HET
LESMAP
1. ONGERIJMDE Het Ongerijmde is in de eerste plaats een gezelschap van spelers. Spelers die er voor kiezen aan de slag te gaan met materiaal uit het klassieke theaterrepertoire. Niet met de bedoeling om door een ingewikkelde, intellectualistische analyse tot een vergezochte interpretatie te komen, maar om via spel en scenografie een persoonlijke en hedendaagse visie neer te zetten. Onze voorstellingen worden gespeeld in een kernachtige, gebalde taal, ontdaan van onnodige franjes, waardoor de inhoud op een elegante en slimme manier in haar waarde wordt gelaten. Via bewuste selectie van scènes, klemtonen en beelden, laat er zich een duidelijke interpretatie voelen. De wetmatigheden van onder andere komedies, tragedies, conversatiestukken etc. worden blootgelegd via transparant acteren. De spelers wisselen van realistische inleving enerzijds naar het doorprikken van de situatie anderzijds. Het bewust combineren van verschillende speelstijlen, het optrekken en neerhalen van de vierde wand, het rechtstreeks aanspreken van het publiek, spelen met de chronologie, knippen in scènes enz. houden de toeschouwer alert en nieuwsgierig.
Naast deze specifieke manier van spelen wordt er ook veel aandacht besteed aan het zoeken naar theatrale beelden. Voor dit visuele aspect halen we onze inspiratie uit film, fotografie, schilder- en beeldhouwkunst, etc. Abstractie van decor, geluids- en lichteffecten creëren een specifieke sfeer en prikkelen de verbeelding van het publiek.
Als gezelschap trachten we theater te maken dat de diverse toeschouwer op verschillende niveaus aanspreekt. Vertrekkende vanuit een heldere vertelling en steeds op zoek naar culturele referenties streven we – van de eerste repetitie tot en met de laatste voorstelling –naar toegankelijke theaterproducties die bij verschillende bevolkingscategorieën weerklank vinden.
2
2. ERNST! KORTE INHOUD: Algernon Moncrief en Jack Worthing zijn vrienden. Allebei flierefluiters zonder echte opleiding of bezigheid, die leven van het fortuin van hun familie. Algernon heeft als excuus om de stad, en de daarbij horende sociale- en familiale verplichtingen te ontvluchten, een invalide vriend Bunbury uitgevonden. Bunbury woont op het platteland en is zo ziek dat Algernon hem regelmatig moet bezoeken. Jack Worthing is een vondeling. Hij werd als baby geadopteerd door de rijke Thomas Cardew. Na de dood van Mister Cardew erft Jack zijn landgoed op het platteland en krijgt hij de voogdij over Cardew’s kleindochter, de mooie, achttienjarige Cecily. Hij wordt hierin bijgestaan door Miss Prism, een gouvernante op leeftijd. Om zijn taken op het platteland te ontvluchten, heeft hij een jongere losbandige broer, Ernst uitgevonden, van wie hij regelmatig de problemen in Londen moet gaan oplossen. Wanneer Jack in Londen verblijft, noemt hij zichzelf Ernst. Hij ontmoet er Gwendolen Fairfax, de nicht van Algernon en wordt smoorverliefd op haar. Ook Gwendolen valt op hem, zij het dan vooral omwille van de naam Ernst, en ze verloven zich met elkaar. Dit is echter buiten Gwendolen’s moeder, Lady Bracknell gerekend, die omwille van Jack’s vondelingenverleden elk contact tussen hen verbiedt. Terwijl Jack in Londen verblijft, trekt Algernon, onder het voorwendsel dat hij zijn vriend Bunbury bezoekt, naar het landgoed van Jack op het platteland. Hij ontmoet er Cecily, stelt zich voor als Ernst Worthing en vraagt haar ten huwelijk. Cecily, die al een tijdje bijzondere belangstelling vertoont voor de losbandige broer van haar voogd, onthult hem dat ze zichzelf al enkele maanden eerder met hem heeft verloofd, vooral omwille van haar enorme fascinatie voor de naam Ernst. Aangezien beide vrouwen zoveel belang hechten aan de naam Ernst nemen zowel Jack als Algernon contact met rector dominee Chassuble, om zich door hem te laten omdopen. Wanneer Gwendolen arriveert op het landgoed van Jack, blijken zowel zij als Cecily met Ernst Worthing verloofd te zijn en worden beide mannen
3
ontmaskerd. Op zoek naar haar dochter komt ook Lady Bracknell toe in het huis van Jack. Zij wordt op de hoogte gebracht van Algernons verloving met Cecily en geeft haar toestemming omwille van het feit dat Cecily een rijke partij is. Jack weigert echter toestemming te verlenen voor dit huwelijk zolang hij zelf niet met Gwendolen mag trouwen. Wanneer Miss Prism, op zoek naar rector Chassuble het gezelschap
komt
vervoegen
herkent
Lady
Bracknell haar meteen als vroegere gouvernante van het zoontje van haar overleden zuster. Miss Prism zou destijds het huis verlaten hebben om een wandeling te maken met de baby en nooit teruggekeerd zijn. Uiteindelijk blijkt Jack het verdwenen kind te zijn en is hij bijgevolg Algernons oudere broer. Als eerstgeboren zoon werd hij destijds naar zijn vader, Ernst genoemd.
