1. IDENTIFICATIE VAN RISICO S, RISICOSITUATIES EN RISICOGROEPEN 1

ECOLAS N.V.

Inhoudstafel

Algemene inleiding 1.

IDENTIFICATIE VAN RISICO’S, RISICOSITUATIES EN RISICOGROEPEN

1

1.1. 1.2. 1.2.1. 1.2.2.

GEZONDHEIDSRISICO’S BLOOTSTELLINGRISICO: IDENTIFICATIE VAN RISICOSITUATIES EN RISICOGROEPEN INLEIDING ANALYSE VAN 9 GROEPEN VAN RISICOSITUATIES MET EEN MOGELIJKE INVLOED OP DE

1 4 4

OMGEVING

Groep 1 – Asbest in en rondom het huis Groep 2 – Wegen en verkeer Groep 3 – Asbestbrand Groep 4 – Blootstelling in gebouwen Groep 5 – Illegale asbestsloop Groep 6 – Verwerking van bouw- en sloopafval Groep 7 - Bijzondere blootstelling Groep 8 – Asbest in huisvuil en containerparken (CP) Groep 9 - Asbeststortplaatsen 1.2.3. RISICOPOTENTIEEL 1.2.3.1. Deelname van risicogroepen aan risicosituaties 1.2.3.2. Evaluatie van het risicopotentieel 1.3. OVERZICHT EN EVALUATIE VAN DE TECHNISCHE NOODZAAK VAN DE RESTERENDE ASBESTTOEPASSINGEN

1.4.

BESLUIT

6 6 10 14 15 18 25 31 37 44 58 58 59 66 67

2. EVALUATIE VAN HAALBAARHEID EN NOODZAAK VAN EEN RICHTWAARDE EN GRENSWAARDE VOOR ASBEST IN DE OMGEVINGSLUCHT 68 2.1. 2.1.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.3. 2.4.

ALGEMEEN DOSIS- EFFECT RELATIE HAALBAARHEID VAN EEN RICHTWAARDE - GRENSWAARDE MEETTECHNIEKEN ACHTERGRONDWAARDEN RISICO-ANALYSE ACTUELE SITUATIE BESLUIT

68 68 69 70 71 73 79

3. AANBEVELINGEN VOOR EEN VLAAMS ASBESTBELEID TER VOORKOMING VAN ASBEST IN DE OMGEVINGSLUCHT 80 3.1. 3.2.

INLEIDING BELEIDSKADER : HIATEN EN TEKORKOMINGEN

Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

80 83

ECOLAS N.V.

Deel 1: Risicosituaties

3.3. AANBEVELINGEN 3.3.1. BETERE DEFINIËRING VAN GEVAARLIJK EN MINDER GEVAARLIJK ASBEST IN DE VLAAMSE MILIEUWETGEVING (VLAREM II, VLAREA) 3.3.2. SPECIFIËRING VAN DE TERMEN “RECYCLING”, “RECYCLAGE”EN “HERGEBRUIK” MET BETREKKING TOT ASBEST

3.3.3. DREMPELWAARDE VOOR ASBEST IN DE OMGEVINGSLUCHT 3.3.4. PLANMATIGE AANPAK VAN BRAND, EXPLOSIE EN ANDERE SITUATIES WAARIN VOORAL

96 96 97 97

97 AANBEVELINGEN IN VERBAND MET REINIGEN EN VERWIJDEREN VAN ASBESTCEMENTDAKEN 100 verwijderen 100 reinigen 100 AANBEVELINGEN MET BETREKKING TOT DE AFVOER EN VERWERKING VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL (EXCL. GEMEENTELIJKE CONTAINERPARKEN) 101 GEMEENTELIJKE CONTAINERPARKEN: ASBESTCEMENT VAN PARTICULIEREN 102 102 INZAMELWIJZE VOOR (LOSGEBONDEN) ASBEST UIT HUISHOUDENS AANBEVELINGEN INZAKE BODEMSANERING 103 Grondige inventaris van al of niet volledig gesaneerde, historisch verontreinigde gronden 103 Een bodemsaneringsnorm voor asbest ? 103 Best beschikbare technieken voor sanering 105 106 STORTEN VAN ASBEST: STORTPLAATSEN EN STORTWIJZE ZWERFASBEST 108 109 AANBEVELINGEN OMTRENT INFORMATIE EN SENSIBILISATIE BEVOEGDHEDENVERDELING EN DE ROL VAN DE VLAAMSE INSTELLING VOOR TECHNOLOGISCH ONDERZOEK (VITO) 110 ASBESTCEMENT IN HET MILIEU VERSPREID WORDT

3.3.5. A. B. 3.3.6. 3.3.7. 3.3.8. 3.3.9. A. B. C. 3.3.10. 3.3.11. 3.3.12. 3.3.13.

4. AANBEVELINGEN ROND TECHNOLOGIE EN ONTWIKKELING M.B.T. ASBESTVERWIJDERING, -VERNIETIGING EN - VERVANGING

115

4.1. 4.2. 4.2.1. 4.2.2. 4.2.3.

VERVANGING VAN ASBEST VERWIJDERING EN VERNIETIGING VAN ASBESTAFVAL OVERZICHT VAN DE BESCHIKBARE TECHNOLOGIE BESPREKING EN EVALUATIE AANBEVELINGEN

115 116 116 119 121

5.

ACTIEPROGRAMMA

122

5.1. 5.2. 5.3.

ALGEMENE DOELSTELLING EN DEFINIËRING VAN DE DOELGROEPEN OVERZICHT VAN DE INSTRUMENTENMIX BIJ ALLE MOGELIJKE ACTIEPUNTEN ACTIEPLAN

122 123 126

139 REFERENTIES BIJLAGE: Overzicht van de Europese richtlijnen, de Belgische en de Vlaamse wetgeving inzake asbest Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

ECOLAS N.V.


LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN Tabel 1.1: Asbesttoepassingen in en rondom het huis

9

Tabel 1.2: Samenvattende resultaten van luchtmetingen in Brusselse tunnels en op een druk verkeerspunt

13

Tabel 1.3: Aan- of afwezigheid van AHM in 664 overheidsgebouwen in Vlaanderen

19

Tabel 1.4: Al of niet voorkomen van diverse cat. AHM in 664 gebouwencomplex in Vlaanderen

20

Tabel 1.5: Diverse cat. AHM in 510 asbestbevattende complexen

20

Tabel 1.6: Samenvatting van hoeveelheden AHM in 664 geïnventariseerde gebouwencomplexen in Vlaanderen

22

Tabel 1.7: Inschatting van de grootte-orde van de huidige hoeveelheden dakbedekkingen in asbestcement (AC)

34

Tabel 1.8: Vaststellingen tijdens een controle van containerparken van de Intercommunale HAVILAND (met foto’s)

41

Tabel 1.9: Productie van asbestafval tijdens de laatste jaren

45

Tabel 1.10: Aangeleverde hoeveelheden asbestafval bij Rematt

45

Tabel 1.11: Gestorte hoeveelheden losgebonden asbest bij INDAVER

46

Tabel 1.12: Gestorte tonnages asbestcement op 2 vergunde monostortplaatsen

46

Tabel 1.13: Inlichtingenformulier opgestuurd naar OVAM, dienst verplichte en vrijwillige sanering

52

Tabel 1.14: Sanering asbeststortplaatsen

53

Tabel 1.15: Deelname van risicogroepen aan risicosituaties

60

Tabel 2.1: Overzicht van gangbare meettechnieken inzake asbest

70

Tabel 2.2: Overzicht van achtergrondconcentraties in de omgevingslucht

72

Tabel 2.3: Berekening van het gewogen gezondheidsrisico per risicogroep

76

Tabel 3.1: Overzicht van de besproken aanbevelingen per risicosituatie

113

Tabel 5.1: Overzicht van de mogelijke maatregelen en de betreffende doelgroepen

124

Tabel 5.2: Schematisch overzicht van het actieplan asbestblootstelling

137


ECOLAS N.V.


Tabel 5.3: Te voorziene middelen voor het uitvoeren van het actieplan

138

Figuur 1.1: Grafische voorstelling van de tabellen 4 en 5

21

Figuur 1.2: Schema sortering bouw- en sloopafval

28

Figuur 1.3: Productieschema puinbreekinstallatie

30

Figuur 1.6: Aanpak van de sanering van historisch met asbest verontreinigde sites

50

Figuur 1.7: Risicosituaties

63

Figuur 1.8: Risicogroepen

64

Figuur 1.9: Ranking volgens het risicopotentieel voor 17 risicogroepen

65

Schema 3.1: Context van de aanbevelingen

82

Schema 3.2: Hiaten en tekortkomingen i.v.m. containerparken

93

Schema 3.3: Hiaten en tekortkomingen i.v.m. sorteerinstallaties, puinbrekers, stortplaatsen

94

Schema 3.4: Protocol voor onderzoek tijdens de fase van de bestrijding van een brand en voor de beoordeling van diverse types oppervlakken op asbestresten

99


ECOLAS N.V.

AFKORTINGEN AHM

:

asbesthoudend materiaal

AC

:

asbestcement

HD

:

high density (asbestcement)

LD

:

low density (asbestcement)

AT

:

asbestos technology

NT

:

non-asbestos technology

CP

:

gemeentelijk containerpark

TEM

:

transmissie-electronenmicroscopie

BSD

:

bodemsaneringsdecreet (1995)

OBO

:

oriënterend bodemonderzoek (in het kader van het BSD)

BBO

:

beschrijvend bodemonderzoek

v/m³

:

vezels per m³ lucht

v/ml

:

vezels per ml ( of cc) lucht

AMINAL Alg.

:

Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, Algemeen Milieu- en Natuurbeheer

AMINAL M.I.

:

Idem, Milieu-inspectie

OVAM

:

Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest

VCB

:

Vlaamse Confederatie Bouw

VITO

:

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek

VMM

:

Vlaamse Milieumaatschappij

VVSG

:

Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten

WTCB

:

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor de Bouw

COPRO

:

“onpartijdige instelling voor de Controle van Bouwproducten – vzw”, kortweg COPRO


ECOLAS N.V.


Algemene inleiding De Vlaamse overheid stelt zich tot doel een actief beleid te voeren rond de preventie en de verwijdering van asbest en asbesthoudende stoffen, kaderend in het Vlaamse Milieubeleidsplan 1997-2001. De voorziene stappen om dit beleid uit te werken zijn toegelicht in Actie 33 van het MINA-plan 2. In de actuele context wordt hierbij aangestipt dat het aspect ‘preventie’, doorgevoerd via productbeleid, recent door de federale wetgever zeer grondig is aangepakt: het KB van 3 februari 1998 legt namelijk strikte verbodsbepalingen op en stelt eindtermijnen op het gebruik van een aantal nog toegelaten asbesttoepassingen. Dit is m.a.w. een duidelijk voorbeeld van een “uitdovingsbeleid” ten aanzien van het gebruik van gevaarlijke stoffen. Het is ook van belang dat de Belgische arbeidswetgeving (ARAB) inzake asbest sinds 1978 stelselmatig uitgebreid en verstrengd werd, wat ertoe geleid heeft dat de professionele blootstelling aan asbest (asbestrisico’s op de werkplek) vandaag doelmatig bestreden kan worden. De nadruk van de voorliggende studie ligt bijgevolg op risicosituaties buiten de arbeidsplaats met name het scala van omstandigheden waarin particulieren aan asbestvezels kunnen blootstaan - , en daarnaast ook op milieukwaliteitsdoelstellingen en technologie m.b.t. verwijderen en verwerken van asbestafval. De beleidsaanbevelingen houden rekening met de bevoegdheidsverdeling binnen de Vlaamse overheid; dit aspect wordt trouwens bevorderd door de samenstelling van de stuurgroep die de onderzoeksopdracht begeleid heeft (AMINAL - VMM - OVAM). Het voorliggende rapport bestaat uit 5 delen en een bijlage over de wetgeving: Deel 1 geeft een korte situering van de gezondheidsrisico’s te wijten aan asbest. De kern van dit deel wordt evenwel gevormd door een identificatie van de risico’s en de betrokken risicogroepen. In Deel 2 wordt de haalhaarheid van een richtwaarde voor asbest in de omgevingslucht geëvalueerd. Deel 3 vertrekt van hiaten en tekortkomingen in het beleidskader , om te komen tot concrete aanbevelingen voor een Vlaams asbestbeleid. Deel 4 bevat specifieke aanbevelingen rond technologie en ontwikkeling inzake asbestvernietiging. De studie wordt afgesloten met het actieprogramma van Deel 5. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

ECOLAS N.V.

