HISTORISCH GENOOTSCHAP 'ROTERODAMUM' OVERZICHT VAN DE WERKZAAMHEDEN IN 1978
A
AN de befaamde historie van ons meer dan dertig jaar oude genootschap wordt wederom een verslagjaar toegevoegd! Op deze wijze maken wij zowel van onze eigen instelling als van onze stad een uitdagend stuk geschiedenis. Wij zijn er immers, temidden van het dagelijkse, actieve gebeuren in en rondom de Maasstad, in de eerste plaats voor de verwerkelijking van onze doelstelling die er, in het kort gezegd, op neerkomt het verre en het hedendaagse verleden van Rotterdam bij de burgerij naar voren te brengen. Te propageren in stad en land ja! inderdaad óók in Nederland, om het culturele gezicht van wereldhaven-nummer-één wier gelaatstrekken wijzen op een eeuwenoude grijsheid door lijden en verblijden van een stadshistorie heen, te tonen aan onze vaderlandse samenleving. Ten tweede is er dan onze wat we zouden willen noemen interne opdracht: 'la petite histoire', hetgeen wil zeggen: Rotterdam voorde Rotterdammers. Onze stad voor onze circa 3000 leden, belicht door ons aantrekkelijke jaarprogramma. Een menu van lezingen, dia-avonden en excursies. Een visitekaart van monumentenbehoud en stadsherstel. Een kalender van met elkaar herdenken van hoogtijdagen uit vroeger eeuwen. Een schijnwerper tevens op vele verdienstelijke Rotterdammers, over wie bijdragen verschijnen in het Rotterdams Jaarboekje, dat met loyale en royale medewerking van de Gemeente verschijnt. Het stemt buitengewoon dankbaar dat onze voorzitter, mr. J. Dutilh, op 25 november is onderscheiden met de Paul Nijghmedaille van onze stad. Wegens zijn onvermoeibare behartiging van de Rotterdamse sociaal-culturele belangen en van de vele functies, die daarmede samenhangen, is hem deze penning verleend. In hem zijn tevens de activiteiten van ons genootschap geëerd. En ook alle leden, die er voor zorg dragen dat onze instelling in stand wordt gehouden. 'Roterodamum' heeft sinds wereldoorlog II een belangrijke taak vervuld. Het genootschap heeft onafgebroken op de bres gestaan - en staat dat nog steeds - voor actieve beoefening van de geschiedenis van onze stad en voor handhaving van al wat een 109
groots verleden heeft overgeleverd. Wie daaraan achteloos voorbijgaat alsof wat eenmaal geweest is niet langer van nut is voor vandaag en morgen, komt bedrogen uit! In ons heden is immers niets dat verstaanbaar is zonder ons verleden. Wij dragen derhalve nog regelmatig bouwstenen aan voor een leefbare toekomst, waarmede onze stad, ons 'Roterodamum', een dak bouwt waaronder jong en oud zijn verenigd in een zinvolle symbiose. Voor oud-Rotterdam zijn wij niet bezorgd; het blijft ons trouw! Over jong-Rotterdam zijn wij wel eens verontrust. Zal het dak, dat de stad in haar driftige bebouwing van het centrum aan de jeugd wil verschaffen om haar aan Rotterdam te binden, tevens de koepel zijn, waaronder wij haar voor ons genootschap kunnen tezamen brengen? Wie A zegt, moet ook B durven zeggen! Wie Rotterdam weer gaat kiezen als woonplaats, dient tevens een keuze te maken voor 'Roterodamum', dat hem of haar of hen wil begeleiden in de beleving van het burgerschap van Nederlands meest interessante stad. Stad van nog niet volledig ontdekte mogelijkheden. Stad van bruisend heden en zinvol verleden. Aspecten, welke wij niet aflaten te propageren. Ouderen zien vaak terug... Jongeren kijken meestal vooruit... Aan retrospectie en perspectief ontleent ons genootschap juist zijn betekenis! Voordat wij ons overzicht van het afgelopen jaar beginnen, herdenken wij ons oud-bestuurslid Jan Nieuwenhuis, die op 31 mei 1978 is overleden. De heer Nieuwenhuis is jarenlang een actief lid van ons bestuur geweest, maar ook nadat hij als zodanig was afgetreden genoot ons genootschap zijn bijzondere belangstelling. Zelfs in de laatste jaren heeft hij nog enige malen een lezing gehouden. Zijn heengaan betekent voor ons een verlies. Op 31 december bedroeg het aantal leden en donateurs 2968, enige achteruitgang dus vergeleken bij een jaar geleden. Het is jammer dat de tendens tot toeneming van het ledenaantal, die het jaar 1977 te zien gaf, zich niet heeft voortgezet, te meer omdat ons bestuur - en in het bijzonder mr. W.F. Lichtenauer zich veel moeite geeft het ledenaantal op peil te houden. In de ledenadministratie is in het laatste kwartaal van 1978 in 110
