9 Wijzigingen De ouders zullen deze regeling in onderling overleg kunnen aanpassen. Incidentele wijzigingen zullen informeel overeengekomen kunnen komen, structurele wijzigingen uitsluitend schriftelijk. Aldus overeengekomen, in klik en type: getal-voud opgemaakt en getekend te plaats kantoor op klik en type de datum.

klik hier type: de naam van partij een

klik hier en type: de naam van partij twee


69

Bijlage klik hier (TIP: gebruik F11) en type het bijlage nummer Verdeling van de zorgen opvoedingstaken voor naam kinderen/naam kind Waar verblijven de kinderen, tweewekelijks schema Dag Maandag Dinsdag woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag

dag vanaf tijdstip uur naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder

avond vanaf tijdstip uur naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder

nacht tot tijdstip uur naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder naam ouder

Vakanties Zomervakantie

Herfstvakantie Kerstvakantie

Voorjaarsvakantie Meivakantie evt. extra vakantie (of 2e week meivakantie)

naam ouder Heeft ............% van de vakantie In de oneven jaren 1e keus Uiterlijk type de datum in het voor afgaande jaar communiceren aan type de naam even jaren even jaren: de kerstdagen oneven jaren: e 1 week vakantie en oud- en nieuwjaarsdag en e 2 vakantieweek. oneven jaren even jaren

naam ouder Heeft ..........% van de vakantie In de even jaren 1e keus Uiterlijk type de datum in het voor afgaande jaar communiceren aan type de naam oneven jaren oneven jaren: de kerstdagen, even jaren: e 1 week vakantie en oud- en nieuwjaarsdag en e 2 vakantieweek. even jaren oneven jaren

Feestdagen Als een van de feestdagen in een vakantie valt, dan is de vakantieverdeling bepalend. goede vrijdag en Pasen Hemelvaartsdag Pinksteren Koninginnedag Sinterklaas

naam ouder even jaren even jaren

naam ouder oneven jaren oneven jaren

Bijzondere dagen naam ouder naam ouder verjaardag kinderen even jaren oneven jaren verjaardag ouder bij eigen verjaardag bij eigen verjaardag verjaardag opa / oma type de datum / type de datum type de datum / type de datum Vaderdag naam ouder naam ouder Moederdag naam ouder naam ouder Opmerking 1: de afspraak voor een bijzondere dag geldt voor de dag zelf én voor de opvolgende nacht. Opmerking 2: de ouder bij wie het kind verblijft beslist of het kind een gelegenheid (zoals verjaardagsfeestjes, vakanties, kampen, sporttoernooien, etc) zal bijwonen. Huisdieren

nieuwe huisdieren blijven bij naam ouder

nieuwe huisdieren blijven bij naam ouder


70

cadeaus kinderen

cadeaus gegeven door naam ouder, cadeaus gegeven door naam ouder, blijven bij naam ouder blijven bij naam ouder

Persoonlijke verzorging Kapper Kleding lichamelijke verzorging (tatoeages, piercings)

vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg

Sport en vrije tijd sportkeuze, vrijetijdsbesteding regelingen m.b.t. sporten en vrije tijd aanschaf benodigdheden

vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg

Medische zorg bijzondere en belangrijke besluiten (o.a. specialist) kleine besluiten (o.a. tandarts, huisartsinentingen, verkoudheid en kinderziekten) spoedeisende medische zorg Medicijnkeuze toediening medicijnen

vader en moeder in overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg de ouder bij wie het kind verblijft vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg

Muziek(les) en kunst/cultuur Keuze Begeleiding aanschaf benodigdheden

vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg

Bijzondere gebeurtenissen kampen (bv sporttoernooi, schoolkamp)

vader Of: moeder na overleg Of: zonder overleg


71

CONCEPT OUDERSCHAPSPLAN - Echtscheidingswinkel De ondergetekenden: Naam moeder, wonende te (………) ………., gemeente ……….., aan de ……………… nr. ………., verder te noemen "de moeder"; en Naam vader, wonende te (………….) ……….., gemeente ……………., aan de ……………. nr. ……., verder te noemen "de vader"; zijn de ouders van:  ……………, geboren op …………… te …………….. (roepnaam:……);  ……………, geboren op …………… te …………….. (roepnaam:……); ZIJ NEMEN IN AANMERKING: - De ouders zijn op ……… te ………, gemeente ……. (…….), ……….met elkaar gehuwd/een geregistreerd partnerschap aangegaan/De ouders hebben gedurende ………. Een affectieve relatie gehad. - De ouders zijn gezamenlijk belast met het ouderlijk gezag over (…………). - Het huwelijk tussen de ouders is duurzaam ontwricht op grond waarvan de Rechtbank is verzocht de echtscheiding uit te spreken. - De ouders hebben overlegd over de wijze waarop zij na de scheiding de zorgen opvoedingstaken verdelen, over de wijze waarop zij elkaar zullen informeren en raadplegen over gewichtige aangelegenheden betreffende ………. en over de wijze waarop zij in de kosten van verzorging en opvoeding van ……….. zullen voorzien. - Zij wensen de resultaten van dit overleg in dit ouderschapsplan neer te leggen. - De ouders zijn zich ervan bewust dat het ouderlijk gezag mede omvat de verplichting van de ene ouder om de ontwikkeling van de banden van …………… met de andere ouder te bevorderen. - De ouders zijn zich er ook van bewust dat ………….. volgens de wet recht heeft/hebben op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders. - De ouders hebben …………. op een bij hun/zijn/haar leeftijd passende wijze betrokken bij de totstandkoming van dit plan. (Evt. aanvullen….) ZIJ KOMEN OVEREEN: Artikel 1. Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag 1.1 De ouders achten het in het belang van (de kinderen) dat zij na de scheiding gezamenlijk het gezag over hen blijven uitoefenen. 1.2 De ouders zullen bevorderen dat (de kinderen) een zo goed mogelijk contact heeft/hebben met ieder van de ouders. Artikel 2. Hoofdverblijf, verhuizing en paspoort 2.1 (De kinderen) zullen hun hoofdverblijf hebben bij de moeder/vader en zal/zullen op zijn/haar adres in het bevolkingsregister van de gemeente ingeschreven staan. Aan vader/moeder komt daarom het recht toe om de kinderbijslag ten goede te innen. 2.2 Bij een voorgenomen verhuizing zullen de ouders vooraf met elkaar in overleg treden. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

72

2.3 De paspoorten/het paspoort van (de kinderen) zijn in beheer bij vader/moeder. Hij/zij zal de paspoorten afgegeven aan de andere ouder indien nodig voor onder andere een buitenlandse vakantie. Artikel 3. Verzorging en opvoeding 3.1 Zorg- en contactregeling (Het kind) is gerechtigd tot contact en omgang met de niet-dagelijks verzorgende ouder. De ouders zijn de volgende zorg/contactregeling overeengekomen: Partijen kunnen als dat in een bepaald geval nodig is in onderling overleg van de overeengekomen zorgregeling afwijken. 3.2 De ouders zijn gerechtigd naar eigen inzicht invulling te geven aan de omgang met de kinderen. Wél zal daarbij respectvol worden omgegaan met de zorgregeling zoals de dagelijks verzorgende ouder die heeft ingesteld of zoals de ouders deze hebben afgesproken. 3.3 Indien specifieke zwaarwegende omstandigheden dit vragen kan de zorg/contactregeling in de toekomst (in onderling overleg) worden aangepast. 3.4 Vervoer Regeling over vervoer van de kinderen (wie haalt/brengt de kinderen) 3.5 Onderhouden van contacten In het geval (de kinderen) op het adres van de ene ouder verblijven krijgen zij voldoende gelegenheid om contact op te nemen met de andere ouder, mits dit geschiedt op een voor alle betrokkenen aanvaardbare wijze. 3.6 Schoolkeuze Een keuze voor een (type) school wordt door de ouders in overleg gemaakt. De ouders zullen (de kinderen), afhankelijk van hun leeftijd en de omstandigheden, betrekken bij deze keuze. 3.7 Schoolinformatie De ouder die de rapporten of andere schoolinformatie ontvangt zal deze ter kennisname doorleiden naar de andere ouder, voor zover de andere ouder deze informatie niet rechtstreeks van de school kan ontvangen. De ouders zullen de school vragen aan ieder gelijktijdig de berichtgeving toe te zenden. Beiden ouders zullen zelf ook trachten de nodige informatie via de school in te winnen. 3.8 Ouderavonden en bijeenkomsten De ouders zullen ouderavonden en openbare bijeenkomsten bij voorkeur gezamenlijk of in onderling overleg apart bezoeken. Eventuele nieuwe partners zullen niet bij de ouderavonden aanwezig zijn dan na uitdrukkelijke toestemming van de andere ouder. Ouders zullen elkaar tijdig op de hoogte stellen van een aangekondigde datum en het tijdstip van een bijeenkomst en vooraf hieromtrent afspraken maken. 3.9 Medische aangelegenheden Ten aanzien van beslissingen betreffende (de kinderen) omtrent medische aangelegenheden geldt primair dat de ouders deze in onderling overleg nemen. Ingeval zich een acuut medisch probleem voordoet zal de ouder onder wiens hoede het kind op dat moment is, de noodzakelijke maatregelen treffen en de andere ouder terstond, dat wil zeggen zo spoedig mogelijk als de omstandigheden dat mogelijk maken, informeren. Ieder van de ouders heeft toegang tot een ziek kind dat verpleegd wordt.


73

3.10 Verzekeringen (De kinderen) zullen op de polis van moeder/vader tegen ziektekosten verzekerd zijn. De eventuele premie hiervoor zal worden voldaan door de moeder/vader/kinderrekening De moeder/vader zal de kinderen op haar/zijn polis tegen wettelijke aansprakelijkheid verzekerd houden en aan vader een kopie van het geldende polisblad ter beschikking stellen. Of De ouders zorgen er voor dat de kinderen bij hen beiden tegen wettelijke aansprakelijkheid zijn verzekerd. Zij zullen ieder afzonderlijk een WA-verzekering voor de kinderen afsluiten. 3.11 Overige aangelegenheden Zaken die zich aandienen waarvan aangenomen mag worden dat deze van bijzondere aard zijn, dan wel een nieuwe periode in het leven van de kinderen inluiden, zullen steeds zo mogelijk tijdig vooraf onderwerp van overleg tussen de ouders vormen. Artikel 4. Informatie en consultatie 4.1 De ouders zullen elkaar over en weer op de hoogte stellen omtrent gewichtige aangelegenheden met betrekking tot de persoon en het vermogen van de kinderen en elkaar daarover te dezer zake raadplegen. De ouders zullen elkaar tenminste ….. per ……..op ……….. buiten de aanwezigheid van de kinderen met elkaar overleg plegen, ten einde elkaar te informeren en te consulteren. Eventueel aanvullen Artikel 5. Respectvol ouderschap Dit artikel is facultatief 5.1 De ouders blijven ouders van het kind. Termen als “vader/moeder/papa/mama” blijven gereserveerd voor de ouders en zullen niet aan een ander worden vergeven, behoudens de nadrukkelijk instemming van de andere ouder. Boodschappen omtrent de gezinssituatie/het kind of wijzigingen die (gaan) optreden, zullen de ouders eerst aan elkaar overbrengen zonder tussenkomst van het kind. 5.2 De ouders zullen elkaars positie naar derden toe respectvol benoemen en er voor waken dat derden zich in negatieve zin mengen in het ouderschap. Artikel 6. Kinderalimentatie 6.1 Kosten van de kinderen De kosten van de kinderen zijn door de ouders in onderling overleg/conform de gangbare tabellen/volgens bijlage begroot op € …………. per maand. De ouders zullen naar rato van hun draagkracht/inkomen daarin bijdragen. 6.2 Kinderalimentatie Met ingang van … en zolang de kinderen minderjarig is/zijn en bij de vader/moeder wonen, betaalt de vader/moeder aan de moeder/vader een alimentatie voor de kinderen van € …… per maand. Deze alimentatie zal zijn onderworpen aan de wettelijke indexering als bedoeld in artikel 1:402a BW, voor het eerst per 1 januari ………. 6.3 Alimentatie jongmeerderjarige Vanaf het tijdstip waarop een kind meerderjarig wordt, betaalt de vader/moeder de in artikel 6.2 genoemde alimentatie aan dat kind zelve ex artikel 1:395a BW, op een door dat kind aan te wijzen bankrekening, tenzij dat kind op dat moment nog bij de vader/moeder woont. In dat geval wordt door de ouders en het kind in onderling overleg bepaald op welke wijze wordt betaald, zolang de situatie voortduurt.


74

De wettelijke indexeringsregeling blijft van toepassing totdat het kind de leeftijd van 21 jaar heeft bereikt. (Dit artikel is niet verplicht) 6.4 Studiekosten na 21 jaar De ouders/vader/moeder verplicht(en) zich aan een kind van 21 jaar of ouder een (studie)bijdrage te betalen zolang het kind met redelijke resultaten en in overleg met hen/hem/haar met een beroepsopleiding bezig is of studeert, doch uiterlijk tot het tijdstip waarop het kind de (25-jarige leeftijd)/** jarige leeftijd bereikt. (Eventueel: Hiervoor hanteren partijen als norm de voor voortgezette studiefinancie- ring gestelde eisen/hetgeen als normale voortgang wordt gekwalificeerd door de opleiding in kwestie.) Partijen zullen beiden afhankelijk van hun financiële omstandigheden bijdragen in de kosten, bedoeld in artikel 9.4, waarbij zij ieders deel in onderling overleg zullen vaststellen. Indien partijen er niet in slagen onderling de bijdrage vast te stellen zullen zij deze naar verhouding van ieders draagkracht laten vaststellen. Dit beding ten behoeve van ieder der kinderen van de ouders is onherroepelijk, zodat de kinderen het recht hebben om zonodig nakoming van dit beding te vorderen. De ondertekening van dit ouderschapsplan geldt tevens als aanvaarding van dit beding door partijen als wettelijk vertegenwoordigers van hun minderjarige kinderen. Artikel 7. Evaluatie en geschillen De ouders zullen dit ouderschapsplan jaarlijks met elkaar evalueren en daar waar nodig aanpassen. Indien zij een meningsverschil hebben over de uitvoering van dit ouderschapsplan of de invulling van de zorg en opvoeding zullen zij zich wenden tot een bemiddelaar/mediator, teneinde de gerezen geschilpunten tot een oplossing te brengen. Ingeval er geen bemiddeling plaatsvindt of de bemiddelaar geen uitkomst biedt, zal de ouder die het aangaat het geschil aanhangig maken bij de bevoegde rechter. Artikel 8. Wijzigingen De ouders zullen deze regeling in onderling overleg kunnen aanpassen. Incidentele wijzigingen zullen informeel overeengekomen kunnen worden, structurele wijzigingen uitsluitend schriftelijk. Aldus overeengekomen en ondertekend in …..voud te

te

op

op

-------------------------------

-------------------------------

Naam vader

Naam moeder


75

Bijlage 2

Binnenland Vindplaats

Door wie Afstand verzocht

Regeling voor uitspraak

Regeling na uitspraak

Rb. Almelo 28 april 2010, LJN BM4262.

-

Niet duidelijk

Niet duidelijk (De kinderen hebben hun hoofdverblijfplaats bij de vrouw, maar de man is verhuisd).

Halen en brengen van de kinderen komt voor rekening van de man, maar dit wordt wel in zijn draagkracht meegenomen.

Rb. Haarlem 4 juni 2010, Vrouw LJN BN5556.

23 km

De ene week van donderdag De vrouw heeft omgangsalternatieven 15:30 uur tot aangedragen en de rechtbank gaat er van uit maandagochtend naar dat deze worden nagekomen. school en de andere week van donderdag 15:30 uur tot vrijdagochtend naar school.

Rb. Den Haag 5 augustus Vrouw 2010, LJN BN3554.

Niet duidelijk

Ieder tweede weekeinde van donderdagavond tot en met zondagochtend en iedere donderdagavond tot vrijdagavond zijn de kinderen bij de man. De man haalt eveneens iedere maandagmiddag om 15:15 uur de minderjarigen uit school en hij haalt minderjarige [b] iedere dinsdag uit de NSO en brengt haar bij de moeder. De vakanties zijn bij helfte verdeeld.

Ieder weekeinde van zaterdag na de hockeywedstrijd tot zondagavond.

Rb. Middelburg 11 Vrouw augustus 2010, EB 2011, 67.

Van Zeeland naar NoordLimburg

Iedere dag contact.

Een keer in de 14 dagen een weekend van vrijdagmiddag tot zondagavond en langere contacten in de vakanties.

Rb. Haarlem 8 maart 2011, FJR 2011, 57.

Vrouw

Van Beverwijk naar Duivendrecht (ong 90 km)

Iedere dinsdag na school van 14:30 uur tot donderdagochtend naar school, eenmaal in de 14 dagen een weekend van zaterdag 08:15 uur (of een tijdstip nader overeen te komen) tot zondag 17:00 uur en de helft van de schoolvakanties.

Compensatie is dat de vrouw wanneer er file dreigt de man tegemoet komt in het halen en brengen.

Rb. Alkmaar 28 december 2011, LJN BV3536.

Vrouw

160 km

Een weekend per 14 dagen alsmede een middag/nacht per week.

Er wordt niets door de rechtbank vastgesteld, zij gaat uit van de toezeggingen van de vrouw, namelijk drie weekenden per maand waarbij zij voor de reis zorg draagt alsmede een keer in de maand op woensdagmiddag en meer dan de helft van de vakanties.


76

Rb. Breda 16 mei 2012, LJN BY6639.

Vrouw

150 km

Een weekend in de 14 dagen alsmede een dag en nacht in de week.

De ene maand eens in de 14 dagen van vrijdagmiddag 18:00 uur tot zondagavond 19:00 uur en tijdens de andere maand gedurende drie weekenden van vrijdag 18:00 uur tot zondag 19:00 uur. De vrouw brengt de minderjarigen naar de man en de man brengt ze weer terug naar de vrouw.

Rb. Dordrecht 20 juni 2012, LJN BW9587.

Vrouw

Van OudBeijerland naar Friesland

Niet duidelijk.

De rechtbank gaat er van uit dat de vrouw zich houdt aan haar uitspraken, onder andere m.b.t. de soepele verdeling van de vakanties en haar toezegging om tussen de bezoekweekenden door de ruimte te geven voor bel-, Skype- en/of mailcontacten.

Rb. Roermond 4 juli 2012, LJN BW9597.

Vrouw

30 km

Niet duidelijk.

Blijft hetzelfde en de moeder heeft toegezegd de minderjarigen te zullen blijven halen en brengen.

Rb. Arnhem 10 oktober 2012, LJN BY7647.

Vrouw

Van Wageningen naar Friesland

Co-ouderschapsregeling.

Er wordt niets door de rechtbank vastgesteld, zij gaat uit van de toezegging tot compensatie van de vrouw, namelijk drie weekenden per maand alsmede de helft van de vakanties. Ook wordt er aangegeven dat er van moderne communicatiemiddelen gebruik kan worden gemaakt.

Rb. Den Haag 15 februari 2013, LJN BZ2972.

Vrouw

Niet duidelijk

Co-ouderschapsregeling.

De omgangsregeling wordt veranderd, maar op welke manier is niet duidelijk.

Rb. Gelderland 8 april 2013, LJN BZ9997.

Vrouw

Niet duidelijk

Co-ouderschapsregeling (50/50).

Het moet worden gecompenseerd met een ruime omgangsregeling, derhalve twee weekenden bij de vader en dan een bij de moeder alsmede een keer per drie weken op woensdagmiddag en de helft van de vakanties.

Hof Leeuwarden 27 april Vrouw 2010, LJN BM3660.

150 km

Co-ouderschap, maar de Er wordt niets door het hof vastgesteld, zij verblijfsouder neemt het gaat uit van toezeggingen tot compensatie grootste deel van de zorg op van verblijfsouder. haar.

Hof Leeuwarden 4 november 2010, LJN BO3724.

Vrouw

Van arrondissement Drenthe naar Groningen

Een weekend in de 14 dagen van vrijdagmiddag 17:00 uur tot zondagmiddag 18:45 uur alsmede iedere donderdagmiddag na school tot 18:00 uur.