1.


IDENTIFICATIE VAN RISICO’S, RISICOSITUATIES EN RISICOGROEPEN

1.1.

Gezondheidsrisico’s

De navolgende tekst van dr. J. Van Cleemput, arbeidsgeneesheer ETERNIT nv, werd in licht gewijzigde vorm overgenomen uit Spincemaille, 1999. Inademing van asbestvezels kan leiden tot ernstige gezondheidsschade. Hierbij zijn vooral de zeer fijne, voor het blote oog onzichtbare vezels van belang. Hoe lager de dosis ingeademde fijne vezels, hoe lager de kans op het ontstaan van gezondsheidsschade. Blootstellingen via andere wegen dan inademing – bvb. huidcontact, inname via de mond, aanwezigheid van asbest zonder kans op inademing – houden geen risico’s van betekenis in. De belangrijkste aandoeningen die door inademing van asbest kunnen veroorzaakt worden, zijn: §

pleurale plaques : al dan niet verkalkte, kraakbeenachtige plaatjes die gevormd worden in het buitenste longvlies, dat aan de binnenzijde van de ribbenkast kleeft (m.a.w. buiten en los van de longen). Pleurale plaques leiden noch tot symptomen, noch tot een significante longfunctievermindering. Zij zijn een entiteit op zich en beslist géén voorstadium of “lichte graad” van andere aandoeningen.

§

asbestose : littekenvorming (“fibrose”) in het longweefsel zelf. Asbestose kan bestaan in zeer uiteenlopende graden van ernst. Bij ernstige asbestose is kortademigheid het belangrijkste en logische symptoom. Enkel langdurige en hoge asbestblootstellingen zijn in staat asbestose te veroorzaken. Ernstige (echte) asbestose is tegenwoordig dan ook zeldzaam. De term “asbestose” wordt dikwijls – zelfs in officiële statistieken – onjuist gebruikt als verzamelnaam voor om het even welke asbestaandoening. Deze onnauwkeurigheid leidt bijgevolg vaak tot grote spraakverwarring omdat aldus vrij onschuldige aandoeningen zoals pleurale plaques verkeerdelijk worden benoemd met dezelfde term als totaal andere, potentieel ernstige tot zelfs dodelijke ziekten.

§

longkanker: kanker van de luchtpijpen / bronchiën. Het risico is hoog bij blootstellingen die zo hoog zijn dat ze asbestose kunnen veroorzaken. Roken doet het risico sterk toenemen. Bij niet-rokers is longkanker zelfs na langdurige blootstelling aan asbest zeldzaam.

Bij lage blootstellingen is het risico van asbest-geïnduceerde longkanker miniem of mogelijk zelfs onbestaande. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

1

ECOLAS N.V.

§


mesothelioom: kanker van het long- of buikvlies. Blauwe of bruine asbest houden een duidelijk hoger risico in dan witte asbest. Mesothelioom is het meest relevante risico van hedendaagse beroepsmatige blootstellingen aan asbest en dit, ten eerste, omdat de ziekte altijd dodelijk is en, ten tweede, omdat er aanwijzingen zijn dat ook vrij lage blootstellingen nog enig risico inhouden.

Asbest leidt nooit tot gezondheidseffecten die op korte termijn waarneembaar zijn. De effecten worden meestal pas tientallen jaren na (het begin van) de blootstelling merkbaar. De periode tussen het begin van de blootstelling en het waarneembaar worden van een gezondheidseffect wordt latentieperiode (of latentietijd) genoemd. Voor pleurale plaques bedraagt de latentietijd meestal meer dan 20 jaar, voor mesothelioom is hij gemiddeld 39 jaar (met een minimum van 14 jaar). Aan deze korte situering van de ziekten die veroorzaakt kunnen worden door asbestinademing moet toegevoegd worden dat, spijts het verdwijnen van de asbestverwerkende industrie, in de komende decennia nog nieuwe mesothelioomgevallen kunnen opduiken bij voormalige werknemers uit de sector. In België wordt geen volledig “mesothelioomregister” bijgehouden , zoals dat in Engeland wel het geval is. Sinds 1984 wordt mesothelioma wel door het Fonds voor Beroepsziekten als beroepsziekte erkend. Tussen 1984 en 1993 werden 281 gevallen erkend en het aantal nieuwe erkenningen vertoont nog een stijgende trend. De import van te verwerken asbest steeg in België sterk tussen 1950 en 1975 om daarna geleidelijk te dalen tot een uitdoving. Rekening houdend met het in voege treden van een afdoende ademhalingsbescherming van de arbeiders, vanaf de jaren ’80, alsook met de vermelde lange latentietijd van de ziekte, mag men aannemen dat nieuwe mesothelioomgevallen bij mensen uit de asbestverwerkende nijverheid kunnen opduiken tot ca. 2020. Daarbij mag niet uit het oog verloren worden dat het toch om een zeldzame vorm van kanker gaat, met maximaal ca. 45 nieuwe gevallen per jaar (De Ridder, 1996). Van den Oever en Jacques (1992) voerden een retrospectief onderzoek op 325 gevallen uit, bekend van aanmeldingen bij de Landsbond Christelijke Mutualiteiten. Uit dit onderzoek en buitenlandse mesothelioomregisters ( Peto et al., 1995) kunnen beroepen met een bewezen asbestblootstelling gedetecteerd worden. Exclusief de eigenlijke asbestwerkers, zijn de belangrijkste groepen waarin mesothelioom werd gerapporteerd : - installateurs van centrale verwarming / airco-technici - elektriciens, loodgieters, schrijnwerkers - ovenmannen - garagisten.


2

ECOLAS N.V.


Definitie van gevaarlijke vezels Enkel vezels met volgende afmetingen worden algemeen als risicovol beschouwd: lengte:

> 5 mm

breedte:

< 3mm

verhouding L/B:

> 3/1

Een gezondheidsrisico treedt volgens de huidige inzichten uitsluitend op na inname van vrije asbestvezels via de ademhaling. Bijgevolg wordt in deze studie geen aandacht besteed aan opname van asbestvezels via het spijsverteringsstelsel. Daardoor wordt bijvoorbeeld het zeer uitgestrekte net van asbestcement-watertoevoerleidingen buiten beschouwing gelaten. In verband met het inademen van asbestvezels is het belangrijk een onderscheid te maken tussen 2 grote groepen AHM, op basis van de gebondenheid van de vezels aan het dragermateriaal (de matrix): 1.

Hechtgebonden :

Materialen en producten waarin de asbestvezels stevig gebonden zitten, geven nauwelijks vezels vrij zolang zij niet verwijderd of beschadigd worden. - asbestcement (AC), dat niet of slechts heel licht verweerd is - asbestbitumen, -vinyl, -verven of –lijmen - asbest in remschoenen, koppelingsschijven 2.

Losgebonden:

Uit producten waarin de vezels slecht verankerd zijn in de matrix, kunnen gemakkelijk vezels in de omgevingslucht vrijkomen en dus ingeademd worden. - spuitasbest - asbest in calciumlaag van thermische isolatie van buizen, ketels, boilers, … : calciumsilicaat-isolatieschalen, plaaster - zachte asbestplaten (o.m. lichtgewicht LD asbestcement isolatieplaten) - asbestkoord, -textiel, -papier en –karton - asbest in pakkingen (dichtingen) - sterk verweerde asbestcement


3

ECOLAS N.V.

1.2. 1.2.1.


Blootstellingrisico: identificatie van risicosituaties en risicogroepen Inleiding

De risicosituaties die actueel relevant zijn en dit vermoedelijk ook in de nabije toekomst zullen blijven, zijn gebundeld in 9 groepen. Per groep worden één of meerdere situaties afgebakend. Zij komen in aanmerking voor beleidsacties die gericht zijn op een beperking van de verspreiding van vrije asbestvezels in de omgeving en van het asbestblootstellingrisico van de betrokken risicogroepen. Per groep worden telkens de volgende rubrieken ingevuld: –

definiëring

–

asbesttoepassingen en risicosituaties

–

documentatie van de risicosituaties

–

risicogroepen

De bespreking heeft betrekking op de huidige toestand in Vlaanderen. Momenteel zijn geen asbestspinnerijen en asbestcementbedrijven meer actief. Er bestaan bijgevolg geen permanente emissiebronnen van asbestvezels naar de buitenlucht meer. Waar mogelijk, wordt de beschikbare informatie gekwantificeerd. Dit is zeer moeilijk voor wat betreft het blootstellingrisico en het risicopotentieel van diverse bevolkingsgroepen (zie daarvoor paragraaf 1.2.3.). Onder de rubriek « documentatie » zijn wel beschikbare resultaten van luchtmetingen opgenomen. Momenteel loopt een grootschalig meetprogramma ter bepaling van de asbestvezelconcentraties in de buitenlucht. Een eerste reeks resultaten is reeds gerapporteerd (VITO, 1999). In dit hoofdstuk worden de achtergrondwaarden in het milieu af en toe aangeraakt. Een grondige bespreking is voorzien in DEEL 2 van de studie. Asbest is in belangrijke mate een federale materie ; de basis van de wetgeving m.b.t. de « strijd tegen de risico’s te wijten aan asbest » ligt vooral in het ARAB vast. In dit hoofdstuk komt de wettelijke context zeer summier aan bod. In een later hoofdstuk ( deel 3.2.) worden de tekortkomingen in de Vlaamse milieuwetgeving en de juridische context van de bescherming van particulieren apart behandeld, steunend op de identificatie van risicosituaties en –groepen die hier toegelicht wordt.


4

ECOLAS N.V.


De Nederlandse Gezondheidsraad onderscheidt 4 types van blootstellingsituaties (Brand et al., 1994) : -

directe en indirecte blootstelling in het beroep

-

blootstelling in de huiselijke omgeving

-

buurtblootstelling

-

milieublootstelling

In het onderstaande wordt deze indeling niet aangehouden. Meestal is wel duidelijk tot welk van deze 4 types de blootstellingrisico’s behoren.


5

ECOLAS N.V.

1.2.2.


Analyse van 9 groepen van risicosituaties met een mogelijke invloed op de omgeving

GROEP 1 – ASBEST IN EN RONDOM HET HUIS

·

definiëring

Probleemsituaties die kunnen optreden door de aanwezigheid van asbest in de woning zelf, en dit zowel binnen als aan de buitenzijde (dak, gevel). Met de omgeving worden vooral tuin, garage en huiswerkplaatsen bedoeld. Leegstaande, vervallen bouwwerken vallen eveneens onder de definiëring van deze risicosituatie. Asbestafval uit woningen kan in het huisvuil of in bouw- en sloopafval terechtkomen. Deze problematiek wordt onder risicosituaties 6. en 8. behandeld. ·


Nogal wat diverse toepassingen, zowel hechtgebonden als losgebonden komen voor: tabel 1.1. geeft een overzicht. In de meeste toepassingen is enkel chrysotiel verwerkt, in oude AC en enkele losgebonden vormen van AHM echter ook amfibolen. Een analyse van de mogelijke risicohandelingen resulteert in de volgende twee probleemsituaties die voor een beleidsmatige aanpak in aanmerking komen :

·

1.1.

Blootstelling van bewoners bij onoordeelkundig onderhouden en (vooral) bewerken van AHM in huis of huiswerkplaats ; bodemverontreiniging van tuinen

1.2.

