1
A MANUAL FOR VICTIMS AND HELPING PROFESSIONALS
DAPHNE PROJECT 04-1/091/W PATHWAYS TO SURVIVE STALKING FOR WOMEN VICTIMS
2
INDEX 1. WAT IS STALKING? 2. WELK TYPE STALKER HEEFT HET OP U GEMUNT? 3. WAT IS DE OMVANG VAN STALKING? 4. PSYCHOLOGISCHE GEVOLGEN VAN STALKING 5. ANDERE GEVOLGEN VAN STALKING 6. DE WET EN STALKING 7. WAT KAN JE DOEN ALS JE GESTALKT WORDT 8. HOE KAN IK STALKING STOPPEN 9. BRUIKBARE INFORMATIE VOOR DE POLITIE 10. BEN JIJ EEN STALKER? 11. NUTTIGE INFORMATIE VOOR SLACHTOFFERS 12. BRUIKBARE INFORMATIE VOOR HULPVERSTREKKERS
3
1. WAT IS STALKING? De term “stalking” verwijst naar het ongewenst indringen in het leven van een andere persoon. Essentieel hierbij is dat het indringen of lastigvallen, herhaaldelijk gebeurt en dat het ongerustheid of angst veroorzaakt bij het slachtoffer. Er zijn drie manieren waarop men ongewenst in iemands leven kan binnendringen: ongewenste communicatie, ongewenste fysieke opdringerigheid en ongewenste tussenkomst via bepaalde diensten: 1) Ongewenste communicatie gebeurt meestal ten aanzien van het slachtoffer van stalking, maar komt soms ook tot uiting in bedreigingen ten aanzien van of onaangename contacten met familie, vrienden, collega’s of de werkgever van het slachtoffer. Contactname gebeurt meestal in de vorm van brieven en telefoons, maar stalkers kunnen ook briefjes achterlaten (bijvoorbeeld achter de ruitenwissers van de auto van het slachtoffer) of sms’jes en e-mails sturen. 2) Ongewenste fysieke opdringerigheid verwijst naar gedragingen die de stalker stelt om in de nabijheid van het slachtoffer te geraken. Het gaat hier bijvoorbeeld om het achtervolgen van het slachtoffer, het aankloppen bij het huis van het slachtoffer, het opwachten van het slachtoffer op plaatsen waarvan de stalker zeker is dat het zal voorbijkomen, of het opdagen op plaatsen waarvan de stalker weet dat het slachtoffer ook aanwezig zal zijn (bijvoorbeeld op feestjes). 3) Ongewenste tussenkomst via bepaalde diensten verwijst naar het bestellen of annuleren van diensten ten aanzien van het slachtoffer om te intimideren of te verontrusten.
Typische
voorbeelden hiervan
zijn
het
bestellen
van
meeneemvoedsel aan huis in naam van het slachtoffer in het midden van de nacht of het annuleren van bepaalde diensten, zoals elektriciteitsvoorzieningen of kredietkaarten zonder dat het slachtoffer hiervan op de hoogte is. Wie stalkt en waarom? •
Mensen kunnen gestalkt worden door hun ex-partners, door andere mensen die zij kennen, zoals kennissen of collega’s, of door onbekenden.
•
Stalking door ex-partners komt het meeste voor. Deze stalkers willen meestal de relatie met hun ex-partner herstellen of wraak nemen omdat ze afgewezen werden. Ook een combinatie van beide motieven is mogelijk. Partners die van
4 nature uit controlerend of jaloers zijn, zijn het meest geneigd om stalkinggedragingen te stellen. Het komt echter eveneens voor bij mensen die naïef zijn en weinig relationele vaardigheden hebben. •
Sommige kennissen, of zelfs onbekenden, stalken met het doel een intieme relatie aan te gaan terwijl er voordien niet eens sprake was van enige vorm van relatie. Een aantal van deze stalkers slaagt er gewoon niet in een relatie op te starten met iemand en hebben geen idee hoe men dit normaal aanpakt. Anderen lijden aan ernstige mentale stoornissen die ervoor zorgen dat zij, ondanks alle bewijzen van het tegendeel, er stellig van overtuigd zijn dat er al een relatie is of dat die relatie voorbestemd is om te bestaan.
•
Sommige kennissen of onbekenden stalken om een bepaalde situatie te bekomen of om wraak te nemen voor een reële of gepercipieerde afwijzing of leed dat hen werd aangedaan.
•
Sommige onbekenden stalken in de aanleidingsfase van een seksuele aanranding. Dergelijke stalkers zijn echter zeldzaam en het slachtoffer is zich in deze gevallen vaak niet bewust van het feit dat iemand hen stalkt.
Wat onderscheidt stalking van ‘normaal’ gedrag? •
In een poging om een relatie aan te gaan aanvaarden de meeste mensen een ‘neen’ nadat hen meermaals duidelijk werd gemaakt dat de ander niet geïnteresseerd is. Wanneer men zich hier echter niet bij kan neerleggen, ontstaat een risico voor stalking.
•
Bij een relatiebreuk is het niet ongewoon dat de afgewezen partner erg overstuur is. Na een dergelijke afwijzing zal men vaak proberen om het contact te herstellen of om de ex-partner ervan te overtuigen om de relatie nog een kans te geven. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de meeste mensen, hetzij vaak met tegenzin, in bepaalde mate toch kunnen aanvaarden dat de relatie voorbij is, en dat dit meestal gebeurt binnen ongeveer twee weken. Als men na deze periode blijft proberen met de ex-partner in contact te komen, terwijl deze duidelijk heeft meegegeven dit niet te willen, dan komt men in het terrein van wat stalking wordt genoemd.
5 •
Stalkinggedragingen veroorzaken, al dan niet gewild, spanning of zelfs angst bij het slachtoffer. Dit onderscheidt stalkinggedrag van normale menselijke interacties.
•
Ten slotte onderscheidt stalking zich ook van normaal gedrag door het feit dat het zeer lang, maanden, jaren en soms zelfs langer, kan aanhouden.
Welke gevaren zijn er verbonden aan stalking? •
Stalking kan het leven van een slachtoffer erg verstoren. Sommige slachtoffers durven niet meer buiten te komen, kunnen niet meer gaan werken, kunnen geen nieuwe relaties aangaan of kunnen niet goed meer functioneren in normale alledaagse activiteiten.
•
Onderzoek heeft aangetoond dat vele slachtoffers lijden aan spanning, depressie en een posttraumatische stressstoornis ten gevolge van hun ervaringen.
•
Er is ook een klein, maar belangrijk, risico op geweld van de stalker ten aanzien van het slachtoffer. Dit doet zich meer voor wanneer de stalker een ex-partner is.
•
Hoewel de aandacht meestal uitgaat naar de gevolgen van stalking op het slachtoffer, moet erop gewezen worden dat de gevolgen ervan soms ook erg zwaar wegen op de stalker zelf. Sommige stalkers lijden aan ernstige mentale stoornissen waarvoor ze behandeld moeten worden.
Wat te doen als je denkt dat je gestalkt wordt? •
Als je denkt dat je gestalkt wordt, is het zeer belangrijk dat je er iets aan doet. Richtlijnen over de acties die kunnen ondernomen worden en hulp die kan worden gezocht, worden in een volgend deel toegelicht.
6 2. WELK TYPE STALKER HEEFT HET OP U GEMUNT? De term stalking verwijst naar een reeks van gedragingen. Mensen kunnen om zeer uiteenlopende redenen deze reeks van gedragingen stellen. Dit betreft diegenen die proberen een speciale relatie aan te gaan, diegenen die op zoek zijn naar seksuele voldoening, diegenen die graag een afgebroken intieme relatie willen herstellen, diegenen die wraak willen nemen op iemand van wie ze geloven dat die hen onrecht heeft aangedaan, en diegenen die zich voorbereiden op een seksuele aanranding. Bijgevolg bestaat “de stalker” niet: er zijn verschillende soorten stalkers. Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven van verschillende types van stalkers1. Marie, een dertigjarige vrouw, die alleen woont in een klein appartement en werkt als typiste, meldt zich bij u aan om hulp te vragen. Ze is bezorgd en zeer aangedaan door enkele recente gebeurtenissen in haar leven. Haar ex-partner, Fred, van wie ze drie maanden gescheiden is, liet verschillende boodschappen achter op haar telefoon met de vraag om ‘over hun relatie te praten’. Ze koos ervoor om zijn telefoontjes niet te beantwoorden, omdat ze niets meer met hem te maken wou hebben. De eerste berichten waren nog vriendelijk, maar de laatste berichten klonken steeds bozer en ongeduldiger. Fred hield vol dat ze nog steeds een koppel waren en de boodschappen bevatten nogal bedreigende taal, wat Marie zeer beangstigde. Marie ontdekte ook dat Fred een website onder haar naam had ontwikkeld, met hierop nogal intieme, expliciete foto’s van haar. De foto’s zijn voorzien van commentaar, verwijzend naar de fantastische tijden die ze samen beleefden. Hij stuurde het webadres door naar een aantal van haar vrienden en collega’s. Anne, een jonge kinesitherapeute meldt zich bij u aan om hulp te zoeken. Ze is bezorgd en zeer aangedaan door enkele recente gebeurtenissen in haar leven. Aansluitend op het einde van zijn behandeling drie maanden geleden, is een mannelijke patiënt, Alan, gestart met een patroon van ongewenste communicatie. Eerst begon hij haar te contacteren op haar werkplaats, waarbij hij herhaaldelijk boodschappen achterliet. Een maand geleden heeft hij haar thuis elke nacht meermaals gebeld. Ze wist niet hoe hij haar nummer had kunnen verkrijgen en ze begon schrik te krijgen. Al snel weigerde 1
Deze vignetten werden gebruikt in het eerste onderzoek van de Modena Group on Stalking over attitudes van politieagenten en huisdokters tegenover persistente, ongewenste aandacht. Modena Group on Stalking (ed.), Women victims of stalking and helping professions. Recognition and intervention models: A European study. Milaan, FrancoAngeli, 2005, 112 p.