Vier weekenden van de zeven verblijven de kinderen bij de vader van vrijdagmiddag 17:00 uur tot zondagavond 18:30 uur alsmede een (uitgebreide) vakantieregeling.

Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BU8155.

Vrouw

Niet duidelijk

Een weekend per 14 dagen van vrijdag 15:00 uur tot zondag 17:00 uur en het streven is de helft van de vakanties en feestdagen bij vader. Vader heeft tevens mail en Skype contact.

Een weekend per 14 dagen van vrijdag uit school tot zondag 17:00 uur. De vrouw brengt de kinderen en vader brengt ze terug. Eveneens een dag extra in de maand, waarbij de vader ze haalt en brengt. Gehele voor- en herfstvakantie verblijven de kinderen bij de vader en de rest van de vakantie- en feestdagen de helft.

Hof Leeuwarden 27 oktober 2011, LJN BU3639.

Vrouw

Niet duidelijk

Niet duidelijk.

Wordt niet veranderd.


77

Hof Den Haag 16 mei 2012, LJN BX2865.

Vrouw

Niet duidelijk

De ene week donderdagDrie weekenden in de maand. avond na de buitenschoolse opvang tot vrijdagochtend naar school en de andere week van donderdagavond na de buitenschoolse opvang tot maandagochtend naar school.

Hof Den Haag, 4 juli 2012, LJN BX1652.

Vrouw

Regio Niet duidelijk. Rotterdam naar regio Amsterdam

Wordt niet veranderd.

Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701.

Vrouw

230 km

Een weekend per 14 dagen alsmede de helft van de vakanties.

Er wordt niets door het hof vastgesteld, zij gaat uit van toezegging tot compensatie van de vrouw voor wat betreft de omgang en dat zij de helft van de reisafstand voor haar rekening wil nemen.

Hof Den Haag 20 maart 2013, LJN CA0716.

Vrouw

Niet duidelijk

Co-ouderschap.

Eenmaal in de 14 dagen van donderdagmiddag uit school tot zondagavond 18:00 uur, vanaf het moment dat het kind op vrijdag niet meer vrij is zal zij eenmaal per 14 dagen van vrijdagmiddag uit school tot zondagavond 18:00 uur bij de vader verblijven. De vader zal de minderjarige bij de moeder halen en de moeder komt het kind ophalen. Tevens worden de vakanties bij helfte gedeeld.

Hof ArnhemLeeuwarden 9 april 2013, LJN BZ7834.

Vrouw

Friesland naar Overijssel

Niet duidelijk.

Het is niet duidelijk of de rechtbank in eerste aanleg de omgangsregeling heeft gewijzigd.

Hof Amsterdam 16 april Vrouw 2013, LJN CA3919.

Iets meer dan 10 km

De ene week van dinsdagmiddag uit school tot woensdagochtend naar school en de andere week van vrijdag 18:00 uur tot maandagochtend naar school waarbij de man het kind haalt en brengt.

Om de week van vrijdagmiddag na school tot zondagavond 19:00 uur waarbij de man het kind uit school ophaalt en de vrouw het kind op zondagavond bij de man ophaalt.

Hof ArnhemLeeuwarden 13 juni 2013, ECLI:NL: GHARL:2013:4264.

Vrouw

Niet duidelijk

Co-ouderschap.

Drie van de vier maanden alsmede de helft van de vakanties en feestdagen.

Hof ArnhemLeeuwarden 6 augustus 2013, ECLI:NL: GHARL:2013:5847.

Vrouw

14 km

Drie weekenden per vier Geen verandering. weken van vrijdag uit school tot zondag 18:00 uur. De vrouw brengt de kinderen bij man en de man brengt de kinderen terug naar vrouw.

Hof ArnhemLeeuwarden 12 september 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:6 993.

-

Niet duidelijk

Co-ouderschap (kinderen hebben hoofdverblijf bij de vrouw, maar de man is verhuisd).

De moeder krijgt vervangende toestemming voor inschrijving kind andere school. Verder wordt er niets veranderd.

Hof ArnhemLeeuwarden 1 oktober 2013, ECLI:NL: GHARL:2013:7367.

Vrouw

Niet duidelijk

Niet duidelijk.

Eenmaal in de 14 dagen van vrijdag 17:00 uur tot zondag 17:00 uur verblijven de kinderen bij de man.


78

Hof Amsterdam 5 Vrouw november 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3 813.

Niet duidelijk

De vader heeft een ruime omgangsregeling.

Niet duidelijk. De vrouw heeft een toezegging gedaan om bij te dragen in de extra kosten van de nieuwe omgangsregeling en de kinderen te halen en te brengen in het weekend en hen gedurende vakanties langer bij de man te laten verblijven.

Hof Amsterdam 17 Vrouw december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4 760.

Niet duidelijk

Van woensdag 11:45 uur tot Zeer gedetailleerde regeling. donderdag 8:45 uur, een keer in de twee weken van vrijdag 17:00 uur tot zondag 17:00 uur en in de andere week van maandag 15:30 uur tot 19:00 uur is de minderjarige bij de man. In de vakanties zal de minderjarige de helft van de tijd bij de ene en de helft van de tijd bij de andere ouder zijn.

Hof ‘s-Hertogenbosch 19 Vrouw december 2013, ECLI:NL:GHSHE:2013:6 104

53 km

De kinderen verblijven een weekend in de 14 dagen, alsmede iedere week van woensdagmiddag tot vrijdagochtend voor school bij de vader.

De kinderen verblijven drie weekenden achtereen – van vrijdagmiddag tot zondagavond – bij de vader, gevolgd door een weekend bij de moeder. De vakanties en feestdagen worden bij helfte gedeeld. De moeder zal de kinderen halen en brengen. Dit heeft de moeder voorgesteld.


79

Buitenland Vindplaats

Door wie Afstand verzocht

Regeling voor uitspraak

Regeling na uitspraak

Rb. Middelburg (kort geding) 12 juni 2009, LJN BJ6873.

Vrouw

Belgie (niet veel verder weg dan voorheen)

Een weekend per 14 dagen (oneven weken) van vrijdag 17:00 uur tot zondag 17:00 uur.

Hetzelfde, alleen draagt de moeder nu zorg voor het brengen en halen van het kind.

Rb. Maastricht 10 augustus 2009, LJN BJ5278.

Vrouw

Duitsland (niet veel verder weg dan voorheen)

Een keer in de twee weken een weekend van vrijdagmiddag tot zondagochtend danwel maandagochtend 07:00 uur en soms meer.

Wordt niet gewijzigd.

Rb. Roermond 9 september 2009, LJN BJ8813.

Vrouw

Belgie

Een weekend per maand, afhankelijk van het dienstrooster, alsmede gedurende een dag per week afwisselend de ene week op woensdag en de andere week op dinsdag of donderdag tot 18:00 uur, in onderling overleg.

Een weekend per 14 dagen van vrijdag 19:00 uur tot zondag 18:00 uur, alsmede gedurende de helft van de schoolvakanties en de helft van de feestdagen, waarbij de moeder de kinderen naar de vader brengt en weer ophaalt. De vader moet aangeven wanneer hem dit niet uitkomt in verband met zijn dienstrooster.

Rb. Roermond 25 januari 2012, LJN BV2524.

Vrouw

Turkije

Eenmaal per week gedurende Wordt niet gewijzigd door de rechtbank, circa enkele uren. maar de moeder heeft een aantal toezeggingen gedaan.

Rb. Alkmaar 21 juni Vrouw 2012, LJN BX6173 en het vervolg Hof Amsterdam 30 oktober 2012, LJN CA1479.

VS

Niet duidelijk want het Iedere zomervakantie tot een week voor betreft een nevenvoorziening aanvang schooljaar in VS en het ene jaar de in echtscheidingsprocedure. kerstvakantie en het andere jaar de voorjaarsvakantie.

Rb. Breda 4 december 2012, LJN BY7479.

Engeland

Een weekend per 14 dagen alsmede een deel van de vakanties.

VS

Feitelijk heeft de vader al drie Wordt niet gewijzigd. jaar geen contact meer. Hij gaat vrijblijvend met de omgangsregeling om.

Vrouw

Rb. Noord-Holland 3 juli Vrouw 2013, ECLI:NL: RBNHO:2013:5800.

Een weekend per maand, alsmede een deel van de vakanties. Communicatie kan ook geschieden d.m.v. e-mail, telefoon en Skype.

Rb. Rotterdam 7 juli 2013, ECLI:NL: RBROT:2013:7229.

Vrouw

Spanje

De ene week van woensdagavond 19:30 uur tot vrijdagavond 19:30 uur en de andere week van woensdagavond 19:30 uur tot zondagavond 19:30 uur, alsmede de helft van de vakanties en feestdagen.

Een weekend per 14 dagen, in die zin dat de kinderen gedurende eenmaal per vier weken naar Nederland komen en dat de man de kinderen een maal per vier weken bezoekt in Spanje. De reiskosten van de kinderen zal de vrouw op zich nemen.

Rb. Amsterdam 17 juli 2013, ECLI:NL: RBAMS:2013:5983.

Vrouw

VS

Om de week van vrijdagmiddag na school tot dinsdagochtend naar school, alsmede de helft van de vakanties.

Acht weken in de zomervakantie en om het jaar de kerstvakantie. De kosten voor verblijf en vervoer worden geheel door de moeder betaald en de vader heeft recht op ongelimiteerd en op onderling af te stemmen tijdstippen contact via Skype, email en telefoon.


80

Hof Arnhem 15 april 2008, LJN BD6850.

Vrouw

Schotland

Een weekend per 14 dagen.

Bijna iedere schoolvakantie bij de vader (uiteindelijk meer omgangsdagen).

Hof Den Haag 1 april 2009, LJN BI2114.

Vrouw

Turkije

Niet duidelijk.

Uitgebreide omgangsregeling.

Hof Amsterdam 28 april Vrouw 2009, LJN BI2763.

Spanje

Een weekend per 14 dagen, de ene keer van zaterdag 10:00 uur tot zondag 17:00 uur en de andere keer van vrijdagmiddag uit school tot zondag 17:00 uur, alsmede gedurende twee aaneengesloten weken in de zomervakantie, een week kerstvakantie en het ene jaar een week in de krokusvakantie en het andere jaar een week in de herfstvakantie.

Vier dagen per maand alsmede een meer uitgebreide vakantieregeling dan voorheen.

Hof Leeuwarden 6 december 2009, LJN BK8321.

Vrouw

Noorwegen De vader heeft de afgelopen drie jaar bijna geen contact met de kinderen gehad.

Hof Arnhem 22 december 2009, LJN BK8015.

Man

Duitsland

Twee keer in de week contact. Een weekend per 14 dagen waarbij de vader de kinderen brengt en haalt alsmede de helft van de vakanties met uitzondering de kerstvakantie (ene jaar de eerste week, andere jaar tweede week) en ook de feestdagen (ene jaar bij moeder, andere bij vader).

Hof Den Haag 23 december 2009, LJN BK9864.

Vrouw

Maleisie

Niet duidelijk.

Drie maal per jaar voor een periode van twee weken komt de minderjarige naar Nederland met de moeder. De vader kan twee aaneengesloten weken per jaar in Maleisie de minderjarige zien, waarbij de moeder de kosten van de vader van een retourticket en verblijf in Maleisie, alsmede de kosten van haar reizen met de minderjarige naar Nederland en het verblijf van de moeder in Nederland voor haar rekening neemt. Tevens wekelijks contact via de webcam, e-mail, telefoon, Skype e.d.

Hof Amsterdam 12 oktober 2010, LJN BQ8535.

Vrouw

Duitsland

Niet duidelijk.

Een keer per 14 dagen van vrijdag 12:00 uur tot zondag 18:00 uur, doordeweeks Skype/belcontact alsmede de helft van de (school)vakanties en feestdagen

Hof Amsterdam 31 mei 2011, LJN BR4850.

Vrouw

Finland

Een weekend per 14 dagen alsmede de helft van de vakanties.

Staat niet ter beoordeling, alleen het gerechtshof geeft wel aan dat de huidige omgangsregeling niet kan worden gehandhaafd. Het hof gaat af op de toezegging van de moeder in vaststelling van een uitgebreidere omgangsregeling.

De volgende vakanties in de even jaren zijn de kinderen bij de vader: voorjaarsvakantie, eerste helft van zomervakantie, herfstvakantie en tweede helft van de kerstvakantie. En voor de oneven jaren: de voorjaarsvakantie, meivakantie, tweede helft zomervakantie en de eerste week van de kerstvakantie. De reiskosten worden fifty-fifty verdeeld.


81

Hof Amsterdam 13 maart 2012, LJN BW4776.

Man

Zuid-Afrika

Niet duidelijk.

Skype- en telefooncontact en de vader stelt de moeder in staat om naar Zuid-Afrika te kunnen komen.

Hof Arnhem 28 juni 2012, LJN BX2833 (cassatie: HR 4 oktober 2013, ECLI:NL: HR:2013:847).

Vrouw

Finland

Om het weekeinde van vrijdag 15:00 uur uit school tot zondag 17:00 uur evenals iedere dinsdag uit school van 15:00 uur tot 18:45 uur. De vader haalt en brengt de kinderen. Ook de tweede week in de kerstvakantie en de eerste drie weken van de zomervakantie.

Eenmaal per maand voor een weekeinde van drie dagen of lange weekeinden van vier a vijf dagen eenmaal per zes weken evenals de eerste drie weken van de zomervakantie, de tweede week van de kerstvakantie en een week in de meivakantie.

Hof Den Haag 3 oktober 2012, LJN BY0069.

Vrouw

Australie

Niet duidelijk.

Niet duidelijk, de omgangsregeling is afgesproken in de ‘two-party agreement’.

Hof Amsterdam 20 november 2012, LJN BZ4180.

Vrouw

Buitenland

De kinderen verbleven grotendeels bij de man.

Twee weekenden per vier weken en kind [b] daarnaast eenmaal per maand een langere periode tot augustus 2014 alsmede de vakanties bij helfte. Kind [b] iedere dag contact met de man per computer of Skype Phone en kind [a] drie keer per week.

Hof ArnhemLeeuwarden 4 oktober 2013, ECLI:NL: GHARL:2013:7401.

Vrouw

Duitsland

Het kind verblijft een keer in de twee weken een weekend van zaterdag na voetbal tot en met zondag 19:00 uur (en in geval er geen wedstrijden zijn bij de vader evenals eens in de twee weken van vrijdag na school tot en met zondag 19:30 uur), iedere woensdag direct na school tot en met 19:30 uur (waarbij de vader het kind naar de voetbaltraining zal brengen), alsmede gedurende de helft van de schoolvakanties en dubbele feestdagen zoals Kerst, Oud en Nieuwjaar, Pasen en Pinksteren, waarbij de vader het kind ophaalt en de moeder het kind komt halen.

Voorstel van de vrouw om de omgang met de vader om de twee weken in het weekend te laten plaatsvinden, waarbij het ene weekend het kind naar Amsterdam gaat en terug reist en het andere weekend de vader naar Mainz reist. De vrouw neemt de helft van de kosten voor haar rekening. Deze regeling kan eventueel nog door partijen uitgebreid worden.

Hof ArnhemLeeuwarden 8 oktober 2013, ECLI:NL: GHAMS:2013:3219.

Vrouw

Curaçao (max. 3 jaar)

Co-ouderschap. De minderjarige verblijft in de even weken van donderdagavond tot en met zondagavond bij de man en van zondagavond tot en met donderdagavond bij de vrouw. In de oneven weken van donderdagavond tot en met vrijdagavond bij de man en van vrijdagavond tot en met donderdagavond bij de vrouw. De vakanties,- feesten verjaardagen worden bij helfte verdeeld.

De minderjarige verblijft bij de man gedurende ten minste tien dagen van iedere schoolvakantie van twee weken en gedurende ten minste vier weken van de zomervakantie, en de man heeft minimaal twee keer per week op een tussen partijen in onderling overleg te bepalen tijdstip via Skype contact met de minderjarige, waarbij de vrouw ervoor zorgt dat het Skype contact tussen de man en de minderjarige tot stand komt. De vrouw moet de reiskosten voldoen van de minderjarige.


82

HR 25 april 2008, LJN Vrouw BC5901 terug verwezen naar Hof Arnhem 30 juli 2008, LJN BG2507.

Zwitserland Een weekend in de twee weken vanaf vrijdag na schooltijd tot zondagavond, op maandag, dinsdag en donderdag tussen de middag en in onderling overleg tijdens vakanties en feestdagen.

8 oktober 2008 tot en met 19 oktober 2008, van 29 december 2008 tot en met 4 januari 2009, van 24 januari 2009 tot en met 1 februari, van 6 april 2009 tot en met 12 april 2009, van 21 mei 2009 tot en met 24 mei 2009, van 11 juni 2009 tot en met 14 juni 2009, van 6 juli 2009 tot en met 23 juli 2009 waarbij de moeder de kinderen naar de vader brengt en de vader de kinderen na afloop van de omgang naar Zwitserland terugbrengt.

HR 8 juli 2011, LJN BQ7328, vervolg op Hof Amsterdam 23 februari 2010, LJN BL9055.

Vrouw

Colombia

Niet duidelijk.

Zes weken per jaar. Ene jaar in Colombia (danwel Peru) andere jaar in Nederland. Met betrekking tot de reiskosten is er ook een regeling afgesproken.

HR 1 maart 2013, LJN BY8277, vervolg op Hof Den Haag 21 december 2011, LJN BV0897.

Vrouw

Finland

De minderjarigen verbleven bij de man.

De helft van de vakanties.