Piekconcentraties in de omgevingslucht bij agressieve reiniging van AC : buurtblootstelling en bodemverontreiniging


- Asbest is op grote schaal in woningen gebruikt. Voor wat de toepassingen binnenhuis betreft, mag men aannemen dat zij beperkt blijven tot woningen die vóór ± 1985 gebouwd werden. Asbestcementplaten zijn echter tot kort voor het definitieve verbod (01.10.1998) frequent gekocht en aangewend. - Uit tabel 1.1. kan men afleiden dat de meeste AHM in woningen tot de groep van hechtgebonden materialen behoren. Die geven in normale gebruiksomstandigheden geen enkele aanleiding tot een blootstellingrisico. Ook losgebonden toepassingen (in huizen vooral


6

ECOLAS N.V.


asbestkoord, buisisolaties en zachte asbestplaten) zijn ongevaarlijk wanneer zij intact zijn en niet bewerkt worden. Een risico kan wel optreden bij onzorgvuldig repareren en onderhouden van asbesthoudende materialen, én wanneer men ze afbreekt en verwijdert. - Afbreken is de meest drastische ingreep. Het afval dat dan ontstaat kan elders tot probleemsituaties leiden, vooral in de gemeentelijke containerparken (zie hiervoor risicosituatie 8.). Twee types van problematische afbraakmaterialen uit woningen moeten in dit verband speciaal vermeld worden : q

zachte asbestplaten, die regelmatig in de onderdakafwerking en als brandwerende isolatie aangewend zijn ;

q

asbesthoudende plaasterisolaties van oude verwarmingsbuizen.

- In deze studie wordt ervan uitgegaan dat de « normale » bewoners van huizen niet aan asbest werken. Doe-het-zelvers, hobbyisten en klusjesmensen zullen daarentegen regelmatig in aanraking komen met AHM. Wanneer dit ondoordacht gebeurt, kunnen probleemsituaties voor henzelf, de medebewoners en de omgeving ontstaan. In vele gevallen is onderhoud en reparatie van AC-platen de oorzaak : bij gebruik van agressieve bewerkingswijzen [ harde borstel/ hogedrukreiniging / boor en slijpschijf ] kunnen grote hoeveelheden asbeststof en vrije vezels in de lucht vrijkomen en ingeademd worden . Wanneer bewerkingen in de tuin gebeuren, kan tevens een verontreiniging van de bodem met brokstukken en asbeststof veroorzaakt worden. - Handige particulieren reinigen regelmatig het AC-dak of –gevelplaten van de eigen woning. In vele gevallen gebeurt dakrenovatie echter door gespecialiseerde, kleine ondernemingen. Het risico voor buurt- en milieublootstelling, dat bij deze activiteit kan optreden, wordt daarom uitvoerig behandeld onder risicosituatie 7. De risicosituatie blijft evenwel zeer relevant voor de doe-het-zelvers onder de particulieren. Naar verluidt wordt hogedrukreiniging van daken door particulieren nog steeds via TV-reclame gepropageerd. - Kinderen kunnen als aparte risicogroep onderscheiden worden. Door onwetendheid kunnen zij een risicogedrag vertonen dat bijzondere aandacht vraagt (zie ook paragraaf 1.2.3.). ·

risicogroepen

- Particulieren - Bijzondere categorie particulieren: doe-het-zelvers en klusjesmannen/vrouwen - Kinderen (gedrag maar ook relatie met verhoogd gezondheidsrisico)


7

ECOLAS N.V.

·


wettelijke bescherming / kennis en voorlichting

- Geen bepalingen in de Vlaamse milieuwetgeving van toepassing op particulieren. - ARAB is niet van toepassing op particulieren, noch op zelfstandigen die in woningen aan asbest werken. - Twee gratis, Nederlandstalige informatiebrochures voor een groot publiek, opgesteld door vzw Arbeid en Milieu, met steun van overheidsdiensten : □

« Asbest » : 1995, met steun van de Vlaamse Administratie Gezondheidszorg ;

□

« Asbest – veelzijdig maar levensgevaarlijk » : 1999, in opdracht van de Federale Diensten voor het Leefmilieu.

Beide brochures zijn zowel tot werknemers als particulieren gericht. Geen enkele Vlaamse overheidsinstantie richt zich momenteel specifiek tot particulieren om asbestrisico’s via informatie en sensibilisatie te beperken.


8

ECOLAS N.V.


Tabel 1.1.: Asbesttoepassingen in en rondom het huis (tabel geïnspireerd door VROM-SZW, 1998 – met aanpassingen voor de Vlaamse situatie) ASBESTCEMENT (AC) EN ANDERE

WAAR AAN TE TREFFEN?

M ATE WAARIN TOEGEPAST

KORTE BESCHRIJVING

HECHTGEBONDEN TOEPASSINGEN ·

AC – vlakke plaat

·

AC – vlakke gevelplaat met coating

· ·

AC – schoorsteen, luchtkanaal, afvoerleidingen AC – dakleien

·

AC – golfplaat

·

AC – imitatiemarmer

· ·

·

- gevels, onderdakplaat (zolder), electriciteitsbord - in woonruimte ook als labrizering - afboording van tuinperken e.d. - decoratieve buitengevel, balkon, soms ook binnen het huis - meestal buitenzijde van het huis, ook bv. in toilet

vaak

meestal grijze plaat, < 1 cm dik, vaak met een ‘wafelstructuur’; als lambrizering: imitaitiehout

vaak, zeker in appartementgebouwen

coating is glad en meestal in een felle kleur

zeer algemeen

rond of vierkant, meestal ongeverfde, grijze AC

- imitatie van natuurlei

zeer algemeen

- dak van bijgebouwtjes, schuur, bergruimte, tuinhuisje, dierenhokken,… - vensterbank, schoorsteenmantel, traptrede

zeer algemeen

vlakke leivormige plaatjes, buitenzijde meestal zwart gecoat golfplaats, meestal zonder coating

vrij vaak (streekgebonden)

glad, normale dikte vensterbank – zwart met witte tekening (van de chrysotielbundels die erin verwerktzijn) - zowel binnen als buiten vaak diverse vormen, al of niet gecoat AC – bloembakken noot: al deze AC-toepassingen bevatten maximaal 10 – 15 % asbestvezels, meestal chrysotiel maar in oudere toepassingen ook blauwe asbest (crocidoliet) lijkt qua dikte en kleur op hardboard – meer - enkel binnen, want niet bestand tegen water soms AC met cellulosevezels: asbestboard asbestvezels dan normale AC en erosie - onderdakplaat, allerlei timmerwerk - gang, toilet, keuken weinig algemeen, jaren ‘70 harde, dunne, meestal gevlamde tegel; breekt harde vinyltegels wanneer men hem buigt; vaak met asbesthoudende lijmkit

LOSGEBONDEN VORMEN ·

asbestkoord

·

plaasterisolatie van buizen en ketels

·

“lage densiteit” AC-plaat

· ·

asbesthoudend pleisterwerk asbestvilt of -karton

·

hittebestendige isolatie in apparaten

- afdichting van schoorsteen en uitlaat van kachel of CV-ketel - kachelruit en –deurtje - centrale verwarming: buizen meestal uitsluitend in de kelder - brandwerende plaat onder CV-ketel - onderdak - muren en plafond

vaak

wit, pluizig koord

vrij vaak in oudere huizen

zelden

brokkelige plaaster die weinig tot zeer veel vezels bevat; vaak omgeven door doek grijs of andere kleur, tot 40 % asbestvezels in weinig stevige cement duidelijk vezelig, bijna steeds geverfd

- onder vinyl-vloerbekleding - broodrooster, strijkijzer

weinig algemeen nu zeldzaam

aspect van schoendooskarton kartonachtig, grijs


soms

9

ECOLAS N.V.


GROEP 2 – WEGEN EN VERKEER

·

definiëring

Onder deze risicosituatie, waaraan de totale bevolking kan blootstaan, worden 2 verschillende probleemsituaties gebundeld: - “asbestwegen” en landbouwpaden, waarin AHM gebruikt werden ter verharding en opvulling; - de blootstellingsituatie die kan optreden wanneer asbest uit remmen vrij in de lucht terecht komt tijdens het verkeer. ·


Bij opvullen en verharden van wegen gaat het in de meeste gevallen om een heraanwending van oude AC (chrysotiel en in geringe mate ook crocidoliet). Remmen en koppelingschijven van voertuigen bevatten uitsluitend chrysotiel. De twee mogelijke probleemsituaties worden als volgt getypeerd:

·

2.1.

Asbest op paden, (landbouw)wegen en als erfverharding: meestal AC ; vezelemissies bij betreding en ander mechanisch contact

[ 2.2.

Verhoogde vezelconcentraties in de omgevingslucht nabij drukke verkeerspunten, als gevolg van emissies uit asbesthoudende remmen ]


“Asbestwegen en –paden” - In Nederland wordt relatief veel aandacht besteed aan asbest in wegen en (landbouw) paden, opvulling van sloten, etc. In Brand et al., 1994, zijn foto’s opgenomen van een met asbestmaterialen verharde weg, tijdens en na het voorbijrijden van een auto. Er wordt bij vermeld dat piekconcentraties van asbestvezels in de lucht hoog kunnen oplopen. De jaargemiddelden waaraan spelende kinderen, joggers, bewoners langs een dergelijke weg,… blootgesteld kunnen worden, zijn volgens de auteurs echter moeilijk te voorspellen. Tijdens de zomermaanden werden langs wegen in de provincie Overijsel maandgemiddelde concentraties tot 18.000 vezels (chrysotiel)/m³ gemeten. - In Vlaanderen is één dergelijke situatie goed gekend doordat er een grote ruchtbaarheid aan gegeven werd: de wandelpaden in het natuurgebied “Blaasveld Broek” te Willebroek en Heffen Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

10

ECOLAS N.V.


(Mechelen). Tot 1970 werden grote hoeveelheden asbestafval ( chrysotiel en amfibolen, ook weinig gebonden vormen) gebruikt om in totaal ± 2,5 km paden en dijkjes in dit vijverrijke gebied op te hogen (informatie van OVAM; ook: Willems, 1993). De paden zijn lange tijd intensief gebruikt geweest door recreanten, inclusief joggers. In 1995 werd deze toestand gesaneerd (OVAM, 1997). Onder risicosituatie 9.1. wordt deze historische verontreiniging nader behandeld. Volgens de leden van de stuurgroep is er geen andere situatie van echte “asbestpaden” in Vlaanderen bekend. Uit navraag bij de wegenadministratie blijkt tevens dat een systematisch gebruik van asbestafval in de toplaag van verkeerswegen bij ons waarschijnlijk veel minder belangrijk is geweest dan in Nederland. - Een gedeeltelijke verharding en opvulling van landbouwwegen met asbesthoudend puin is daarentegen wel vaak uitgevoerd. Men mag aannemen dat dit gebruik over heel Vlaanderen verspreid is: landbouwers hebben kuilen en verzakkingen vaak opgevuld met brokstukken van oude asbestcement en puin. Dit gebruik bestond reeds lang vóór het Afvalstoffendecreet en, later, het Bodemsaneringsdecreet van kracht werden, zodat deze praktijk destijds niet illegaal was. Kwantitatieve gegeven ontbreken volledig. Daarnaast moet ook de erfverharding met oude AC vermeld worden, met name de verharding van opritten, huisparkings en binnenplaatsen van landbouwerven. In de wijde omgeving van Kapelle-op-den-Bos (vestiging van het asbestcementbedrijf Eternit) is dit gebruik algemeen geweest en bestaat deze vorm van verharding nog steeds. In de omgeving van de andere, grote asbestverwerkende bedrijven treft men vermoedelijk gelijkaardige situaties aan. - Een beoordeling van de blootstellingsituatie ten gevolge van de besproken aanwending van oude AC is volgens onze informatie nergens gebeurd. In algemene zin kan het mogelijke risico wel als volgt worden ingeschat: ê wegen van het platteland: §

AC wordt door betreden en –vooral- door berijden met landbouwvoertuigen steeds meer verbrokkeld waardoor de kans op incidenteel vrijkomen van asbestvezels vergroot;

§

daartegenover staat dat relatief weinig personen deze paden frequent gebruiken en ook dat de concentratie vrijgekomen vezels in de open lucht waarschijnlijk snel afneemt;


11

ECOLAS N.V.