7 ze met hem te spreken en verbond ze haar telefoontoestel met een antwoordapparaat. De laatste twee weken vatte Alan post op het trottoir van haar huis en liet hij zeer expliciete boodschappen achter op haar auto. Sommige berichten toonden tekeningen van erotische scènes. In die berichten liet hij verstaan dat hij de scènes met haar zou willen beleven. Verontrust trok ze bij haar zuster in om van hem verlost te geraken. Binnen de drie dagen spoorde Alan haar echter op en hij hangt nu rond in de buurt van het appartement van haar zuster. Victoria, een docente in verpleegkunde meldt zich bij u aan om hulp te zoeken. Ze is bezorgd en zeer aangedaan door enkele recente gebeurtenissen in haar leven. Vorig jaar benaderde één van haar studenten, een jonge man genaamd Trevor, haar van tijd tot tijd na de les. De vragen die hij stelde, waren weinig relevant, en ze begon hem vervelend te vinden. Op een dag, toen ze de universiteit verliet, sprong Trevor in haar auto en hij vertelde dat hij met haar wou trouwen. Ze zei dat ze geflatteerd was, maar dat ze reeds een echtgenoot had. Trevor zei dat hij haar niet geloofde. Vervolgens begon hij haar thuis op te bellen, ongeveer één keer in de week, en legde de hoorn in telkens haar man opnam. Ze veranderde haar nummer, maar na enkele weken begon Trevor opnieuw te bellen. Ze werd bang en hing nu op elke keer hij belde. Op de dag in kwestie kwam hij naar haar huis. Hij eiste dat ze hem binnenliet. Toen ze weigerde, begon hij te roepen, waardoor hij de aandacht van voorbijgangers trok. Wetenschappers die het fenomeen stalking bestuderen, delen stalkers in in verschillende types, volgens hun voorgaande relatie met het slachtoffer, het motief voor het stalken, de eventuele aanwezigheid van een mentale stoornis, et cetera. Typologieën kunnen helpen om de meest effectieve manier te ontwikkelen om de stalker te behandelen en om het risico dat de stalker fysiek geweld gaat gebruiken tegenover het slachtoffer in te schatten. Mullen, Pathé en Purcell ontwikkelden in een gespecialiseerde kliniek voor de behandeling van mentale stoornissen in Australië een multi-axiale typologie gebaseerd op 168 stalkers2. De typologie maakt een onderscheid tussen vijf soorten stalkers:
2
P.E. MULLEN, M. PATHé en R.P. PURCELL, Stalking and their victims, Cambridge, University Press, 2000, 79-156.
8 •
De eerste soort stalker is de “afgewezen stalker”. Het slachtoffer en de stalker hadden een hechte relatie, meestal ex-partners. Het motief van de stalker is de relatie herstellen of wraak nemen voor de afwijzing. Dit soort stalker kan horen tot de meest persisterende en opdringerige stalkers. De stalking is een manier voor de stalkers om de relatie die ze hebben verder te zetten. Een geschiedenis van partnergeweld alsook geweld na de relatiebreuk zijn niet uitzonderlijk. Een deel van dit soort stalkers wordt gekenmerkt door uitgesproken karakteriële anomalieën, afhankelijke, narcistische en paranoïde trekken en/of substantieel middelenmisbruik. Psychologische hulp kan effectief zijn voor deze groep. Zij hebben hulp nodig om het verlies van de partner los te kunnen laten en om nieuwe sociale contacten te leggen. Wanneer er sprake is van substantieel middelenmisbruik dient ook dit behandeld te worden.
•
De “intimiteitzoekende stalker” is de tweede soort en het doel is een in de ogen van de stalker geliefde persoon zo ver te krijgen dat deze zich engageert in een intieme relatie. Zij zijn erg volhardend in hun benadering naar het slachtoffer. Ze denken dat het slachtoffer voor hen zal vallen indien ze maar hard genoeg proberen. Enkel op termijn is er risico op geweld. Het overgrote gedeelte van deze groep heeft meestal nog geen relatie gehad en leidt een geïsoleerd bestaan. Psychiatrische stoornissen kunnen zich voordoen en variëren van schizofrenie tot een narcistische persoonlijkheidsstoornis of de erotomane waanstoornis. De behandeling dient vooral gericht te zijn op de psychiatrische stoornis, die aan de basis ligt van het stalken. Juridische sancties zijn niet erg effectief voor dit soort van stalkers. Zij beschouwen dit eerder als een test voor hun toewijding dan als een straf.
•
Een andere stalker is de “incompetente versierder”. Het motief van deze stalker is het aangaan van een romantische relatie. Zij kampen met het onvermogen een relatie aan te gaan en ze kunnen of willen geen afwijzing aanvaarden. Soms stalken ze meer dan één slachtoffer of zoeken ze een ander doelwit wanneer ze geen succes hebben bij het vorige. De stalker kan gewelddadig worden indien het slachtoffer weerstand biedt. Psychologische hulp zou moeten bestaan uit de ontwikkeling van sociale vaardigheden, het verkrijgen van empathie en verder de behandeling van verschillende psychiatrische stoornissen.
9
•
De “rancuneuze stalker” handelt vanuit het verlangen het slachtoffer angst aan te jagen of leed te berokkenen. De stalkers zien zichzelf als een slachtoffer dat zichzelf dient te verdedigen tegen onderdrukkers en ze beschouwen steevast hun gedrag als gerechtvaardigd. Meestal wordt het doelwit gezien als een voorbeeld van de mensen die de stalker in het verleden hebben lastig gevallen en vernederd. De keuze van het slachtoffer is eerder toevallig. Soms wordt de stalker gewelddadig. Psychiatrische stoornissen kunnen onder andere gaan van een paranoïde persoonlijkheidsstoornis, tot schizofrenie of waanstoornissen. Dit type stalker vertoont een grote gelijkenis met querulantisten die morbide zijn en extreem klaaggedrag vertonen. Behandeling van deze groep is moeilijk door hun verstoorde zelfbeeld. Omdat ze gewoonlijk hun eigen voordeel kunnen inschatten, kunnen legale sancties efficiënt zijn in een vroeg stadium. Indien ze niettemin te veel bezig zijn met hun eigenwaarde en met hun perceptie van de gerechtvaardigheid van hun acties wordt het moeilijker om succesvol te interveniëren.
•
Het doel van de “jagende stalker” is een seksuele aanranding op het slachtoffer. Dit type dader stelt een hele reeks van gedragingen. De stalker is seksueel geobsedeerd door het slachtoffer. Slechts bij het eindpunt wordt de stalker gewelddadig. Stalkers van deze categorie zijn zeldzaam en zijn mannelijk. Zij vertonen tekorten in zelfdiscipline en in sociale en seksuele relaties. Therapie zou zich moeten concentreren op deze aspecten en zou gecombineerd moeten worden met legale sancties.
10 3. WAT IS DE OMVANG VAN STALKING? Momenteel zijn twee soorten data beschikbaar om in te schatten hoe veelvoorkomend het
fenomeen
stalking
zou
zijn:
slachtofferenquêtes
en
officiële
criminaliteitsstatistieken. Beide bronnen kunnen voorzien in een divers beeld van de prevalentie van stalking (met prevalentie wordt het aantal gevallen bedoeld die voorkomen in een populatie in een gegeven periode). Officiële criminaliteitsstatistieken kunnen in twee soorten worden onderverdeeld: politiestatistieken en gerechtelijke statistieken. Politiestatistieken bevatten alle als misdrijf omschreven feiten gerapporteerd aan de politie of door de politie zelf vastgesteld. Gerechtelijke statistieken geven het verdere verloop weer van de gerapporteerde misdrijven bij de gerechtelijke instanties; het aantal vervolgingen/veroordelingen van overtreders per gerechtelijk arrondissement. 3.1 Slachtofferenquêtes Hieronder worden enkele voorbeelden van slachtofferenquêtes aangehaald: •
The National College Women Sexual Victimization Study (NCWSV)3, V.S.A.: deze studie bestaat uit een telefonische survey van een willekeurig geselecteerde nationale steekproef van 4 446 vrouwen die een twee- of vierjarige opleiding volgden in het hoger onderwijs tijdens de herfst van 1996. De screeningsvraag om stalking te identificeren was: ‘Heeft iemand, van een onbekende tot een expartner, u sinds de school begon in de herfst van 1996 herhaaldelijk gevolgd, u beloerd, gebeld, geschreven, gemaild of gecommuniceerd op een manier dat obsessief leek en dat u angstig of bezorgd maakte voor uw persoonlijke veiligheid?’. Het gedrag werd verder gekwalificeerd als volgt: ‘Er wordt herhaaldelijk aandacht gegeven op een zodanige wijze dat dit angst veroorzaakt bij een redelijk persoon’. De enquête wijst op een incidentie van 156,5 per duizend vrouwelijke studenten (13,1%). Bij ongeveer 17% van de incidenten rapporteerden slachtoffers de feiten aan de politie.