83

Bijlage 3 Binnenland Rb. Almelo 28 april 2010, LJN BM4262. De man is de niet-verblijfsouder en is verhuisd. De kinderen verblijven bij de moeder. Met betrekking tot het halen en brengen van de kinderen oordeelt de rechtbank het volgende: ‘De man heeft zelf de keuze gemaakt om te verhuizen naar [woonplaats] en had er rekening mee moeten houden dat die keuze ook ten aanzien van de omgang behoorlijke consequenties zou hebben. Zulks in aanmerking genomen, alsmede het gegeven dat de vrouw financieel niet in staat is de minderjarigen te brengen, dient naar het oordeel van de rechtbank de man zelf zorg te dragen voor het ophalen en terugbrengen van de minderjarigen. De man heeft zich daartoe overigens ook bereid verklaard, mits bij het bepalen van zijn draagkracht rekening wordt gehouden met de reiskosten ad € 95,-- per maand, waarmee de vrouw heeft ingestemd. De rechtbank acht het in dit specifieke geval redelijk om rekening te houden met de reiskosten in verband met de omgang met de minderjarigen en zal derhalve bij de berekening van de draagkracht van de man deze kosten meenemen.’ De vrouw had geen moeite met de voorgestelde omgangsregeling van de man. Rb. Haarlem 4 juni 2010, LJN BN5556. Deze zaak betreft een toewijzing van vervangende toestemming voor een verhuizing. De moeder is de verblijfsouder en mag met de kinderen verhuizen. De vader moest eerst 45 km reizen. Deze afstand wordt na de verhuizing 78 km. Tussen de partijen is een zorgregeling afgesproken waarbij de kinderen de ene week van donderdag 15:30 uur tot maandagochtend naar school bij de man verblijven en de andere week van donderdag 15:30 uur tot vrijdagochtend naar school. De rechtbank kwalificeert dit niet als een coouderschapsregeling. Volgens de rechtbank moet getoetst worden of de belangen van de kinderen zich tegen de voorgenomen verhuizing verzetten. De rechtbank acht het aanvaardbaar dat het contact tussen de man en de kinderen als gevolg van de verhuizing zal wijzigen en de kinderen zullen moeten wennen aan een nieuwe omgeving. De moeder stelt namelijk alles in het werk om het contact tussen de kinderen en de man zoveel mogelijk op peil te houden. De vrouw heeft omgangsalternatieven aangeboden. Het contact met de vader en diens aandeel in de opvoeding en verzorging van de kinderen zal door de verhuizing niet zozeer verminderen, maar anders ingedeeld gaan worden. Het contact tussen de man en de minderjarigen wordt door de verhuizing niet onaanvaardbaar uitgehold. Rb. Den Haag 5 augustus 2010, LJN BN3554. De moeder wenst samen met de minderjarige kinderen te verhuizen. De vervangende toestemming wordt door de rechtbank verleend. Er wordt aan de stelling van de vader, welke inhoudt dat hij de minderjarigen na een verhuizing niet meer kan begeleiden bij hun hockeycarrière, geen gewicht toegekend omdat de minderjarigen zelf aangeven het niet erg te vinden om bij een andere hockeyclub te gaan hockeyen. Zij geven tevens aan dat zij graag met de moeder mee willen verhuizen. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

84

De minderjarigen zijn volgens de huidige zorgregeling ieder tweede weekeinde van donderdagavond tot en met zondagochtend bij de vader. Zij zijn tevens bij de vader op iedere donderdagavond tot vrijdagavond, iedere maandagmiddag om 15:15 uur haalt de vader de minderjarigen uit school en hij haalt minderjarige [b] iedere dinsdag uit de NSO en brengt haar bij de moeder. De vakanties zijn bij helfte verdeeld. Aangezien vervangende toestemming wordt verleend kan deze zorgregeling niet in stand worden gehouden. De minderjarigen geven overigens zelf aan dat zij niet al die tijd bij de vader hebben verbleven. De rechtbank bepaalt dat de minderjarigen in beginsel ieder weekeinde van zaterdag na de hockeywedstrijd tot zondagavond bij de vader verblijven en laat de verdere concrete invulling van deze regeling aan partijen over. De rechtbank gaat er van uit dat de moeder zich zal inspannen om het contact tussen de vader en de minderjarigen zoveel mogelijk te stimuleren en faciliteren. Rb. Middelburg 11 augustus 2010, EB 2011, 67. Het kind heeft in deze zaak al een aantal verhuizingen meegemaakt. De moeder wil nu samen met het kind naar Limburg verhuizen. Het kind en de vader hebben dagelijks contact. De rechtbank verleent vervangende toestemming en geeft hierbij aan dat het contact tussen het kind en de vader weliswaar zal worden beperkt, maar niet op een onaanvaardbare wijze. Het contact zal nu bestaan uit één keer in de veertien dagen een weekend van vrijdagmiddag tot zondagavond en langere contacten in de vakanties. Rb. Haarlem 8 maart 2011, FJR 2011, 57. De vrouw mag met de kinderen naar Duivenrecht verhuizen. Bij beschikking voorlopige voorzieningen is bepaald dat de kinderen iedere dinsdag na school van 14:30 uur tot donderdagochtend naar school, eenmaal in de veertien dagen een weekend van zaterdag 08:15 uur (of een tijdstip nader overeen te komen) tot zondag 17:00 uur en de helft van de schoolvakanties bij de man verblijven. De rechtbank is van oordeel dat de langere reistijd van de man door mogelijke files niet opweegt tegen het recht van de vrouw om te verhuizen en de vrijheid om haar leven opnieuw in te richten. De tijden waarop de man en de kinderen omgang hebben vallen buiten de gebruikelijke spitstijden. De vrouw heeft eveneens aangeboden om de man tegemoet te komen in het halen en brengen van de kinderen wanneer dit voor de man door fileproblematiek niet haalbaar is. Door de verhuizing is vast komen te staan dat de huidige omgangsregeling niet meer kan worden nagekomen. Rb. Alkmaar 28 december 2011, LJN BV3536. De moeder wil verhuizen naar Epe. Dit is een verhuizing van 160 km. De huidige omgangsregeling met de vader is dat de kinderen één weekend per veertien dagen bij hem verblijven alsmede één middag/nacht per week. De ouders hadden tevens afgesproken dat een ouder die buiten Heerhugowaard zou verhuizen voor het brengen en halen zorg moest dragen en dat de verhuizing die invloed zou hebben op de zorgregeling aanleiding zou geven voor het opnieuw bekijken van deze regeling. De moeder stelt zelf voor om de omgangsregeling anders in te vullen. Ze geeft aan dat de kinderen drie weekenden per maand bij hun vader kunnen verblijven waarbij zij zorg zal dragen voor het halen en brengen. Ook is de moeder bereid de Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

85

kinderen gedurende de vakanties meer bij de vader te laten zijn dan de overeengekomen helft. Tevens kunnen de kinderen eens per maand op woensdagmiddag naar de vader toe. De vader geeft o.a. aan: ‘Wanneer na een verhuizing de reisafstand meer dan 50 km bedraagt, wordt deze in beginsel geacht een inbreuk te zijn op de overeengekomen verdeling van de zorgen opvoedingstaken in het ouderschapsplan, in het kader van de Wet bevordering Voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding.’ De rechtbank moet een afweging maken tussen het belang van de moeder om een nieuw bestaan op te bouwen enerzijds en het belang van de vader om zorgcontacten te hebben met zijn kinderen anderzijds. De conclusie van de rechtbank is: ‘De contacten tussen de vader en de minderjarigen zullen door de verhuizing onvermijdelijk minder intensief worden. Alle belangen tegen elkaar afwegende acht de rechtbank dit niet onaanvaardbaar.’ De rechtbank stelt hierna niet zelf een nieuwe regeling vast, maar gaat er van uit dat de moeder haar beloften met betrekking tot het halen en brengen en de uitbreiding van de omgang, ook in de vakanties, gestand doet. Rb. Breda 16 mei 2012, LJN BY6639. De vrouw wil 150 kilometer verhuizen met de kinderen. De kinderen verblijven nu één weekend in de veertien dagen evenals één dag en nacht in de week bij de vader. De vader geeft aan dat het belangrijk is, nu de kinderen zo jong zijn, dat er niet veel tijd zit tussen de contactmomenten en dat hij deel uit blijft maken van het leven van zijn kinderen. De rechtbank verleent de vervangende toestemming. Hierbij wordt geoordeeld dat inperking van het contact tussen de minderjarigen en de niet-verzorgende ouder in meer of mindere mate inherent is aan situaties waarin van een echtscheiding sprake is. De rechtbank is van oordeel dat de praktische uitvoerbaarheid van een contactregeling wordt bemoeilijkt bij deze verhuizing, gelet op de langere reistijd en de verhoogde reis- en contactkosten. Een inperking van deze regeling betekent niet automatisch dat aan de kwaliteit van het contact wordt ingeboet. Het meest actuele verzoek van de man omtrent het conceptouderschapsplan wordt door de rechtbank toegewezen. Rb. Dordrecht 20 juni 2012, LJN BW9587. De moeder wil van Oud-Beijerland naar Friesland verhuizen. De vader geeft aan dat hij geen vertrouwen in het aanbod van de vrouw heeft, inhoudende dat zij ervoor zal zorgen dat de kinderen met de man kunnen bellen, e-mailen en Skypen. De man merkt nu al dat dit nauwelijks lukt als de kinderen bij de nieuwe partner van de vrouw in Friesland zijn. De man geeft tevens weer dat de verhuizing een einde zal maken aan de mogelijkheid om hen tussen de bezoekweekenden door even te zien, bijvoorbeeld bij het ophalen van school, bijwonen van zwemlessen, kijken bij een sportdag of het bezoeken van de kinderen als zij ziek zijn. De rechtbank is van mening dat wanneer de kinderen in Friesland wonen, de mogelijkheid blijft bestaan om uitvoering te geven aan de zorgregeling. Nu de vrouw de reistijd en hogere kosten wil betalen en de kinderen aangegeven hebben dat zij het niet erg vinden om een paar uur in de auto te zitten, vormt dit ook geen probleem. De rechtbank gaat er van uit dat de vrouw zich houdt aan haar uitspraken, die onder andere Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

86

gaan over de soepele verdeling van de vakanties en haar toezegging om tussen de bezoekweekenden door de ruimte te geven voor bel-, Skype- en/of e-mailcontacten. Hierbij geeft de rechtbank als tip om vaste momenten af te spreken voor bel- of Skypecontacten. Rb. Roermond 4 juli 2012, LJN BW9597. In casu heeft een verhuizing tot gevolg dat de moeder samen met de kinderen 30 km van hun huidige woonplaats zullen gaan wonen. De omgangsregeling zal na de verhuizing hetzelfde blijven en de moeder heeft toegezegd de minderjarigen te zullen blijven brengen en halen. Het contact zal derhalve niet minder worden en de omgangsregeling wordt door de verhuizing niet aangetast. Vervangende toestemming voor de verhuizing wordt verleend. Rb. Arnhem 10 oktober 2012, LJN BY7647. De moeder wil vervangende toestemming om met de kinderen naar het noorden te verhuizen. Er is sprake van een co-ouderschapsregeling. In het zorgconvenant hebben de ouders afgesproken dat de kinderen in beginsel de woonplaats van de moeder volgen. Wanneer de woonafstand groter wordt dan 30 kilometer, dan zullen de man en vrouw in overleg treden en het zorgschema aanpassen. Wanneer dit gebeurt, spreken zij tevens het volgende af: de vrouw zal doordeweeks vijf dagen volledige zorg op zich nemen en de man zal zich blijven inspannen om in een nieuwe woonsituatie ook doordeweeks zorg te blijven verrichten. De verandering van de woonplaats zal alleen voor het begin of het einde van een schooljaar van de kinderen plaatsvinden. Na verhuizing kan er geen sprake meer zijn van een co-ouderschapsregeling en daarom wil de vrouw een ruimere contactregeling tussen de vader en de kinderen. Zij stelt voor dat de kinderen drie weekenden per maand bij de vader zijn evenals de helft van de vakanties, feesten vrije dagen. Ook kan door middel van de communicatiemiddelen zoals Skype worden gecommuniceerd. Op deze manier kan de vader nog een groot aandeel hebben in de opvoeding van de minderjarigen. De vader heeft zich, na de beëindiging van de relatie, onvoldoende gerealiseerd dat door het coouderschap zijn relatie met de kinderen veel intenser is geworden dan dat hij voor mogelijk had kunnen houden. Hij wil graag dat dit co-ouderschap wordt voortgezet. De Raad heeft weergegeven dat het handhaven van de co-ouderschapsregeling de voorkeur geniet. De minderjarigen willen met beide ouders veel contact hebben en zij realiseren niet welke gevolgen een verhuizing heeft voor de co-ouderschapsregeling. De ouders zullen het onderling eens moeten worden. De rechtbank geeft in haar oordeel weer dat de vrouw in beginsel gerechtigd is om te verhuizen met de kinderen. De omstandigheden van het geval en de belangenafweging moet een dergelijke beslissing rechtvaardigen. Vaststaat dat door een verhuizing de huidige co-ouderschapsregeling niet kan worden voortgezet. De rechtbank verleent vervangende toestemming en beslist dat de moeder de vader in voldoende mate heeft aangeboden om een ruime zorgregeling af te spreken. Ook kan er van de moderne communicatiemiddelen gebruik worden gemaakt. Op deze manier kan de vader nog steeds deel uitmaken van de verzorging en opvoeding van de kinderen. Dit geldt des te meer, nu de kinderen door de coVerhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

87

ouderschapsregeling een goede band met de vader hebben opgebouwd en dus ook na de verhuizing veel contact met hem willen en kunnen hebben. Rb. Den Haag 15 februari 2013, LJN BZ2972. De moeder heeft toestemming gekregen om te verhuizen. Er wordt in deze zaak een nieuwe omgangsregeling aangenomen. Het is niet duidelijk hoe de nieuwe omgangsregeling eruit komt te zien. Rb. Gelderland 8 april 2013, LJN BZ9997. In casu woog het belang van de moeder om te verhuizen zwaarder dan het belang van de vader om het coouderschap voort te zetten. Er wordt een ruime compensatie aangenomen voor de vader ter zake de verdeling van de zorgen opvoedingstaken. De omgang tussen de kinderen is nu ongeveer 50/50 geregeld. De Raad vreest dat door de verhuizing een regeling tot stand wordt gebracht waarin de kinderen minder contact hebben met de vader. De Raad merkt hierbij op dat een co-ouderschapsregeling de kinderen wel moet passen en dat sommige kinderen meer gebaat zijn bij één plek om te wortelen. Een belangrijke vraag die ten eerste, volgens de rechtbank, dient te worden beantwoord is of bij een verhuizing van de moeder het contact tussen de vader en de kinderen onacceptabel gereduceerd wordt. De vraag is dus of in het geval van een verhuizing de inhoud van het contact en de frequentie op een aanvaardbaar peil kan blijven. De rechtbank oordeelt dat hier sprake van is. Verder geeft ze weer in haar oordeel: ‘Hoewel de mogelijkheden voor invulling van de zorgen opvoedingstaken voor de vader zullen afnemen, kan met een wijziging in frequentie en inhoud het contact wel aanvaardbaar worden geacht. De rechtbank is dan ook van oordeel dat voor de instandhouding van de band tussen de vader en de kinderen een verhuizing daaraan niet in de weg staat. Het openbreken van de co-ouderschapsregeling moet naar het oordeel van de rechtbank voor de vader dan wel gecompenseerd worden met een zeer ruime omgangsregeling.’ Hof Leeuwarden 27 april 2010, LJN BM3660. In casu gaat het over twee vrouwen die gezamenlijk het gezag hebben over twee kinderen. De kinderen wonen bij vrouw [1] en zij wil verhuizen (150 km), omdat zij een bestaan met iemand anders op wil bouwen. Haar nieuwe partner is gebonden aan die plaats, omdat zij daar een melkveehouderij heeft. In het convenant staat beschreven dat beide ouders de zorg voor de kinderen delen op de manier van co-ouderschap, waarbij vrouw [1] een groter deel van de zorg in tijd gerekend op zich zal nemen. Vrouw [2] vreest dat het contact met beide kinderen drastisch zal veranderen door de verhuizing. Vrouw [1] wenst vrouw [2] te compenseren vanwege het feit dat de kinderen straks verder bij haar vandaan zullen wonen. De frequentie wordt aangepast. Vrouw [2] zal de kinderen minder vaak zien, maar de duur zal minstens zo lang zijn. Doordat vrouw [1] dit heeft gesteld, beslist het hof dat de verhuizing geen negatieve gevolgen voor de kinderen heeft. Daarbij geeft het hof aan dat iedere verhuizing voor- en nadelen heeft voor de kinderen. Het hof is overtuigd dat wat de beslissing ook zou zijn en of de kinderen het op daar dit moment Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

88

wel of niet mee eens zijn. Het hof geeft aan dat onder andere gelet op hun leeftijd en basis van de indruk die van hen is ontstaan zij hun weg wel weer zullen vinden. Ten slotte geeft het hof nog aan dat gezien de levensfase waarin de kinderen zich bevinden, zij in de nabije toekomst steeds meer zelfstandig kunnen reizen met het openbaar vervoer. Het Gerechtshof te Leeuwarden stelt niets omtrent de omgangsregeling vast. Hof Leeuwarden 4 november 2010, LJN BO3724. De vader en de moeder communiceren nauwelijks meer met elkaar, waardoor de omgang met de kinderen wordt bemoeilijkt. De moeder is met de kinderen naar Groningen verhuisd en de vader heeft dit niet tegen kunnen houden. De vader wenst een andere omgangsregeling en het hof stelt ook een andere omgangsregeling vast, echter niet op de manier waarop de vader het wilde. Voorheen was er sprake van een situatie waarin de kinderen één weekend in de veertien dagen en iedere donderdag bij de vader verbleven. Doordat de moeder is verhuisd, kunnen de kinderen niet meer de donderdagen naar de vader toe. De omgang is derhalve beperkt door de verhuizing. De kinderen hebben verklaard graag vaker omgang met de vader te willen hebben. Het hof beslist daarom ook dat de gebruikelijke omgangsregeling van één weekend per veertien dagen in casu ontoereikend is. Het hof stelt vast dat de kinderen vier van de zeven weekenden bij de vader doorbrengen. Door de houding van de partijen wordt door het hof de vakantieregeling tot in detail vastgesteld. De moeder moet de kinderen ongestoord contact met hun vader laten hebben via de telefoon en het internet. Hof Amsterdam 6 september 2011, LJN BU8155. De rechtbank heeft in eerste aanleg vervangende toestemming verleend zodat de vrouw met de kinderen kon verhuizen. Het hof geeft in r.o. 4.5 weer dat het uitgangspunt is dat de ouder bij wie het kind de gewone verblijfplaats heeft in beginsel mag verhuizen. Uiteindelijk komt het hof niet terug op de beslissing van de rechtbank en oordeelt zij vanaf r.o. 4.6 over de compensatie voor het wegvallen van de doordeweekse contacten. De omgangsregeling was, zoals vastgelegd in het echtscheidingsconvenant aangehecht aan de echtscheidingsbeschikking, zo geregeld dat de kinderen één weekend per veertien dagen vanaf vrijdagmiddag 15:00 uur tot en met zondagmiddag 17:00 uur bij de vader verbleven. In onderling overleg was bepaald welke delen van de schoolvakanties en de landelijke erkende feestdagen de kinderen bij de vader verbleven, maar het streven was per helfte. De kinderen hebben recht op gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders, aldus het hof. De verhuizing mag er niet toe leiden dat de inhoud en frequentie van het contact tussen de kinderen en de man tot een onacceptabel niveau wordt gereduceerd. In casu is daar volgens het hof geen sprake van. De vrouw heeft zelf als compensatie een uitbreiding van de omgangsregeling voorgesteld. De man heeft met de kinderen contact via de e-mail en ook, sinds kort, Skype contact. De man heeft gesteld dat de verhuizing met de kinderen een ongerechtvaardigde inmenging in zijn gezinsleven oplevert. Volgens het hof is hier geen sprake van en is de verhuizing niet in strijd met art. 8 EVRM. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

89

De man stelt verder dat hij een grote wens heeft om de kinderen op basis van co-ouderschap op te voeden en te verzorgen. Door de verhuizing gaat dit in rook op. Het hof oordeelt hierover dat zij geen rekening met deze wens houden, aangezien de vrouw tijdens en na afloop van het huwelijk steeds het merendeel van de verzorging en opvoeding voor haar rekening heeft genomen. Het hof stelt vervolgens op eigen hand een uitgebreidere zorgregeling vast. De omgangsregeling wordt als volgt: ‘De kinderen zullen een weekend per veertien dagen bij de man zijn van vrijdag uit school tot zondag 17.00 uur. De vrouw zal de kinderen op vrijdag naar de man brengen, zoals zij zowel in eerste aanleg als in hoger beroep heeft aangeboden, en de man zal hen op zondag terugbrengen. Daarnaast zal de man de kinderen één maal per maand een extra dag, in onderling overleg te bepalen op een zaterdag of een zondag, bij zich hebben, waarbij de man hen zowel zal halen als terugbrengen. Daarnaast zullen de schoolvakanties van de kinderen aldus over partijen worden verdeeld, dat de man de kinderen gedurende de voorjaars- en de herfstvakantie bij zich zal hebben en zullen de feestdagen en de overige vakanties bij helfte tussen partijen worden gedeeld. Door middel van deze ruimere zorgregeling kan de man nog steeds zijn vaderrol ten opzichte van [kind 1] en [kind 2] blijven uitoefenen en acht het hof de gevolgen van de verhuizing naar [b] voldoende gecompenseerd. Het staat partijen uiteraard vrij in onderling overleg tot een nog ruimere zorgregeling te besluiten.’ Door deze vastgestelde zorgregeling heeft de man één keer per maand een extra dag omgang (hij moet wel de kinderen zelf ophalen en wegbrengen). Ook heeft de man de kinderen bij zich gedurende de gehele voorjaars- en herfstvakanties. Hof Leeuwarden 27 oktober 2011, LJN BU3639. In casu wordt er niet gesproken over een compensatie voor de niet-verblijfsouder. De verblijfsouder, de moeder, is gerechtigd om te verhuizen met de kinderen nu de communicatie van de vader zo slecht is. Hij is zelfs weggelopen van gezinstherapie. De afstand die nu moet worden overbrugd, is geen belemmering om alsnog voornoemde therapie te volgen. Hof Den Haag 16 mei 2012, LJN BX2865. De moeder heeft vervangende toestemming gekregen, maar gaat in hoger beroep omdat ze het niet eens is met de uitgebreide omgangsregeling die de rechtbank heeft vastgesteld. Het hof gaat grotendeels voorbij aan haar verzoek en vindt de regeling van de rechtbank wel degelijk redelijk. Vóór de verhuizing gold een contactregeling waarbij de minderjarigen de ene week bij de vader waren van donderdagavond na de buitenschoolse opvang tot vrijdagochtend naar school en de andere week van donderdagavond na de buitenschoolse opvang tot maandagochtend naar school. De omgangsregeling is door de rechtbank, doordat een verhuizing heeft plaatsgevonden, vastgesteld op drie weekenden per maand bij de vader. Het hof komt de moeder enigszins tegemoet door te bepalen dat de weekenden zo moeten worden verdeeld dat de minderjarige in de lange weekenden om en om bij de vader en moeder verblijven.