ê erven: §

frequent bereden verhardingen maar asbestafval meer in een cementlaag aangebracht, waardoor verbrokkeling minder belangrijk is.

Asbesthoudende remmen Chrysotielvezels kunnen vrijkomen uit koppelingen en remvoeringen van auto’s, vrachtwagens, vliegtuigen, hijskranen,… Luchtmetingen met elektronenmicroscopie hebben aangetoond dat vooral langs autowegen , drukke verkeerspunten en in tunnels hoge concentraties asbestvezels kunnen worden gemeten. In ons land dateert de recentste, specifiek op deze mogelijke blootstellingsituatie gerichte meetcampagne van de periode 1988-89 (IHE, 1990). Het Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie (het huidige Louis Pasteur Instituut) voerde meetcampagnes uit op een druk verkeerspunt en in 2 tunnels van het centrum van Brussel. Een samenvatting van de meetresultaten is gegeven in tabel 1.2.. Een belangrijke conclusie betreft de afwezigheid van asbestvezels met afmetingen die op basis van epidemiologische bevindingen als gevaarlijk worden beschouwd (L >5µm, D < 3µm en verhouding L/D > 3). In het geciteerde rapport wordt als conclusie dan ook gesteld dat asbest in het verkeer, in het bijzonder in tunnels, geen probleem vormt. Recente meetresultaten van een campagne door de VITO tonen aan dat op een druk kruispunt wel “lange” vezels aangetroffen worden, maar de concentratie is laag (170 – 200 v/m³) en bovendien is bijna met zekerheid uit de sluiten dat deze vezels uit remvoeringen afkomstig zijn (VITO, 1999). Aangezien uit wetenschappelijke discussies meer en meer duidelijk wordt dat chrysotielvezels korter dan 5 micron onschadelijk voor de gezondheid zijn, is een blootstellingrisico als gevolg van het remmen van voertuigen niet bewezen. Alle personenwagens en de meeste andere voertuigen zijn sinds lang met asbestvrije remmen uitgerust, zodat deze mogelijke risicosituatie bovendien zo goed als uitgedoofd is. Op basis van deze vaststellingen zal de probleemsituatie 2.2. in deze studie niet verder beschouwd worden. ·

risicogroepen

- de hele bevolking, landbouwers en recreanten in het bijzonder


12

ECOLAS N.V.

Tabel 1.2. :

Plaats (aantal monsters)


Samenvattende resultaten van luchtmetingen in Brusselse tunnels en op een druk verkeerspunt – metingen uitgevoerd in 1989 ( vertaald overgenomen uit : IHE, 1990). Concentratie asbestvezels uitgedrukt in 10³ v/m³.

Periode in 1989

D < 0,2 µm L < 5 µm A

C

D < 0,2 µm L > 5 µm A

D > 0,2 µm L < 5 µm

D > 0,2 µm L > 5 µm

Totaal asbestvezels

C

A

C

A

C

A

+ C

Reyerstunnel (5)

januari

L1-84

215-566 L1

L1-27

L1

L1

L2

L2

303 – 630

Leopold II tunnel (4)

februari

53-175

296-642 L1

L1

L1

L1

L2

L2

354 – 821

Kroonstraat (5)

mei

13-53

355-722 L1

L1

L1

L1

L2

L2

372 – 765

Reyerstunnel (11)

december

L1-237

L1

L1

L1

L2

L2

L1 – 285

A = amfibool C = chrysotiel

L1-79

L1

D = diameter L = lengte

L1 = detectielimiet voor kleine vezels: 2000 v/m³ L2 = detectielimiet gevaarlijk geachte vezels: 60 v/m³

Noten : - Het IHE heeft de TEM -metingen en -analyses uitgevoerd volgens een methode die beschreven is in de Richtnota Asbestspuitlagen ( IHE –SCK, 1985) : indirecte methode, met gebruik van ultrasoonbad bij de monstervoorbereiding. - Voor de berekening van de resultaten in de kolom “totaal asbestvezels” werd de helft van de waarden L1 resp. L2 in rekening gebracht voor de metingen die een concentratie onder de betreffende detectielimieten opleverden.


13

ECOLAS N.V.


GROEP 3 – ASBESTBRAND

·

definiëring

De term wordt in Vlaanderen weinig gebruikt . De risicosituatie omvat zowel brand als explosie en stormschade, waarbij AHM kunnen worden verspreid in de omgeving. ·


Vooral hechtgebonden asbest - meestal betreft het AC, gebruikt op daken en gevels. Toch doen zich ook incidenten met slecht of vrijwel ongebonden asbest voor. Volgende probleemsituaties kunnen geïdentificeerd worden :

·

1.3.

emissie van losse vezels en van flinters waarin de vezels hechtgebonden blijven

1.4.

secundaire emissies van asbestvezels wanneer neergeslagen vezels ,of vezels die uit flinters en brokstukken vrijkomen, opnieuw in de lucht worden gebracht


Belangrijk bij brand in opslagplaatsen met AC-dakbedekking, minder bij woningen. Gelijkaardige risicosituaties kunnen optreden bij asbestexplosie en –storm. Grote hoeveelheden AHM worden verspreid en kunnen, eens op de bodem, een nieuwe bron van vezelverspreiding vormen. De temperatuur van de brand wijzigt de eigenschappen van de vezels niet. Komt zeer regelmatig voor in Nederland (Brand et al., 1994 ; Locher en Brand, 1998). Voor Vlaanderen ontbreekt elke kwantitatieve inschatting. Nochtans treedt deze risicosituatie regelmatig op en zal zij in de toekomst zeker blijven optreden, aangezien vooral AC-daken nog zeer ruim verspreid zijn (zie ook schatting van hoeveelheden en totale oppervlakte onder risicosituatie 7., tabel 1.7.) Locher en Brand (op.cit.) vermelden dat bij een asbestbrand in de directe omgeving korte periodes van duidelijk verhoogde concentraties in de lucht kunnen optreden. Zij verwijzen niet naar feitelijke meetresultaten maar stellen vaag dat de concentratie in de regel beneden 100.000 vezelequivalenten/m³ (= vezels chrysotiel/m³) blijft en dat de concentratie snel naar de achtergrondconcentratie zal dalen zodra de vezelemissie stopt.


14

ECOLAS N.V.

·


risicogroepen

- hulpdiensten (brandweer, politie) - inspecteurs (overheid, laboratoria) - particulieren in heel het verspreidingsgebied, dus naast omwonenden ook eventueel recreanten - werknemers indien de brand zich voordoet in een bedrijf ·


- Geen specifieke verwijzing naar asbestbrand in VLAREM, BSD - Geen milieukwaliteitsnormen voor lucht en bodem GROEP 4 – BLOOTSTELLING IN GEBOUWEN

·

definiëring

Mensen kunnen op het werk, op school, in openbare en commerciële gebouwen aan AHM blootgesteld worden, zonder dat zij met de aanwezige materialen beroepsmatig omgaan. Wanneer dit wel in de professionele context gebeurt, dan is een andere risicosituatie aan de orde ( zie verder : risicosituatie 7 .) ·


Zoals in woningen, is in openbare gebouwen, scholen, etc. een grote variëteit AHM aangewend. Ook hier geldt de vaststelling dat blootstelling aan vrije asbestvezels in veruit de meeste gevallen slechts optreedt wanneer de AHM onvoorzichtig bewerkt worden. Diverse probleemsituaties kunnen dan ook met eenzelfde typering aangeduid worden: 4.1.

·

Blootstelling van gebruikers van gebouwen aan vrije asbestvezels wanneer vooral losse asbesttoepassingen op een of andere reden gemanipuleerd of bewerkt worden, meestal door onderhoudstechnici.


- Een zeer ruime variëteit van AHM is in gebouwen aangewend als isolatiemateriaal, scheidingswand , asbestcement ook in een veelheid van decoratieve panelen, als vensterbank en traptrede, enz. In een klein percentage van de gebouwen in Vlaanderen komen nog asbestspuitlagen voor. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

15

ECOLAS N.V.


- Ecolas heeft in 1998 een asbestinventaris en risico-evaluatie + beheersprogramma opgesteld voor de overheidsgebouwen die in de 5 Vlaamse provincies in beheer zijn van een federale overheidsdienst. De inventaris omvatte in totaal 664 gebouwencomplexen (ruim meer dan 1000 gebouwen) met een grote spreiding van de bouwjaren. Enkel de zeer recente gebouwen uit de jaren ’90 werden grotendeels uit de inventarisatie gehouden. De bijgevoegde tabellen en grafieken vatten de inventarisgegevens samen voor wat betreft het al of niet voorkomen van asbest. In tabel 1.6. zijn daarnaast ook de vrij nauwkeurig geschatte hoeveelheden (in m²) van verschillende categorieën AHM. Deze relatief grote steekproef (waarin industriële gebouwen ontbreken; grote technische ruimten zijn wel vertegenwoordigd) kan als volgt samengevat worden: q

in 77% van de 664 complexen komt een of andere vorm van AHM voor (tabel 1.3.) ;

q

hechtgebonden toepassingen zijn in veel grotere hoeveelheden (± 188.000 m² of 82% van de totale hoeveelheid in 664 complexen) aanwezig dan losgebonden AHM (tabel 1.6.); op een relatief kleine hoeveelheid asbestvinyl na, bestaan deze hechtgebonden materialen uit asbestcement, waarbij de hoeveelheid AC-dakbekleding groter is dan alle andere ACtoepassingen samen;

q

toch zijn de risicovolle, losgebonden materialen in beduidende hoeveelheden aangetroffen: - spuitlagen: 4000 m² - thermische isolatie van buizen e.d.: 14.000 m² - zachte asbestplaten: 22.000 m².

Vele van de losgebonden toepassingen , alsook asbestcement, zijn in slechte staat en vertegenwoordigen een reëel blootstellingrisico wanneer er aan gewerkt wordt, wat in veruit de meeste gevallen door enkele categorieën van vaklui gebeurt ( zie risicosituatie 7.) en niet door de modale gebruikers van de gebouwen . Deze laatste vaststelling mag veralgemeend worden tot andere gebouwen dan deze waarvoor een grondige inventarisatie van AHM bestaat. De hier besproken risicosituatie kan dan ook beperkt blijven tot de hoger gegeven typering 4.1. - Hoe groot het blootstellingrisico van de modale gebruikers van gebouwen is, kan echter zeer moeilijk bepaald worden. Er zijn in Vlaanderen ongetwijfeld zeer vele luchtmetingen in gebouwen uitgevoerd die een idee van de niet-professionele blootstelling in diverse omstandigheden zouden kunnen geven. Aangezien nagenoeg alle rapporten ongepubliceerd zijn, is een overzicht niet te maken.


16

ECOLAS N.V.