•
In The British Crime Survey 20014 (BCS) werd een nationaal representatieve steekproef bevraagd van 22.463 mannen en vrouwen tussen 16 en 59 jaar via een computergestuurde vragenlijst. Stalking werd gedefinieerd als ‘een reeks
http://www.ncjrs.org/pdffiles1/nij/182369.pdf www.homeoffice.gov.uk/rds/pdfs04/hors276.pdf
3 4
11 van gedragingen met twee of meer gebeurtenissen of pesterijen die een gevoel van angst en onrust veroorzaken, en bestaat uit drie soorten: telefoontjes of brieven, rondhangen bij het huis of de werkplaats, beschadiging van goederen’. De enquête wijst op een incidentie van 8% voor vrouwen die gestalkt werden in de voorbije twaalf maanden; en 19% voor vrouwen die ooit stalking ervaren hebben in hun leven. Ongeveer 33% van de vrouwelijke slachtoffers meldde de feiten aan de politie. •
De National Violence Against Women Survey 19985 (NVAW), V.S. bestond uit een nationaal representatieve steekproef van 8000 V.S. vrouwen en 8000 V.S. mannen. De respondenten werd telefonisch geïnterviewd. In de enquête werd stalking gedefinieerd als ‘een reeks van gedragingen, die gericht zijn op het visueel of fysiek in de nabijheid komen van een specifieke persoon, ongewenste communicatie (zowel verbaal, schriftelijk of bedreigingen), of een combinatie daarvan, die angst zouden veroorzaken bij een redelijk persoon’. De enquête wijst op een incidentie van 8,1% voor vrouwen en 2,2% voor mannen die ooit gestalkt werden in hun leven en 1% voor vrouwen en 0.4% voor mannen die gestalkt werden in de afgelopen twaalf maanden. Ongeveer 54,6% van de vrouwelijke slachtoffers en 47,7% van de mannelijke slachtoffers gaven aan dat ze de feiten gerapporteerd hadden bij de politie.
Methodologische
aandachtspunten
bij
de
interpretatie
van
de
slachtofferbevragingen Het eerste probleem betreft de definitie van stalking6. Onderzoekers en wetgevers gebruiken verschillende definities van stalking. Een ruime definitie resulteert automatisch in hogere cijfers dan een enge definitie7, waardoor vergelijking tussen studies moeilijker wordt8. Een ander methodologisch aandachtspunt is de samenstelling van de steekproef. Veel studies richten zich op een specifieke doelgroep, zoals 5
6 7
P. TJADEN en N. THOENNES, Stalking in America: Findings from the national violence against women survey, Washington, U.S. Department of Justice, 1998, 20 p. K.E. DAVIS en I.H. FRIEZE, “Research on stalking: What do we know and where do we go?”, Violence and Victims 2000, 473-487. B.H. SPITZBERG en W.R. CUPACH, “What mad pursuit? Obsessive relational intrusion and stalking related phenomena”, Aggression and Violent Behaviour 2003, 352. 8 H. DRESSING, C. KUEHNER en P. GRASS, “Lifetime prevalence and impact of stalking in a European population. Epidemiological data from a middle-sized German city”, British Journal of Psychiatry 2005, 168-172.
12 vrouwelijke respondenten of studenten. De resultaten van zulke studies zouden enkel mogen toegepast worden op de doelgroep en kunnen niet vertaald worden naar de algemene populatie. Nog een probleem is het feit dat de dataverzamelingsprocedure (postenquête, telefonische enquête, face-to-face interview9, computergestuurde enquête) een invloed heeft op het aantal bevraagdein het onderzoek en dus op de prevalentie. Een laatste methodologisch aandachtspunt verwijst naar de bevraagde periode. Sommige studies analyseren de frequentie gedurende de levenloop, terwijl anderen kiezen voor een welbepaalde periode of sommigen doen beide. Hierdoor zal de incidentie duidelijk hoger zijn in studies die een levenloop bestuderen dan in deze die enkel naar stalking kijken tijdens de laatste twaalf maanden. 3.2. Officiële criminaliteitsstatistieken De meeste landen produceren gerechtelijke en politiestatistieken, waardoor ‘vergelijkingen’ van de cijfers kunnen gemaakt worden. Er zijn echter enkele opmerkingen bij de interpretatie van officiële criminaliteitsstatistieken van belang. Ten eerste zijn politiestatistieken eerder een weergave van politionele activiteiten dan een juiste weergave van het aantal misdrijven dat gepleegd wordt. Niet alle misdrijven worden vastgesteld of gerapporteerd en niet alle gerapporteerde of vastgestelde misdrijven worden geregistreerd. Ten tweede zijn gerechtelijke statistieken niet steeds volledig of representatief omdat veel zaken geseponeerd worden en omdat veroordelingen meestal eerder worden opgenomen in meer globale categorieën dan in specifieke10. België (2000-2005) Enkel van de hoofdrubrieken worden statistieken weergegeven op de officiële website van de politie.11 Op aanvraag kon een overzicht worden verkregen van een cluster van de volgende drie politionele kwalificaties: stalking (psychische belaging), seksuele belaging en pesterij per telefoon. Uit tabel 1 blijkt dat de registratie van deze kwalificaties verviervoudigd is in de periode 2000-2005.12
9
10
11 12
J.H. KAMPHUIS en P.M.G. EMMELKAMP, “Stalking – A contemporary challenge for forensic psychiatry”, British Journal of Psychiatry 2000, 206-209. J. GOETHALS, Inleiding tot het criminologisch onderzoek, Leuven, Acco, 2003, 105-108. http://www.fedpol.be/police/nl.htm?home.php~main. Deze gegevens werden telefonisch verkregen van de Federale Politie, Algemene Directie Operationele Ondersteuning.
13 Tabel 1: Politieel geregistreerde cijfers van stalking, seksuele belaging en pesterij per telefoon. 2000 4.971
2001 8.540
2002 15.070
2003 19.418
2004 21.330
2005 21.575
Bron: Federale politie, DGS/DSB, 16 augustus 2006
De meerderheid van de feiten wordt gekwalificeerd als belaging-stalking (psychisch). Zo had in 2005 bijvoorbeeld 71,9% van de feiten betrekking op belaging-stalking (psychisch), 26,3% op pesterij per telefoon en 1,8% op seksuele belaging of niet gespecificeerde belaging.13 Deze cijfers wijzen erop dat vooral feiten met de kwalificatie belaging-stalking (psychisch) worden geregistreerd en in beperkte mate pesterij per telefoon of seksuele belaging. Veroordelingstatistieken zijn beschikbaar sinds de implementatie van de “belagingswet” (1999-2003): Tabe1: Veroordelingen voor belaging van 1999-2003 in België 1999
2000
2001
2002
2003
10
87
189
233
308
Bron: Federale Overheid Departement Justitie Het aantal veroordelingen in België voor ‘belaging’ steeg van 10 in 1999 tot 308 in 2003. De proportie van stalkers in het cijfer van totale veroordelingen nam eveneens toe van 0,01% van 131 788 in 1999 tot 0,23% van 125 534 in 200314.
Italië In Italië bestaan geen epidemiologische studies met betrouwbare en representatieve steekproeven. Het is mogelijk onrechtstreeks selectieve data af te leiden uit kleine onderzoeken op niet-representatieve groepen. Onderzoek op 27 universiteitsstudenten kwam uit op een incidentie van stalking van 30%15. Het tweede onderzoek werd verricht bij hulpverleners. Hier werd door 11% van de hulpverleners stalking gerapporteerd16. In dit onderzoek werden 475 hulpverleners bevraagd die in de publieke 13 14 15
16
Informatie op aanvraag verkregen. http://www.dsb-spc.be/productie/index.php/statistieken/528/0/ M. ARAMINI, “Lo stalking: Aspetti psicologici e fenomenologici”. Sessualità, diritto e processo a cura di G. Gullotta e S. Pezzati, Giuffrè, Milano, 2002. G. GALEAZZI, K. ELKINS, P. CURCI, “The stalking of mental health professionals by patients”, Psychiatric Services 2005.