90

Hof Den Haag 4 juli 2012, LJN BX1652. Vervangende toestemming wordt door het hof verleend. Het is niet duidelijk waar de moeder precies woont en waar zij heen wil verhuizen, maar uit de uitspraak blijkt dat het van de regio Rotterdam naar de regio Amsterdam is. De nieuwe huwelijkspartner van de moeder is gebonden aan regio Amsterdam in verband met zijn werk. Verder geeft het hof weer: ‘Voorts neemt het hof in aanmerking dat bij een verhuizing de huidige zorgregeling – die zoals beide partijen hebben verklaard goed verloopt – kan worden blijven nageleefd. Het ouderschap van de vader gaat er door de verhuizing dan ook niet zodanig op achteruit dat de gelijkwaardigheid daarvan wordt aangetast. Dat door de verhuizing de reisafstand wordt vergroot acht het hof voor de vader noch de minderjarigen te bezwaarlijk.’ Hof Leeuwarden 27 september 2012, LJN BY0701. Vervangende toestemming om 230 kilometer te verhuizen is door het hof in deze zaak toegewezen. De vrouw mag met de kinderen naar haar nieuwe partner verhuizen. De man stelde dat de verhuizing grote ingrijpende gevolgen voor zijn relatie met de kinderen zal hebben. De vader heeft een omgangsregeling met de kinderen waarin hij de kinderen één weekend per veertien dagen bij zich heeft alsmede de helft van de vakanties en feestdagen. In een door hen opgesteld ouderschapsplan welke is ondertekend door beide partijen is dit gedeelte opgenomen: ‘(…) Bij een voorgenomen verhuizing zullen de ouders dit vooraf schriftelijk bekend maken aan de andere ouder en met elkaar in overleg treden om met elkaar de gevolgen van die voorgenomen verhuizing met betrekking tot de kinderen te bespreken. Partijen hebben overigens niet de intentie te gaan verhuizen naar een andere woonomgeving dan hun huidige woonplaats, aangezien zij een verhuizing niet in het belang van de kinderen achten. (…)’. Het hof laat zich niet over dit convenant uit. Ter zitting is echter gebleken dat de man een beperkte rol vervuld in het leven van de kinderen. Buiten de omgangsweekenden is er marginaal contact tussen de man en zijn kinderen. Hij heeft geen poging ondernomen om zijn weekendregeling uit te breiden en hierdoor is het hof van mening dat de verhuizing niet zal resulteren in een substantiële vermindering en beperking van het contact tussen de man en de kinderen ten opzichte van de vroegere situatie. De vrouw is bereid de man te compenseren voor het feit dat de kinderen verder bij hem vandaan komen te wonen door bijvoorbeeld hen in de vakantie langer bij de man te laten verblijven. Ook is de vrouw bereid bij het halen en brengen de helft van de reisafstand voor haar rekening te nemen. De advocaten geven aan dat zij verklaren een duidelijke zorgregeling af te spreken, waardoor het hof vertrouwt dat zij in gezamenlijk overleg tot een goede regeling kunnen komen. Ten slotte overweegt het gerechtshof nog het volgende: ‘10. Nu de vrouw bereid is om de man voldoende ruimte te bieden om op adequate wijze invulling te geven aan zijn ouderrol op afstand, zal verhuizen naar het oordeel van het hof derhalve geen negatieve gevolgen hoeven te hebben voor de (kwaliteit van) de contacten tussen de man en [kind 1] en [kind 2].’ Hof Den Haag 20 maart 2013, LJN CA0716. De rechtbank heeft vervangende toestemming afgewezen. Het hof verleent de vervangende toestemming Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

91

echter wel en daarbij overweegt zij dat er sprake is van een noodzaak om te verhuizen, gelet op het werk van de moeder, de woon-werk omstandigheden van haar nieuwe partner alsmede de kinderwens van hen beiden. De moeder bevindt zich nu in een spagaat, omdat haar woonsituatie enerzijds bij de man is maar anderzijds samen met het kind in een ander huis. Op dit moment is er sprake van een co-ouderschapsregeling die, aldus het hof, door de vervangende toestemming niet meer uitvoerbaar zal zijn. De minderjarige heeft er belang bij dat het contact tussen de ouders zo min mogelijk wordt aangetast en de band met beide ouders behouden blijft. Daarnaast is het hof ook van oordeel dat de minderjarige is gebaat bij rust, continuïteit en stabiliteit in de opvoedingssituatie. In r.o. 31 overweegt het hof als volgt: ‘Het belang van de vader bij handhaving van de, thans bestaande, co-ouderschapsregeling acht het hof in dit geval ondergeschikt aan het belang van de minderjarige bij een stabiele woonomgeving. Het hof realiseert zich dat deze beslissing enigszins afbreuk doet aan het beginsel van het gelijkwaardig ouderschap. Teneinde een gelijkwaardig ouderschap zo veel als mogelijk toch te realiseren is het in het belang van de ouders en de minderjarige dat er een ruime contactregeling, ook in de verdere toekomst door de ouders zal worden nagestreefd en dat de moeder de vader bij alle van belang zijnde beslissingen ten aanzien van de minderjarige blijft betrekken.’ De nieuwe omgangsregeling wordt als volgt: eenmaal in de veertien dagen van donderdagmiddag uit school tot zondagavond 18:00 uur zal het kind bij de vader verblijven. Vanaf het moment dat het kind op vrijdag niet meer vrij is zal zij eenmaal per veertien dagen van vrijdagmiddag uit school tot zondagavond 18:00 uur bij de vader verblijven. De vader zal de minderjarige bij de moeder halen en de moeder komt het kind ophalen. Tevens worden de vakanties bij helfte gedeeld, voor zover dit voor de vader te organiseren valt. Hof Arnhem-Leeuwarden 9 april 2013, LJN BZ7834. Er is niet veel informatie in deze uitspraak te vinden. De beslissing waarin de rechtbank vervangende toestemming verleent, wordt door het hof bekrachtigd. Het kind is onder toezicht gesteld. De vader stelt zich op het standpunt dat het belang van het kind om in de huidige woonplaats te blijven wonen dient te prevaleren. Waarschijnlijk betreft het een verhuizing van Friesland naar Overijssel aangezien de overdracht van het kind van BJZ Friesland naar BJZ Overijssel plaats heeft gevonden. Hof Amsterdam 16 april 2013, LJN CA3919. De vrouw voert aan dat in het convenant de tekst is opgenomen dat zij zonder toestemming van de man tot 10 km mag verhuizen. De man voert hier verweer tegen en zegt dat het zo moet worden uitgelegd dat zij wel toestemming nodig heeft van hem. Het hof gebruikt het haviltex-criterium en komt tot de conclusie dat het moet worden uitgelegd zoals de vrouw stelt. Evenwel wil de vrouw, aangezien wordt gekeken naar het aantal kilometers tussen de beide woningen, meer dan 10 km verhuizen. Zij heeft alsnog vervangende toestemming nodig. De rechtbank heeft de vervangende toestemming afgewezen. De vrouw stelt dat de man altijd heeft gewerkt en dat de verhuizing geen verandering teweeg zal brengen in de rol van de man. De huidige Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

92

zorgregeling kan volgens haar in stand blijven. De zorgregeling voor de vervangende toestemming was zo ingedeeld dat de man het kind de ene week bij zich had van dinsdagmiddag uit school tot woensdagochtend naar school en de andere week van vrijdag 18:00 uur tot maandagochtend naar school. De man bracht en haalde het kind. Het hof verleent de vervangende toestemming wel, omdat zij vindt dat het een afstand is die men kan overbruggen. Tevens staat het welbevinden van de vrouw onder druk staat bij haar huidige woonsituatie. De zorgregeling kan hierdoor niet intact blijven aangezien de man het kind niet meer doordeweeks op school kan halen en naar school kan brengen. Het hof wijzigt de omgangsregeling daarom ook in die zin dat de man en het kind om de week omgang met elkaar hebben van vrijdagmiddag na school tot zondagavond 19:00 uur, waarbij de man het kind uit school ophaalt en de vrouw het kind op zondagavond bij de man haalt. Hof Arnhem-Leeuwarden 13 juni 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:4264. De ouders zijn van mening dat co-ouderschap niet meer in het belang is van de kinderen. Beide ouders zijn zeer betrokken bij de kinderen en zijn gedurende de week beschikbaar voor hen. Het hof vindt het belangrijk dat kind [2] en kind [3] bij elkaar blijven en derhalve hun hoofdverblijfplaats bij de moeder krijgen en dus verhuizen. Het is niet duidelijk naar welke plaats ze gaan. De kinderen zullen in het vervolg drie van de vier weekenden in de maand bij de vader verblijven alsmede de helft van de vakanties en feestdagen. Hof Arnhem-Leeuwarden 6 augustus 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:5847. De vrouw is zonder vervangende toestemming 14 kilometer verder gaan wonen. Zij heeft alsnog verzocht om vervangende toestemming en deze heeft zij van de rechtbank niet verkregen. Zij gaat in hoger beroep tegen de beslissing van de rechtbank. De contactregeling, vastgesteld door de Rechtbank Noord-Nederland, was als volgt: de man is gerechtigd de minderjarige kinderen drie weekenden per vier weken van vrijdag uit school tot zondag 18:00 uur bij zich te ontvangen, waarbij de vrouw de kinderen uit school bij de man brengt en de man de kinderen op zondag naar de vrouw terugbrengt. Het hof oordeelt dat de situatie voor de man nu niet bezwaarlijker is dan de voormalige situatie. De man heeft in het verleden zelfs ingestemd met een verhuizing van 25 km. Het hof overweegt dat tussen de ouders geen co-ouderschap regeling van kracht is. Verder oordeelt het hof dat de huidige omgangsregeling niet in het gedrang komt doordat de man nu veertien kilometer verder moet rijden om de kinderen te halen en te brengen. Hof Arnhem-Leeuwarden 12 september 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:6993. Het kind verblijft bij de vrouw, maar de vrouw is verhuisd zonder toestemming van de man en zonder hem hiervan op de hoogte te stellen. Nu beide ouders een co-ouderschapsregeling hadden afgesproken, is dit moeilijk te realiseren nu het kind op een andere school zit. Om die reden wil de moeder vervangende toestemming om het kind op een andere school te plaatsen. De ouders willen dat de co-ouderschapsregeling Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

93

in stand wordt gelaten. De vader heeft volgens het hof de moeder in een lastige positie gebracht, waarbij de gevolgen van de verhuizing op haar worden afgewenteld. Het hof heeft de vervangende toestemming verleend en spreekt de hoop uit dat het de ouders lukt om de co-ouderschapsregeling te laten slagen. Hof Arnhem-Leeuwarden 1 oktober 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:7367. In de voorlopige voorzieningenprocedure heeft de rechter besloten vervangende toestemming aan de vrouw te verlenen. Hier richt het hoger beroep zich op. Omdat de vrouw al is verhuisd is het hof van mening dat het niet in het belang van de kinderen is als zij weer terug zouden moeten verhuizen. Het is niet gebleken dat de kinderen negatieve gevolgen ondervinden van de verhuizing. De zorgregeling die de voorzieningenrechter heeft vastgesteld, namelijk dat de kinderen eenmaal per veertien dagen van vrijdag 17:00 uur tot zondag 17:00 uur bij de man verblijven, alsmede gedurende de helft van de schoolvakanties en feestdagen, blijft in stand. De extra voorwaarde, die inhoud dat de ouders van de man bij de omgang aanwezig zijn, echter niet. Het hof geeft aan dat dit niet van de ouders van de man kan worden gevergd. Hof Amsterdam 5 november 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3813. De vrouw verzoekt vervangende toestemming omdat zij in haar huidige woonplaats geen (voldoende) werk heeft kunnen vinden en haar huis heeft moeten verkopen. In de woonplaats waar zij met de kinderen heen wil verhuizen heeft zij een huurwoning gevonden en werk. De man is het hier niet mee eens en geeft aan dat een verhuizing niet in het belang van de kinderen is. Het hof bekrachtigt de beschikking van de rechtbank waarin vervangende toestemming werd verleend. Het hof geeft in haar oordeel weer dat naar voren is gekomen dat de vrouw de hoofdverzorgster van de kinderen is, doch dat de man een ruime omgangsregeling met de kinderen heeft en zeer betrokken is en een actieve rol speelt in hun dagelijks leven. Dit is volgens het hof de enige contra-indicatie voor het verlenen van vervangende toestemming. De vrouw heeft voldoende aannemelijk gemaakt dat er voor haar een (financiële) noodzaak bestaat om te verhuizen. Zij heeft de verhuizing goed voorbereid. De plaats waar ze heen gaan verhuizen is een voor de vrouw en de kinderen vertrouwde omgeving. De vrouw is bereid bij te dragen in de extra kosten van een nieuwe omgangsregeling en de kinderen te halen en te brengen in het weekend. Tevens is zij bereid om hen gedurende vakanties langer bij de man te laten verblijven. Het hof vertrouwt de vrouw en gaat er van uit dat zij deze toezeggingen gestand zal doen. Hof Amsterdam 17 december 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:4760. De rechtbank heeft aan de moeder vervangende toestemming verleend. De vader is onder andere van mening dat de verhuizing niet bijdraagt aan een stabiele opvoedingssituatie. Het hof laat de beschikking van de rechtbank in stand. Zij is, net zoals de rechtbank, van oordeel dat het voldoende aannemelijk is geworden dat de situatie waarbij de vrouw haar leven moest verdelen over twee huizen niet langer houdbaar was, nog los van de vraag of de vrouw nog langer in staat was een woning te betalen. De vrouw heeft geen baan meer en is aangewezen op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Haar nieuwe echtgenoot is gebonden aan zijn plaats Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

94

en daarom acht het hof het belang van de moeder bij een verhuizing groot. Hierbij geeft het hof aan: ‘De verhuizing van de vrouw en [de minderjarige] naar [a] betekent – gezien de reisafstand – onvermijdelijk een beperking en een zekere verschraling van het contact tussen de man en [de minderjarige] en van diens dagelijkse betrokkenheid bij [de minderjarige]. Naar het oordeel van het hof leidt de verhuizing er in de onderhavige zaak echter niet toe dat de inhoud en frequentie van het contact tussen [de minderjarige] en de man tot een onacceptabel niveau worden gereduceerd. Zoals hieronder zal blijken zal de omgang tussen [de minderjarige] en de man nog steeds substantieel zijn. Bovendien bieden media zoals (mobiele) telefoon, Skype en WhatsApp extra mogelijkheden voor [de minderjarige] en de man om buiten de reguliere omgang contact met elkaar te hebben.’ De reiskosten worden niet vergoed: ‘Ten aanzien van het halen en brengen van [de minderjarige] overweegt het hof als volgt. Naar het oordeel van het hof heeft de man tegenover de gemotiveerde betwisting door de vrouw niet aannemelijk gemaakt dat het voor hem (financieel) onmogelijk dan wel te bezwaarlijk is om [de minderjarige], voorafgaand aan een omgangsweekend, op te halen in [a]. Het hof acht het daarnaast in het belang van [de minderjarige] dat de man zijn betrokkenheid bij de zorgregeling toont, door [de minderjarige] voorafgaand aan een omgangsweekend op te halen in [a]. De omstandigheid dat het de vrouw is die door haar verhuizing een aanzienlijke reisafstand heeft gecreëerd, maakt dit niet anders. Het verzoek van de man om alleen de vrouw te belasten met het halen en brengen zal worden afgewezen.’ De minderjarige wil overigens ook in de nieuwe plaats blijven wonen. De man acht een compensatie op zijn plaats, maar het hof wijst dit af: ‘De man stelt dat hij bij de door de rechtbank bepaalde zorgregeling geen compensatie krijgt voor de vele dagen/uren die de man [de minderjarige] minder ziet als gevolg van de verhuizing. De man acht derhalve een compensatie van tien dagen op jaarbasis – naast de reguliere weekenden vakantieregeling – op zijn plaats. Dit voorstel van de man zal naar het oordeel van het hof onvermijdelijk meebrengen dat [de minderjarige] nog meer moet reizen tussen [a] en [c] dan zij reeds conform de weekenden vakantieregeling doet, hetgeen het hof, mede gelet op haar leeftijd, te belastend voor haar acht. Bovendien geldt dat [de minderjarige] haar hoofdverblijfplaats in [a] heeft en het hof het in haar belang acht dat zij voldoende gelegenheid krijgt om haar leven daar op te bouwen.’ Ten slotte merkt het hof op dat de zeer gedetailleerde zorgregeling die op verzoek van beide partijen is vastgesteld, bijvoorbeeld bij verandering van omstandigheden, risico’s op conflicten met zich brengt. Het hof benadrukt dat het in het belang van de minderjarige is dat partijen deze zorgregeling in voorkomende gevallen met de nodige flexibiliteit en tolerantie jegens elkaar zullen uitvoeren en daarbij ook de wensen van de minderjarige niet uit het oog zullen verliezen. Hof ‘s-Hertogenbosch 19 december 2013, ECLI:NL:GHSHE:2013:6104. In eerste aanleg is het verzoek van de moeder om vervangende toestemming voor een verhuizing van 53 km afgewezen. Echter, er zijn nieuwe omstandigheden waardoor in deze procedure vervangende toestemming wel wordt toegewezen. Het hof geeft aan: ‘Naar het oordeel van het hof heeft de moeder voldoende aannemelijk gemaakt dat zij na levering van de echtelijke woning genoodzaakt was gebruik te maken van de voor haar direct beschikbare woonruimte bij haar partner in [plaats B.]. Of die noodzaak er ook was voor Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

95

de kinderen, nu zij in [plaats A.] op school bleven en de vader in [plaats A.] woonachtig is, is niet geheel duidelijk. Feit is dat zij de moeder zijn gevolgd naar [plaats B.].’ De nieuwe woonplaats is vertrouwd terrein geworden voor de kinderen. Buitenland Rb. Middelburg (kort geding) 12 juni 2009, LJN BJ6873. De moeder wenst met het kind naar België te verhuizen nu zij daar een opleiding heeft genoten en werk heeft gevonden. De benzinekosten naar haar nieuwe werk (100 km) zijn echter zo hoog en de vergoeding die zij daarvoor krijgt is zo laag, dat zij genoodzaakt is om dichter bij haar werk te gaan wonen. De kort geding rechter acht de spoedeisendheid bewezen en geeft vervangende toestemming om tijdelijk in België te wonen. Aangezien de afstand voor de vader nu maar 5 km verder is, staat vast dat de man met de verhuizing niet wordt beperkt in zijn omgang met de minderjarige. De omgangsregeling wordt niet gewijzigd, noch qua frequentie, noch qua intensiteit. De vrouw moet wel zorg dragen voor het halen en brengen van het kind in de omgangsweekenden. Rb. Maastricht 10 augustus 2009, LJN BJ5278. De vader heeft in casu niet aangevoerd waarom het niet in het belang van het kind zou zijn als deze samen met de moeder naar Duitsland verhuist. Hij heeft aangevoerd dat hij bang is dat dit het voorportaal is voor een verhuizing verder weg binnen Europa. De ouders kunnen evenwel goed met elkaar opschieten en ook met het kind. De vervangende toestemming wordt door de rechtbank verleend. Het kind verbleef in ieder geval één keer in de twee weken een weekend bij de vader van vrijdagmiddag tot zondagochtend danwel maandagochtend 07:00 uur en soms zelfs meer. De rechtbank beslist verder: ‘Een aspect dat de rechtbank uitdrukkelijk ook in haar overwegingen betrekt ten slotte is het recht op en de kwaliteit van de omgangsmomenten van de vader met [de minderjarige]. Dat recht blijft naar het oordeel van de rechtbank bij een verhuizing van [de minderjarige] met zijn moeder naar [woonplaats] praktisch onaangetast. De afstand van [woonplaats] naar [woonplaats] is zowel in tijd als in kilometers uitgedrukt niet noemenswaardig korter dan de afstand van [woonplaats] naar [woonplaats]. Bovendien komt in het huidige tijdsgewricht, waarin communicatiemiddelen, zoals internet, ‘MSN’, ‘Skype’ en het gebruik van een webcamera, ook een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het in stand houden van contact, aan de factoren tijd en afstand een minder doorslaggevende rol toe dan jaren geleden.’ Rb. Roermond 9 september 2009, LJN BJ8813. De moeder is inmiddels al met de kinderen naar Leuven (België) verhuisd. Zij staat open voor een ruime regeling inzake het contact tussen de vader en de kinderen. De extra omgangskosten die de verhuizing met zich meebrengt neemt ze voor haar rekening door de kinderen te halen en te brengen. De omgangsregeling was als volgt: de kinderen zijn één weekend per maand bij de vader, afhankelijk van het dienstrooster van hem, alsmede gedurende één dag per week afwisselend de ene week op woensdag en de andere week op dinsdag of donderdag tot 18:00 uur, in onderling overleg. Omdat Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