In Engeland werden gerichte elektronenmicroscopische metingen (TEM) uitgevoerd in scholen, huizen, een schouwburg en een omroepcentrum, alle met AHM (Le Guen and Burdett, 1981). Er werden o.m. locaties gekozen waar men op basis van de slechte toestand van de AHM een vezelverspreiding in de binnenlucht kon verwachten. Toch bleken de luchtconcentraties alle zeer laag, waaruit de auteurs besloten dat de Health and Safety Executive haar onderzoeksmiddelen beter kon aanwenden voor monitoring van de “non-occupational environment” op locaties waar contaminatie van de lucht reeds was aangetoond, met name nabij asbestwerkzaamheden, bij stortplaatsen en nabij sloopplaatsen. Latere werden de lage concentraties - en bijgevolg het geringe risico - in lokalen waar AHM louter aanwezig zijn, bevestigd door Corn (1994). Doll (1988) ging uit van een gemiddelde blootstelling van 500 v/m³ in gebouwen om het gezondheidsrisico te schatten. Hij rekende daartoe met een 10 jaar durende blootstelling in scholen, 20 jaar in kantoorgebouwen. In beide gevallen kwam hij op een aanvaardbaar kankerrisico van 1 op 100.000. Een vrij recente literatuurstudie interpreteerde meer dan 1300 resultaten van luchtmetingen in 198 verschillende gebouwen (HEI-AR, 1991). In al deze gebouwen – scholen, openbare en commerciële gebouwen - kwamen AHM voor, maar de metingen werden uitgevoerd in situaties waarbij niet aan het asbest gewerkt werd. De concentraties variëren sterk, tussen 40 en 2500 v/m³ maar het overzicht toont heel lage gemiddelden: 110 v/m³ voor scholen en 60 v/m³ voor de andere gebouwen, m.a.w. ruim onder de concentraties die men actueel in de buitenlucht meet in Vlaanderen (Vito, 1999). Hoewel er nogal wat bemerkingen bij de interpretatie van de omstandigheden en de gebruikte meetmethoden gemaakt worden, is het volgens deze studie onwaarschijnlijk dat AHM – in goede staat en niet beroerd - in gebouwen aanleiding geven tot luchtconcentraties die boven de concentraties in de buitenlucht liggen. Toch wordt eraan toegevoegd dat: (1) bij beschadiging van de AHM vezels kunnen vrijkomen in verhoogde concentraties die vervolgens gedurende een korte of langere tijd kunnen blijven bestaan; en (2) onderhoudswerk kan resulteren in lokaal verhoogde concentraties, waaraan niet enkel de rechtstreeks betrokkenen maar mogelijk ook gebruikers van het gebouw die zich in de omgeving bevinden, kunnen blootstaan (HEI-AR, 1991). Hoewel niet gedocumenteerd met feitelijk gemeten luchtconcentraties, mag men hieruit verstaan dat deze gedurende een zekere periode ook voor onrechtstreeks betrokkenen vrij hoog kunnen zijn. Deze aanname wordt in de voorliggende studie als leidraad beschouwd m.b.t. asbestblootstelling in gebouwen. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

17

ECOLAS N.V.

·


risicogroepen

- particulieren - modale werknemers - vaklui die niet rechtstreeks aan de AHM werken ·


- Wettelijk (federaal) verplichte asbestinventaris en beheersprogramma : de inventarisplicht is van toepassing op werkgevers en biedt slechts gedeeltelijke garantie aan gebruikers van gebouwen. Het beheersprogramma is niet steeds deskundig opgesteld; de overdracht van de inventaris is niet geregeld wanneer een gebouw van eigenaar verandert. - Het ARAB is van toepassing op alle werknemers, regelt echter niet het mogelijke blootstellingrisico van bezoekers van warenhuizen, theaters, andere openbare gebouwen . - Weinig gerichte informatie van overheidswege (zie ook onder risicosituatie 1 : informatiebrochures). GROEP 5 – ILLEGALE ASBESTSLOOP ·

definiëring

Ongereglementeerde sloop van gebouwen, installaties en schepen die asbest bevatten. Bij schepen is de activiteit scheepsherstel in dit opzicht vandaag waarschijnlijk belangrijker dan de scheepssloop. Noot In het kader van deze situatie werd ook de NMBS gecontacteerd met de vraag of asbest in treinstellen voorkomt en , zo ja, welk beheer wordt toegepast. Via een schriftelijk antwoord van de ‘Centrale coördinatie-eenheid Veiligheid en Milieu’ antwoordde de NMBS dat asbest vandaag in rijtuigen en locomotieven uitsluitend in gebonden toestand nog aanwezig is, in isolatoren, vlammenkamers van de tractie-inrichting etc. Vooraleer een rijtuig in het verleden verkocht werd aan een sloper werd dit asbestarm gemaakt. Sinds 1994 bestaat ook een asbestinventaris voor het rollend materieel. Indien actueel nog asbestverwijdering nodig is, gebeurt dit in alle gevallen door een daartoe erkend verwijderaar. Illegale sloop van asbest uit treinstellen is bijgevolg uitgesloten.


18

ECOLAS N.V.

invoegen :



tabel

1.3.xls

19

ECOLAS N.V.

invoegen :



tabel

1.4_5.xls

20

ECOLAS N.V.

invoegen :



fig

1.1.xls

21

ECOLAS N.V.

invoegen :



tabel

1.6.xls

22

ECOLAS N.V.

·



Alle bouwmaterialen zijn hier aan de orde ( zie bvb. de hoger opgenomen tabellen 1.1. en 1.6.). Drie probleemsituaties worden hierna besproken:

·

5.1.

Buiten de wet verwijderen van asbest tijdens sloop van gebouwen: naast de mogelijk zeer ernstige blootstelling van de uitvoerders, tevens verontreiniging van de omgevingslucht en de bodem

5.2.

Buiten de wet verwijderen van asbest tijdens scheepssloop en – herstel: vaak losgebonden AHM – risicosituaties gelijkaardig als bij 5.1.

5.3.

Ongecontroleerde afvoer en eindbestemming van asbestafval


Bij specialisten bestaat er eensgezindheid over het belangrijkste probleem met betrekking tot asbest in de bouwsector : de zogenaamde « wilde sloop », d.i. slopen van asbesthoudende materialen in ongecontroleerde omstandigheden. Dit is ongetwijfeld een belangrijke bron van vrije asbestvezels in de omgevingslucht. - Bij ongecontroleerde afbraak van asbest in gebouwen treedt in de eerste plaats een verontreiniging van de werkruimte zelf op, waaraan de uitvoerende arbeiders maar ook de gebruikers van het gebouw kunnen blootstaan. Meermaals is gerapporteerd dat afgebroken AC-platen uit gebouwen vanop de verdiepingen in containers worden gestort, met de onvermijdelijke verspreiding van asbeststof tot gevolg. - Een verontreiniging van de buitenlucht treedt zeker op wanneer het hele gebouw gesloopt wordt. Wanneer de AHM niet vooraf verwijderd werden, wat wettelijk verplicht is, kan de bodem van de sloopplaats bovendien met asbest verontreinigd blijven. Uiteraard ontstaat ook illegaal asbesthoudend afval. De werkgroep selectief slopen van de VCB werkt aan de mogelijke invoering van een sloopbestek. Het voorstel houdt in dat de bouwheer vóór de sloop een grondige inventaris laat opmaken van alle gevaarlijke (incl. asbest) en niet-gevaarlijke materialen in het te slopen gebouw. Alhoewel er een proefproject loopt, is het nog niet duidelijk of het voorstel ingang zal vinden. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

23

ECOLAS N.V.


- In schepen zijn vroeger veel asbesthoudende isolatiematerialen gebruikt: q

spuitasbest, als isolatie van wanden – vooral, of zelfs uitsluitend in zeewaardige schepen (tankers, mijnenvegers,..);

q

zachte en harde abestcementplaten, koord en thermische isolatie van machines, ketels en buizen – zowel in zeeschepen als in allerlei types van lichters die voor de binnenvaart gebruikt worden.

In het Brugse zijn actueel nog 2 scheepssloopbedrijven vergund. Een ervan had in het verleden een erkenning voor het verwijderen van asbest. Daarnaast zijn in Vlaanderen geen dergelijke bedrijven of grote scheepswerven actief, wel enkele schrootbedrijven die oude schepen behandelen. Scheepsherstel gebeurt dan weer in vele kleine en grotere bedrijven. Probleemsituaties doen zich niet meer voor bij de verwijdering van losse asbesttoepassingen uit grote schepen . Zo heeft de Belgische Zeemacht al haar oudere mijnenvegers reglementair laten saneren en zijn de nieuw bestelde types mijnenjagers asbestvrij . Bij scheepsherstelling - al of niet in droogdok – kunnen zich probleemsituaties voordoen telkens wanneer aan de machines gewerkt wordt. Rond pijpen en buizen zit doorgaans veel asbestkoord, dat niet zonder een ernstig blootstellinggevaar onbeschermd verwijderd kan worden. Volgens informatie van de Medische Inspectie van het ministerie van Tewerkstelling en Arbeid is de illegale asbestsloop in het gesloten milieu van scheepsherstellers zeer algemeen. De sloop en ook de verwijdering van het afval gebeurt in vele gevallen zonder controle. Wat de effecten op de omgeving betreft, mag men aannemen dat deze tijdens het afbreken van AHM gering zijn . Ernstige omgevingseffecten (lucht en bodem) treden op wanneer men het afval op de kade laat slingeren, ter plaatse dumpt of wanneer het een onbekende eindbestemming krijgt. ·

risicogroepen

- slopers en arbeiders/vaklui die gebouwen renoveren - scheepsherstellers - omwonenden van plaatsen waar asbest onreglementair gesloopt of gedumpt wordt ·


- ARAB (voor de betrokken werknemers) en de Vlaamse milieuwetgeving (omgevingslucht, bodemverontreiniging, afval) Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

24

ECOLAS N.V.


- Vooral i.v.m. scheepsherstel speelt mee dat het om een gesloten milieu gaat, waardoor een belangrijk verschil met de asbestproblematiek in gebouwen aan de orde is: in gebouwen is de kans veel groter dat wel iemand onwettige behandelingen van asbest signaleert. GROEP 6 – VERWERKING VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL

·

definiëring

De verwerking van afval uit de bouwsector: afval dat vrijkomt bij nieuwbouw, verbouwing en sloop van gebouwen, installaties en kunstwerken. Het afvoeren van AC-afval door dakdekkers, alsook het bouw- en sloopafval van particulieren, worden als afzonderlijke risicosituaties besproken ( zie verder: risicosituaties 7. resp. 8.). ·


In principe bestaat bouw-en sloopafval uit inerte materialen die op een categorie- III stortplaats gestort mogen worden. Dit gebeurt niet rechtstreeks: het afval wordt vooraf gesorteerd (met recuperatie van herbruikbare materialen) en “zuiver puin” wordt naar een breekinstallatie gevoerd, voor de productie van puingranulaat, dat als secundaire grondstof o.m. bij wegenaanleg aangewend wordt. In bouw- en sloopafval kan asbest voorkomen, vooral AC maar ook losgebonden asbesthoudende bouwmaterialen. Vandaag mag asbesthoudend afval van nieuwbouw volledig uitgesloten worden. Mogelijke risicosituaties kunnen optreden bij de verwerking van afval dat afkomstig is van verbouwing (vernieuwbouw, renovatie) en van sloop. Zij kunnen als volgt getypeerd worden:

·

6.1.

Niet herkennen en bijgevolg niet volledig verwijderen van losgebonden asbest in sorteerinstallaties – mogelijke blootstelling van het personeel tijdens zeven en handpicking

6.2.

Moeilijk volledig te verwijderen, kleine brokstukken van AC en mogelijk ook losgebonden AHM in puinbrekers: blootstellingrisico van het personeel en verontreiniging van de omgevingslucht nabij de installatie

6.3.

Hergebruik van asbesthoudend puingranulaat (ontoereikende COPRO-keuring)


De analyse van de diverse transport- en verwerkingswijzen van bouw- en sloopafval laat toe te detecteren waar asbestblootstelling kan optreden. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

25

ECOLAS N.V.