3. DE AUTEUR: OSCAR WILDE (1854-1900) Oscar Wilde is op 16 oktober 1854 in Dublin geboren. Zijn vader is een succesvol chirurg en zijn moeder een gekende Ierse schrijfster. Hij is een briljant student en volgt klassieke talen aan het Trinity College in Dublin en het Magdalen College in Oxford. Tijdens zijn studententijd in Oxford wordt hij bekend door zijn rol in de esthetische en decadente beweging. Hij wordt sterk beïnvloed door de l’art pour l’art-beweging. Deze beweging staat voor kunst zonder bijbedoelingen, alles is goed zolang het de kunst dient. Hij laat zijn haar groeien, kleedt zich excentriek, versiert zijn kamer met pauwenveren, lelies, Chinees porselein, etc. In 1878 studeert hij cum laude af in Oxford en vestigt zich in Londen met de bedoeling om van zijn pen te leven.
4
In 1881 publiceert hij zijn eerste gedichten, schrijft een aantal esthetiserende verhalen en is een vaak geziene gast in de salons en het society-milieu. In
1882
succesvolle
maakt
hij
een
voordrachttournee
door de Verenigde Staten. Overal waar hij komt wordt hij door critici zowel de grond in geboord als
de
hemel
in
geprezen.
Daardoor verwerft hij enorme bekendheid. Door het succes ontstaat er een ware rage van het estheticisme en wordt hij door zijn excentrieke uiterlijk, zijn esthetische gebaren, zijn exquise voorwerpen en zijn uitgelezen taalgebruik het prototype van de dandy. Na zijn terugkeer uit de Verenigde Staten, trekt hij naar Parijs en schrijft er zijn eerste toneelstuk: Vera. In 1884 trouwt hij met Constance Lloyd en krijgt twee zonen, Cyril (1885) en Vyvyan (1886) Van 1887 tot 1889 werkt hij als recensent voor de Pall Mall Gazette en wordt hij redacteur van The Woman’s World. In 1888 verschijnt zijn eerste verzameling sprookjes: The Happy Prince and Other Tales. In 1889 publiceert hij het essay The Portret of Mr. W. H. waarin hij beweert dat Shakespeare zijn sonnetten voor de jonge acteur William Hughes had geschreven en niet voor de Graaf van Southampton. In 1890 komt zijn enige roman uit: The Portret of Dorian Gray. Critici beweren dat er parallellen bestaan tussen het hoofdpersonage en de schrijver. Het is een beklemmend boek waarin het hoofdpersonage, ondanks zijn verdorvenheid en slechte levensstijl, jong, mooi en gezond blijft, terwijl zijn in de kast bewaarde geschilderde portret steeds verder verloedert en veroudert.