14 of de private sector werken in de Italiaanse provincie Modena. Meer onderzoek is verricht door de Osservatorio Nazionale sullo Stalking (Nationaal Observatorium voor Stalking), gebaseerd op zelf geselecteerde groepen en gebruik makend van vragenlijsten. Hier werd berekend dat 20% slachtoffer werd van stalking (cfr. www.stalking.it). Het Nationaal Statistisch Instituut (Instituto Nazionale di Statistica, ISTAT) verricht momenteel een nationale studie naar analogie met de International Violence Against Women Survey (IVAWS). De resultaten van deze studie zijn nog niet beschikbaar. Nederland (2001-2003) In Nederland zijn geen studies over de omvang van stalking beschikbaar. Er bestaan echter wel cijfers over het aantal gerapporteerde zaken (Onderzoeks- en Beleidsdatabase Justitiële Documentatie, OBJD) per jaar sinds de introductie van de ‘Wet Belaging’ (art. 285b Wetboek van Strafrecht) en over de beslissingen van het Openbaar Ministerie en de rechtbank. Tabel 2: Gerapporteerde zaken van stalking in 2000-2003 in Nederland Jaar Aantal 2000 68 2001 422 2002 673 2003 917 Bron: Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), Ministerie van Justitie, Nederland Tabel 3: Openbaar Ministerie resultaten (verwijderingen) in 2000-2003 in Nederland Jaar
‘Seponeringen’
‘Transacties’
Voegingen
Overige
2000 1 0 0 0 2001 40 6 18 1 2002 106 16 36 3 2003 155 39 45 4 Bron: Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), Ministerie van Justitie, Nederland Tabel 4: Gerechtelijke afhandelingen 2000-2003 in Nederland Jaar 2000
Veroordeling 2
Vrijspraak 0
Opvolging 0
15 2001 113 0 2002 331 11 2003 491 19 Bron: Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum
8 1 8 (WODC), Ministerie
van Justitie, Nederland Ongeveer 600 zaken zijn nog onopgelost (gerapporteerd, maar nog geen beslissing genomen). In Nederland zijn er jaarlijks (een schatting van het WODC) 20.000 tot 200.000 gevallen van stalking. Slovenië Er zijn geen cijfers beschikbaar over stalking in Slovenië omdat het niet erkend wordt als een misdrijf en het is onmogelijk om uit te vinden in welke gevallen de criminele inbreuken betrekking hebben op één van de handelingen in een stalkingzaak. Spanje In Spanje is het erg moeilijk om gepubliceerde studies te vinden over stalking omwille van twee redenen. Ten eerste is het een relatief nieuw fenomeen dat nog niet gedetailleerd onderzocht werd. Ten tweede is er een gebrek aan uniformiteit bij het verwijzen naar het fenomeen. Het gebrek aan een gemeenschappelijke nomenclatuur zorgt voor moeilijkheden wanneer het probleem moet worden geïdentificeerd en verder afgehandeld. Mogelijke vertalingen van stalking in het Spaans zijn: acoso, acosamiento, acecho of hostigamiento. 1) Een psycholoog van Las Palmas (Garcia Averasturi) is de auteur van een rapport over stalking als gevolg van een relatiebreuk. Ze geeft een literatuuroverzicht van de oorzaken van het probleem, de symptomen, de gevolgen, en incorporeert relevante bevindingen van Amerikaanse studies over stalking17. 2) Een andere vorm van stalking die stilaan populairder wordt, is de zogenaamde "cyberstalking" (in het Spaans ciberacoso o ciber acercamiento). Een gedetailleerd rapport hierover door Antonio Chacon Medina van de universiteit van Granada (AREA Group) kan gevonden worden op: http://www.ugr.es/~sevimeco/revistaeticanet/Numero%201/Articulos/NUEVACARAD EINTERNET.pdf 17
http://www.cop.es/delegaci/palmas/biblio/social/social14.pdf
16
Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk werd de Protection from Harassment Act in 1997 ingevoerd en werden cijfers vanaf 1998 bijgehouden. Zo werden er 172.853 inbreuken geregistreerd in 2003/04. Dit betekent een daling van 26% tegenover het vorige jaar. Het is belangrijk op te merken dat Harassment onder deze wet niet hetzelfde is dan de onderzoeksdefinities van stalking. Het vergt slechts een minimum van twee gedragingen die ongerustheid of spanning veroorzaken.
'Harassment' – Lange termijn nationaal geregistreerde criminaliteitstrend
Bron: Research Development and Statistics (CRCSG) Home Office
Samenvatting Stalking is veel voorkomend en treft ongeveer 1% van de vrouwen in een bepaald jaar. Het aantal veroordelingen voor stalking stijgt jaarlijks in de Europese landen die een antistalkingswet hebben.
17 4. PSYCHOLOGISCHE GEVOLGEN VAN STALKING •
Wat is de impact van stalking op slachtoffers in termen van algemene gezondheid en posttraumatische stressklachten?
Een aantal studies over de hele wereld hebben geprobeerd hierop een antwoord te vinden. De resultaten van deze studies geven allen aan dat de ervaring van gestalkt worden vaak resulteert in ernstig leed en psychiatrische symptomen: o Pathé en Mullen18 vonden in hun Australisch onderzoek dat slachtoffers lijden aan depressies, angst en traumatische symptomen. Zo leed 37% van de respondenten aan een posttraumatisch stresssyndroom. Posttraumatische stress is een complex van symptomen dat volgt op een traumatische gebeurtenis en bestaat uit: herbeleving van het trauma (in de vorm van gedachten, herinneringen, steeds weerkerende dromen), verhoogde spanning en het vermijden van triggers die gerelateerd zijn aan de traumatische gebeurtenis. o In de Verenigde Staten verrichte Hall onderzoek over 145 stalkingzaken.19In
dit
onderzoek
werden
negatieve
persoonlijkheidsveranderingen als een resultaat van de stalking vastgesteld. Verhoogde waakzaamheid, achterdochtigheid, angst en agressie werden het vaakst gerapporteerd. o In Nederland vonden Kamphuis en Emmelkamp20, door metingen met de General Health Questionnaire, een classificatie-instrument, dat bijna tweederde van de 200 stalkingslachtoffers een klinisch significant niveau
van
psychologische
symptomen
rapporteerde.
Verder
constateerden zij dat veel stalkingslachtoffers in aanmerking kwamen voor een diagnose van posttraumatisch stresssyndroom. Het niveau van de traumasymptomen bij stalking waren vergelijkbaar met deze van slachtoffers
van
andere
psychologische
trauma’s
zoals
verkeersongevallen en bankovervallen. 18
M. PATHé en P.E. MULLEN, “The impact of stalkers on their victims”, Psychiatry 1997,12-17. D.M. HALL, “The victims of stalking”, in The psychology of stalking: clinical and forensic perspectives, J.R. MELOY (ed.), San Diego, Academic Press, 1998, 113-137. 20 J.H. KAMPHUIS, P.M.G. EMMELKAMP, “Stalking: A contemporary challenge for forensic and clinical psychiatry”, British Journal of Psychiatry 2000, 206-209. 19
18 o Recenter onderzochten Purcell en collega’s21 van de universiteit van Melbourne de psychologische gevolgen bij slachtoffers die kort lastig gevallen waren en bij slachtoffers bij wie het stalken maanden duurde. Geestelijke gezondheidsproblemen waren veel hoger onder hen die slachtoffer waren van stalking die langer dan twee weken duurde. Een derde van hen leed nog steeds aan psychiatrische symptomen een jaar nadat de stalking was gestopt. Het ervaren leed bleek vooral hoog te zijn onmiddellijk na de gebeurtenis en was het meest ernstig indien de stalking langer duurde. Ongeveer 10% van de respondenten die gestalkt werden, gaven aan zelfmoord te hebben overwogen omwille van de stalking.
Psychologische gevolgen:
21
•
Depressie.
•
Angst.
•
Voorzichtigheid.
•
Achterdocht.
•
Posttraumatisch stress syndroom.
R. PURCELL, M. PATHé en P.E. MULLEN, “Association between stalking victimisation and psychiatric morbidity in a random community sample”, British Journal of Psychiatry 2005, 416-420.
19 5. ANDERE GEVOLGEN VAN STALKING •
Welke
gevolgen,
buiten
psychologische,
zijn
veelvoorkomend
bij
slachtoffers van stalking? •
Veel stalkingslachtoffers geven het op vrienden en familie te bezoeken, en laten andere sociale activiteiten vallen.
•
Het veranderen van telefoonnummers en emailadressen zijn eerder de regel dan de uitzondering.
•
Financiële gevolgen zijn geassocieerd met de kosten voor de reparatie van schade aan huizen en auto’s.
•
Er zijn kosten voor het installeren van alarmsystemen en kosten voor juridisch advies en therapie.
•
In een aantal gevallen moeten slachtoffers van werk veranderen.
•
Sommige slachtoffers moeten ook verhuizen.
•
In sommige gevallen heeft stalking een breuk van een nieuwe relatie tot gevolg.
In een recente studie in Duitsland22 rapporteerde drievierde van de stalkingslachtoffers dat ze hun levensstijl hadden aangepast naar aanleiding van de stalking. Dit impliceerde het veranderen van hun telefoonnummer, het installeren van een antwoordapparaat, het nemen van bijkomende veiligheidsmaatregelen, het veranderen van woon- en werkplaats. Verder waren bijna 20% van hen op ziekteverlof ten gevolge van de impact die de stalking op hen had.
22
H. DRESSING, C. Keuhner en P. GASS, „Lifetime prevalence and impact of stalking in a European population”, British Journal of Psychiatry 2005, 168-172.
20 6. DE WET EN STALKING Is stalking strafbaar? •
Stalking of belaging is momenteel strafbaar in de meeste Engelssprekende landen, zoals de Verenigde Staten, Canada, Nieuw Zeeland en het Verenigd Konigrijk. Stalking is ook strafbaar in een aantal Noord-Europese landen en meer en meer ook in andere delen van de wereld.
•
In sommige landen, zoals Engeland en Wales, zijn slechts twee incidenten van ongewenste communicatie nodig om mensen te vervolgen voor stalking.
•
In veel landen moeten de gedragingen angst of leed veroorzaken bij het slachtoffer om als misdrijf te worden beschouwd. Dit is echter niet overal het geval. In sommige landen is het slechts vereist dat het gedrag een kwaadwillige intentie heeft.