Het is opvallend dat vele mensen, ook onder de erkende slopers, een belangrijke asbesttoepassing niet als zodanig (h)erkennen : thermische isolatie van ketels, leidingen,.. onder de vorm van plaaster (of calciumsilicaat). De toepassing is nog steeds op zeer grote schaal in gebruik in woningen, kantoren, overheidsgebouwen, industriële gebouwen, ... (zie ook risicosituatie 4. en tabel 1.6.). Door deze relatief zeer losgebonden asbesttoepassing niet te herkennen, worden plaasterisolaties niet naar een categorie-1- stortplaats afgevoerd en kunnen zij in het verwerkingscircuit van sorteerinrichtingen en puinbrekers komen. Productieproces sortering : Het afval wordt ofwel op de werf zelf gescheiden, ofwel vervoerd naar een van de sorteerbedrijven. Het vervoer van afval mag gebeuren zonder vervoervergunning en zonder opgelegde afdekking. Er wordt gesorteerd in minimaal drie fracties (figuur 1.2.) : Þ steenachtig afval: wordt verder gesorteerd tot uiteindelijk een fijne fractie en zuiver puin de sorteerinrichting verlaten; Þ niet steenachtig afval – ook wel niet-gevaarlijk afval genaamd (hier wordt asbestcement onder gerekend): wordt verder uitgesorteerd - AC wordt afgevoerd naar categorie-3 stortplaats; Þ gevaarlijk afval (o.a. ongebonden asbest): wordt afgevoerd. Grote hoeveelheden ongebonden asbest dienen uiteraard vooraf door een erkende aannemer te worden verwijderd uit het te slopen gebouw . Indien dit niet gebeurt, dan is spraak van illegale sloop van asbest (zie hoger: risicosituatie 5.). Aan de weegbrug wordt het aangeboden materiaal onderworpen aan een visuele keuring. Indien deze visuele controle uitwijst dat het materiaal aanvaardbaar is, wordt het materiaal uitgestort en opnieuw visueel gecontroleerd. Nadien volgt de definitieve acceptatie. Bij de Vlaamse sorteerdersorganisatie (VSO) stelt men dat de sorteerbedrijven zelf de nodige kennis dienen te bezitten om een juiste evaluatie te maken van het aangeboden materiaal. De organisatie geeft géén cursussen in dit verband . Sorteerinrichtingen aanvaarden in de regel géén gevaarlijk afval. Indien zij dit toch doen, wordt dit gescheiden opgeslagen en opgehaald door een erkend verwijderaar (een vergunning voor de opslag van gevaarlijke stoffen is nodig). Indien later in het sorteerproces toch gevaarlijke afvalstoffen worden aangetroffen, worden deze gescheiden opgeslagen en eveneens verwijderd door een erkende firma. Uit figuur 1.2. blijkt dat dit bij de grove voorsortering kan gebeuren, maar ook verder in het proces, nl. ter hoogte van de lopende band waarmee de grove sorteerfractie verder gescheiden wordt tot uiteindelijk zuiver puin overblijft.


26

ECOLAS N.V.


Puinbrekers In Vlaanderen zijn ongeveer 80 puinbreekinstallaties actief ; zij zijn min of meer gelijkmatig over de 5 provincies verspreid. Het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor de Bouw (WTCB) maakte in opdracht van de OVAM een grondige studie van de inplanting en de problematiek van puinbreekinstallaties (OVAM , 1998). De studie werd uitgevoerd in het kader van het Uitvoeringsplan bouw- en sloopafval (Vlaamse regering, 05.04.1995), dat als doelstelling heeft te streven naar preventie en nuttige toepassing (hergebruik) van minimaal 75 % bouw- en sloopafval tegen het jaar 2000. In het Vlaamse Gewest bedraagt de totale jaarlijkse hoeveelheid bouw- en sloopafval ongeveer 4,7 miljoen ton, waardoor het zonder twijfel een van de belangrijkste types afvalstoffen is. Meer dan 80 % bestaat uit een steenachtige fractie die voor behandeling in puinbreekinstallaties en recyclage in aanmerking komt. Deze puinbreekinstallaties zijn onderworpen aan de VLAREM-regelgeving, rubrieken 2.2.1.a en 30.1. Zowel in VLAREM als in VLAREA is duidelijk gestipuleerd dat de afvalstoffen geen vrije asbestvezels of asbeststof mogen bevatten. Deze strikte beperking geldt ook voor het hergebruik als secundaire toepassing : asbesthoudend puingranulaat is verboden. In de geciteerde studie werd dan ook geen bijzondere aandacht besteed aan asbest. Toch zijn er wel degelijk enkele knelpunten die de aandacht opeisen. (1) Asbestcement komt zeker regelmatig in breekinstallaties terecht. Sloopafval wordt aan de bron (op de werf) niet stelselmatig gescheiden en ook in sorteerinstallaties wordt niet alle AC verwijderd. De meeste puinbreekinstallaties hanteren wel acceptatievoorwaarden maar die zullen in de praktijk niet verhinderen dat AC met ander steenachtig afval binnenkomt. (2) Eenmaal in de installatie (zie figuur 1.3.) gaan zowat alle bewerkingen in tegen de voorschriften die normaal bij de manipulatie van asbestcement in acht genomen worden. Het puin wordt gebroken (ê vezels kunnen uit de cement vrijkomen) en ook gezeefd en met een windzifter behandeld ( ê supplementaire verspreiding van de vezels met het andere stof). (3) Plaaster, gipsplaten, etc . worden in principe geweerd, vooral doordat deze materialen bij breken teveel stof veroorzaken. Kleine hoeveelheden komen echter wel in de breekinstallatie. Hoger is aangestipt dat ook mensen van het vak in het algemeen niet weten dat calciumisolaties grote hoeveelheden losgebonden asbest kunnen bevatten. (4) Het breken van AC en losgebonden AHM leidt onvermijdelijk tot een mogelijke blootstelling van operatoren en tot verontreiniging van de omgevingslucht. Volgens de beschikbare informatie zijn in de nabijheid van brekers nooit luchtmetingen uitgevoerd. (5) De COPRO-keuring die op puingranulaat van een aantal breekinstallaties uitgevoerd wordt, is ontoereikend om een asbestverontreiniging van het eindproduct uit te sluiten. De Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

27

ECOLAS N.V.


Figuur 1.2. : Schema sortering bouw- en sloopafval ACCEPTATIE

visuele keuring uitstorten en definitieve acceptatie

GROVE VOORSORTERING

diverse niet-gevaarlijke fracties -

PUIN

kunststoffolie hout metalen glas piepschuim asbestcement

gevaarlijk afval (erkend verwijderaar)

INSTALLATIE

ZEVING

GROVE FRACTIE

FIJNE FRACTIE

(sorteerzeefzand) LOPENDE BAND (handpicking + magneet)

SECUNDAIRE GRONDSTOF

diverse fracties gevaarlijk afval (erkend verwijderaar) ZUIVER PUIN (event. bijkomend zeven en windziften)

BREKERS

(granulaat)

PARTICULIERE SECTOR

(gebruik als steengruis)


28

ECOLAS N.V.


frequentie van controle-analyses is te laag (2 x /jaar) en asbest wordt volgens de normale keuringsprocedure niet opgespoord. Daarnaast moet ook een mogelijk belangrijk probleem in de illegale sfeer vermeld worden. Met asbest verontreinigd zeefzand uit sorteerinstallaties, of verontreinigd puingranulaat, moeten als asbestafval afgevoerd worden en mogen dus niet als secundaire grondstof hergebruikt worden. Het storten van asbest(stof) is echter duur. In Nederland is het door puin mengen van verontreinigd zeefzand gerapporteerd (Anon., 1997), met de vermelding dat er veel geld mee te verdienen valt . Navraag bij deskundigen inzake bouw- en sloopafval wees uit dat deze praktijk in Vlaanderen niet uitgesloten kan worden. Vooruitlopend op LUIK 3 van deze studie (aanbevelingen voor een Vlaams asbestbeleid) kan reeds aangestipt worden dat maatregelen gericht moeten zijn op het buiten de poorten houden van alle asbest. Het zoeken naar remedies binnen de sorteerinrichtingen of breekinstallaties wordt als onrealistisch beoordeeld. Deze zienswijze ondersteunt m.a.w. het pleidooi voor de invoer van een sloopbestek (zie hoger : documentatie van risicosituatie 5.). ·

risicogroepen

- ophalers van bouw- en sloopafval - personeel van sorteerinstallaties en puinbrekers - omwonenden van puinbreekinstallaties ( echter op geen enkele manier gedocumenteerd)


29

ECOLAS N.V.


Figuur 1.3. : Productieschema puinbreekinstallatie (overgenomen uit ‘Inplanting en problematiek van puinbreekinstallaties’ – OVAM, 1998 ) · · · ·

toegangscontrole aan de breekinstallatie (de herkomst en samenstelling van het aangeboden afval wordt nagegaan) enkel niet-verontreinigd puin gaat in de breekinstallatie puin wordt gebroken tot puingranulaat puingranulaat wordt gebruikt als secundaire grondstof (voor bv. ophoging)

PUIN weegbrug selectieve opslag volgens type puin voorafgaande reductie zeefzand 0/10 Ü

voorafzeving primaire breker

oud ijzer Ü

ontijzering hand-picking

granulaat 0/56 Ü

Þ papier ,plastiek, hout, nonferro, …

afzeving ontijzering windzifter

granulaat 40/60 Ü

secundaire breker

granulaat 0/40 Ü

afzeving

Þ papier, plastiek, hout, …

GRANULAAT


30

ECOLAS N.V.


GROEP 7 - BIJZONDERE BLOOTSTELLING

·

definiëring

Na het verdwijnen van allerlei kleine asbestverwerkende bedrijven (spinnerijen, textiel, papier), grote scheepswerven, en recent ook de omschakeling van grote asbestcementproducenten, zijn belangrijke emissiebronnen van asbest in het milieu weggevallen. Bovendien verdween ook de veruit belangrijkste risicogroep inzake asbest (Van den Oever en Jacques, 1992), nl. mensen die op basis van hun beroep met de verzamelnaam “asbestwerkers” kunnen worden aangeduid. Nochtans komen enkele beroepsgroepen nog regelmatig in contact met risicosituaties inzake asbest. In enkele gevallen veroorzaken zij probleemsituaties voor de omgeving en het grote publiek . ·


Alle asbesttoepassingen zijn hier relevant, al kunnen zij duidelijk verschillen naargelang de verschillende types van bijzondere professionele blootstelling die hier bedoeld wordt. In de context van de voorliggende studie komen evenwel slechts die situaties, waarin naast de mogelijke professionele blootstelling ook een risico voor de omgeving kan optreden, in aanmerking voor verdere uitwerking. Andere risicosituaties behoren strikt tot het gebied van de arbeidsomstandigheden en de federale ARAB-regelgeving. Zij worden in de volgende paragraaf toch kort gedocumenteerd , vooral omdat anders mogelijk een vertekend beeld van de reële risicogroepen en –situaties met betrekking tot asbest zou kunnen ontstaan. Met het oog op beleidsaanbevelingen voor de Vlaamse overheid worden bijgevolg enkel de volgende probleemsituaties weerhouden. In beide gevallen gaat het om asbestcement waarin meestal chrysotiel verwerkt is, in oudere toepassingen ook crocidoliet. 7.1. Persoonlijk blootstellingrisico van dakwerkers bij verwijderen van AC, alsook een beperkt risico voor het milieu 7.2. Persoonlijk blootstellingrisico van dakwerkers bij hogedrukreiniging van AC, contaminatie van de omgevingslucht en onzorgvuldige behandeling van het afval · A.

documentatie van de risicosituaties BEROEPSMATIG CONTACT MET ASBEST, ZONDER INVLOED OP HET MILIEU

Veralgemenend kunnen onder deze titel een drietal risicosituaties en de betrokken risicogroepen geïdentificeerd worden:


31

ECOLAS N.V.

-


Onbeschermd en zonder voorzorgsmaatregelen werken aan AHM, door vaklui die instaan voor onderhoud, reparatie, renovatie van installaties, gebouwen en constructies. Uit het voorkomen van mesothelioom (zie paragraaf 1.1.) kan men afleiden dat bepaalde beroepsgroepen ( buiten de arbeiders van de asbestindustrie s.s.) in het verleden een verhoogd risico liepen (o.m. Van den Oever en Jacques, 1992; Peto et al, 1995). Deze vaklui kunnen ook nu nog frequent blootgesteld worden aan vrije asbestvezels in de lucht op het werk, met name wanneer zij aan asbesthoudende materialen werken zonder de ARAB-regels terzake in acht te nemen. In dat geval kan men zonder meer stellen dat deze personen kunnen blootstaan aan concentraties boven de ARAB-grenswaarden.

-

Ontoereikende persoonlijke bescherming van arbeiders die in de asbestsanering werken, vooral wanneer losse asbest in droge omstandigheden verwijderd en behandeld wordt. Asbestsaneringswerven zijn aan zeer strikte regels onderworpen (ARAB). In de werkzone, die met dubbele PE-folie afgezet is en permanent in onderdruk gehouden wordt, zijn de arbeiders beschermd met een volgelaatsmasker in overdruk en aangepaste werkkleding. Dit is ook zo bij de conditionering van losse asbestafval in cement, die in Vlaanderen door de TV Rematt te Mol gebeurt (de cementblokken worden nadien naar de categorie I – stortplaats van Indaver te Antwerpen afgevoerd). Vrij recent onderzoek heeft uitgewezen dat de ademhalingsbescherming in bepaalde werkomstandigheden te wensen overlaat; metingen in het masker resulteerden in een aantal gevallen in bijzonder hoge vezelconcentraties (zie bvb. Villa et al., 1995 – een studie van de Franse onderzoeksinstelling INRS). Een goede bespreking van deze bijzondere risicosituatie is te vinden in Lambreghts, 1996.