5
In 1891 publiceert hij Lord Arthur Savile’s crime and Other Stories
en
Intentions,
waarin
hij
kunst
en
de
verantwoordelijkheid van de artiest ter discussie stelt. Ook verschijnt er een tweede deel sprookjes: A House of Pomegranates. Ditzelfde jaar ontmoet hij Lord Alfred Douglas, een mooie, jonge Oxfordstudent, waarmee hij een relatie begint. In 1892 gaat het stuk Lady Windemere’s Fan in première in het St James’s Theatre in Londen. Het stuk trekt veel publiek maar wordt door de critici eerder matig onthaald. In 1893 wordt zijn toneelstuk Salomé gepubliceerd in Frankrijk en in Engeland. Zijn stuk A Woman of No Importance gaat in première in het Theatre Royal, Haymarket in Londen. In de pers wordt de inhoud van de voorstelling afgekraakt maar is men lovend over de humor en het spitsvondige taalgebruik. In 1894 wordt Alfred Douglas’s Engelse vertaling van Salomé gepubliceerd. In Engeland mag het stuk echter niet gespeeld worden omdat het in die tijd onaanvaardbaar was om Bijbelse taferelen op scène te brengen. In Parijs kan de voorstelling wel in première gaan, met Sarah Bernhardt in de hoofdrol. In januari 1895 gaat An Ideal Husband in première in het Theatre Royal, Haymarket in Londen. In februari gaat The Importance of Beeing Earnest in het St James’s Theatre in Londen in première en wordt bijzonder goed onthaald.
In datzelfde jaar beschuldigt de Markies van Queensberry, Lord Alfred Douglas’ vader, Wilde van sodomie. Wilde gaat in verweer en begint een proces wegens smaad tegen de Markies. De rechtbank stelt Queensberry echter in het gelijk. In het proces komt er bewijs naar voren dat 6
Wilde “grove onzedelijke handelingen” heeft begaan met jonge mannen van lagere afkomst en nu moet hij zelf in de beklaagdenbank treden. Hoewel Wilde de kans heeft gekregen om naar Frankrijk te vluchten, kiest hij ervoor om dat niet te doen. In november wordt Oscar Wilde gearresteerd en tot twee jaar gevangenisstraf met dwangarbeid veroordeeld. Zijn vrouw scheidt van hem en neemt met haar twee zonen de achternaam Holland aan. In 1897 schrijft Wilde een lange brief aan Douglas, die pas na zijn dood gepubliceerd zal worden onder de titel De Profundis. In mei komt hij vrij, reist naar Parijs en later samen met Douglas naar Italië. Hij schrijft het gedicht The Ballade of Reading Goal waarin hij de gruwel en het isolement van het gevangenschap beschrijft.
In 1898 keert hij terug naar Parijs waar hij de laatste jaren van zijn leven in armoede en ballingschap doorbrengt. Op 30 november 1900 sterft hij in Parijs aan een hersenvliesontsteking. Op zijn sterfbed bekeert hij zich tot het Katholicisme en wordt in Père-Lachaise begraven. In 1905 wordt De Profundis gepubliceerd.
4. HISTORISCHE CONTEXT Het politieke en economische klimaat. De opkomst van het socialisme. In de 19de eeuw had de snelle industrialisatie in Europa grote werkloosheid tot gevolg, waardoor arbeiders verpauperden tot een proletariaat. Een aantal vooruitstrevende politici en denkers namen het voor de arbeiders op. Stilaan kregen de arbeiders via het stemrecht meer zeggenschap in de parlementen, zodat stukje bij beetje sociale hervormingen konden worden doorgevoerd.
7
In 1867 verscheen het eerste deel van Das Kapital waarin Karl Marx de kapitalistische maatschappij fel bekritiseerde en het opnam voor de bevrijding van het proletariaat via bewustmaking. In 1885 verscheen deel 2 en na zijn dood, in 1894 deel 3. In 1891 publiceerde Paus Leo XIII de encycliek Rerum Novarum, waarin hij opkwam voor sociale hervormingen. Zijn oproep werd echter door de katholieke leiders schoorvoetend gevolgd. Uitgangspunten van de pauselijke encycliek waren een rechtvaardig loon, het recht op eigendom en solidariteit met de zwakkeren. Als instrumenten om deze doelstellingen na te streven, werden zowel overheidstussenkomst als de vorming van vakbonden genoemd. In zijn uiteenzetting over overheid, industrie en arbeid leidde Leo XIII de Kerk het industriële tijdperk binnen. Zijn pleidooi voor vakorganisaties was niet alleen een vernieuwing binnen kerkelijke kring, maar ook daarbuiten. Leo's encycliek bevatte een kritiek tegenover ongebreideld kapitalisme maar veroordeelde tegelijkertijd het Marxistisch socialisme. Groot-Brittannië was in Europa één van de eerste om zich te industrialiseren. Het bezat ook
een
grote
voorraad
grondstoffen
(steenkool en staal). Zoals overal in Europa leidde de industriële revolutie ook hier tot een
sociale
toenemende
polarisering.