zoverre wijziging gekomen dat deze zaak voor een deel is overgedragen aan het computerbedrijf Bulgerstein Data B.V. alhier. Mevrouw C.M. Kleinepier, die tot nu toe de ledenadministratie verzorgde en daaraan veel aandacht besteedde, bleef de overblijvende werkzaamheden verrichten. Het afgelopen jaar is voor het genootschap een goed jaar geweest, waarin het veel activiteiten heeft te zien gegeven. De ledenbijeenkomsten werden in het algemeen in het Gemeentearchief gehouden en werden goed bezocht. Ook voor de excursie bestond veel belangstelling. De jaarvergadering vond plaats op 14 maart op het m.s. 'Jan Backx'. Aanwezig waren 23 leden. De notulen van de in maart 1977 gehouden jaarvergadering werden goedgekeurd, evenals het jaarverslag van secretaris en penningmeester. Aan laatstgenoemde en de bestaande kascommissie werd décharge verleend; tot leden van de nieuwe kascommissie werden benoemd de heren H. Hoyer, F.H. de Regt en ir. J.C. Werkman, met als plaatsvervangers de heren H.J.L. Hofmeester, R.A. Koopmans en A.A.M, van Maren. Besloten werd de contributie met ingang van 1979 voor leden te brengen op f 25,- en voor donateurs op minimaal f 50,- per jaar. Op voorstel van het bestuur werd in de vacature dr. J. van Herwaarden tot bestuurslid benoemd drs. M.J. van Lieburg, wetenschappelijk medewerker aan de Medische Faculteit van de Erasmus Universiteit. Mw. C. Zöllner, die aan de beurt was af te treden, werd bij acclamatie herbenoemd tot bestuurslid en secretaris. Bij de rondvraag werd van gedachten gewisseld over de mogelijkheid de leden meer bij het bestuur van de vereniging te betrekken; over de samenwerking van het genootschap met het Studium Generale van de Erasmus Universiteit; over de wenselijkheid in 1983 een Louis Davids-herdenking te organiseren alsmede over de mogelijkheid bij ons streven in Rotterdam te bewaren wat waardevol is, de hulp van de leden te verkrijgen. Onze ledenbijeenkomsten vingen aan op 18 januari met een lezing van prof. dr. T.S. Jansma te Amsterdam over: 'Een Engels kroniekje over de eerste jaren van de opstand (1572-1574)', waarin hij aan de hand van een 18-tal daarin voorkomende pentekeningen inging op de belevenissen van een Engels officier in dienst van de Prins van Oranje, die met het eerste detachement Engelse troepen naar Zeeland was gekomen. Op 22 februari las prof. dr. H.H.J. de Leeuwe, hoogleraar in de Theaterwetenschap aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, over 111
Rosier Faassen; behalve leven en werken van Faassen behandelde hij diens familie, de toneelspelersfamilie Faassen. Op 15 maart volgde een boeiende inleiding door dr. H.J. Jaanus, vroeger predikant te Rotterdam, over ds. Jan Scharp, hervormd predikant in Rotterdam tussen 1789 en 1827. Het leven van deze vurig Oranjegezinde dominee werd geschetst tegen de achtergrond van de woelige tijd, waarin hij leefde. 