•
Zelfs waar geen specifieke anti-stalkingswetgeving bestaat, is het mogelijk gebleken stalkers te vervolgen voor inbreuken op andere wetten.
In veel landen bestaan ook burgerrechtelijke maatregelen, zoals een straat- en contactverbod (de stalker kan bijvoorbeeld verboden worden het gebied waar het slachtoffer woont te betreden), die gebruikt kunnen worden om slachtoffers van stalking te beschermen. Deze maatregelen zijn erg belangrijk voor het slachtoffer omdat zij de angst, ten minste tijdelijk, verminderen van het slachtoffer en omdat zij het slachtoffer het gevoel geven dat ze ernstig worden genomen door de politie en het gerecht. Wetgeving betreffende “stalking” in Nederland.
•
In de Nederlandse literatuur wordt stalking ook aangeduid met de term ‘belaging’. Onder stalking wordt verstaan: het willens en wetens herhaaldelijk lastigvallen en achtervolgen van een persoon, zodanig dat deze vreest voor zijn eigen veiligheid.
•
Op 12 juli 2000 is in Nederland de wet tegen stalking (de 'Anti-stalkingswet') in werking getreden, de wettelijke definitie is opgenomen in artikel 285b van het Wetboek van Strafrecht.
21
•
Het Nederlands wetboek van strafrecht (art.285b) omschrijft stalking als volgt: 1. “Hij, die wederrechtelijk stelselmatig opzettelijk inbreuk maakt op iemand anders persoonlijke levenssfeer met het oogmerk die ander te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden dan wel vrees aan te jagen wordt, als schuldig aan belaging, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of een geldboete van de vierde categorie. 2. Vervolging vindt niet plaats dan op klacht van hem tegen wie het misdrijf is begaan.”
•
Een andere definitie van stalking wordt gehanteerd in slachtofferonderzoek. Deze definitie
wordt
ook
gebruikt
voor
de
Politiemonitor
2001:
een
bevolkingsonderzoek onder bijna 90.000 inwoners van Nederland. De definitie luidt als volgt:
•
•
Stalking omvat één of meer gedragingen die: -
herhaaldelijk gericht zijn op een specifiek individu;
-
door het slachtoffer als onwelkom en inbreukmakend worden ervaren;
-
het slachtoffer angst aanjagen.
Iemand is slachtoffer van stalking wanneer hij/zij door eenzelfde persoon herhaaldelijk wordt geconfronteerd met één of meer van de volgende of soortgelijke gedragingen, waarbij deze gedragingen hem angst aanjagen. Stalking kan plaatsvinden door steeds dezelfde handeling of een variëteit van handelingen, zoals; -
het volgen, bespieden of opwachten;
-
bedreigingen uiten;
-
het ongewenst opbellen; (sms-en, e-mailen en faxen zijn moderne varianten hierop);
-
het sturen van ongewenste brieven of andere zaken;
-
voor de woning of werkplek posten;
-
ongevraagd opdrachten geven op naam van het slachtoffer;
22 -
laten bezorgen van grafkransen, plaatsen van overlijdensadvertenties en het voor laten rijden van een begrafenisauto;
-
verspreiden van valse geruchten over het slachtoffer;
-
het beschadigen, vernielen of verplaatsen van eigendommen;
-
onder valse voorwendselen informatie over het slachtoffer inwinnen bij instanties;
-
•
het dreigen te doden van dierbaren.
De handelingen of gedragingen hoeven zich niet alleen te beperken tot het slachtoffer zelf. Familieleden, vrienden, kennissen, buren en collega’s kunnen ook door de stalker worden geterroriseerd.
•
Voordat de Anti-stalkingswet in werking is getreden, moest een stalker eerst een strafbaar feit begaan voordat hij strafrechtelijk vervolgd kon worden. Aan de volgende strafbare feiten kon, en kan, een stalker zich schuldig maken (naast het stalken op zich): -
Artikel 138: Huisvredebreuk
-
Artikel 266: Eenvoudige belediging
-
Artikel 284: Dwang
-
Artikel 285: Bedreiging
-
Artikel 300: Mishandeling
In de artikelen 301 tot en met 306 van het Wetboek van Strafrecht wordt verder ingegaan op het misdrijf mishandeling. -
Artikel 350 lid 1: Beschadiging goederen
-
Artikel 426 bis: Hinderlijk volgen op openbare weg
Civielrechtelijke maatregelen: straat- en contactverbod
•
Naast de strafrechtelijke manier om stalking tegen te gaan, kan het slachtoffer ook via de civielrechtelijke weg proberen de stalker te stoppen. Regelmatig wordt er door slachtoffers gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een straatverbod te krijgen voor de dader. Naast of in plaats van een straatverbod is er ook nog de
23 mogelijkheid om een aanspreek- en/of telefoonverbod te eisen. Dit wordt ook wel contactverbod genoemd.
•
Het slachtoffer moet een goede reden hebben voor het aanvragen van een straatof een contactverbod. Stalking wordt beschouwd als een goede reden. Getuigen en bewijzen van staking spelen echter wel een belangrijke rol bij het verkrijgen van een dergelijk verbod.
•
Het straat- of contactverbod is bedoeld om de daders van stalking in hun gedrag te beperken en om een juridische basis te vormen voor eventueel juridisch ingrijpen als de dader het verbod overtreedt. Een straat- of contactverbod geeft echter geen garantie dat de stalker uit de buurt van het slachtoffer blijft. Door de rechter wordt daarom meestal een dwangsom aan het verbod gekoppeld. In de meeste gevallen blijkt dit echter ook niet voldoende om de stalker uit de buurt van het slachtoffer te houden. Naast dit (meest voorkomende) dwangmiddel, kan in het kader van een straatverbod ook lijfsdwang opgelegd worden. Als een stalker, ondanks het opgelegde straatverbod, toch in de buurt (het gebied waarvoor het straatverbod opgelegd is) van het slachtoffer komt, kan hij voor bepaalde tijd in hechtenis worden genomen. Rechters zijn echter meestal weinig geneigd om dit zware dwangmiddel te gebruiken.
Mogelijkheden voor het eisen van een schadevergoeding
•
Nu stalking door de komst van de Anti-stalkingswet strafbaar is, kunnen slachtoffers van dit misdrijf op verschillende manieren een schadevergoeding eisen voor het leed dat zij geleden hebben. Naast een materiële schadevergoeding kan een slachtoffer ook een immateriële schadevergoeding eisen. Er zijn drie mogelijkheden om een schadevergoeding te eisen, namelijk: 1) via het strafrecht (Wet Terwee); 2) via het civiele recht (civiele procedure); 3) via het Schadefonds Geweldsmisdrijven
24
Wetboek van strafrecht:
Artikel 285b 1. Hij, die wederrechtelijk stelselmatig opzettelijk inbreuk maakt op iemand anders persoonlijke levenssfeer met het oogmerk die ander te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden dan wel vrees aan te jagen wordt, als schuldig aan belaging, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of een geldboete van de vierde categorie. 2. Vervolging vindt niet plaats dan op klacht van hem tegen wie het misdrijf is begaan. Artikel 138: huisvredebreuk Artikel 266: eenvoudige belediging Artikel 284: dwang Artikel 285: bedreiging Artikel 300: mishandeling Artikel 350 lid 1: beschadiging goederen Artikel 426 bis: hinderlijk volgen op openbare weg
25
7. WAT KAN JE DOEN ALS JE GESTALKT WORDT? (Veiligheids- en andere maatregelen) •
Er zijn geen gemakkelijke antwoorden of oplossingen om stalking aan te pakken. Op basis van de meest recente onderzoeken kunnen echter wel een aantal antistalking strategieën toegelicht worden. In dit deel worden een aantal maatregelen uiteengezet die slachtoffers kunnen nemen om zichzelf te beschermen en om de bedreigingen van de stalker zo veel mogelijk te beperken. Hiervoor worden simpele basistactieken voorgesteld die slachtoffers van stalking kunnen helpen om zichzelf veilig te stellen, alsook preventieve maatregelen die kunnen helpen voorkomen zelf ooit het doelwit te worden van de ongewenste aandacht van een stalker.
•
Sommige van de voorgestelde strategieën hebben al aangetoond dat ze nuttig zijn in de aanpak van stalking. Er moet echter wel op gewezen worden dat niet alle strategieën op elk geval van stalking toepasbaar zullen zijn. Slachtoffers moeten dan ook steeds nagaan welke van de voorgestelde strategieën voor hun specifieke situatie kunnen gelden.
•
Een belangrijk startpunt in de aanpak van stalking is slachtoffers duidelijk maken dat er weinig of niets is dat zij kunnen doen om het gedrag van de stalker te veranderen, maar dat er wel vele manieren zijn waarop het eigen gedrag kan aangepast worden.