Door
de
industrialisatie
was
de
alledaagse realiteit in het victoriaanse Engeland grauw en grijs: steden waren vervuild door roet en smog en er ontstonden sloppenwijken waar het uitgebuite proletariaat zich ging vestigen. Ook heerste er, onder andere door de invloed van het Protestantisme, een moraal waarin plezier maken werd veroordeeld. Hard werken was de enige weg naar een deugdelijk bestaan en verbeeldingskracht en fantasie werden vervangen door preutsheid, hypocrisie en onverdraagzaamheid.
8
Tendensen in de wetenschap De wetenschap werd beïnvloed door het positivisme. Het positivisme is de opvatting dat alleen de empirische wetenschappen geldige kennis opleveren. Kennis is alleen mogelijk op basis van waarneembare feiten. De term duidt dus op een filosofie die alle kennis die niet zintuiglijk controleerbaar is, verwerpt. Dit wordt in het positivisme gekoppeld aan het typische geloof in de vooruitgang van de mensheid in de richting van een positieve, op praktijk gerichte wereldbeschouwing. Deze stroming was vooral populair in de tweede helft van de 19e eeuw, maar kende in de 20e eeuw heroplevingen en wordt ook nu nog door vele wetenschappers aangenomen. De wetenschapper Charles Darwin maakte een wereldreis met de Beagle en werd grondlegger van de evolutieleer met The Origin of Species by Means of Natural Selection. Darwins werk zorgde voor een revolutie binnen de wetenschap, maar had ook invloed op maatschappij, filosofie en religie. Het aannemen van de evolutieleer zette de mens neer als een diersoort, onderdeel van de natuur, in plaats van een boven de natuur staande levensvorm. Samen met de erfelijkheidsleer van Mendel vormt Darwins evolutietheorie tegenwoordig de basis van alle biologische kennis.
Tendensen in kunst en literatuur Het naturalisme Het begrip naturalisme verwijst in de literatuurwetenschap naar een literaire stroming die permanent aanwezig was in de periode 1850-1900 en vooral tot uiting kwam in proza en het drama. Deze stroming was een uitvloeisel van het literaire realisme en wordt gezien als een rechtstreekse tegenreactie op de romantiek. De kunstenaar keerde zich af van de emotioneel misvormde weergave van de werkelijkheid om te komen tot een meer objectieve of realistische weergave ervan. In het theater reageerde deze stroming tegen het soort toneelstuk dat we later 9
La pièce bien faite of The Well Made Play gingen noemen. Het publiek was niet meer geïnteresseerd in een geïdealiseerd en goed aflopend verhaal, maar wel in de realiteit van elke dag. De hoofdpersonages waren niet langer helden, prinsen of heroïsche figuren, maar mensen van vlees en bloed. In plaats van de traditionele declamatorische stijl wilden acteurs de werkelijkheid van het alledaagse leven zoveel mogelijk benaderen De naturalist toonde zijn engagement door sociale wantoestanden en de zere plekken van de samenleving bloot te leggen door middel van thema’s als prostitutie, decadentie, armoede en racisme,
maar
evenzeer
materialisme
en industrialisering. Naturalisten kiezen in hun werk vaak de kant van de kleine man, tegen de bourgeoisie, waardoor ze een soort van waakhondfunctie vervullen, ook al zagen ze zichzelf als objectieve waarnemers. Émile Zola, één van de belangrijkste figuren uit het naturalisme, sprak dan ook van “le roman expérimental”. Hij was van mening dat de kunstenaar een wetenschapper moest worden, die een objectieve analyse van de mens gaf.
5. OSCAR WILDE: TYPISCH OF ATYPISCH VOOR ZIJN TIJD. L’ Art pour l’Art: Oscar Wilde de estheet: “ A work of art is useless as a flower is useless. A flower blossoms for its own joy. We gain a moment of joy by looking at it.” Selected letters, p96. “The pleasure one has in creating a work of art is a purely personal pleasure, and it is for the sake of this pleasure that one creates.” Selected letters, p81. “Whatever I touched I made beautiful in a new mode of beauty.” Selected letters, p194.