'Domeinbeheer op Putten omstreeks 1400' was het onderwerp, waarover dr. J.L. van der Gouw, buitengewoon hoogleraar in de archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, op 24 april het woord voerde. Hij belichtte de charters, registers en rekeningen van het Hof te Geervliet en toonde aan wat daarin over het gebied en de mensen, die er woonden en werkten, te leren valt. Onze excursie op 27 mei, die Middelburg tot doel had, was ook dit jaar een succes. Begunstigd door heerlijk voorjaarsweer vertrokken 166 deelnemers per touringcar van het Stationsplein te Rotterdam naar de Zeeuwse hoofdstad. Bezocht werden de Abdijgebouwen, waar de heer M.P. de Bruin, hoofd van het documentatiecentrum van de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, een korte toelichting gaf, waarna ons gezelschap door de waarnemend-commissaris van de Koningin in de provincie Zeeland, de heer A.J. Kaland, in de Statenzaal werd ontvangen. Na de lunch in de Middelburgse Schouwburg volgde een korte wandeling door het gerenoveerde stadsgedeelte naar de Koorkerk, waar de heer De Bruin ons aan de hand van de plattegrond van Middelburg een inzicht gaf in de ontwikkeling van de stad in de loop der eeuwen. Tenslotte bezochten wij het Stadhuis, pronkstuk van Zuidnederlandse late gothiek, waar de heer A.J. de Jonge van de afdeling Voorlichting en mevrouw A.H.T. Schot, gids van de Gemeente Middelburg, ons na een toelichting door het gebouw rondleidden. Het gezelschap verzamelde zich weer bij de Schouwburg, waar om circa 17.15 uur de terugtocht naar Rotterdam werd aanvaard. Het winterseizoen ving aan op 26 oktober met een lezing door dr. P.A.C. Douwes over het onderwerp: 'Een initiatief uit 1853; het ontstaan van de Havelooze School te Rotterdam', waarin hij een beeld gaf van het belang van dit particulier initiatief voor het onderwijs aan kinderen uit de onderste lagen van de samenleving, waarbij vrouwen een belangrijke rol hebben gespeeld. '150 Jaar medisch onderwijs' was de titel, waaronder op 9 november in samenwerking met het Studium Generale in de 112
Medische Faculteit van de Erasmus Universiteit twee lezingen werden gehouden, te weten 'Gezondheidszorg en maatschappelijke ontwikkeling' door dr. H. van Dijk en 'De klinische school van Rotterdam, 1828-1866' door drs. M.J. van Lieburg. De heer Van Dijk schetste de gevolgen van de sterke bevolkingstoename en de grote, vaak epidemische sterfte voor de medische voorzieningen te Rotterdam; in de lezing van de heer Van Lieburg kwamen de lotgevallen van de belangrijke 19de eeuwse opleiding voor genees-, heel-, vroed- en artsenijmeesters aan de orde. Op 14 december was ons genootschap door de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam en de Beneden-Maas uitgenodigd ter viering van het 175-jarig bestaan van de Kamer. Na een welkomstwoord door de vice-voorzitter van de Kamer, de heer A.J. Fibbe, volgde een inleiding door mr. W.F. Lichtenauer, destijds algemeen-secretaris van de Kamer, onder de titel 'Levensherinneringen aan de Kamer'. Na de pauze werd de film vertoond, die vervaardigd is bij het 150-jarig bestaan van de Kamer en kon de door de Gemeentelijke Archiefdienst samengestelde tentoonstelling '175 jaar Kamer van Koophandel' worden bezichtigd. De avond werd besloten met een receptie, aangeboden door de Kamer. Behalve het eigen programma werd in de maart-Kroniek nog de verschijning in het maandblad 'De Nederlandsche Leeuw' aangekondigd van een transcriptie van het naturalisatieregister Franse vluchtelingen Rotterdam, waarvan belangstellenden exemplaren konden bestellen. In beide voorjaarsnummers van de Kroniek werden bovendien een achttal Roterodamum-boeken uit de Grote Reeks, waarvan nog min of meer grote partijen over waren, tegen sterk gereduceerde prijzen aan de leden aangeboden. Tenslotte werd in de laatste Kroniek van 1978 weer een cursus 'oud schrift' in het Gemeentearchief aangekondigd. Van de verdere activiteiten van het genootschap noemen wij in de eerste plaats de gebruikelijke verschijning van het Rotterdams Jaarboekje, dat behalve de vaste rubrieken weer een aantal artikelen met wetenswaardigheden over Rotterdamse personen en zaken bevat. In het verslagjaar zagen in de door de Stichting Historische Publicaties Roterodamum verzorgde reeksen twee nieuwe boeken het licht. In de Grote Reeks verscheen no. 20: Reisjournaal van Lodewijk Kerdijk, West-Afrika 1857/1858; ingeleid door 113