96

vervangende toestemming wordt verleend, is er sprake van gewijzigde omstandigheden. De rechtbank acht daarom ook een wijziging van de omgangsregeling in het belang van de kinderen en zal een omgangsregeling tussen de vader en de kinderen vaststellen zoals door de moeder is verzocht. De omgangsregeling wordt nu als volgt: de vader heeft omgang met de kinderen gedurende één weekend per veertien dagen van vrijdag 19:00 uur tot zondag 18:00 uur, alsmede gedurende de helft van de schoolvakanties en de helft van de feestdagen, waarbij de moeder de kinderen naar de vader brengt en weer ophaalt. De vader moet aan de moeder tijdig kenbaar maken wanneer door werkverplichtingen omgang onmogelijk is. Rb. Roermond 25 januari 2012, LJN BV2524. De moeder wenst met de minderjarige kinderen naar Turkije te verhuizen. Zij is van Turkse afkomst, opnieuw met een Turkse man getrouwd die in Turkije woont en zij wil met de minderjarigen daar een nieuw leven opbouwen. De rechtbank neemt aan dat indien de moeder met de minderjarigen naar Turkije verhuist, de huidige zorgregeling (eenmaal per week gedurende circa enkele uren) niet gehandhaafd kan blijven. Echter, de rechtbank neemt geen andere zorgregeling in haar beschikking aan, aangezien de vader al geruime tijd jegens de minderjarigen een passieve houding inneemt, niet mee gaat naar medische- of schoolafspraken en de afspraken omtrent de zorgregeling niet nakomt. Ook maakt hij slechts beperkt gebruik van de eerder vastgestelde zorgregeling en komt dan weleens te laat of komt helemaal niet opdagen op de afgesproken tijd. De moeder heeft ter zitting uitdrukkelijk verklaard dat zij de contacten tussen de vader en de minderjarigen door middel van e-mail, webcam en telefoon zal voortzetten. Zij heeft tevens verklaard dat er omgang zal plaatsvinden tussen de vader en de minderjarigen gedurende de vakanties van de vader in Turkije en de vakanties van de minderjarigen in Nederland. Rb. Alkmaar 21 juni 2012, LJN BX6173 en het vervolg Hof Amsterdam 30 oktober 2012, LJN CA1479. De vrouw is in 2009 met het oog op gezinsverband samen met de kinderen in Nederland komen wonen. Kort hierna heeft de man de relatie beëindigd. De vrouw heeft bijna haar gehele leven in de VS gewoond. Zij vraagt vervangende toestemming om met de kinderen terug naar de VS te verhuizen en dit verzoek wordt toegewezen. De moeder heeft haar gehele familie in de VS wonen en de kans om daar werk te vinden is veel groter, omdat zij de Nederlandse taal niet machtig is. De belangen van de minderjarigen hangen samen met de belangen van de vrouw. De vrouw leidt een geïsoleerd leven in Nederland. Zij lijdt tevens emotioneel en geestelijk en dit heeft effect op de kinderen. De man geeft aan niets meer met de vrouw te maken willen hebben, waardoor dit de houding van kind [1] met betrekking tot de moeder ook heeft veranderd. De nieuwe contactregeling komt er als volgt uit te zien: de minderjarigen verblijven gedurende iedere zomervakantie bij de man, in die zin dat zij minimaal een week voor aanvang van het schooljaar weer terug in de VS zijn en de minderjarigen zullen het ene jaar gedurende de kerstvakantie en het andere jaar gedurende de voorjaarsvakantie bij de man verblijven. De man probeert in hoger beroep de beschikking van de rechtbank te vernietigen, maar dit lukt niet. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

97

Rb. Breda 4 december 2012, LJN BY7479. De moeder wil samen met het kind een nieuw leven opbouwen in Engeland. De vader heeft eenmaal per veertien dagen één weekend het kind bij zich alsmede gedurende een deel van de (school)vakanties. De vrouw realiseert zich dat een verhuizing naar Engeland een vermindering van het contact tussen het minderjarige kind en de man meebrengt. Zij stelt een ruimere contactregeling voor. De man stelt onder andere dit: ‘De man stelt dat afwijzing van het verzoek van de vrouw in de lijn is met de wet Voortgezet ouderschap na echtscheiding en de (huidige) jurisprudentie. Van een gelijkwaardige verdeling van de zorgen opvoedingstaken kan immers geen sprake zijn als [naam minderjarige] in Engeland woont. De man is dan ook van mening dat het verzoek van de vrouw moet worden afgewezen.’ De rechtbank oordeelt het volgende in r.o. 3.7: ‘De rechtbank stelt voorop dat de vrouw het recht heeft haar verblijfplaats te kiezen en een nieuw leven op te bouwen en samen met haar partner een gezin te vormen. De vrijheid van de vrouw om met [naam minderjarige] te verhuizen, kan echter worden beperkt op een wijze die in de wet is voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk is ter bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Nu de vrouw en de man gezamenlijk het gezag over [naam minderjarige] uitoefenen en de man een structurele contactregeling heeft met [naam minderjarige], zou een verhuizing van [naam minderjarige] – naar Engeland – meebrengen dat de daadwerkelijke uitoefening van het gezag en de contactregeling tussen de man en [naam minderjarige] sterk wordt beperkt. Om die reden zou de bescherming van de rechten en vrijheden van de man of van [naam minderjarige] (indirect) een inbreuk op de vrijheid van verplaatsing van de vrouw kunnen rechtvaardigen.’ En in r.o. 3.8: ‘Wel zal toewijzing van het verzoek van de vrouw een beperking van de contactregeling tussen de man en [naam minderjarige] inhouden. Ook zal het voor de man minder vanzelfsprekend worden om bij belangrijke gebeurtenissen in het leven van [naam minderjarige] aanwezig te zijn. De beperking van het contact is echter naar het oordeel van de rechtbank niet van dien aard dat dit toewijzing van het verzoek in de weg staat. De rechtbank merkt hierbij op dat de door de man aangevoerde jurisprudentie ziet op situaties waarin sprake is van co-ouderschap dan wel een zeer uitgebreide contactregeling. Dit is in het onderhavige geval niet het geval. Wel acht de rechtbank het van nadrukkelijk belang dat het contact tussen de man en [naam minderjarige] zal worden voortgezet nu is gebleken dat zij een goede band hebben met elkaar. De rechtbank zal een contactregeling vaststellen waarbij de man éénmaal per maand gedurende een weekend contact zal hebben met [naam minderjarige] en gedurende een deel van de vakanties. Daarbij moet wel worden benadrukt dat van de vrouw wordt verwacht dat zij zich inspant voor de uitvoering van deze contactregeling en dat zij de reiskosten ten behoeve van [naam minderjarige] op zich zal nemen.’ Tot slot merkt de rechtbank op dat de man naast het fysieke contact ook op andere wijzen, zoals via e-mail, Skype, telefoon etc. contact kan hebben met het kind. Rb. Noord-Holland 3 juli 2013, ECLI:NL:RBNHO:2013:5800. Er is al geruime tijd geen contact tussen de vader en de kinderen en de rechtbank oordeelt dat dit contact binnen afzienbare tijd ook niet te verwachten valt. De moeder wil terug naar haar ‘roots’, namelijk de VS. De Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

98

minderjarigen zijn bijna jongmeerderjarig en verheugen zich op een verhuizing naar de VS. Het verzoek van de moeder wordt toegewezen nu blijkt dat zij de verhuizing goed heeft voorbereid. De vader heeft c.q. onderhoudt al drie jaar geen contact meer met de kinderen. Er wordt geen (nieuwe) omgangsregeling afgesproken. Rb. Rotterdam 7 juli 2013, ECLI:NL:RBROT:2013:7229. De vrouw is in Spanje geboren en opgegroeid. De kinderen kennen de omgeving in Spanje, zij hebben daar meerdere leeftijdsgenootjes en spreken ook de taal. De vrouw wil naar Spanje verhuizen. De vrouw heeft te kennen gegeven dat zij so wie so naar Spanje gaat verhuizen, dus ook als zij geen toestemming krijgt. Wanneer vervangende toestemming wordt verleend, zijn beide partijen al tot een vergelijk omtrent de zorgregeling gekomen. De huidige zorgen contactregeling is zo ingedeeld dat de kinderen de ene week van woensdagavond 19:30 uur tot vrijdagavond 19:30 uur en de andere week van woensdagavond 19:30 uur tot zondagavond 19:30 uur, alsmede de helft van de vakanties en feestdagen bij de man verblijven. De rechtbank gaat er van uit dat de vrouw zich zal houden aan haar toezegging om zich soepel op te stellen omtrent de vakanties. De partijen zijn zelf overeengekomen dat de man en de kinderen elkaar in ieder geval één weekend per veertien dagen zien, in die zin dat de kinderen gedurende eenmaal per vier weken naar Nederland komen en dat de man de kinderen één maal per vier weken bezoekt in Spanje. De kosten van de kinderen die gemoeid zijn met het heen en weer reizen naar Nederland, zal de vrouw op zich nemen. Rb. Amsterdam 17 juli 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:5983. De moeder wenst met de kinderen te verhuizen naar de VS. Hier heeft zij tot haar 21e gewoond en ook haar familie verblijft hier nog. De nieuwe partner van de vrouw heeft een aanbod gekregen om twee boeken te publiceren in New York. Tevens verblijft één zoon al in de VS. De huidige zorgregeling houdt in dat het minderjarige kind om de week van vrijdagmiddag na school tot dinsdagochtend naar school bij de man verblijft, alsmede de helft van de vakanties. De zorgregeling wordt zo geregeld dat het minderjarige kind acht weken in de zomervakantie en om het jaar in de kerstvakantie bij de man zal verblijven. Een ruimere zorgregeling zal, volgens de rechtbank, weinig ruimte laten voor het kind om in de VS een bestaan op te bouwen. Een kortere periode is niet in het belang van de man en het kind. Zij moeten namelijk de kans krijgen om een goede band met elkaar te behouden. Alle kosten van vervoer en verblijf van het kind komen voor rekening van de vrouw. Eveneens bepaalt de rechtbank dat de man ongelimiteerd en op onderling af te stemmen tijdstippen contact met het kind mag hebben via Skype, e-mail en telefoon. Hof Arnhem 15 april 2008, LJN BD6850. Een verhuizing naar Schotland staat in deze zaak ter beoordeling. De vader en moeder hebben samen negen kinderen die geboren zijn uit hun huwelijk. In het geschil is de gewone verblijfplaats van kind zeven, acht en negen en de omgangsregeling tussen deze kinderen en de vader. De omgangsregeling, nadat de moeder was vertrokken naar Schotland, bestond uit een verblijf bij de Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

99

vader van één weekend per veertien dagen. Het hof geeft weer dat een verhuizing van de kinderen naar het buitenland onder meer het gevolg heeft dat het contact tussen de vader en de kinderen en tussen de kinderen onderling (aangezien er ook nog andere kinderen bij de vader verblijven), minder frequent zal zijn. In goed overleg kunnen de kinderen echter naar de vader gaan zodat dit gevolg kan worden ondervangen. In r.o. 4.7 wordt benadrukt dat niet in het geschil is of de kinderen recht hebben op omgang met de vader, maar de wijze waarop hier invulling aan moet worden gegeven. In casu volgt het hof de voorgestelde omgangsregeling van de moeder. Zij heeft aangegeven dat de huidige omgangsregeling moeilijk kan worden gehandhaafd aangezien de kinderen meer tijd kwijt zijn met reizen dan dat zij contacturen hebben met de vader. De moeder heeft een omgangsregeling voorgesteld waarbij de kinderen bijna iedere schoolvakantie bij de vader verblijven. Deze vakanties komen niet overeen met de vakanties in Nederland, maar dit maakt volgens het hof niets uit aangezien de vader zijn werk kan verzetten. De vader brengt en haalt de kinderen van Schiphol, aangezien hij heeft verklaard daartegen geen bezwaar te hebben. Uiteindelijk zijn de kinderen nu meer dagen bij de vader dan voorheen. Hof Den Haag 1 april 2009, LJN BI2114. In deze zaak wordt de vervangende toestemming bekrachtigd. De vrouw mag naar Turkije verhuizen. De vader wenst dat de kinderen in Nederland blijven en met hem en zijn gezin regelmatig contact hebben. Het hof gaat aan de stelling van de vader voorbij en er wordt een ruime omgangsregeling aangenomen. Hof Amsterdam 28 april 2009, LJN BI2763. In eerste aanleg is besloten dat de moeder samen met het kind vervangende toestemming krijgt om naar Spanje te verhuizen, aangezien haar nieuwe partner uit Spanje komt en hij daar in het familiebedrijf kan werken. De moeder heeft het grootste deel van de dagelijkse verzorging en opvoeding op haar genomen. Tevens wil het kind deel uitmaken van het gezin van de vrouw en meeverhuizen naar Spanje. De zorgregeling voor de vervangende toestemming was als volgt: ‘Bij beschikking van 6 februari 2001 van de rechtbank te Haarlem is een omgangsregeling tussen de vader en [C] vastgesteld van één weekend per veertien dagen, de ene keer van zaterdag 10.00 uur tot zondag 17.00 uur en de andere keer van vrijdagmiddag uit school tot zondag 17.00 uur, alsmede gedurende twee aaneengesloten weken in de zomervakantie, een week kerstvakantie en het ene jaar een week in de krokusvakantie en het andere jaar een week in de herfstvakantie.’ De rechtbank heeft besloten dat de zorgregeling wordt gewijzigd in die zin dat het kind omgang heeft met de vader gedurende vier dagen per maand waarbij de kosten van de omgangsregeling voor rekening van de moeder komen. Tevens is bepaald dat wanneer de moeder in strijd handelt met de beschikking, zij aan de vader een dwangsom moet betalen van € 250,- tot een maximum van € 10.000,-. Het hof stelt een andere zorgregeling vast, zoals door de moeder is aangedragen. De vier aaneengesloten dagen per maand blijven bestaan, maar de omgang in de vakantieperiode wordt ruimer.


100

Hof Leeuwarden 6 december 2009, LJN BK8321. De moeder was in het verleden al eens naar Noorwegen vertrokken met de kinderen. De Noorse rechter heeft bepaald dat er sprake was van kinderontvoering en dat de moeder met het kind terug moesten naar Nederland. De moeder verzoekt hier alsnog om vervangende toestemming. Het hof verleent dit ook. Het hof geeft aan: ‘Zoals ter zitting van 10 juni 2009 reeds is aangegeven hanteert het hof het uitgangspunt dat de moeder de gelegenheid dient te krijgen om een nieuw leven in Noorwegen op te bouwen mits tevoren afspraken tussen partijen zijn gemaakt omtrent de omgang van de vader met de kinderen. Gelet op het feit dat de vader al bijna drie jaren geen omgang met de kinderen heeft gehad, terwijl zij in die periode grotendeels wel in Nederland verbleven, kan de verhuizing naar Noorwegen naar het oordeel van het hof juist een doorbraak betekenen in de tussen partijen bestaande patstelling. De moeder heeft er belang bij naar Noorwegen te vertrekken en vaders belang is gelegen in een regelmatige omgangsregeling. Als aan de emigratie van de moeder voldoende waarborgen worden gekoppeld voor een goede omgangsregeling tussen de vader en de kinderen, worden de belangen van beide partijen gediend.’ Met betrekking tot de omgangsregeling oordeelt het hof dat het niet wenselijk is dat de kinderen iedere vakantie bij de vader zijn. Zij moeten ook kunnen integreren in Noorwegen en het is qua reisbelasting niet haalbaar voor de jonge kinderen. Er wordt echter wel een uitgebreidere regeling vastgesteld dan gebruikelijk is bij omgang in Nederland. Met betrekking tot de vakanties zijn de kinderen bij de vader in de even jaren: voorjaarsvakantie, eerste helft van zomervakantie, herfstvakantie en tweede helft van de kerstvakantie. En voor de oneven jaren geldt: de voorjaarsvakantie, meivakantie, tweede helft zomervakantie en de eerste week van de kerstvakantie. Met betrekking tot de reiskosten oordeelt hof het volgende: ‘De met de uitvoering van de omgangsregeling gepaard gaande reiskosten dienen door partijen op fifty-fiftybasis te worden verdeeld. Helemaal sinds de op 1 maart 2009 in werking getreden Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding, dienen de ouders hun zorgen opvoedingstaken na hun uiteengaan te verdelen. Het is de verantwoordelijkheid van beide ouders om de kinderen een band te laten opbouwen met de andere ouder en de daaraan verbonden extra kosten samen te delen.’ Hof Arnhem 22 december 2009, LJN BK8015. De kinderen hebben hun hoofdverblijfplaats bij de vader en de vader heeft van de rechtbank vervangende toestemming gekregen om naar Duitsland te verhuizen. De kinderen hadden met de moeder ongeveer twee keer per week contact. Het hof beslist omtrent de omgangsregeling in r.o. 15 als volgt: ‘Het hof stelt vast dat de kinderen in het verleden vaak twee keer per week contact hadden met de moeder. Door de verhuizing van de vader naar Duitsland bestaat de mogelijkheid voor de kinderen niet meer om, wanneer zij daar behoefte aan hebben, naar de moeder te gaan. Het losse karakter, dat de omgang tussen de moeder en de kinderen in het verleden had, is daaraan door deze verhuizing komen te ontvallen. Hoewel de kinderen volgens de vader te kennen hebben gegeven niet meer zo vaak en zo lang naar de moeder te willen, is het hof van oordeel dat Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