10
Deze uitspraken duiden Wildes visie op kunst. Zij vinden hun basis in het Estheticisme, volgens Wilde ‘De wetenschap van het mooie’. Hiermee trachtte hij uitdrukking te geven aan zijn passie voor objecten, ervaringen en ideeën waarvan de symmetrie,
de
harmonie
en
de
verbeeldingskracht in schril contrast stonden met de rauwe, preutse en hypocriete realiteit van het
victoriaanse
Londen.
Ook
werd
hij
aangetrokken tot de katholieke kerk omwille van de rituelen en het mysticisme, elementen die in het protestantisme ver te zoeken waren. Alhoewel zijn repertoire binnen de realistische theaterstroming gesitueerd wordt, streefde hij eerder naar schoonheid en geestigheid dan naar een objectieve weergave van de werkelijkheid. Kunst herschept de rauwe realiteit volgens Wilde tot iets volledig nieuw en gebruikt daarbij vorm en stijl als ondoordringbare barrière tussen de twee. Alhoewel deze artificiële benadering een duidelijke artistieke keuze was, leverde deze Wilde de kritiek van oppervlakkigheid op.
11
Oscar Wilde binnen het realisme: Wilde typeert in de meeste van zijn stukken de Engelse high-society. Zijn theaterstukken weerspiegelen de realiteit maar tonen daarnaast ook een nauwgezette en gestileerde interpretatie van deze werkelijkheid aan de hand van zorgvuldig gekozen beelden. Zijn cynisme in verband met het victoriaanse Engeland komt duidelijk tot uiting, waar de hogere sociale klasse geportretteerd wordt als een groep charlatans en bevoorrechte idioten die door hun verwaande pose hun ware aard verbergen.
LADY BRACKNELL: “Spreek nooit denigrerend over de maatschappij, Algernon. Alleen mensen die er niet bij horen doen dat.”
Wilde’s houding is hierin dubbel: aan de ene kant genoot hij van zijn succes binnen de beau monde: de salons, de restaurants, het theater, die allemaal als inspiratie dienden voor zijn typerende situaties en spitsvondige dialogen. Aan de andere kant was hij zich zeker ook bewust van de hypocrisie, de zelfgenoegzaamheid, het artificiële van deze wereld en de daarmee gepaard gaande wreedheid tegenover diegenen die er niet bij hoorden.
Wilde’s komedies: De 17de eeuwse Restoration Comedy Door de beau monde op te voeren voor een publiek uit dezelfde bevolkingsklasse refereren de stukken van Wilde naar de 17de eeuwse Restoration Comedies waarin de humor elitair en verfijnd was, gebaseerd op herkenning van het al even elitaire publiek. In plaats van slapstick of clownerie zit het komische juist in de intelligente structuur van complexe woordspelletjes. Wilde laat net als in de Restoration Comedies verbale duels opvoeren, pose komt in de plaats van passie, wat heel herkenbaar was voor het publiek van het St James Theatre en het Royal Theatre in Londen. Zij hadden een publiek dat voornamelijk bestond uit rijke, modieuze bohemien types, die niet langer naar de opera moesten gaan voor hoogstaand vermaak. Wilde’s 12
personages behoorden tot dezelfde status, met dezelfde herkenbare interesses en typische omgangsvormen: de geestige dandy op zoek naar amusement en rijke vrouwen (Algernon Moncrief), de afschrikwekkende schoonmoeder (Lady Bracknell), de glamoureuze, gevaarlijke vrouw-van-de-wereld (Gwendolen Fairfax), het pure, onbedorven steenrijke meisje (Cecily Cardew), de gesofisticeerde, goedgemanierde butler (Lane), … Referenties naar het Franse Vaudeville en The well-made play. Door het gebruik van stereotypische plotlijnen (zoals de hele constructie rond Algernons Bunburying en de uitgevonden Ernst Worthing) refereert Oscar Wilde duidelijk naar vergelijkbare dramatische constructies in het Franse Vaudeville. Toch transformeert Wilde dit theatergenre, door zijn intelligente humor en zijn gesofisticeerde stijl, naar een hoger, zeer persoonlijk niveau. Vanuit Frankrijk had er zich ook een