mr. A.F. Schepel, met vele illustraties, waaronder schetsen uit het journaal zelf. Het boek geeft de lotgevallen weer van Lodewijk Kerdijk, die in opdracht van zijn broer, Henry Kerdijk, en zijn neef Lodewijk Pincoffs naar Afrika reisde om zich daar op de hoogte te stellen van de handel op dat werelddeel, waarmede hun firma juist was begonnen. Als deel 31 in de Kleine Reeks verscheen van de hand van ir. K. van der Pols het boek 'De Alexanderpolder drooggemalen', eveneens rijk geïllustreerd. Hierin wordt een uiteenzetting gegeven over voorgeschiedenis, uitvoering en gevolgen van de droogmakerij van plassen in het hart van de provincie Zuid-Holland. Met vreugde kan worden geconstateerd dat de Boekenstichting goed functioneert en dat de door haar uitgegeven boeken veel aftrek vinden. Met erkentelijkheid maken wij gewag van de steun, die de stichting ook dit jaar weer van het Anjerfonds Rotterdam, de Erasmusstichting, het dr. Hendrik Muller's Vaderlands Fonds en het Olga Heldringfonds van de Fundatie 'Van den Santheuvel Sobbe' heeft ontvangen. Zoals bekend is, houdt ons genootschap zich reeds van de oprichting af bezig met het behoud van Rotterdamse monumenten. In verband hiermede vindt regelmatig overleg met de Rijksen Gemeentelijke overheden plaats, van wie veel steun wordt ondervonden. Zo had 'Roterodamum' in het voorgaande verslagjaar zijn bezorgdheid uitgesproken over het lot van de panden 37 t/m 40 aan de Westersingel, waarvoor volgens onze informatie bij de Stichting Verplegings- en Verzorgingsinstellingen, aan wie deze panden toebehoren, het voornemen tot sloop bestond. In het begin van het verslagjaar ontvingen wij van de wethouder van Stadsvernieuwing de geruststellende mededeling dat, voor zover hem bekend, deze plannen niet meer bestaan. Ook de facades van de panden Westersingel 11 t/m 13 zijn door ons toedoen behouden gebleven. Het Wapen van de Koninklijke Marechaussee heeft ons bericht, onze verontrusting ten aanzien van de nieuwbouw te kunnen delen. In februari heeft het genootschap een brief gericht tot het Gemeentebestuur om bezwaar aan te tekenen tegen een project van bouwwerken tegen de noordzijde van de Sint Laurenskerk aan, bestaande uit vijf kubussen van 5 meter hoog en 5 meter breed, waardoor het uitzicht op een gedeelte van de zijbeuk volledig zou worden bedorven. Helaas ontvingen wij in juni het antwoord dat Burgemeester en Wethouders na rijp beraad hadden besloten met de bouw hiervan in te stemmen. 114
Zoals in het vorige jaarverslag is vermeld, heeft ons genootschap opgericht de Stichting Stadsherstel Historisch Rotterdam, die ten doel heeft het verwerven, restaureren en exploiteren van historische gebouwen. De voorzitter van Roterodamum, mr. J. Dutilh, hanteert ook bij deze dochter van het genootschap de voorzittershamer. Op het ogenblik wordt getracht de nieuwe stichting de financiële achtergrond te verschaffen, die zij nodig heeft om haar werkzaamheden te kunnen aanvangen. Als eerste object staat op het programma de restauratie van de molen in Delfshaven (de Distilleerketel). Het bestuur van het genootschap ontving in de loop van het verslagjaar weer vele uitnodigingen voor bijeenkomsten en manifestaties. Voor zover mogelijk werd hieraan door één of meer bestuursleden gevolg gegeven. Aan het eind van ons verslagjaar gekomen, willen wij gaarne onze dank betuigen aan al degenen, die ons genootschap in 1978 hebben gesteund in zijn streven, en daarbij de hoop uitspreken dat het ook in de toekomst in voorkomend geval een beroep op hen mag blijven doen. C. ZÖLLNER, secretaris.
115