•
Stel een veiligheidsplan op
Het slachtoffer moet steeds voor ogen houden dat hij/zij los van enige betrokkenheid van politie of gerecht de grootste verantwoordelijkheid draagt voor zijn/haar veiligheid. Om bepaalde aspecten van de situatie onder controle te krijgen moet het slachtoffer nadenken over wat hij/zij nodig heeft om een gevoel van veiligheid en controle te behouden en een gevoel van hulpeloosheid te vermijden. Daarom moeten slachtoffers aangemoedigd worden om een veiligheidsplan op te stellen voor henzelf en voor hun familieleden. Een dergelijk plan moet zeker
26 ingewonnen informatie door het slachtoffer bevatten en tevens moet over het veiligheidsplan gepraat worden met mensen die hem/haar kunnen helpen. o Bewaar een lijst van belangrijke (nood)telefoonnummers (van bijv. lokale politie, vrienden, centra voor partnergeweld, een advocaat). o Breng kamergenoten, vrienden, familie en werkgever op de hoogte van de stalking zodat zij kunnen helpen bij het omgaan met stalking en zodat zij gedragingen/reacties van het slachtoffer beter kunnen begrijpen. o Geef belangrijke personen zoals vrienden, familie, buren en collega’s op het werk een foto of een persoonsbeschrijving van de stalker, en vraag hen om steeds de politie te bellen zodra zij intimiderend of luid lawaai horen en wanneer er zich verdachte of vreemde gebeurtenissen afspelen. Zorg ervoor dat niemand informatie over u vrijgeeft aan de stalker of aan iemand die gerelateerd is aan stalker. o Bewaar een tas met benodigdheden in de auto en wat geld voor het geval je niet naar huis kan. Zorg er ook voor dat uw auto steeds voldoende brandstof heeft en voorzie een veilige afspreekplaats en zorg voor een persoon die je kunt bellen in noodgevallen. o Zoek hulp bij overheidsinstanties. Als de stalking meer dan twee weken aansleept, breng dan zeker de lokale politie op de hoogte en overweeg een klachtneerlegging en het aanvragen van een contactverbod of een andere beschermingsmaatregel. Zorg er echter voor dat je niet enkel afhangt van de acties die de politie kan ondernemen: zoek ook andere personen die belangrijk kunnen zijn voor het aanpakken van het probleem en die de politie kunnen helpen om beter op stalking te reageren. o Vraag juridisch advies over de situatie en vergaar informatie over zelfhulpgroepen, steun- of hulpverleningsorganisaties.
•
Veiligheidsmaatregelen: risico-management
27
2.1. Bewaar bewijs van elke confrontatie met de stalker. Documenteer elke vorm van communicatie. Negeer geen enkele (verbaal of geschreven) bedreiging. Bewaar alle tapes van het antwoordapparaat, briefjes, e-mails of geschenken. Vernietig deze niet in een moment van hevige spanning, verontrusting of woede. Print e-mails uit en bewaar ze op diskette, houd telefoontjes, met weergave van datum en tijdstip, bij in een logboek en bewaar geschreven documenten als bewijsstukken. 2.2. Houd een lijst bij van alle incidenten met een grondige omschrijving van wat er gebeurd is (details over de specifieke handeling(en) van de stalker), van de plaats, datum en tijdstip. Als er sprake is van fysiek/materieel bewijs zoals handgeschreven documenten van de stalker, nummerplaat, kledij, datum en tijdstip en eventueel geïdentificeerde telefoonnummers vanwaar de stalker belt, bewaar deze dan. 2.3. Andere preventieve maatregelen om de privacy te bewaren en om alert te blijven: o Vermijd elk contact met de stalker. Wees niet vriendelijk of aardig tegen hem/haar. Aandacht schenken aan de stalker of contacten met hem/haar aangaan kan ongewild zijn/haar gedrag versterken en belonen. Elke vorm van contact, hoe negatief of oppervlakkig ook, kunnen hoop doen oplaaien dat de volharding van de stalker ooit beloond zal worden met een relatie. Daarom moeten slachtoffers volhardend zijn en stellig vasthouden aan hun beslissing dat de relatie is afgelopen. Als slachtoffer en stalker elkaar, toevallig of op een andere wijze, face to face ontmoeten, moet het slachtoffer er zo veel mogelijk voor zorgen om geen enkele emotie aan de stalker te tonen. Als het slachtoffer alleen is, moet hij/zij proberen uit die situatie te geraken door liefst van al naar een drukke publieke plaats te gaan. o Telefoonnummer: overweeg een telefoon te gebruiken waarop gezien kan worden wie belde en een antwoordapparaat. Neem daarmee alle telefoontjes op. Zorg voor een privé-telefoonnummer en geef geen enkele informatie over jezelf, zoals je thuisadres, via de telefoon.
28 o Maatregelen die je thuis kan nemen: •
Beveilig alle deuren en vensters (installeer sloten op vensters en schuiframen). Laat de beveiliging van je huis nakijken en beoordelen door een politieagent om er zeker van te zijn dat het veilig afgesloten kan worden. Als je beslist om in hetzelfde huis te blijven wonen, laat dan alle sloten vervangen.
•
Gebruik een privé-postbakje bij de post. Ontvang geen cadeautjes tenzij je ze zelf besteld hebt. Geef je echt thuisadres alleen maar aan je beste vrienden. Vraag hen je adres niet te bewaren in een adresboek dat gestolen kan worden.
•
Neem bijkomende beveiligingsmaatregelen (bijv. plaats de telefoon niet in de buurt van een raam, installeer grote kijkgaten in de voor- en achterdeur, snoei bomen en hagen rond het huis). o Internettips: slachtoffers van cyberstalking kunnen enkele simpele strategieën volgen om hun anonimiteit te bewaren: 1. E-mail adres: maak een geslachtsneutraal e-mailadres aan. Uitdagende emailadressen moeten vermeden worden omdat die vaak veel aandacht trekken. Gebruik uw voornaam niet indien die duidelijk aangeeft dat u vrouw bent. 2. Profiel: verwijder alle persoonlijke informatie wanneer je een profiel aanmaakt of herwerkt. 3. Handtekening: voeg geen handtekening toe aan je e-mails. Dit kan anderen immers informatie over jezelf geven die je liever niet wenst te verspreiden (familienaam, adres en telefoonnummer). 4. Hoofding: bij het versturen van een e-mail kan de hoofding informatie omtrent je identiteit bevatten, zoals je naam en e-mailadres. Schakel deze optie in je e-mailsoftware uit. 5. Blokkeer of negeer ongewenste gebruikers. o Parkeer op veilige en goedverlichte plaatsen. Wees op je hoede voor wagens die je achtervolgen en schrijf deze nummerplaten op. Probeer, indien mogelijk, niet alleen te reizen. o Verander je routine. Doe niet dezelfde activiteit elke dag op hetzelfde moment. Verander bijvoorbeeld de reisroute naar en van je thuis, werk, school, …
29 o Op het werk: waarschuw managers, bewakingspersoneel en collega’s en zorg ervoor dat zij alle telefoontjes screenen en toezien op bezoekers.
•
Bijkomende zelfverdedigingsstrategieën
o Honden: huisdieren houden is niet altijd mogelijk wegens praktische overwegingen, maar kunnen toch zeer nuttig zijn als waakhonden: ze kunnen slachtoffers al blaffend verwittigen van mogelijke indringers en een afschrikmiddel zijn voor ongewenste bezoekers. o Bodyguards: wanneer je van hun diensten gebruik wilt maken, kies dan voor een betrouwbare en bevoegde organisatie. Denk er aan dat bodyguards geen vervanger zijn voor rechtshandhavers. o Zelfverdedigingscursussen: sommige slachtoffers die een zelfverdedigingcursus hebben gevolgd, melden een verhoogd gevoel van zelfrespect en eigenwaarde waardoor ze de stalking met een vernieuwde vastberadenheid en assertiviteit kunnen aanpakken. o W
apens zoals spuitbussen of peppersprays kunnen slachtoffers geruster
stellen. Slachtoffers moeten echter vermijden gevaarlijke wapens, zoals vuurwapens, bij zich te dragen. Enkel zo kan voorkomen worden dat onschuldige mensen gewond raken door het verkeerd gebruik van wapens door een angstig slachtoffer. Het risico bestaat ook dat de stalker het gebruik van het wapen tegen het slachtoffer gebruikt. o Draag een gsm bij je (maak daarbij gebruik van sneltoetsen), en een persoonlijk alarm- of videobewakingsysteem. Dit kan voor een comfortabeler gevoel zorgen bij het uitgaan. o De media zijn erg uit op verhalen van slachtoffers van stalking. Sommige professionelen geven dan ook aan dat slachtoffers zich tot de media moeten richten. Het blijft echter beter dat slachtoffers geen acties ondernemen die de stalker kwaad kan maken.
Bronnen: 1) www.crimelibrary.com/criminal_mind/psychology/cyberstalking
30 2) www.stalkingsolutions.com/index.htm 3) www.privacyrights.org./fs/fs14-stk.htm: Are You Being Stalked? Tips for Protection. Fact Sheet 14. 4) ABBOT, G., Defending yourself against stalking, Texas Stalking Law, 2003. 5) COPS: -
Problem-oriented Guides for Police. Problem-Specific Guides series. Guide No. 22: www.cops.usdoj.gov/mime/open.pdf?Item=1042
-
COPS Office: Stalking. www.cops.usdoj.gov/default.asp?Item=1073
6) Hablemos de abuso: La violencia en Contra de la Mujer en su Relación de Pareja. Speaking of abuse, Spanish, Folleto distribuido por la British Columbia, 1999. (http://www.lss.bc.ca/__shared/assets/soa-spa584.pdf) 7) MESKO, G. en BUCAR, A., Stalking: Victims of Stalking, Protective Measures and Available help Programs, 2004. 8) O' CONNELL, R., PRICE, J. en BARROW, CH., Cyber Stalking, Abusive Cyber sex and Online Grooming: A Programme of Education for Teenagers, 2004. (www.uclan.ac.uk/cru) 9) Office on Violence Against Women of the US Department of Justice. Stalking Resource Center: ¿Alguien te está acosando? Available in printed version at www.ncvc.org 10) Office of Mike Hatch. Minnesota Attorney General: Are you living in fear? Is someone stalking you? Stalking is a crime in Minnesota.