specifieke theatertechniek geïntroduceerd in het Engelse Theater, namelijk la Pièce Bien Faite of the WellMade Play. The Well-Made Play is een theatergenre dat in de 19de eeuw door de Franse toneelschrijver Scribe voor het eerst werd geïntroduceerd. Het was een populaire vorm van entertainment, die er volledig op gericht was de aandacht van het publiek levend te houden door de spanning op te bouwen tot de finale. Tegenwoordig vind je deze techniek onder andere in sommige soaps nog terug. In 1889 ging in het Independent Theatre de voorstelling A Doll’s House van Hendrik Ibsen in première. Deze voorstelling was geen vaudeville maar een realistisch stuk dat volledig volgens de regels van the Well-Made Play werd opgebouwd. Terwijl in het traditionele theater de personages zich in een exposé presenteren, leer je de protagonisten in het eerste bedrijf van the Well-Made Play, via vraag en antwoord, door confrontatie met andere personages kennen. In The Importane of being Earnest kom je bijvoorbeeld via Algernons vragen rond het mysterie “Cecily” te weten 13
wie Jack Worthing is. In het tweede bedrijf ontstaat er een crisis: de spanning wordt opgebouwd doordat er een element uit het verleden opduikt dat invloed heeft op het heden. Door Jacks onthullingen over hoe hij als baby gevonden werd in een reistas, in het depot van Victoria station, worden zijn huwelijksplannen met Gwendolen in het gedrang gebracht. Het verhaal verloopt niet rechtlijnig en onthullingen gebeuren geleidelijk. Uiteindelijk komt alles in het derde bedrijf weer goed met een happy-end als conclusie. Vondeling Jack blijkt de oudere broer van Algernon te zijn en bijgevolg Lady Bracknell’s neef. Alle bezwaren tegen het huwelijk met Gwendolen zijn daardoor uit de weg geruimd. Ook andere stukken van Wilde , zoals bijvoorbeeld The Ideal Husband, zijn ook volgens deze techniek opgebouwd. Wilde combineert deze theatertechniek in The Importance of Being Earnest met onwaarschijnlijke burleske elementen: Gwendolen en Cecily vallen allebei op dezelfde man, Ernst Worthing, enkel en alleen omwille van zijn naam. Jack wordt door de verstrooide Miss Prism per ongeluk verwisseld met het manuscript van haar zelfgeschreven driedelige roman en eindigt als vondeling in een reiszak. Ook trekt hij de hele constructie van The Well-Made Play op subtiele wijze in het belachelijke door de saaie Miss Prism als vrouw met een verborgen verleden voor te stellen,. Paradoxen en epigrammen. Vanaf zijn eerste gedichten tot en met zijn laatste werken werd Wilde geroemd voor zijn schoonheid van stijl en zijn humoristische virtuositeit. De klassieke structuur van the WellMade Play wordt doorspekt met epigrammen en paradoxen. Een Epigram is een kort en kernachtig gedicht met een woordspeling waarin meestal iets of iemand gehekeld wordt. Lady Bracknell: “Vijfendertig is een heel aantrekkelijke leeftijd, Londen loopt vol met vrouwen die jaren aan een stuk vijfendertig gebleven zijn.” Algernon: “Met een vrouw moet je vrijen, als ze mooi is tenminste, anders pak je haar vriendin.”
14
Wilde’s paradoxen zijn epigrammen die twee tegenstrijdige ideeën combineren. Het doel is de lezer te verrassen en aan het denken te zetten.
Algernon: “Alle vrouwen worden een kopie van hun moeder, dat is hun tragische lot. Mannen niet, dat is het hunne.” Het eerste deel van deze paradox bevat een herkenbare uitspraak die refereert naar alom bekende grappen over schoonmoeders. De humor zit vooral in het tweede deel, waar Wilde het verwachtingspatroon volledig omkeert. Een andere vorm van paradox is bijvoorbeeld het omkeren van een gekende zegswijze of uitdrukking:
Algernon: “ Het percentage vrouwen in Londen dat flirt met eigen man… gewoon schandalig! ‘t Is zo klef om uw propere was uit te hangen.”