-

Mogelijke blootstelling van inspecteurs (overheid en privé-labo’s) door betreden van plaatsen waar voordien zonder geschikte maatregelen aan AHM gewerkt werd. Wanneer asbest onoordeelkundig gemanipuleerd of verwijderd wordt, bvb. bij ‘wilde sloop’, dan kunnen inspecteurs ongewild in verontreinigde omgevingen komen. Dit is een risicosituatie die weinig aandacht krijgt maar die bvb. bij inventarisaties van gebouwen wel aan de orde is. Anderzijds mag men aannemen dat dit een beroepscategorie aangaat die bijzonder goed ingelicht is over de gevaren van asbestblootstelling en die zich bijgevolg in alle omstandigheden adequaat kan beschermen.

B.

DAKBEWERKING, MET MOGELIJKE INVLOED OP DE OMGEVING

De huidige hoeveelheid asbestcement-dakbedekking (AC-leien en –golfplaten) in Vlaanderen kan grof geschat worden op 2000 kiloton, of zowat 16.000 ha reële dakbedekking (tabel 1.7.). Dit zijn zeer beduidende hoeveelheden – belangrijk voor deze studie omdat deze materialen dagelijks op verschillende plaatsen in Vlaanderen gereinigd, behandeld en verwijderd worden. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

32

ECOLAS N.V.


Navraag bij een firma die hogedrukreiniging van asbestcementdaken uitvoert, leerde dat deze activiteit aan tientallen daken per dag zou worden uitgevoerd (deze inschatting slaat op de activiteit van alle gespecialieerde bedrijfjes samen). AC- dakbewerking: reiniging Tijdens ontmossing en renovatie van AC-daken worden grote hoeveelheden vezels vrijgemaakt wanneer gewerkt wordt met een waterstraal onder hoge druk. Recente controlemetingen door het Laboratorium voor Industriële Toxicologie (Federaal Min. van Arbeid en Tewerkstelling – ongepubliceerde rapporten, 1998 en 1999) hebben tot de volgende belangrijke conclusies geleid: - Persoonlijke monsternemingen bij de persoon die een ontmossing uitvoert, evenals bij een helper die zich in de omgeving bevindt, tonen aan dat zij aan een concentratie vrije asbestvezels blootgesteld waren die de ARAB-grenswaarde in ruime mate overschreed. Als grenswaarde werd 0,15 v/ml (150.000 v/m³) gehanteerd aangezien in het bewerkte AC-materiaal zowel chrysotiel als crocidoliet voorkwamen. De resultaten tonen aan dat de (onbeschermde) vaklui tijdens dit werk een hoog blootstellingrisico lopen. - Er werd tijdens de aangekondigde monitoring zo zorgvuldig mogelijk gereinigd en de reiniging betrof enkel het ontmossen van een beperkte oppervlakte. Men mag aannemen dat de vezelverspreiding nog veel ernstiger is wanneer de volledige coating van het materiaal verwijderd wordt én wanneer de uitvoerders minder zorgvuldig werken. - Een stationaire monsterneming in een tent onder het behandelde gedeelte van het dak resulteerde in een asbestvezelconcentratie die onder het actieniveau voor amfibolen lag (50.000 v/m³) – bij analyse met optische microscopie. Een TEM-analyse van een filtersegment afkomstig van dezelfde filter wees echter uit dat ook deze meting een ernstige overschrijding van de grenswaarde opleverde, nl. 380.000 v/m³. Dit betekent dat ook mensen in de omgeving van dergelijke werkzaamheden – zonder direct bij het werk betrokken te zijn – een hoog blootstellingrisico lopen.


33

ECOLAS N.V.

Tabel 1. 7:


Inschatting van de grootteorde van de huidige hoeveelheden dakbedekkingen in asbestcement (AC)

SCHATTING VOOR BELGIË

op basis van dakopp. (m2)

reële opp. (m2) dakbedekking

kg/m2 dakopp.

hoeveelheid in Ton (103 kg)

AC – leien

110x106

253 x 106

27

2,97 x 106

AC – golfplaten

100x106

110 x 106

14

1,4 x 106

AANDEEL VLAANDEREN

AC – leien (1/3 van België)

36.700.000

76.600.000

27

990.000

AC – golfplaten (¾ van België )

75.000.000

82.500.000

14

1.050.000

/

159.100.000

/

2.040.000

Totaal ACdakbedekking in Vlaanderen

Toelichting bij de inschatting - De schatting van hoeveelheden daken in AC is in 1993 gebeurd door de commerciële directie van de NV Eternit. Door extrapolatie van die schatting worden de huidige hoeveelheden berekend. - Zij is gebaseerd op gekende verkoopsgegevens van Eternit en een schatting van het aandeel van andere producenten die de Belgische markt met AT-dakbekledingen bediend hebben. - Er wordt aangenomen dat huizen die 20 j. oud zijn verdwijnen a rato van 3% per jaar – voor huizen die 50j. oud zijn, werd 7 % gehanteerd. - De inputgegevens mbt de verhouding dakoppervlak/reële oppervlakte van het bedekkend materiaal 2 alsook het gewicht per m dakoppervlak zijn vrij nauwkeurig. - De producent beschikt over voldoende gegevens om het relatieve aandeel van Vlaanderen en WalloniëBrussel grof te schatten.


34

ECOLAS N.V.


- Het wegstromende water kan ook een ernstige contaminatie van de lucht (zowel binnen als buiten) veroorzaken wanneer het niet zorgvuldig wordt opgevangen. Na opdroging kunnen vrije vezels worden ingeademd. Indien het water wel wordt opgevangen, is het samen met het slib van het dak als sterk met asbestvezels verontreinigd afval van het werk te beschouwen. Het Nederlandse Informatiecentrum Milieuvergunningen onderkent het blootstellingsgevaar bij de gebruikelijke hogedrukreiniging van AC-daken (Locher en Mol, 1997). Toch wordt de reiniging niet volledig verboden, want: “ Er zijn bedrijven die een speciale, veilige techniek hebben ontwikkeld voor het reinigen en verven van asbestcementplaten.” “ Wel bestaan er hogedrukreinigers waarin de vrijkomende vezels worden opgevangen. Het gebruik van deze apparaten is niet verboden.” Voor zover door de stuurgroep bekend, is er slechts 1 bedrijf in Vlaanderen dat het reinigen van asbestcement op een mogelijk aanvaardbare manier uitvoert. Dit bedrijf gebruikt een zogenaamd borstelontmossingssysteem . Afwijkend van de gebruikelijke hogedrukreinigers, hebben dit systeem en de gevolgde werkwijze de volgende kenmerken: - de spuitmond, waarlangs water onder hoge druk op het dak komt, bestaat uit een snel draaiende schijf in een vierkante behuizing (ongeveer 30 cm x 30 cm x 5 cm); - de dakwerker trekt de spuitmond in werking op en neer over het te reinigen oppervlak; - de opstaande randen (5 cm) van de platte behuizing bestaan uit borstels, die ervoor zorgen dat het water als een film over het dakoppervlak gestuwd wordt, zodra het de spuitmondkast verlaat; alle water wordt in de dakgoot opgevangen; - vooraleer een nieuwe coating aan te brengen, spuit de dakwerker met een gewone waterlans heel het dak van boven naar onder schoon, waardoor eventueel aangehechte vuildeeltjes ook naar de dakgoot afgevoerd worden; - het afvalwater wordt via de dakgoot en met gebruik van een vacuümpomp in een asbestfilterinstallatie gebracht; de dakgoot wordt grondig nagereinigd. Het asbesthoudende slib wordt opgeslagen in asbestcontainers en als asbestafval afgevoerd, idealiter naar het cementeringsbedrijf REMATT te Mol. Met dit systeem blijft het gebruikte water sterk gelokaliseerd tot het dak in de omgeving van de spuitmond. Er is geen zichtbare verspreiding van vuil of cementdeeltjes naar de omgeving van de


35

ECOLAS N.V.


woning, wat bij een onbeveiligde hogedrukreiniging duidelijk wel het geval is. Bovendien blijft het bewerkte dakoppervlak tijdens de hele bewerking nat. Er zijn echter geen meetgegevens van de luchtconcentraties tijdens de bewerking beschikbaar, zodat de veiligheid niet afdoende bewezen is. Daarnaast blijft het een hogedruksysteem, hetgeen betekent dat insijpelen van water met vezels of vezelhoudende deeltjes onder het dakoppervlak niet uitgesloten is. De firma die het systeem toepast heeft hierbij de volgende bemerkingen : (1) Met dit systeem komt de waterstraal loodrecht op het dakoppervlak, en het reinigen gebeurt van bovenaan het dak naar onderen toe. Hierdoor is de kans op insijpelend water veel geringer dan bij de klassieke hogedrukreiniging, die in alle richtingen gebeurt waardoor water zeker ook in de spleten tussen de overlappende leien dringt. (2) Wanneer toch water binnendringt, dan wordt het via het onderdak naar de goot en vervolgens naar de asbestfilterinstallatie geleid. Bij afwezigheid van een onderdak (ongeïsoleerd dak) , legt de firma een dikke plasticfolie op de vloer van de ruimte onder het dak. Indien er water doorsijpelt, wordt dit met een waterstofzuiger opgezogen na het werk. Water en slib worden behandeld zoals hoger beschreven. De mogelijke contaminatie van onderliggende ruimten wordt bij gebruik van een ‘borstelontmossingssysteem’ niet totaal vermeden maar mogelijk wel afdoende beperkt. Controlemetingen werden echter nog niet uitgevoerd. AC-dakbewerking: verwijderen Resultaten van meetcampagnes uitgevoerd door het WTCB (1996) wijzen erop dat het blootstellingrisico tijdens het verwijderen van AC-dakbekleding veel lager is dan bij hogedrukreiniging, op voorwaarde dat volgens zeer strikte procedures wordt gehandeld. De gemeten concentraties zijn in dat geval lager dan het strengste ARAB- actieniveau: < 0,05 v/ml (50.000 v/m³). De federatie van dakdekkers (5-6.000 leden in België) organiseert in samenwerking met het Roof Training Center (Eternit), VDAB/FOREM, CMO Mechelen en het Fonds voor Vakopleiding een zeer degelijke opleiding inzake procedures, bescherming van de omgeving en afvalverwijdering. De organisatoren van de opleiding stellen expliciet dat dakdekkers geen reiniging van daken uitvoeren maar enkel oude daken verwijderen of repareren en nieuwe dakbekleding aanbrengen. Reinigen van daken wordt bijgevolg niet in de cursus behandeld.


36

ECOLAS N.V.


Begin 1999 is wel een rondschrijven naar de herbehandelaars gestuurd, met richtlijnen voor het ontmossen van asbestcementleien onder hoge druk; dit was echter het laatste initiatief gericht op die doelgroep. Inzake het afvoeren van asbestcementafval naar containerparken is sinds 1 mei 1999 een wijziging van VLAREM II van kracht: bedoeld afval mag niet meer samen met de rest van het bouw- en sloopafval opgeslagen worden. Volgens de federatie voeren dakdekkers hun afval steeds af naar een stortplaats – het gemeentelijk containerpark wordt in de cursus niet aangeraden, zelfs niet vermeld als mogelijkheid. ·

risicogroepen

- vaklui van beroepsgroepen waarvoor een mesothelioom-risico werd vastgesteld - asbestsaneerders : droge verwijdering (tevens de arbeiders die losse asbest conditioneren) - inspecteurs (asbestinventarisatie en opvolging werken aan AHM) - dakdekkers en dakreinigers GROEP 8 – ASBEST IN HUISVUIL EN CONTAINERPARKEN (CP)

·

definiëring

Particulieren mogen asbestcement in de regel bij het gemeentelijk containerpark afleveren. Op een CP staan open containers opgesteld; één of enkele gemeentearbeiders verzorgen de acceptatie van de aangeboden afvalstoffen. Losgebonden AHM worden in principe niet aanvaard. Voor asbest bestaat geen gescheiden ophaling en het wordt ook niet in de lijst van KGA (Klein Gevaarlijk Afval) opgenomen. ·


In principe wordt slechts asbestcement aanvaard. Golfplaten, buizen, leien en vlakke platen bevatten doorgaans enkel chrysotiel, oudere materialen bovendien ook crocidoliet (blauwe asbest). De risicosituatie kan in 4 probleemsituaties worden opgesplitst:


37

ECOLAS N.V.