31
8. HOE KAN IK STALKING STOPPEN? Als iemand slachtoffer is van een stalker, kan best zo snel mogelijk worden getracht om het probleem op te lossen. Immers, hoe sneller het slachtoffer de problemen identificeert, hoe groter de kans om de ongewenste aandacht van de stalker te stoppen en fysieke schade te vermijden. 1) Als de stalker een bekende is, verbreek, om de stalking te stoppen, eerst en vooral elk contact met de stalker. Als de stalker geen bekend is, reageer dan niet op aanstalten die de stalker maakt om contact et leggen. 2) Bel de lokale politie. Leg hen precies uit wat er gebeurd is en verzoek hen een rapport op te stellen van de gebeurtenissen om de incidenten te registreren. Geef hierbij zoveel mogelijk informatie over de contacten die de stalker persoonlijk, via voicemail, brieven, fax, e-mail en ongewenste cadeautjes gemaakt heeft en omschrijf hoe angstig je je hierdoor voelt. Bekrachtig uw verklaring door familie, buren, werkgever(s) en collega’s, en anderen die potentieel belangrijke getuigen kunnen zijn. Met andere woorden, voorzie de politie van alle nodige informatie om de stalker te vatten, te vervolgen en af te schrikken. 3) Risico-inschatting: het inschatten van het risico dat de stalker stelt, is belangrijk om de ernst te beoordelen. Geef dus zoveel mogelijk informatie over de stalker om zijn/haar motieven en risiconiveau te beoordelen, en om zodoende een zo goed mogelijke reactie voor elk specifiek geval te ontwikkelen. 4) Vraag een contact –en straatverbod of een beschermingsmaatregel aan die de stalker verbiedt om in uw buurt te komen. Houd echter voor ogen dat deze maatregelen niet waterdicht zijn. Je moet dan ook steeds meer doen om je veiligheid te garanderen (zie de voorgestelde richtlijnen in deel 7). 5) Ontwikkel een ondersteuningsnetwerk door deskundig advies en professionele hulpverlening aan te vragen. Deze ondersteuning zal slachtoffers helpen om het risico op een gevoel van vervreemding te verminderen en helpen in het voorkomen van ernstige stresssymptomen gerelateerd aan de gebeurtenissen:
32 •
Therapeuten en advocaten van het slachtoffer kunnen slachtoffers helpen effectieve getuigen te zijn en de gepaste acties te ondernemen om zichzelf te beschermen.
•
Dienstverleners
en
zelfstandige
hulpverleners:
overweeg
professionele
hulpverlening en emotionele steun. Gespecialiseerde hulpverlening zou moeten aangeboden worden, wanneer bijkomende steun nodig is, in de vorm van zelfhulpgroepen voor slachtoffers en psychotherapie.
33 9. BRUIKBARE INFORMATIE VOOR DE POLITIE Er is tot op heden geen gestandaardiseerde aanpak ontwikkeld voor de politie om met stalking om te gaan. Een efficiënte interventie zou rekening moeten houden met de volgende elementen: •
Elke zaak moet serieus genomen worden door de politie.
De politieagent moet zorgvuldig luisteren naar het slachtoffer en moet voldoende steun geven aan elk slachtoffer. Het is belangrijk op te merken dat niet elk slachtoffer bereid is om de stalking te melden bij de politie. In de National Violence Against Women Survey meldde ongeveer de helft van de slachtoffers de feiten bij de politie, namelijk 53,1%. Redenen om geen aangifte te doen bij de politie zijn: het slachtoffer beschouwt de stalking als iets dat de politie niet aangaat (20%), de politie kan niet helpen (17%), de slachtoffers zijn bang voor represailles van de stalker (16%), de dslachtoffers pakken de problemen zelf aan (12%), de slachtoffers melden de stalking aan iemand anders (7%), de politie gelooft de slachtoffers niet (7%), de slachtoffers denken dat het probleem niet ernstig genoeg is (4%)23. In The British Crime Survey rapporteerde een derde van de slachtoffers de stalking aan de politie (30,7%). Volgens The British Crime Survey zijn slachtoffers van stalking eerder bereid de incidenten te melden aan de politie dan slachtoffers van andere vormen van interpersoonlijk geweld. Over het algemeen melden vrouwelijke en mannelijke slachtoffers echter eerder interpersoonlijk geweld aan de politie als de feiten ernstiger zijn.24 Er bestaan vier verschillende manieren waarop de politie kennis kan krijgen van een misdrijf. Ten eerste kan het slachtoffer de stalking melden aan de politie. Verder kan iemand anders, zoals een familielid of een vriend, de politie contacteren. De politie kan ook op de hoogte worden gebracht van een stalkingincident naar aanleiding van een interventie. Zelfs de stalker kan het misdrijf melden aan de politie, maar dit is erg 23 24
P. TJADEN en N. THOENES, Stalking in America: Findings from the national violence against women survey, 1998, 20.: http://www.ncjrs.org/pdffiles. S. WALBY en J. ALLEN, Domestic violence, sexual assault and stalking: Findings from the British Crime Survey, Londen, Home Office, 2004, 146.
34 onwaarschijnlijk. Het is echter wel mogelijk dat de stalker zichzelf aanbiedt als slachtoffer om verwarring te creëren en om het politieonderzoek te misleiden of omdat de stalker lijdt aan het waanidee dat hij/zij daadwerkelijk het slachtoffer is25. Het is belangrijk op te merken dat in een stalkingzaak anderen de politie kunnen contacteren, maar dat alleen het slachtoffer iets kan ondernemen tegen de stalker. Het slachtoffer voelt zich waarschijnlijk kwetsbaar en machteloos. Het is noodzakelijk dat het slachtoffer de zekerheid krijgt dat de politieagent zal luisteren en gepaste maatregelen zal ondernemen.26 •
Het slachtoffer en de stalker moeten duidelijk geïnformeerd worden over de verdere afhandeling van de zaak27.
De politie moet het slachtoffer en de stalker informeren over de verdere gerechtelijke procedure. Het is essentieel voor het slachtoffer dat het kan vertrouwen op wat er door de politie wordt verteld. Van belang is eerlijk te zijn over de situatie en over wat het slachtoffer wel/niet kan verwachten van politionele acties, arrestaties of vervolgingen, in bewaring nemen of vrijheidsvoorwaarden, en veroordelingskansen. Het slachtoffer zou ook moeten geïnformeerd worden over de ontwikkelingen in het onderzoek die van belang zijn. •
Benadering van het slachtoffer
Het is aan te raden dat de politieagent het slachtoffer steeds opnieuw contacteert na het eerste gesprek. Op die manier zal de politie op de hoogte blijven van de situatie en kan ze gemakkelijk interveniëren wanneer nieuwe incidenten zich voordoen. Tegelijkertijd zal het slachtoffer zich gesteund voelen.28 Een belangrijk gegeven is de draagkracht van het slachtoffer om voldoende vechtlust te tonen aan de stalker. Daarom moet de manier van reageren van het slachtoffer op de manipulaties en de bedreigingen van de stalker
25
26
27 28
A. GROENEN, W. D’HAESE en G. VERVAEKE, “Dangerous game”, (”Gevaarlijk spel”), Tijdschrift over samenleving en criminaliteitspreventie 2003, 11-14. G. COPSON en N. MARSHALL, “Police Care and Support for Victims of Stalking”, in L. SHERIDAN en J. BOON (ed.), Stalking and psychosexual obsession, New York, John Wiley & Sons, LTD, 2002, 49-62. Ibid., 49-62. R. ROMKENS en S. MASTENBROEK, Dan hoor je de vissen ademen. Over belaging en bedreiging van vrouwen door hun ex-partner en de beveiliging door het aware-systeem, Utrecht, Universiteit, 1999.