15
ERNST! VAN HET ONGERIJMDE De Bewerking: In de vertaling en de bewerking is de originele vorm van het stuk bewaard. Net als in al onze vorige stukken is er ook hier weer voor een gebalde, Vlaamse vertaling gekozen. Om het Engelse karakter van de voorstelling te benadrukken zijn bepaalde stukjes, zoals bijvoorbeeld aanspreektitels en specifieke zegswijzen in het Engels behouden.
Algernon: “Heb je mij horen spelen, Lane?” Lane: “Het leek mij nogal onbeleefd om te luisteren, Sir.” Algernon: “Da’s dan spijtig. Ik speel niet helemaal juist – iedereen kan de juiste noten spelen – ik speel met een ongelooflijke expressie. Zeker wat pianospelen betreft is ‘gevoelvol’ mijn sterkste kant, sentiment is my forte. Levenskunstenaar my middle name.”
Om het humoristische karakter van de vertaling te vergroten werden bepaalde Engelse woorden met hun Vlaamse vertaling gecombineerd, zoals bijvoorbeeld indeed en inderdaad:
Jack: Als Gwendolen met mij wil trouwen, vermoord ik mijn broer Ernst. Inderdeed, ik vermoord hem anyway.
Of werden Vlaamse uitdrukkingen letterlijk, bewust fout naar het Engels vertaald:
Algernon: Ik ben complete van mijn milk, Aunt Augusta,…
De enscenering: Oscar Wilde schetst in zijn stukken de onechtheid en de schone schijn binnen de aristocratische kringen van zijn tijd. Hij doet dit niet op een realistische manier maar laat zijn personages onwaarschijnlijke dingen meemaken en in een weldoordachte geconstrueerde taal
16
communiceren. Zijn humor werkte vooral door de herkenning van een publiek uit diezelfde aristocratische kringen. Wanneer wij dit stuk naar vandaag transponeren zoeken wij ook naar herkenbaarheid. Wij kennen de Engelse high-society van deze tijd vooral dankzij series als Fawlty Towers, Monty Python, Are you being served, Yes Sir, no Sir, …De look van de verschillende personages refereert naar die Engelse series uit de jaren ’70. Ook vandaag zijn imago en schone schijn nog steeds enorm belangrijk. We zitten volop in het tijdperk van de sociale media waarin de echtheid vaak ver te zoeken is. We voelen allemaal zoveel meer blikken dan voorheen. Stel je voor dat je buurvrouw tien jaar geleden al haar vakantiefoto’s op het raam zou hangen en om de vijf minuten naar de brievenbus zou lopen om te kijken of er post in zat, je zou haar compleet gek verklaren. Nu checken mensen hun mail om de haverklap en posten foto’s tot in het absurde toe (bvb. van gerechten die ze op restaurant eten). Ooit werd je wekelijks door iemand gefotografeerd, nu is het elk uur. Iedereen wordt constant bekeken en voelt de druk om goed voor de dag te komen. Om naar deze artificiële manier van profilering te verwijzen hebben wij in onze voorstelling alle attributen vervangen door uitgeknipte foto’s ervan. Om de machinerie achter de voorstelling bloot te leggen worden de negen personages gespeeld door vier acteurs. Telkens een acteur van personage wisselt, wordt er een andere pruik opgezet. De wissels gebeuren op de scène. Op die manier krijgt het publiek, een virtuoze choreografie met pruiken te zien. Ook in de manier van spelen wordt er gezocht naar een wisselwerking tussen echte gevoelens en snoeverij. Af en toe stappen de acteurs uit hun rol om het publiek rechtstreeks aan te spreken, dit vervreemdende effect benadrukt nogmaals dat het allemaal niet echt is.
17
DE ACTEURS Ann Tuts is na haar eindexamen op de toneelschool Studio H.Teirlinck direct begonnen bij KVS met een hoofdrol in Romeo en Julia. Deze voorstelling won het theaterfestival, met als resultaat : gedurende twee jaar reisvoorstellingen in Belgie en Nederland. Het stuk werd uiteindelijk gecapteerd door de Nederlandse televisie. Daarna speelde ze meer Shakespeare, maar ook Molière, Poesjkin, García Lorca, Tsjechov en andere klassiekers bij KVS, NTGent en Arcatheater. Gaandeweg ook televisierollen in Langs De Kade, De Bossen Van Vlaanderen, het sketchprogramma Oei , Kulderzipken,... Als constante in haar carrière is er de rol van Doortje in de TV reeks (en bioscoopfilms van) F.C. De Kampioenen. Tussendoor speelde ze in kleinere projecten op verschillende locaties rond hedendaagse dans in samenwerking met Danscompagnie Lune. Meer recente rollen voor televisie had ze in Vermist, Safety First, Amateurs (VTM) en Bevergem (Canvas).