101

het in hun belang is om regelmatig omgang met de moeder te hebben. Er zijn geen redenen om voor wat betreft de frequentie van de omgangsregeling af te wijken van een reguliere regeling van één weekend per veertien dagen. Dat de kinderen op zaterdag sporten beoefenen leidt niet tot een ander oordeel, aangezien zij reeds voordat ze de sport gingen beoefenen wisten dat ze in het weekend omgang met de moeder dienen te hebben. Bovendien heeft sportbeoefening in beginsel geen prioriteit boven omgang en ziet het hof in dit geval geen aanleiding om van dat beginsel af te wijken. De moeder heeft er ter zitting mee ingestemd dat de omgangsweekenden in verband met haar baan op de vrijdagen om 18:00 uur beginnen in plaats van om 17:00 uur.’ Er zal dus een reguliere omgangsregeling worden vastgesteld, waarbij de kinderen één weekend per veertien dagen bij de moeder verblijven. De vader brengt de kinderen bij de moeder en haalt ze zondag weer op. De eerste helft van de vakanties zullen de kinderen bij de moeder zijn, met uitzondering van de kerstvakantie en de feestdagen. Bij de kerstvakantie zijn de kinderen het ene jaar de eerste helft en het andere jaar de tweede helft bij de moeder. Voor de feestdagen geldt precies hetzelfde. Hof Den Haag 23 december 2009, LJN BK9864. Het hof zet de belangen van beide partijen in r.o. 9 en 10 op een rijtje en komt tot het oordeel dat vervangende toestemming om te verhuizen naar Maleisië moet worden verleend. In r.o. 13 verwerkt het hof de nieuwe Wet bevordering voortgezet ouderschap in haar oordeel. Er wordt bepaald dat de minderjarige samen met de moeder drie maal per jaar voor een periode van twee weken naar Nederland moet komen. De minderjarige kan dan bij de vader verblijven. Verder wordt geoordeeld dat de vader twee aaneengesloten weken per jaar in Maleisië de minderjarige kan zien. De moeder moet de kosten van de vader van een retourticket en verblijf in Maleisië, alsmede de kosten van haar reizen met de minderjarige naar Nederland en het verblijf van de moeder in Nederland voor haar rekening nemen. Ten slotte wordt geoordeeld dat de vader wekelijks via de webcam, e-mail, telefoon, Skype e.d. contact heeft met de minderjarige. Hof Amsterdam 12 oktober 2010, LJN BQ8535. De vrouw wenst met het kind naar Duitsland te verhuizen omdat zij van oorsprong Duitse is en in Duitsland betere werkmogelijkheden heeft. Zij werkt namelijk als wetenschapper en ze beheerst de Duitse taal beter dan de Nederlandse. De vader is niet tegen een verhuizing binnen Nederland (bijvoorbeeld naar Maastricht), maar wel tegen een verhuizing naar Duitsland, omdat hij bang is dat het kind de uitdrukkingsvaardigheden in het Nederlands zal verliezen en hij buitenspel zal worden gezet in de verzorging en de opvoeding. Het gerechtshof beslist dat van dit alles geen sprake is. De plaats waar de moeder heen wil verhuizen ligt 30 km van Maastricht af. De moeder heeft ook verschillende opties aangeboden om de reisduur te verkorten. Het hof bekrachtigt de beschikking van de rechtbank waarin vervangende toestemming is verleend. Wel maakt het hof een aanpassing in de zorgregeling. Niet duidelijk is hoe de zorgregeling voor het verlenen van de vervangende toestemming was, maar de zorgregeling wordt nu op deze manier vastgesteld: de man heeft het kind eenmaal per veertien dagen van vrijdag 12:00 uur tot zondag 18:00 uur bij zich en zal tevens wekelijks Skype- of belcontact hebben. Het kind verblijft de helft van alle (school)vakanties en Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

102

feestdagen bij hem, welke in onderling overleg tussen de partijen wordt bepaald. Hof Amsterdam 31 mei 2011, LJN BR4850. De moeder verzoekt aan de rechter vervangende toestemming om samen met het kind naar Finland te verhuizen. Uit onderzoek is gebleken dat het kind een erg kwetsbaar meisje is, maar het gerechtshof beslist uiteindelijk toch om de beslissing waarin vervangende toestemming is verleend in stand te laten. Het zwaartepunt van de verzorging en opvoeding heeft bij de moeder gelegen. De vader is na het uiteengaan van partijen naar een andere plaats verhuisd. De huidige omgangsregeling was zo ingedeeld dat het kind één weekend per veertien dagen alsmede de helft van de vakanties en feestdagen bij de vader verbleef. In r.o. 2.9 geeft het hof het volgende weer: ‘Tegenover het belang van de moeder bij een verhuizing naar Finland en het belang van [de minderjarige] om met haar moeder in gezinsverband te verblijven, staan het belang van de vader en van [de minderjarige] bij regelmatige omgang met elkaar. Indien de moeder met [de minderjarige] naar Finland verhuist, kan de huidige omgangsregeling van een weekend per twee weken niet worden gehandhaafd.’ Aangezien de vader niets omtrent de omgangsregeling heeft verzocht, staat deze in hoger beroep niet ter beoordeling. Het hof gaat er echter wel van uit dat de te verwachte vermindering van de tweewekelijkse omgang in voldoende mate zal worden gecompenseerd. De moeder heeft namelijk in eerste aanleg en hoger beroep verklaard om daaraan mee te werken. In eerste aanleg is omtrent de omgangsregeling nog niets definitief beslist. De vader wordt op dit punt daarom ook niet ontvankelijk verklaard. Hof Amsterdam 13 maart 2012, LJN BW4776. In deze zaak is het de man die vervangende toestemming vraagt om met de minderjarige kinderen naar ZuidAfrika te verhuizen. De kinderen hebben een groot deel van hun leven in Zuid-Afrika gewoond en de hoofdverblijfplaats is per convenant ook bij de vader vastgesteld. De kinderen hebben uitdrukkelijk te kennen gegeven in Zuid-Afrika te willen wonen. Het hof acht het aannemelijk dat de vader onder andere mobiele telefoons en Skype aan de kinderen ter beschikking heeft gesteld zodat zij regelmatig contact kunnen houden met de moeder. De vader stelt ook de moeder in staat om de kinderen op te komen zoeken in Zuid-Afrika. De vader is daadwerkelijk al verhuisd naar Zuid-Afrika. Het hof zegt ten slotte: ‘De omstandigheid dat het contact tussen de moeder en de kinderen tengevolge van de verhuizing is verminderd, is in dat verband evenmin van voldoende gewicht, omdat van een onaanvaardbare verschraling van dat contact vooralsnog niet is gebleken, mede gelet op de hierna in incidenteel appel te nemen beslissing.’ Hof Arnhem 28 juni 2012, LJN BX2833 (cassatie: HR 4 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:847). De moeder is voornemens om met de kinderen naar Finland te verhuizen. De vader weigert zodat ze vervangende toestemming moet vragen aan de rechter. Deze vervangende toestemming krijgt zij van het hof. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

103

De kinderen zijn bekend met Finland, spreken de taal, zijn bekend met de leefomgeving en zij kunnen op een Finse school terecht waar aandacht wordt besteed aan de Nederlandse taal. Het hof geeft aan dat het met de moderne communicatiemiddelen zoals e-mail, MSN en Skype eenvoudig is om zeer regelmatig overleg te voeren en om het contact tussen de vader en de kinderen te onderhouden. De vader kan, zoals door het hof is opgenomen in de beslissing, de kinderen bezoeken in Finland. De kinderen kunnen ook eenmaal per maand voor een weekeinde van drie dagen of lange weekeinden van vier à vijf dagen eenmaal per zes weken naar Nederland komen. De moeder kan, indien nodig, een verblijfplaats voor de vader en de kinderen reserveren of een woonruimte beschikbaar stellen. De kinderen blijven in ieder geval de eerste drie weken van de zomervakantie bij de vader. Deze periode kan in verband met de lengte van de Finse schoolvakanties in onderling overleg worden uitgebreid. Zij blijven ook de tweede week van de kerstvakantie en gedurende één week van de meivakantie bij de vader. Tegen deze beslissing is cassatie ingesteld. Dit wordt verworpen door de Hoge Raad. Hof Den Haag 3 oktober 2012, LJN BY0069. De rechtbank heeft vervangende toestemming om te verhuizen naar Australië afgewezen, vandaar dat de vrouw in hoger beroep gaat. De moeder is ongelukkig in Nederland en dat heeft haar weerslag op het kind, aldus het standpunt van de moeder. Zij geeft aan dat er een noodzaak is om te verhuizen en daarnaast stelt zij dat zij het contact van de minderjarige met de vader vanuit Australië zal faciliteren, zodat de vader belangrijk blijft in het leven van de minderjarige. Het kind heeft de eerste jaren van zijn leven in Australië gewoond. Het hof verleent de vervangende toestemming, in tegenstelling tot de rechtbank, wel. Ten aanzien van het contact wordt het volgende beslist: ‘Ten aanzien van het contact tussen de minderjarige en de vader overweegt het hof dat partijen een omgangsregeling in de zogenoemde ‘two-party agreement’ zijn overeengekomen, die in de bestreden beschikking is opgenomen en welke het hof ook zal opnemen in zijn beschikking. Gelet hierop oordeelt het hof dat het contact en daarmee de positie van de vader in het leven van de minderjarige voldoende gewaarborgd is. Het hof gaat ervan uit dat de moeder in het belang van de minderjarige het contact tussen de minderjarige en de vader in de toekomst zal blijven stimuleren. Het hof acht partijen in staat om in dit verband goede afspraken te maken. Wel beseft het hof zich terdege dat het vertrek van de moeder met de minderjarige naar Australië zal betekenen dat de band van de minderjarige met zijn vader minder hecht zal zijn/worden dan bij een verblijf van de minderjarige in Nederland.’ Hof Amsterdam 20 november 2012, LJN BZ4180. De vrouw verzoekt vervangende toestemming om naar een ander land (niet duidelijk is welk land) te verhuizen. De vrouw woont al in dat land en voordat zij daar heen was gegaan was er sprake van een coouderschapsregeling. De rechtbank heeft voorts een zorgregeling bepaald tussen de vrouw en de kinderen. De kinderen reizen hierbij één weekend in de vier weken naar dat land en de vrouw één weekend in de vier weken naar Nederland om bij de kinderen in de woning van de man te verblijven. De man verlaat dan de woning. De kinderen zijn alle vakanties bij de vrouw. Iedere ouder betaalt de helft van de reiskosten voor de Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

104

zorgregeling. Het hof is van mening dat het belang van de vrouw en het belang van de kinderen om naar het buitenland te verhuizen prevaleert boven het belang van de man om de kinderen in zijn directe omgeving te zien opgroeien. Er zijn voldoende waarborgen voor een aanvaardbare omgangsregeling. Het hof verleent vervangende toestemming. Het hof bepaalt dat de kinderen twee weekenden per vier weken bij de man verblijven en dat kind [b] daarnaast eenmaal per maand een langere periode bij de man verblijft tot zij in augustus 2014 leerplichtig wordt. Dit laatste moet in onderling overleg worden afgesproken. Ook verdeelt het hof de vakanties van de kinderen bij helfte en bepaalt dat kind [b] iedere dag contact heeft met de man per computer of via Skype Phone en kind [a] drie keer per week. De vrouw moet de man eenmaal per kwartaal op de hoogte houden van belangrijke ontwikkelingen van de kinderen. Hof Arnhem-Leeuwarden 4 oktober 2013, ECLI:NL:GHARL:2013:7401. De vrouw heeft de Duitse nationaliteit en de man de Canadese. De vrouw wens terug te gaan naar Duitsland met het kind. Het hof oordeelt dat noch de vader, noch de moeder en noch het kind zich sociaal hebben ingebed in Nederland. Het zwaartepunt van de verzorging en opvoeding van het kind ligt naar het oordeel van het hof bij de moeder. Het is voldoende aannemelijk dat het belang van het kind op zichzelf het meest is gediend met voortzetting van zijn verblijf bij de moeder. De moeder heeft volgens het hof voldoende aannemelijk gemaakt dat een verhuizing voor het kind van Nederland naar Mainz (Duitsland) geen ingrijpende gevolgen voor hem heeft en in zoverre in strijd met het belang van het kind zou zijn. Het hof is wel van oordeel dat het kind recht heeft op omgang met de vader. De moeder heeft verklaard deze omgang niet in de weg te staan. Door de vrouw is voorgesteld om de omgang om de twee weken in het weekend te laten plaatsvinden, waarbij het ene weekend het kind naar Amsterdam gaat en terug reist en het andere weekend de vader naar Mainz reist. Zij heeft voorgesteld de helft van de kosten voor haar rekening te nemen. Het hof geeft verder aan dat partijen in onderling overleg de duur van de bepaalde omgangsweekenden kunnen uitbreiden in overeenstemming met het voorstel van de moeder om de frequentie te verminderen, terwijl het kind en de vader evenveel contactdagen hebben maar er minder gereisd hoeft te worden. Ook heeft de moeder voorgesteld dat het kind 60% van de schoolvakanties bij de vader zou kunnen doorbrengen. Dit heeft tot gevolg dat er minder omgangsweekenden zijn per jaar, maar dus ook minder reiskosten en reistijd. Het hof geeft aan dat het met moderne communicatiemiddelen eenvoudig mogelijk is zeer regelmatig contact met het kind tot stand te brengen.

Hof Arnhem-Leeuwarden 8 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3219. De moeder wenst samen met het kind naar Curaçao te verhuizen voor maximaal drie jaar. Haar nieuwe partner wordt namelijk uitgezonden voor drie jaar naar dit land. De rechtbank heeft dit verzoek voor vervangende toestemming afgewezen. Er is een co-ouderschapsregeling afgesproken. Deze regeling houdt in dat de minderjarige in de even weken van donderdagavond tot en met zondagavond bij de man verblijft en van zondagavond tot en met Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

105

donderdagavond bij de vrouw. In de oneven weken zal de minderjarige van donderdagavond tot en met vrijdagavond bij de man verblijven en van vrijdagavond tot en met donderdagavond bij de vrouw. De vakanties, feesten verjaardagen worden bij helfte verdeeld. De vrouw heeft zich in het verleden niet netjes aan deze regeling gehouden. Er is zelfs een beschikking gewezen waarin de vrouw een dwangsom werd opgelegd wanneer zij zich weer niet aan de vastgestelde omgangsregeling zou houden. De vrouw voert aan dat zij een bestendige relatie heeft en dat zij naar Curaçao zal verhuizen, ook als haar geen toestemming wordt verleend om de minderjarige mee te nemen. Zij geeft hierbij aan dat het in het belang van het kind is om met haar naar Curaçao te verhuizen. De man kan volgens haar intensief contact houden via moderne communicatiemiddelen en de minderjarige kan meer en langer in de schoolvakanties bij hem blijven. De vrouw is bereid om een deel van de reiskosten voor haar rekening te nemen. De man geeft aan dat indien de vrouw met de minderjarige naar Curaçao verhuist, zijn rol als vader aanzienlijk zal worden verminderd. Het hof beslist dat voldoende duidelijk is geworden dat het zwaartepunt van de opvoeding en verzorging bij de vrouw ligt. Het hof is van oordeel dat binnen deze zorgtaak van de vrouw past dat zij in beginsel de vrijheid krijgt daaraan invulling te geven, ook indien zij op Curaçao een nieuw bestaan op wil bouwen. Het belang van de minderjarige verzet zich volgens het hof niet tegen een verhuizing naar Curaçao. Het hof oordeelt verder: ‘De vrouw heeft ter zitting in hoger beroep meegedeeld dat de man drie keer per week contact met [de minderjarige] kan hebben via Skype en dat [de minderjarige] in de schoolvakanties bij hem in Nederland kan verblijven. Voorts heeft zij aangegeven dat voor [de minderjarige] via de werkgever van haar partner in totaal drie vliegtickets voor een periode van drie jaar beschikbaar zijn en ook kan zij haar drie vliegtickets aan [de minderjarige] overdragen. Het hof is van oordeel dat aan de vermindering van het contact tussen de man en [de minderjarige] in voldoende mate tegemoet wordt gekomen door een zorgregeling waarbij [de minderjarige] bij de man verblijft gedurende ten minste tien dagen van iedere schoolvakantie van twee weken en gedurende ten minste vier weken van de zomervakantie, en de man minimaal twee keer per week op een tussen partijen in onderling overleg te bepalen tijdstip via Skype contact heeft met [de minderjarige], waarbij de vrouw ervoor zorgt dat het Skype contact tussen de man en [de minderjarige] tot stand komt. Nu de vrouw naar Curaçao verhuist, dient zij de reiskosten van [de minderjarige] te voldoen, in welk kader [de minderjarige] als “ummetje” kan reizen.’

HR 25 april 2008, LJN BC5901 verwezen naar Hof Arnhem 30 juli 2008, LJN BG2507. Deze zaak staat bekend als de Zwitserland-zaak. Hierin wordt door de Hoge Raad besloten dat het belang van het kind niet altijd zwaarder weegt dan andere belangen. Echter, het belang van het kind dient een overweging van eerste orde te zijn. Het nieuwe huwelijk van de vrouw met haar in Zwitserland wonende echtgenoot, haar zwangerschap en de gevolgen van die beide omstandigheden voor de bestaande gezinssituatie zijn wel degelijk van groot belang. Na verwijzing is door het hof uiteindelijk vervangende toestemming toegewezen. De vader is altijd zeer intensief betrokken geweest bij de kinderen en beide ouders zijn zeer goed in staat om de verzorging en Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

106

opvoeding van de kinderen op zich te nemen. Het hof oordeelt als volgt: ‘Het belang van de moeder om een nieuw gezin te kunnen vormen met [A.] en haar drie kinderen weegt naar het oordeel van het hof zwaarder dan het belang van de vader om [kind 1] en [kind 2] in Nederland te laten wonen.’ De kinderen zijn kort geleden nog verhuisd en niet echt gehecht geraakt aan de nieuwe woonplaats. Zij hebben tevens een internationale achtergrond. De vader en de kinderen hadden één weekend in de twee weken vanaf vrijdag na schooltijd tot zondagavond, op maandag, dinsdag en donderdag tussen de middag en in onderling overleg tijdens vakanties en feestdagen omgang met elkaar. De omgangsregeling wordt nu overgenomen zoals de vader heeft voorgesteld in zijn verweerschrift en dit houdt in dat de vader omgang heeft van 8 oktober 2008 tot en met 19 oktober 2008, van 29 december 2008 tot en met 4 januari 2009, van 24 januari 2009 tot en met 1 februari, van 6 april 2009 tot en met 12 april 2009, van 21 mei 2009 tot en met 24 mei 2009, van 11 juni 2009 tot en met 14 juni 2009, van 6 juli 2009 tot en met 23 juli 2009 waarbij de moeder de kinderen naar de vader brengt en de vader de kinderen na afloop van de omgang naar Zwitserland terugbrengt. HR 8 juli 2011, LJN BQ7328 (art 81 RO), vervolg op Hof Amsterdam 23 februari 2010, LJN BL9055. Vervangende toestemming om te verhuizen naar Colombia is door de rechtbank aan de moeder verleend. Dit wordt bevestigd bij het gerechtshof en de vader is hierin tegen opgekomen maar stuit tegen art. 81 RO aan bij de Hoge Raad. De moeder is zeer ongelukkig in Nederland en dit heeft zijn weerslag op het kind. De moeder heeft de gevolgen van de verhuizing proberen te verzachten voor de vader. De rechtbank heeft besloten dat de vader gedurende zes weken per jaar de zorg voor de dochter heeft waarbij het ene jaar in Colombia (danwel Peru) en het andere jaar in Nederland. De vader voert aan dat de regeling niet uitvoerbaar is door zijn beperkte financiële middelen. Het hof gaat hier niet in mee en geeft weer dat hij geld kan reserveren, aangezien de moeder geen bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding verlangt. De moeder heeft toegezegd dat de vader omgang mag hebben wanneer hij bij zijn familie in Peru is. Ook kan hij meerdere malen per week contact hebben via Skype. Hiermee oordeelt het hof dat de positie van de vader in het leven van de minderjarige voldoende gewaarborgd is. HR 1 maart 2013, LJN BY8277 (art. 81 RO), vervolg op Hof Den Haag 21 december 2011, LJN BV0897. De rechtbank heeft in eerste aanleg vervangende toestemming voor verhuizing naar Finland afgewezen. De kinderen verblijven nu bij de vader in Nederland. Het gerechtshof heeft de beschikking van de rechtbank vernietigd en de vervangende toestemming wel gegeven. De vader geeft minder dan de moeder de minderjarigen de ruimte om invulling te geven aan hun gevoel van loyaliteit naar de andere ouder. Het risico hierbij is dat de inhoud en frequentie van het contact tussen de moeder en de minderjarigen onacceptabel gereduceerd zullen worden. Tussen de minderjarigen en de moeder is nauwelijks omgang geweest. Het hof gaat verder: ‘Het hof acht de moeder – mede gelet op het feit dat de moeder in het verleden telkens in het belang van de minderjarigen heeft gehandeld en haar bereidheid mee te werken aan ruim contact tussen de vader en de minderjarigen – beter dan de vader in Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

107

staat om de belangen van de minderjarigen te bewaken op het punt van het contact met de niet-verzorgende ouder. Hoewel de verhuizing van de minderjarigen met de moeder naar Finland ertoe leidt dat het contact tussen de vader en de minderjarigen beperkt zal worden, weegt deze omstandigheid niet zwaarder dan het belang van de minderjarigen dat beide ouders een belangrijke plaats in hun leven behouden.’ Het hof beslist dat de kinderen gedurende de helft van de vakanties bij de vader zijn.