35 besproken worden.29 Wanneer de houding van de politie eerder ongevoelig is, zal het moeilijk zijn om verdere medewerking van het slachtoffer te bekomen.30 De politie moet tips over veiligheidsmaatregelen verstrekken en over hoe bewijsmateriaal verzameld moet worden. De politie zou bijvoorbeeld het slachtoffer moeten adviseren familieleden in te lichten over de situatie en om altijd een noodnummer bij te hebben. Ook moet de politie het belang van het bijhouden van een logboek uitleggen over wat de stalker doet (datum, tijd en aard van het contact), inclusief voorbijrijden en alle ongebruikelijke gebeurtenissen31. Verder moeten de mogelijkheden van gespecialiseerde hulp besproken worden met het slachtoffer. In sommige gevallen, zeker wanneer er een groot risico is op fysiek geweld, kan het nodig zijn om op zoek te gaan naar residentiële opvang voor het slachtoffer. De mogelijkheid van de installatie van een tele-alarm bij het slachtoffer thuis moet ook aan bod komen. Vooral indien het slachtoffer angst ervaart, ongeacht het mogelijke risico op geweld. Indien het slachtoffer fysieke verwondingen opliep, is het belangrijk een dokter te raadplegen. Het slachtoffer moet bewijs verzamelen over fysieke letsels en consultaties van dokters en specialisten. •
Benadering van de stalker
Het verhaal van de dader is even belangrijk als dat van het slachtoffer. De vraag of de stalker zijn/haar gedrag op de zelfde manier ervaart als het slachtoffer is van belang. De levenswijze van de stalker kan signalen bevatten over wat hij/zij van plan is met het slachtoffer. Buiten het slachtoffer en de dader is het ook aangeraden mensen uit hun omgeving te consulteren. Verder is het van belang dat, kort na de eerste melding, de politie de stalker uitnodigt voor een gesprek en hem/haar confronteert met het feit dat zijn/haar gedrag niet getolereerd wordt.32 Het effect van een mogelijke arrestatie en het 29
30
31
32
W. D’HAESE, en A. GROENEN, ‘Politie-interventie bij slachtoffers van stalking’, PolitiejournaalPolitieofficier 2002, 19-23. K.M. ABRAMS en G.E. ROBINSON, “Stalking Part II: Victims’ Problems with the Legal System and Therapeutic Considerations”, Canadian Journal of Psychiatry 1998, 10. FEDERAL/PROVINCIAL/TERRITORIAL WORKING GROUP ON CRIMINAL HARASSMENT FOR THE DEPARTMENT OF JUSTICE CANADA, A Handbook for police and Crown Prosecutors on Criminal Harassment, 1999, Minister of Public Works and Government Services Canada, 1999. FEDERAL/PROVINCIAL/TERRITORIAL WORKING GROUP on Criminal Harassment for the Department of Justice Canada, A Handbook for police and Crown Prosecutors on Criminal Harassment, 1999, Minister of Public Works and Government Services Canada, 1999, 7.
36 beschikken over tastbaar bewijs zijn belangrijke elementen. Hoewel veel stalkers eerst zullen ontkennen dat ze betrokken zijn bij een stalkingzaak en zichzelf zullen voordoen als slachtoffers, leidt de eerste interventie toch vaak tot een verandering in het gedrag van de stalker.33 Voor stalkers is er geen speciaal aangepaste hulp voorzien, maar zij kunnen verwezen worden naar het bestaande hulpaanbod. •
Risico-inschatting
Speciale aandacht moet ook gaan naar de inschatting van de ernst van de situatie in een vroeg stadium. De risico-inschatting moet een beoordeling bevatten van al het beschikbare bewijsmateriaal. Politieagenten zouden een degelijke kennis moeten hebben over het fenomeen stalking. Dit omvat kennis over stalkinggedragingen, kenmerken van daders en slachtoffers van stalking en mogelijke geweldgerelateerde risicofactoren. Volgens een meta-analyse van Rosenfeld zijn geweldgerelateerde risicofactoren van stalking: bedreigingen, ex-partners, afwezigheid van een psychotische stoornis, een persoonlijkheidsstoornis, middelenmisbruik, een crimineel verleden en eerder geweld34. Ten slotte vergt risico-inschatting ook een gestructureerd communicatiesysteem tussen de politie, hulpverlening en het gerechtelijke systeem. •
Helder registratiesysteem
De politie zou bewijs moeten verzamelen dat relevant is om het patroon van verschillende stalkinggedragingen en om het potentieel risico te kunnen inschatten en om
geschikte
processen-verbaal te
kunnen
opstellen.
Om
een
efficiënte
interventiestrategie te kunnen ontwikkelen, is een gestandaardiseerde registratie aangewezen. In het eerste proces-verbaal zou alle bruikbare informatie moeten geregistreerd en uitgebreid behandeld worden. Het zou mogelijk moeten zijn om toekomstige klachten te linken met de eerste, zodat het slachtoffer niet steeds het verhaal en de details opnieuw moet vertellen. Het verzamelen van informatie zal leiden tot een evenwichtige structuur van het dossier. Dit is van belang voor de verdere gerechtelijke afhandeling van de zaak. R. BADCOCK, ‘Psychopathology and Treatment of Stalking’, in J. BOON en L. SHERIDAN, o.c., 132. 34 B. ROSENFELD, “Violence risk factors in stalking and obsessional harassment”, Criminal justice and behaviour 2004, 9-36. 33
37 10. BEN JIJ EEN STALKER? •
Heb jij ooit….
(kruis aan of je de gedragingen ooit stelde en of je dit meer dan eens deed bij dezelfde persoon)
Ja/nee
Meer dan eens?
Iemand achtervolgd of bespioneerd? Persoonlijke e-mails gestuurd waarvan je wist dat ze niet gewenst waren? Bewust ongewenste telefoontjes gepleegd? Rondgehangen bij iemands huis of werk om een contact te forceren? Geschenken of goederen achtergelaten die niet welkom waren? Andere inspanningen gedaan om aan te dringen op contact met een persoon die niet geïnteresseerd was? Opzettelijk eigendom van een andere persoon beschadigd?
•
Hebben deze gedragingen de andere persoon angst aangejaagd?
•
Hebben deze gedragingen angst veroorzaakt bij de andere persoon over zijn/haar fysieke veiligheid?
•
Heb je naar jouw mening ooit iemand gestalkt indien stalking gedefinieerd is als: “… het opzettelijk, kwaadwillig, en herhaaldelijk volgen of lastigvallen van een andere persoon op zodanige wijze dat dit zijn of haar veiligheid in gevaar bracht”?
Indien je “ja” hebt geantwoord op één of meer gedragingen die staan onder 1), en ja hebt geantwoord op vraag twee en drie bestaat de kans dat je iemand hebt
38 gestalkt. Indien je ja hebt geantwoord op vraag vier is de kans ook groot dat je iemand gestalkt hebt.
39 11. NUTTIGE INFORMATIE VOOR SLACHTOFFERS Informatie voor slachtoffers kan op internet gevonden worden. Er bestaan ook bruikbare publicaties die verkregen kunnen worden in boekenwinkels. Sommige organisaties kunnen direct telefonisch gecontacteerd worden. Nederland: Indien je een slachtoffer bent, kan je je wenden tot:
•
Websites
www.stalkinglotgenoten.nl Een website voor lotgenoten met informatie over het omgaan met en het reageren op stalking. Op deze site kunnen lotgenoten ook hun verhaal met anderen delen. Daarnaast kan men informatie vinden over hoe men een klacht kan indienen bij de politie en over de wetgeving omtrent stalking. http://members.lycos.nl/stopstalking/ Deze website, genaamd ‘Stop Stalking’, is een gids voor iedereen die in zijn leven te maken heeft met stalking (belaging). Op deze site is het volgende te vinden: informatie over stalking, links naar gerelateerde sites, bruikbare adressen en een overzicht van de beschikbare brochures over stalking. www.steunpunt-geweld.tk Deze website is gemaakt door een slachtoffer van seksuele en lichamelijke mishandeling en is bestemd voor lotgenoten van seksueel, lichamelijk en geestelijk misbruik. De site bevat verwerkings- en praktische tips over hoe om te gaan met geweld.
40
•
Diensten en instellingen
In Nederland bestaan verschillenden stichtingen en instellingen die zich bezighouden met de problematiek van stalking (naast de reguliere hulpverleningsinstellingen zoals Slachtofferhulp), waar slachtoffers van stalking terecht kunnen. Slachtofferhulp Slachtofferhulp helpt slachtoffers met de psychologische consequenties van stalking. Daarnaast geeft het juridische adviezen. Slachtofferhulp is gevestigd door het hele land. Op de site staan antwoorden op de meest gestelde vragen, tips en contactgegevens voor het maken van een persoonlijke afspraak. Zie de website: www.slachtofferhulp.nl Stichting Criminaliteitsbestrijding Nederland (SCBN) De Stichting Criminaliteitsbestrijding Nederland heeft zich als doel gesteld actief steun te verlenen aan personen, instellingen en organisaties die het slachtoffer zijn van criminele activiteiten en/of zich inzetten voor de bevordering van de persoonlijke veiligheid van de burger in Nederland, met name op het gebied van belaging (stalking), bedreiging en intimidatie. De Stichting Criminaliteitbestrijding werkt samen met een aantal, door Justitie, erkende instellingen en Slachtofferhulp Nederland om stalking effectief te bestrijden. Zie de website: www.criminaliteitsbestrijding.nl
Politie Hier is onder andere informatie te vinden over de fases waar slachtoffers van stalkers doorheen gaan, een stappenplan voor slachtoffers en een voorbeeldbrief aan de dader. Zie de website: http://www.politie.nl/Overige/Preventie/Stalking/
Stichting Stop Stalking De Stichting Stop Stalking is een vrijwilligersinstelling die hulp verleent aan
41 stalkingsslachtoffers én -daders. De visie van de Stichting Stop Stalking is dat straffen een averechts effect heeft. Zij proberen het conflict tussen de dader en het slachtoffer via bemiddeling op te lossen. Zie hun website: www.centraalmeldpunt.nl
Tegen haar wil Telefonische hulplijn voor vrouwen en meisjes die te maken hebben gehad met huiselijk geweld, seksueel misbruik, incest of stalking. De telefoonlijn is bereikbaar van maandag tot en met donderdag van 14:00- 22:00. Zie ook de website: www.tegenhaarwil.nl