Machteld Timmermans werd geboren op 27 oktober 1970 te Hasselt. Ze studeerde sociologie aan de KU Leuven, maar na twee kandidatuurjaren ging ze naar Brussel om daar een toneelopleiding te volgen aan het Koninklijk Conservatorium. In 1996 behaalde ze haar Master dramatische kunst. Datzelfde jaar werd ze geëngageerd door het repertoiregezelschap Ensemble Leporello, waar ze nog steeds speelt. Buiten deze toneelgroep speelde ze onder andere bij Bronks, Toneelgroep Ceremonia, Muziektheater Tirasilla e.a. Vanaf 2005 maakt zij deel uit van de artistieke kern van het theatergezelschap Het Ongerijmde, waar zij naast acteren ook schrijft en regisseert. In het kader van het MA-festival Brugge, regisseerde zij in 2010 de kameropera l Algerino in Italia, een compositie van Joris Blanckaert, in 2013 regisseerde zij voor de Gentse Feesten de kameropera Paternel, een compositie van Frank Nuyts en in 2015 regisseerde zij in 18
de Bijloke de muziektheaterproductie Tips&Tricks met muziek van Joris Blanckaert. Vanaf 1996 vertolkte ze rollen in verschillende televisie- en filmproducties waaronder Dokters (VTM), Wittekerke (VTM), Thuis (VRT), W817 (Ketnet), 16+ (VRT), Kinderen van Dewindt (VRT), FC. De Kampioenen, De Elfenheuvel (Ketnet), De Ridder (VRT). Jenne Decleir voltooide zijn toneelopleiding in 99 bij Studio Herman Teirlinck. Als eindproject speelde hij mee in Raving Not Drowning, een samenwerking tussen Het Toneelhuis en De Studio. Hij speelde in verschillende theaterproducties, onder andere Weeskinderen van ’t Echt Antwerps Theater, De Vinger En De Mond van Froe Froe, Schipper Mag Ik Overvaren bij De Maan, Norway Today bij HETGEVOLG en ook in producties van Het Ongerijmde als “Julius” en later in Tsjechov In Love, Hippoliet en Kwakzalver. Voor de camera was hij te zien in onder andere W818, Dief, Antonia, De Verlossing, De Kavijacks, Waiting For Dublin, Sextet, Dennis P, De Amazones, Rwina, Click ID en De Vijfhoek.
Danny Timmermans is bij toeval terecht gekomen in de klas van Meester, hij begint weer! en maakte daar zijn TV debuut. Ook bij toeval is hij bij het amateurtheater in Mechelen zijn eerste stappen op de planken gaan zetten. Hij speelde mee in een vijftal producties bij figurentheater De Maan waar ook zijn regiedebuut tot stand kwam, De jongen Van Zee van Ignace Cornelissen. Verder was hij medeoprichter en acteur bij het gezelschap De Komeet waar hij meespeelde in onder andere Popcorn van Ben Elton en Beestig van Nicky Silver. Ook was hij enkele jaren actief bij het gezelschap Ensemble Leporello, waar hij meespeelde in Britannis, Bekket, Fool For Love en Beestenbende. Voor Het Ongerijmde is dit, na Julius, Tsjechov In Love, Emmeken, Hippoliet en Kwakzalver zijn zesde productie. Voor de televisie is hij voornamelijk bekend als Robin uit Buiten De Zone of als Tom uit W817. Hij speelde ook mee in onder andere Smos (Ketnet), en Flikken (Eén).
19
BRONVERMELDING
Literatuur WILDE O., The Importance of Being Earnest, A Trivial Play for Serious People, A&C Black Publishers Limited. Londen,1981.
HART-DAVIS R., Selected Letters of Oscar Wilde, Oxford University Press. 1979.
BROUWERS T., Geschiedenis van de dramatische kunst, 1993
Televisie en film Fawlty Towers Monty Phyton and the flying Circus.
20