108

Bijlage 4 Grounds for Divorce and Maintenance Between Former Spouses

SWEDISH LEGISLATION The Marriage Code (Äktenskapsbalken) SFS 1987:230, with subsequent amendments up to and including SFS 2000:1731 1 The translation of the Swedish Marriage Code cited here is an official translation by the Swedish Government. Amendments made since 1994 have not yet been officially translated, and have been unofficially translated of Professor Jänterä-Jareborg.

Chapter 5. Divorce Section 1 If the spouses are agreed that their marriage should be dissolved, they shall be entitled to divorce. Divorce shall be preceded by a reconsideration period if both spouses request one or if either of them is living on a permanent basis with a child of his or her own who is under 16 years of age and of whom that spouse has custody. Section 2 If only one of the spouses wishes the marriage to be dissolved, that spouse shall only be entitled to divorce following a reconsideration period. Section 3 The reconsideration period shall begin when the spouses make a joint application for divorce or when notice of one spouse’s application for divorce is served on the other spouse. If the reconsideration period has run for at least six months, a decree of divorce shall be granted if either of the spouses then submits a separate application for such a decree. If such an application is not submitted within one year from the start of the reconsideration period, the question of divorce shall lapse. If the proceedings for divorce are disallowed or the case is dismissed, the reconsideration period shall cease to run. Section 4 If the spouses have lived apart for at least two years, either of them shall be entitled to divorce without a preceding reconsideration period. Section 5 If a marriage has been entered into despite the fact that the spouses are related to one another in the direct ascending or descending line or are sister and brother of the whole blood, either of the spouses shall be entitled to divorce without a preceding reconsideration period. The same shall apply if the marriage was entered into despite the fact that one of the spouses was already married or a partner in a registered partnership and the earlier marriage or partnership has not been dissolved. In the event of bigamy, either of the parties to the earlier marriage shall be entitled to have it dissolved by divorce without a preceding reconsideration period. The same shall apply if a partnership has been registered despite the fact that one of the partners was married at the time. In case referred to in the first paragraph, proceedings fo r divorce may also be commenced by a public prosecutor. Section 6 When a decree of divorce becomes non-appealable, the marriage is dissolved.


109

Chapter 6. Maintenance Section 1 Spouses shall, each according to his or her ability, contribute to the maint enance needed to meet their joint and personal needs. Provisions on maintenance for children are set out in the Children and Parents Code. Section 2 If the contribution which one spouse is to make is not sufficient for that spouse’s personal needs or for the payments which that spouse otherwise attends to for the maintenance of the family, the other spouse shall contribute the money that is needed. Section 3 Property received by one spouse from the other spouse for his or her personal needs under the provisions of Sections 1 and 2 shall be the property of the first-mentioned spouse. Section 4 If, due to illness or absence, one spouse cannot personally manage his or her affairs and if insufficient funds to maintain the family are available, the other spouse may, to the extent necessary, draw the earnings of the spouse who is ill or absent and income deriving from that spouse’s property and withdraw sums credited to a bank account and other money. However, this shall not apply if cohabitation between the spouses has ceased or if there is an authorized agent, guardian, appointed representative or administrator who is entitled to represent the ill or absent spouse in these matters. A juristic act such as is referred to in the first paragraph shall be binding on the ill or absent spouse even if the funds were not needed to maintain the family, provided that the third party concerned neither realized nor should have realized that the need did not exist. Section 5 If one spouse neglects his or her duty to maintain, the court may order that spouse to make payments of maintenance to the other spouse. Section 6 If the spouses are not living together on a permanent basis, one spouse shall discharge his or her duty to maintain by making maintenance payments to the other spouse. If the spouses are not living together on a permanent basis, the court may order either of the spouses to surrender household goods to the other spouse for use by the latter. However this obligation shall only encompass household goods that belonged to the spouses or one of them when they ceased to cohabit. Any agreement entered into with a third party after the court’s decision shall not restrict the right to use these household goods. Section 7 Following a divorce, each spouse shall be responsible for his or her own support. If a contribution towards the maintenance of either spouse is needed for a transitional period, that spouse shall be entitled to receive maintenance payments from the other spouse on the basis of what is reasonable in view of the latter’s ability and other circumstances. If either spouse has difficulty in supporting himself or herself after a marriage of long duration has been dissolved or if there are other extraordinary reasons, that spouse shall be entitled to maintenance


110

payments from the other spouse for a longer period than stated in the second paragraph. When assessing such a right regard is to be had to the spouse ‘s need of contribution to acquire pension insurance. (Act 1998: 619). Section 8 Maintenance payments following divorce shall be made periodically. If there are special reasons to do so, such as the spouse entitled to maintenance needing a contribution to acquire pension insurance, the court may, however, decide that payment is to be made as a l ump sum. (Act 1998: 619) Section 9 An application for maintenance payments to be determined may not be granted for a retroactive period of more than three years prior to the date on which proceedings were commenced, unless the person liable to pay maintenance agrees. Section 10 The right to enforce a maintenance payment that has been determined shall lapse three years after the date on which the payment originally became due. If property is taken in execution in relation to the maintenance payment before the point in time referred to in the first paragraph or if the person liable to pay maintenance is adjudged bankrupt on the basis of a petition filed before that pay maintenance is adjudged bankrupt on the basis of a petition filed before that point in time, payment for the claim may be collected out of the property taken in execution or be received from the bankrupt’s estate after that point in time. In an application for enterprise reconstruction under the Act (1996:764) on Enterprise Reconstruction is submitted before the point in time referred to in the first paragraph, the maintenance payment may be enforced within three months of a decision terminating the enterprise reconstruction. If composition is brought about, the claim may be enforced within three months of the date set for completion of the composition. If property is taken in execution in relation to the maintenance payment or if a bankruptcy petition is filed within a period referred to here, the second paragraph shall apply. Agreements co ntrary to this section are void. (Act 1996:765) Section 11 A judgment or agreement concerning maintenance may be adjusted by the court if there are reasons to do so in view of the circumstances having changed. For the period prior to the commencement of proceedings, however, an adjustment contested by either party may only take the form of a reduction or cancellation of payments not yet made. Only if there are extraordinary reasons to do so may maintenance payments following divorce be raised above the hi ghest amount previously determined for such payments. A maintenance payment in the form of a lump sum may not be adjusted if the adjustment is contested by either party. A maintenance agreement may also be adjusted by the court if the agreement is unreasonable in view of the circumstances which existed when it came into being and the overall circumstances. However, repayment of maintenance already received may only be ordered if there are special reasons for making such an order. Chapter 14. Matrimonial cases and maintenance cases Matrimonial cases Section 1


111

Matrimonial cases are cases concerning divorce and cases involving proceedings for a declaration that a marriage subsists or does not subsist. Section 2 Proceedings for a declaration that a marriage subsists or does not subsist may only be commenced in a dispute between the woman and the man. The question of whether a marriage subsists may in addition be considered in disputes in which a person’s rights are dependent on it. Section 3 A matrimonial case shall be considered by the district court in the place in which the woman or the man habitually resides. If neither of them is habitually resident in this country, the case shall be considered by the Stockholm District Court. Section 4 If both spouses want a divorce, they may make a joint application for this relief. Otherwise proceedings in a matrimonial case shall be commenced by an application for a summons. Section 5 In a divorce case, the court may consider questions concerning maintenance payments, custody of children, children’s residence and rights of access with children, the right to continue to reside in the spouses’ joint dwelling until property division takes place, and the prohibition of mutual visits between the spouses. Claims relating to such matters shall be put forward in the application by which the proceedings for divorce are commenced. If such proceedings have already been commenced, these claims may be put forward orally before the court or in writing without a separate sum mons. The question of the appointment of a property division executor may also be considered as part of the case. (Act 1998:320). Section 6 When proceedings for divorce have been commenced, the court shall consider whether a decree of divorce can be gra nted immediately. If a reconsideration period is required, the court shall notify the parties that the reconsideration period has begun and inform them how the case will subsequently be handled. Section 7 In a divorce case, the court may, with respect to the period prior to the determination of the question by a judgment that has become non appealable, on the application of either spouse, (1) determine which of the spouse is entitled to continue to reside on the spouses’ joint dwelling; however, this shall be for no longer than until such time as property division has taken place; (2) Order that one spouse be obliged to contribute towards the maintenance of the other spouse. In such a case the court may also, with respect to the period prior to the determination of the question of divorce by a decree that has become non-appealable, on the application of either spouse, prohibit the spouses from visiting one another. A decision under the first paragraph may be enforced in the same way as a decree or judgment that has become non-appealable. A decision under the second paragraph shall be apply in the same way as a decree or judgment that has become non-appealable. A decision under the first or second paragraph may however, be varied by the court at any time. If anyone contravenes a prohibition issued under the second paragraph, Section 24 of the Prohibition of Visits Act (1988:688)


112

shall apply. In a divorce case a court may moreover, applying the provisions of the Children and Parents Code, make orders conce rning custody, residence, assess rights and contributions towards the maintenance of a child or children with respect to the period prior to the determination of such questions by a decree or judgment that has become non-appealable, or until the parents have agreed on the matter and, where required for the validity of the agreement, their agreement has been approved of by the social welfare committee. (Act 1998:320) Section 8 The spouse whom the court has determined is to be entitled to continue to reside in the spouses’ joint dwelling shall also be entitled to use household goods of the other spouse which are in the dwelling. However, the court may order otherwise regarding certain property. Any agreement which the last-mentioned spouse subsequently enter s into with a third party shall not restrict the right to use the dwelling or the household goods. If one spouse has been granted the right to continue to reside in the dwelling, the other spouse must move from it immediately. Section 9 Before making its decision on an issue in accordance with Section 7, the court shall give the other spouse the opportunity to respond to the claim. (Act 2000:173) Section 10 A separate application for a decree of divorce following a reconsideration period shall be subm itted orally before the court or in writing. If this application is submitted by one of the spouses only, the court shall give the other spouse the opportunity to respond to it. Section 11 If one spouse withdraws his or her claim for divorce after a joint application for divorce has been submitted to the court or after notice of that spouse’s application for divorce has been served on the other spouse, the claim shall nevertheless be considered if the other spouse so requests. The other spouse shall be informed of this when notice of the withdrawal is send to him or her. If a spouse who has applied for divorce fails to attend a hearing in the case, the claim for divorce shall nevertheless be considered if the other spouse so requests. A spouse who has applied for divorce shall be informed of this by the court in the summons to attend a hearing. (Act 2000:173) Section 12 When the spouses or one of them applies for divorce, the application may be considered without a main hearing. The provisions in the Code of Judicial Procedure are applicable in respect of whether other issues of the case may be considered without a main hearing. (Act 2000:173) Section 13 If the court grants a decree of divorce, it shall at the same time review any decision made under Section 7, first paragraph, subsection (1), or Section 7, second paragraph. When the court gives judgment regarding an obligation for one spouse to contribute towards the maintenance of the other spouse, it shall review any decision made under Section 7, first paragraph, subsection (2). Section 14 If, under Chapter 5, Section 3, the question of divorce has lapsed,


113

the case shall be dismissed. The parties shall then be responsible for their own legal costs. Maintenance cases Section 15 The provisions of Sections 7,9 and 13 regarding orders for maintenance payments with respect to the period prior to the determination of the question by a decree or judgment that has become non -appealable shall also apply when (1) one spouse has, without any connection with a divorce case, applied for an order requiring the other spouse to make payments of maintenance under Chapter 6, Section 5 or Section 6, first paragraph, (2) questions concerning maintenance under Chapter 6, Section 7, are considered after a decree of divorce has been granted, or (3) proceedings for the adjustment of a judgment or agreement concerning maintenance have been commenced under Chapter 6, Section 11. Section 16 In cases provided for in Chapter 6, section 6, second paragraph, the court may, on the application of either spouse, decide on the question of the right to use household goods with respect to the period prior to the determination of the question by a judgment that has become non-appealable. Before making its decision, the court shall give the other spouse the opportunity to respond to the claim. The decision may be enforced in the same way as a judgment that has become non-appealable, but may be varied by the court at any time. (Act 2000:173) Section 17 In the main hearing in matrimonial cases and maintenance cases, the district court shall be composed of a legally qualified judge and three lay assessors, unless otherwise provided in Chapter 1, Section 3a, second and third paragraphs, of the Code of Judicial Procedure. This rule shall also apply to other cases considered during the same court proceedings. If any of the law assessors is prevented from attending after a main hearing has begun, the court shall be competent when composed of a legally qualified judge and two lay assessors. If there are reasons for doing so, the number of legally qualified judges may be increased by one over and above the number provided for in the first paragraph. The same shall apply to the number of lay assessors. If one or more of the members of the court is prevented from attending after a main hearing has begun, the second paragraph shall apply. When a district court includes lay assessors, during the court’s deliberations the chairman shall give an account of the circumstances of the case and the cont ent of the law. When voting occurs, the chairman shall first state his or her opinion, followed by the lay assessors. In other respects the provisions of the Code of Judicial Procedure concerning deliberations and voting in civil cases shall apply. (Act 19 97:390) Section 18 In matrimonial cases and maintenance cases, a court of appeal shall be competent when composed of three legally qualified judges and two lay assessors. If one of the legally qualified judges or one of the law assessors is prevented from attending after the main hearing has begun, the court shall still be competent. No more than four legally qualified judges and three lay assessors may participate. However, when a case is considered without a main hearing, and also when the case was deci ded without lay assessors in the district court, the court of appeal shall also be competent when composed only of legally qualified judges, as


114

provided for in Chapter 2, Section 4, first paragraph of the Code of Judicial Procedure. In other respects, the court of appeal shall be competent as provided in Chapter 2, Section 4, fourth and fifth paragraphs, of the Code of Judicial Procedure. If lay assessors participate in deciding a case, during the court’s deliberations the chairman or, if the case has been prepared by another legally qualified judge, the latter shall give an account of the circumstances of the case and the content of the law. When voting occurs, the lay assessors shall state their opinion last. In other respects the provisions of the Code of Judicial Procedure concerning deliberations and voting in civil cases shall apply. (Act 2000:390)


115

Bijlage 5 Sweden: Children and Parents Code, Chapter 6 and Chapter 21 Chapter 6. Custody and contact Introductory provisions Section 1. Children are entitled to care, security and a good upbringing. They shall be treated with respect for their person and their distinctive character and may not be subjected to corporal punishment or any other humiliating treatment. Section 2. Both or one of the parents of a child shall have custody of that child, unless a court has entrusted custody to one or two specially appointed custodians. Custody of a child shall continue until he or she attains the age of eighteen years or enters into marriage before that age. A person who has custody of a child is responsible for the child’s personal affairs and shall ensure that the needs of the child referred to lin Section 1 are met. The person with custody of the child is also responsible for ensuring that the child receives the necessary supervision, having regard to his or her age, development and other circumstances, and shall see to it that the child is satisfactorily maintained and educated. In order to prevent the child causing damage to the detriment of any other person, the person with custody shall, furthermore, ensure that the child is kept under supervision or that other appropriate steps are taken. Provisions concerning responsibility for the financial affairs of a child are set out in Chapters 9-15 Section 2a. The best interests of the child shall be the primary consideration in the etermination under the provisions of this chapter of all questions concerning custody, residence nd contact. I the assessment of what is in the best interests of the child, particular attention shall be paid o the child’s need of close and good contact with both parents. The risk of the child being bused, being unlawfully removed or detained, or otherwise suffering harm shall be taken into ccount. Persons with custody Section 3. Both parents of a child shall have custody of that child from birth, if they are married to each other; otherwise the mother alone shall have custody. If the parents later enter into marriage with one another, both of them shall have custody of the child from that point in time, unless a court has previously entrusted custody to one or two specially appointed custodians. If a decree of divorce is granted between the parents, both parents shall continue to have custody of the child, unless joint custody is dissolved as provided in Section 5, 7, or 8. If both parents are to continue to have custody of the child after the decree of divorce, the court shall remind them in the decree that joint custody still applies. Section 4. If only one of the parents has custody of a child and the parents wish to have joint custody, the court shall, on their joint application, make an order in accordance with their request, unless joint custody is manifestly incompatible with the best interests of the child. If the child is registered in the Swedish population records, the parents may obtain joint custody by means of registration with the tax authority after they have jointly notified (1) the social welfare committee, in conjunction with acceptance by the committee of an acknowledgement of paternity, or (2) the tax authority, provided no custody order has previously been made and the parents and the child are Swedish citizens. (Act 2003:645) Section 5. If both parents have custody of a child or one of them does and if either of them wishes the custody position to be changed, the court shall, having regard to the best interests of he child, order that the parents are to have joint custody or entrust custody to one of the parents. The court may not order joint custody if both parents are opposed to it. Questions concerning a change in the custody position as provided in the first paragraph shall be considered on the application of one or both of the parents. In a divorce case the court may, of its own motion, entrust custody of the child to one of the parents, if joint custody is manifestly incompatible with the best interests of the child. Section 6. If both parents have custody of a child or one of them does, they may enter into an agreement to the effect that they are to have joint custody or that one of them is to have custody of the child. This agreement shall be valid if it is in writing and it is approved by the social welfare committee as provided in the second paragraph. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

116

If the parents have entered into an agreement on joint custody, the social welfare committee shall approve the agreement if it is not manifestly incompatible with the best interests of the child. If the agreement provides for one of the parents to have sole custody, the committee shall approve the agreement if what has been agreed is in the best interests of the child. 2 Please note: this translation is not an official, legally binding document. No assessment of quality or accuracy in legal or linguistic terms has been made. Section 7. If, when exercising custody of a child, a parent is guilty of abuse or neglect or is otherwise wanting in his or her care of the child in a manner which entails an enduring risk to the child’s health or development, the court shall make a decision changing the custody position. If both parents have custody of the child and what is said in the first paragraph applies to one of them, the court shall entrust custody to the other parent alone. If that parent is also wanting in his or her care of the child in the manner referred to in the first paragraph, the court shall transfer custody to one or two specially appointed custodians. If only one parent has custody of the child, the court shall, in cases referred to in the first paragraph, transfer custody to the other parent or, if it is more appropriate, to one or two specially appointed custodians. Questions concerning a change in the custody position as provided in this section shall be considered on the application of the social welfare committee or, of the court’s own motion, in a divorce case between the parents or in some other case provided for in Section 5. Section 8. If a child has been regularly cared for and brought up in a private home other than his or her parental home and if it is manifestly in the best interests of the child for the existing arrangement to continue and for custody to be transferred to the person or persons who have received the child or to one of them, the court shall appoint the person or persons concerned to exercise custody of the child as specially appointed custodians. Questions concerning a transfer of custody as provided in the first paragraph shall be considered on the application of the social welfare committee. Section 9. If both parents have custody of a child and one of them dies, the other alone shall have custody. If both parents die, the court shall, upon notification by the social welfare committee or when the fact otherwise becomes known, entrust custody to one or two specially appointed custodians. If only one of the parents has custody of the child and that parent dies, the court shall, on the application of the other parent or upon notification by the social welfare committee, entrust custody to the other parent or, if it is more appropriate, to one or two specially appointed custodians. Section 10. If one or two specially appointed custodians have custody of a child and if one of the child’s parents wishes custody to be transferred to him or her, or both so wish, the court shall decide in accordance with the best interests of the child. The court may not transfer custody to both parents if they are both opposed to it. Questions concerning a transfer of custody as provided in the first paragraph shall be considered on the application of both parents or one of them or on the application of the social welfare committee. Section 10 a. If a custodian is to be appointed specially, a person who is fit to provide the child with care, security and a good upbringing shall be chosen. A minor may not be appointed as a custodian. Two persons may be appointed to exercise joint custody, if they are married to each other or are living together in circumstances resembling marriage. In the case of siblings, the same person shall be appointed as custodian, unless there are special reasons to the contrary. If a custodian is to be appointed after the death of the child’s parents and the parents have or one of them has made known whom they wish to be appointed as custodian, that person shall be appointed, unless it is inappropriate to do so. Section 10 b. A specially appointed custodian has the right to be relieved of the office at his or her request. If the child has two specially appointed custodians and one of them wishes joint custody to be discontinued, the court shall, on the application of one or both of them, entrust custody to one of them, having regard to the best interests of the child. In a divorce case between the custodians, the court may also, of its own motion, make an order concerning custody as provided here, if jount custody is manifestly incompatible with the best interests of the child. Section 10 c. A specially appointed custodian shall be discharged if, when exercising custody, he or she is guilty of abuse or neglect or is for some other reason no longer suitable as a custodian.


117

If the child has two specially appointed custodians and one of them is discharged or dies, the other alone shall have custody. If both custodians are discharged or die, the court shall appoint one or two other persons as specially appointed custodians. Questions concerning a change in the custody position as provided in this section shall be considered on the application of the social welfare committee. The exercise of custody Section 11. A person with custody of a child has the right and the duty to make decisions concerning the child’s personal affairs. In doing so, the person with custody shall, in keeping with the increasing age and maturity of the child, take the child’s views and wishes increasingly into account. Section 12. The child himself or herself may enter into a contract of employment or for other work, but only with the consent of the person with custody of the child. The child himself or herself may terminate the contract and, if he or she has attained the age of sixteen years, enter into a contract concerning other work of a similar nature without obtaining renewed consent. The child or the person with custody may terminate the contract with immediate effect if this is necessary with regard to the health, development or education of the child. If the person with custody has terminated the contract for this reason, the child may not subsequently enter into a new contract without the consent of the person with custody. Provisions concerning the effects of a child alone having entered into a contract for work without being entitled to do so are set out in Chapter 9, Sections 6 and 7. Section 13. If two persons have custody of a child, the provisions of Sections 11 and 12 shall apply to them jointly. If, owing to absence, illness or some other reason, one of the persons with custody is prevented from sharing in decisions relating to the custody of the child which cannot be postponed without inconvenience, the other person alone may make such decisions. However, that person alone may not make a decision of farreaching significance for the child’s future unless it is manifestly required by the best interests of the child. Section 14. Provisions concerning the entitlement of children and persons with custody to support and assistance from the social welfare committee are set out in the Social Services Act (2001:453). The social welfare committee may arrange contacts with other public advisory agencies. (Act 2001:456) The residence of the child Section 14 a. If both parents have custody of a child, the court may, on the application of one or both of them, decide with which of the parents (including both parents alternately) the child is to live. The best interests of the child shall be the decisive consideration. The parents may enter into an agreement concerning where the child is to live. This agreement shall be valid if it is in writing and it is approved by the social welfare committee. The agreement shall be approved if what has been agreed is in the best interests of the child. Section 15. A child shall have the right to contact with a parent with whom he or she is not living. The child’s parents have a joint responsibility to ensure that, as far as possible, the child’s need of contact with a parent with whom he or she is not living is met. Specially appointed custodians have a corresponding responsibility. A person with custody of a child has a responsibility to ensure that, as far as possible, the child’s need of contact with any other person particularly close to the child is met. If both parents have custody of the child and the child is to have contact with a parent with whom he or she is not living, the other parent shall provide such information about the child as will promote contact, unless there are special reasons to the contrary. If the child is to have contact with a parent who does not have custody or with some other person who is particularly close to the child, the information referred to in the first sentence shall be provided by the person with custody. Section 15 a. The court shall make decisions on contact in accordance with the best interests of the child. Proceedings concerning contact may be commenced by a parent who wishes to have contact with his or her child. If contact is requested by any other person, proceedings may be commenced by the social welfare committee. If both parents have custody of the child or one of them does, they may enter into an agreement concerning the child’s contact with a parent with whom the child is not living. This agreement shall be valid if it is in writing and it is approved by the social welfare committee. The agreement shall be approved if what has been agreed is in the best interests of the child.


118

Section 15 b. If the child lives with only one parent, that parent shall contribute to the cost of the travel occasioned by the child’s need of contact with the other parent. He or she shall do so in accordance with what is reasonable, having regard to the financial capacity of the parents and the overall circumstances. A judgment or agreement concerning the cost of travel may be adjusted by the court with respect to the period after the commencement of proceedings, if this is prompted by a change in the circumstances. Procedure in cases and matters concerning custody etc. Section 16. A notification under Section 4, second paragraph, concerning joint custody for parents who are not married to each other shall be examined by the tax authority. The notification shall submitted in writing by both parents. A notification under Section 4, second paragraph, subsection (2), may be submitted to the tax authority or the social insurance office. An appeal against the decision of the tax authority may be made to the county administrative court in whose jurisdiction the child was registered at the time of the decision. A review permit is required for appeal to the administrative court of appeal. (Act 2004:797) Section 17. Questions concerning custody, residence or contact shall be considered by the court in the place in which the child habitually resides. Such questions may also be considered in conjunction with matrimonial cases. In the absence of any other court with jurisdiction, these questions shall be considered by the Stockholm District Court. Questions concerning custody referred to in Sections 4, 5, 7, 8 and 10 and in Section 10 b, second paragraph, and questions concerning residence and contact shall be considered under the procedure laid down for civil cases. The question of the apportionment of the cost of travel as provided in Section 15 b shall be regarded as part of the question of contact. If both parents have custody of the child or one of them does and the parents are agreed on the matter, they may commence proceedings by making a joint application. Other questions concerning custody shall be considered under the procedure laid down for miscellaneous court matters. In custody and residence cases, payments of maintenance for the child may be applied for without a summons. In a case concerning custody, residence or contact, judgment may be given without a main hearing if the parties are agreed on the matter. Section 17 a: Under chapter 5, Section 3 of the Social Services Act (2001:453), parents can receive assistance in entering into agreements on custody, residence and contact. (Act 2001:456) The social welfare committee in the municipality in which the child is registered shall consider whether an agreement between the parents under Section 6, Section 14 a, second paragraph, or Section 15 a, second paragraph, is to be approved. When considering the parents’ agreement, the social welfare committee shall ensure that questions concerning custody, residence and contact are properly investigated. Notwithstanding the secrecy requirement laid down in Chapter 7, Section 4, first paragraph, of the Secrecy Act (1980:100), another social welfare committee which has access to information that could be of significance in the assessment of the question has a duty to supply such information at the request of the social welfare committee which is to consider the agreement. No appeal may be made against a decision reached by the social welfare committee under the second paragraph. Section 17 b. If a social welfare committee has approved an agreement on custody, notification of the terms of the agreement shall be send on the same day to (1) the tax authority, (2) if the agreement relates to a child who has reached the age of 15 years: the National Board of Student Aid, (3) the social insurance office. (Act2004: 797) Section 18. Under Chapter 5, Section 3 of the Social Services Act (2001:453), parents can receive assistance, in the form of cooperation discussions, with the view to their reaching agreement on questions of custody, residence and contact. In a case concerning custody, residence or contact, the court may instruct the social welfare committee or some other body, in the interests of the child, to arrange for cooperation discussions with a view to achieving agreement between the parents. If the court gives instructions as provided in the second paragraph, it may adjourn the case for a certain period. The same shall apply if cooperation discussions have already begun and further discussions may be assumed to be beneficial. If there are special reasons for doing so, the court may extend the adjournment. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

119

Section 19. The court shall ensure that questions concerning custody, residence and contact are properly investigated. Before the court determines a case or matter concerning custody, residence or contact, the social welfare committee shall be given the opportunity to submit information. If the committee has access to information that could be of significance in the assessment of the question, it has a duty to supply such information to the court. If further inquiries beyond those referred to in the second paragraph are necessary, the court may instruct the social welfare committee or some other body to appoint someone to make such inquiries. The court may lay down guidelines for these inquiries and set a date by which they are to be completed. If necessary, the court may extend the period allowed. The court shall ensure that the inquiries are conducted without delay. The person conducting the inquiries shall, if it is not inappropriate, seek to ascertain the views of the child and report them to the court. The child may be heard by the court if there are special reasons for doing so and it is manifest that it will not harm the child to be heard. Section 20. In a case or matter concerning custody, residence or contact, the court may decide on the question of custody, residence or contact until such time as the question has been determined by a judgment or decision that has become non-appealable or the parents have entered into an agreement on the question and the agreement has been approved by the social welfare committee. The court shall decide in accordance with the best interests of the child. Before a decision under first paragraph may be made the court shall give the other party the opportunity to express his or her opinion on the question. The court may obtain information on the question from the social welfare committee. If the court has made a decision, it shall review it when the case or matter is determined. (Act 2000:174) A decision under this section may be enforced in the same way as a judgment that has become nonappealable. The decision may, however, be varied by the court at any time. Section 21. In a case or matter concerning custody, residence or contact, the court may, when announcing its judgment or decision on the issue and if there are special reasons for doing so, on the application of one party order the other party to surrender the child on penalty of a fine. If an injunction on penalty of a fine has been granted in connection with a decision under Section 20, first paragraph, the court may order that the injunction is to take immediate effect. An appeal against an injunction under the first paragraph may only be made in conjunction with an appeal against the judgment or decision concerning custody, residence or contact. Questions concerning the imposition of a fine attached to an injunction shall be determined by the county administrative court on the application of the party who applied for the injunction. Section 22. In a case or matter concerning custody, residence or contact, the question of legal costs shall be governed by the second and third paragraphs below, rather than by Chapter 18, Sections 1-7, of the Code of Judicial Procedure. Each party shall bear his or her own legal costs. However, one party may be required to reimburse the other party fully or in part for that party’s legal costs, if he or she has acted in such a manner as is referred to in Chapter 18, Section 3 or 6, of the Code of Judicial Procedure or if there are other special reasons why he or she should do so. If, under the second paragraph, one party is to reimburse the other party fully or in part for his or her legal costs and if the first party’s representative, attorney or adviser has acted in such a manner as is referred to in Chapter 18, Section 3 or 6, of the Code of Judicial Procedure and thereby caused some or all of those costs, he or she may be required to reimburse the costs together with the party concerned. The court may make such a decision even in the absence of an application from either party. This section shall also apply when the case or matter is considered by a higher court. Chapter 21. Enforcement of judgments, decisions or agreements concerning custody, residence or contact, and related matters Enforcement of judgments, decisions or agreements Section 1. In enforcement proceedings, the best interests of the child shall be the primary consideration. To enforce what a court of general jurisdiction has determined in a judgment or decision concerning custody, residence, contact or the surrender of a child, an application may be made to the county administrative court. If the judgment or decision has not become non-appealable and specific permission has


120

not been given for it nevertheless to be enforced, the county administrative court may not take the steps provided for in Sections 2-4. To enforce an agreement under Chapter 6, Section 6, Section 14 a, second paragraph, or Section 15 a, second paragraph, an application may be made to the county administrative court. The provisions of this chapter concerning the enforcement of a judgment or decision that has become non-appealable also apply to such an agreement. Section 2. Before making an enforcement order, the county administrative court may instruct a member or alternate member of the social welfare committee or a social services officer to seek to ensure that the person with the child in his or her care voluntarily discharges his or her obligations. Such instructions may also be given to some other suitable person. A person given instructions as provided for in the first paragraph shall report within the period set by the country administrative court on the steps that have been taken and on any other circumstances that have emerged. This period may not exceed two weeks. The county administrative court may extend the period, however, if there is some prospect of achieving voluntary compliance. Section 3. If the county administrative court makes an enforcement order, it may attach to it the penalty of a fine for non-compliance or decide that the child is to be collected by the police authority. It may only decide that the child is to be collected, however, in the cases and on the conditions stated in the second and third paragraphs. In the case of a judgment or decision concerning custody, residence or the surrender of a child, the county administrative court may decide that the child is to be collected if enforcement cannot be achieved in any other way or if collection is necessary to avoid the child suffering serious harm. In the case of a judgment or decision concerning contact between the child and a parent with whom the child is not living, the county administrative court may decide that the child is to be collected if enforcement cannot be achieved in any other way and the child has a particularly great need of contact with the parent. Questions concerning the imposition of a fine attached to an enforcement order shall be considered by the county administrative court on the application of the party who applied for enforcement. Section 4. If the county administrative court makes an enforcement order, it may also give instructions as provided for in Section 2. If the court has decided that the child is to be collected by the police authority, such instructions shall be given, unless there are special reasons for not doing so. If there are special reasons for doing so, the county administrative court may, in order to facilitate the transfer of the child, direct that the child is to be temporarily taken charge of in an appropriate manner. If the county administrative court is ordering the enforcement of a judgment or decision concerning contact which has become non-appealable, the court may, if justified by circumstances that have arisen since the judgment or decision was announced, adjust the conditions or times of contact stipulated. Section 5. If the child has attained the age of twelve years, enforcement may not be ordered contrary to his or her wishes, except where the county administrative court considers it necessary with regard to the best interests of the child. The same shall apply if the child has not yet reached the age of twelve years but has attained such a degree of maturity that his or her wishes should be taken into account in a corresponding manner. Section 6. The county administrative court may refuse enforcement if the circumstances have manifestly changed since the judgment or decision of the court of general jurisdiction was announced or the parents’ agreement was approved by the social welfare committee, and it is in the best interests of the child for the question of custody, residence or contact to be reviewed. Such a question shall be considered by a court of general jurisdiction on the application of a person who was a party to the case before the county administrative court or on the application of the social welfare committee. The county administrative court may refuse enforcement in other cases too, if there is a not insignificant risk of harm to the physical or mental health of the child. Transfer of children in other cases Section 7. Even in the absence of a judgement or decision as referred to in Section 1, the person with custody of a child may, when the child is in the home of another person, apply to the county administrative court for a decision that steps should be taken to transfer the child to the person with custody. The county administrative court may refuse to take the steps requested if it is in the best interests of the child for the question of custody to be considered by a court of general jurisdiction. A decision to take the steps provided for in the first paragraph may not be made if a removal prohibition order under the Care of Young Persons (Special Provisions) Act (1990:52) has been made with respect to the child. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

121

In other respects, Sections 2-6 shall apply. Section 8. The provisions of Section 7 shall also apply when parents, adoptive parents or specially appointed custodians have joint custody and one of them, without sufficient cause, has removed or is detaining the child without consent and the other applies for the matter to be remedied. Section 9. The collection of or any other measure affecting a child shall be carried out with the greatest possible consideration for the child. When a child is collected, a person who can provide support for the child shall be present. If a contact person for a child, as referred to in the Social Services Act (2001;453), is available, that person should be asked to be present. If possible, a paediatrician, child psychiatrist or child psychologist should also assist. If it is inadvisable to move the child owing to illness or for any other special reason, collection of the child shall be postponed. (Act 2001:456) Section 10. If in a case provided for in this chapter there is any danger of the child being taken out of the country or if the matter is urgent for some other reason, the county administrative court may immediately order that the child be taken charge of in the manner it considers appropriate. If it is not possible to wait for a decision under the first paragraph, the police authority may, irrespective of whether any proceedings have been commenced, take such immediate measures as can be taken without harming the child. When such measures are taken, a doctor and a representative of the social services or, where relevant, a contact person for the child referred to in the Social Services Act (2001:453) should be present if possible. The measures taken shall immediately be reported to the county administrative court, which shall consider without delay whether they should stand. Section 11. In a case provided for in this chapter, the county administrative court may order that the child is to be examined by a doctor. When giving notice of such a medical examination, the county administrative court may require attendance on penalty of a fine. Questions concerning the imposition of such a fine shall be considered by the county administrative court. Section 12. In a case provided for in this chapter, the county administrative court shall hold an oral hearing unless it is manifestly unnecessary. Provisions concerning oral hearings in the administrative court of appeal and the Supreme Administrative Court are set out in Section 9 of the Administrative Court Procedure Act (1971:291). In an oral hearing the child may be heard in court if there are special reasons for doing so and it is manifest that it will not harm the child to be heard. If a party fails to attend a hearing at which he or she has been summoned on penalty of a fine to appear in person, the court may order that that party be brought to the court, either immediately or at a later date. Section 13. The county administrative court may, having regard to what is reasonable, order one party to reimburse the other party for the costs he or she has incurred in a case provided for in this chapter. The cost of carrying out instructions as provided for in Section 2, first paragraph, second sentence, bringing a party to a hearing, collecting or taking charge of a child, and arranging for a medical examination shall be met out of public funds. Having regard to what is reasonable, the court may decide that a party who has caused expenditure with respect to bringing a person to a hearing or collecting a child is to pay the whole or part of the cost to the state. A person who has the child in his or her care may be awarded reimbursement and advance payment with respect to travel and accomodation expenses in connection with attendance at a medical examination as provided for in Section 11. In this respect, Section 15 of the Administrative Court Procedure Act (1971:291) shall apply. Questions concerning reimbursement under the second and third paragraphs shall be considered by the county administrative court. Section 14. The county administrative court may order that a decision made under this chapter which does not relate to the imposition of a fine, reimbursement of a party’s costs or a party’s costs or a party’s liability to reimburse the state for costs incurred is to have immediate effect. Section 15. A decision under this chapter concerning the transfer of a child does not prevent the question which has been determined from being reviewed when this is prompted by a change in the circumstances or some other special reason. Section 16. When a case provided for in this chapter is considered by the administrative court of appeal, the court shall include lay assessors. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

122

Bijlage 6 Model verhuisclausule ouderschapsplan Artikel 1 – verhuisclausule Artikel 1.1 – Toestemming verhuizing De [vader en/of de moeder] mag/mogen gedurende de minderjarigheid van (de/het) kind(eren) verhuizen. of De [vader en/of de moeder] mogen gedurende de minderjarigheid van (de/het) kind(eren) [aantal] kilometer verhuizen van [plaats]. of De [vader en/of de moeder] mogen totdat (de/het) minderjarige kind(eren) de leeftijd van [aantal] jaar (hebben/heeft) bereikt niet verhuizen. of De [vader en/of de moeder] mogen niet verhuizen wanneer (de/het) kind(eren) nog op de basisschool zitten. of De [vader en/of de moeder] mogen niet verhuizen wanneer (de/het) kind(eren) nog op de middelbare school zitten. of De [vader en/of de moeder] mag/mogen slechts verhuizen indien: 

diegene zijn of haar baan verliest en in verband met nieuw werk een verhuizing noodzakelijk is;



diegene een nieuwe partner krijgt en het ongerechtvaardigd is wanneer niet mag worden verhuisd.1



dit in het belang van (de/het) kind(eren) is.2

en/of Dit alles met betrekking tot een afstand die redelijk is.3 Artikel 1.2 – Voorbereiding verhuizing De vader en de moeder zullen tijdig met elkaar in overleg treden wanneer zij willen verhuizen. Dit voornemen bespreken ze eerst met elkaar. Na gezamenlijk overleg zullen zij dit aan (de/het) kind(eren) voorleggen. De verhuizende ouder zal er voor zorg dragen dat de verhuizing zo min mogelijk ingrijpend is voor de andere ouder. Hij/Zij stelt de andere ouder op de hoogte van de aangelegenheden die betrekking hebben op het kind en overlegt hier ook over met de andere ouder. Artikel 1.3 – Gevolgen verhuizing De vader en de moeder moeten zich de gevolgen van de verhuizing vergewissen en dit ook bespreken met (de/het) kind(eren).


123

Artikel 1.4 – contact via (moderne) communicatiemiddelen De [vader/moeder] mag na een verhuizing op [dag], [dag] en [dag], van [tijd] tot [tijd], via (moderne) communicatiemiddelen contact zoeken met [de/het] kind[eren]. en Onder (moderne) communicatie wordt onder andere verstaan contact via de telefoon en de computer.4 _______________________________________________________________________________________ 1. Hier kan men denken aan de situatie waarbij de nieuwe partner ook een verhuisclausule in zijn of haar ouderschapsplan heeft staan of wanneer de nieuwe partner voor zijn of haar werk aan een bepaalde plaats of regio gebonden is. 2. Hierbij kan worden gedacht aan de situatie waarin een kind wordt gepest en waarbij het (aangetoond) van belang is als het gezin verhuist. Ook de situatie waarbij het kind een ziekte heeft en het noodzakelijk is dat de ouder en/of het kind dichter bij deze ondersteuning komt te wonen kan hieronder worden geschaard. Dit zijn kindgerelateerde situaties. 3. Er kan een combinatie worden gemaakt tussen deze regelingen. 4. Zoals bellen, brieven/kaarten sturen, Skypen, whatsappen, smsen, MSNen, berichtjes via Facebook, emailberichten of communiceren achter de webcam.


124

Afstudeerscriptie. Verhuizen met kinderen: Het recht van iedere ouder?

Recommend Documents