·


8.1.

Verwijderen van asbeststof en kleine hoeveelheden losgebonden AHM als restafval – ontbreken van gescheiden ophaling door de gemeente : mogelijk blootstellingrisico wegens ontoereikende verpakking , en slechte destructie en filtering van vezels in huisvuilverbrandingsinstallaties

8.2.

Onvoldoende kennis van asbest bij CP-arbeiders zodat ook losgebonden AHM (vooral isolatieplaten) aanvaard en met gevaar voor vezelverspreiding opgeslagen worden

8.3.

Droog deponeren van AC en zelfs losgebonden AHM, in open containers, door de CP-arbeider of de aangever zelf : blootstellingrisico van omstanders, door verbrokkelen van AHM en opwaaien van asbeststof

8.4.

Onvoldoende of onbestaande scheiding tussen asbest en nietgevaarlijk, inert afval, en niet-geregulariseerde acceptatievoorwaarden van verwerkers, waardoor probleemsituaties van groep 6. kunnen ontstaan


De vaagheid van de regelgeving, gecombineerd met een slechte kennis van risico-asbest, zal ook in gemeentelijke containerparken ongetwijfeld tot ongecontroleerde blootstelling leiden. Aangezien het vermoeden bestond dat zich probleemsituaties met AHM op CP kunnen voordoen, werden 6 containerparken van de grootste intercommunale (Haviland, VlaamsBrabant) geïnspecteerd. De intercommunale heeft in sommige parken containers die zij beheert, maar de verantwoordelijkheid voor de uitbating ligt bij de gemeente.De diverse parken hebben andere ophalers / brekers. In de praktijk volgt een CP de acceptatievoorwaarden van de verwerker.De keuze van de ophalers en brekers ligt bij de gemeente. Deze kan wel vragen dat de intercommunale de contacten legt en opvolgt . De vaststellingen tijdens de puntcontrole van 6 containerparken zijn in de bijgevoegde tabel opgenomen (tabel 1.8. ). Figuur 1.5. bundelt enkele foto’s waarnaar in de tabel verwezen wordt. De conclusies van de inspectie vormen samen met bijkomende informatie de basis voor de vier probleemsituaties die rond asbest in CP afgelijnd werden.


38

ECOLAS N.V.

q


Vooreerst vielen verschillen inzake scheiding en/of benaming van de containers op : § § § § § §

(zuiver) puin zuiver en onzuiver bouwafval groot huisvuil brandbaar en niet-brandbaar groot (of grof) (huis)vuil (metaal)schroot bruin- en witgoed : koelkast (wit), strijkijzer (klein bruin)

Slechts in 1 van de bezochte CP, nl. te Kapelle-o/d-Bos, was een container uitsluitend voor asbestcement bestemd. Uit bijkomende informatie blijkt dat in andere provincies eveneens CP bekend zijn waar het asbestcement volledig van het andere inert afval gescheiden wordt, maar algemeen is deze werkwijze niet. Het tijdstip van de inspectie was in dit opzicht belangwekkend. Op 31 maart 1999 werd namelijk een toevoeging van art. 5.2.2.1.1. van VLAREM II 19.03.1999 van kracht : « Het (op een containerpark) ingezamelde gebonden asbestafval dient gescheiden van de rest van het bouwen sloopafval te worden opgeslagen. Er mag geen enkele bewerking op het opgeslagen asbestafval worden uitgevoerd ». De inspectie maakte duidelijk dat deze maatregel in de maand juni over het algemeen nog niet werd toegepast. q

Hoewel de hoeveelheden in Kapelle-o/d-Bos weinig representatief zijn voor andere gemeenten, hebben zij toch een informatieve waarde. Sinds het CP er operationeel is, wordt wekelijks een container van 15 m³ asbestcementafval naar de stortplaats afgevoerd .

q

Er bestaat geen uniformiteit inzake acceptatievoorwaarden ; AC komt in verschillende types containers terecht en kan bijgevolg ook verschillende eindbestemmingen krijgen.

q

De gemeentearbeiders krijgen geen grondige opleiding, laat staan dat zij diverse vormen van asbest kunnen herkennen. Dit resulteert zeker in de ongewilde acceptatie van losgebonden AHM . Op drukke dagen kunnen zij tevens onmogelijk vermijden dat asbest in de verkeerde containers gegooid wordt.

q

Nergens wordt bevochtiging toegepast en de containers zijn ook niet afgedekt. Geen van beide maatregelen is wettelijk verplicht. De AC-materialen worden nochtans in de containers gegooid en breken in de meeste gevallen, met opwaaiend stof als gevolg.

q

Losgebonden asbest (isolatieplaten) werden in een van de containerparken tussen het ACafval opgemerkt. Men mag aannemen dat deze situatie regelmatig voorkomt.


39

ECOLAS N.V.

q


In de meeste gevallen deponeren de inwoners zelf hun afval. Zij kunnen mogelijk blootgesteld worden aan stof, al zijn het vooral de CP-arbeiders die langere tijd nabij de containers verblijven.

- Volgens de beschikbare informatie zijn nooit luchtmetingen in de omgeving van containers met asbestafval uitgevoerd. Asbestvezelconcentraties zijn in deze omgeving dan ook niet gekend. - Kleine hoeveelheden los asbest worden volgens de CP-informanten met het huisvuil meegegeven. Exacte gegevens bestaan hierover niet. Wel moet hierbij aangestipt worden dat de werkingstemperatuur van verbrandingsovens voor huisvuil - ten minste 850°C (VLAREM II) – onvoldoende is om de vezelstructuur van asbest te vernietigen. ·

risicogroepen

- personeel van het CP en het grote publiek ·


In Vlaanderen bestaat geen enkele vorm van inzameling van asbestafval uit huishoudens. Asbestcement mag op containerparken afgeleverd worden maar deze mogelijkheid is niet algemeen gekend. Asbestafval werd in Nedrland vroeger vaak aangeboden op trottoir en achtergelaten door de ophalers. De huidige Nederlandse context ziet eruit als volgt : ê

de particulier moet het afval gescheiden aanbieden aan een aangewezen depot, in plastic verpakt en met label ;

ê

de gemeente heeft zorgplicht zolang het geen bedrijfsafval betreft ;

ê

speciaal voor provincies, gemeenten en stortplaatsbeheerders is er een landelijke richtlijn voor de inzameling, afvoer en stort van asbest uit huishoudens opgesteld ;

ê

controle op het aanbieden is moeilijk – dus heeft men geopteerd voor uitgebreide voorlichting, vooral d.m.v. de verspreiding van specifieke brochures (VROM, 1994 en VROM –SZW, 1998).

De bijzondere gemeentelijke verordeningen kunnen verschillen maar asbestafval wordt alleszins gescheiden van het gewone huishoudelijke afval.


40

ECOLAS N.V.

Tabel 1.8.:

CP Liedekerke Affligem


Vaststellingen tijdens een controle van containerparken van de Intercommunale HAVILAND (Ecolas, juni 1999) containers puin – sorteren schroot witgoed puin schroot : bulex etc.

opm. navraag : asbest bij puin – geen los asbest

verwerking Van Roy witgoed : sloopstraat Van Ganzewinkel AC-platen en leien + Gyproc worden acceptatievoorwaarden : zgn. geweigerd : klopt voor de van brekers ; puincontainer maar wordt los en ongesorteerd gestapeld Stallaert, De Meuter

apart in open lucht – op blote grond : foto 1 + 2 hout, papier, heracliet, gips, gyproc, veel AC : zwarte leien, buizen, golfplaten

Kapelle o/d Bos

vooraan tevens op asfaltvloer open : allerlei groot huisvuil, o.m. veel losse rotswol aparte « Eternit »-container :

15 m3 / gemiddeld 1 x per week, en dit sinds opening van het CP foto 3 : losse platen (wit) foto 4 : buizen, platen, grijs/zwart, glasal, + witte LD asbestcementplaten met zeer veel vezels

Watco los asbest : beschouwd als KGA en apart in afgesloten vaten van 60 l – Watco

puincontainers max 12 m³ want anders veel te zwaar

St. Pieters Leeuw

Halle

onzuiver bouwafval : veel gruis zuiver bouwafval witgoed / bruingoed schroot naast elkaar : 1. bouwafval 2. niet- brandbaar grof huisvuil 3. brandbaar grof huisvuil

1. zuiver puin 2. niet-brandbaar grof vuil 3. brandbaar grof vuil en ook : - schroot - bruin- en witgoed

Gooik

- puin - grof vuil - schroot


blijkbaar geen asbest, goede richtlijnen verantwoordelijke Watco 1. geen A, ook Gyproc eruit want maakt teveel stof bij vermalen (breken) 2. foto 5 Eternit, losse glasvezel, alle soorten plaaster, gekitte cementafval, platen met glasvezelversteviging – ook losse plaaster (daarin geen A opgemerkt tijdens de puntcontrole) 3. veel vast tapijt, bitumen, houtplaten,.. 1. gaat naar breekinstallatie Biffa foto 6 : A-buizen foto 7 : idem detail verantwoordelijke : Eternit e.d. moet nochtans naar 2. maar « men kan niet alles controleren » 2. effectief E-platen daarin 3.tegenstrijdig : grote hoeveelheden rotswol - puin is klassiek : stenen etc ; maar BRC ook Eternit, Glasal : is niet de bedoeling want moet bij ‘grof vuil’ – zegsman : ook geperste platen A bij grof vuil – over vraag naar A-koord is het antwoord duidelijk : in de zak met restafval en dus naar huisvuilverbranding

41

ECOLAS N.V.


Figuur 1.5: foto’s bij tabel 1.8


42

ECOLAS N.V.


foto’s:vervolg


43

ECOLAS N.V.


GROEP 9 - ASBESTSTORTPLAATSEN

·

definiëring

Hieronder worden alle bestaande stortplaatsen verstaan, waar asbest een eindbestemming krijgt of in het verleden heeft gekregen. De bespreking wordt opgesplitst volgens het statuut dat de stortplaatsen in de huidige juridische context hebben, nl. 1. historisch verontreinigde gronden 2. drie categorieën van vergunde stortplaatsen 3. met asbest verontreinigde particuliere gronden Eén van de historisch verontreinigde gronden, nl. Blaasveld Broek, werd onder risicosituatie 2. reeds vermeld. Het betreft wandelpaden in een natuurgebied die in het verleden opgehoogd werden met asbestafval. ·


Aangezien alle asbestafval volgens de wet moet gestort worden, zijn alle soorten AHM hier van toepassing. Recyclage is niet toegestaan. Losgebonden AHM wordt als gevaarlijk afval beschouwd en behandeld. Asbestcement daarentegen is niet-gevaarlijk afval. · documentatie van de risicosituaties meldingsgegevens asbestafval De hoeveelheden van alle asbesttoepassingen die men als bedrijfsafval wil verwijderen, moeten aan OVAM gemeld worden Deze gegevens worden beheerd door de dienst Afvalstoffenbeheer – afdeling Meldingen. De gegevens worden ingewonnen via de jaarlijkse meldingsplicht voor producenten uit het VLAREA (zie bijgevoegde tabel 1.9. voor de meldingsgegevens van de laatste jaren). stortplaatsen Het storten van asbestafval wordt geregeld door VLAREM II, subafdeling 5.2.4.1. De enige stortplaats die los asbestafval aanvaardt, is INDAVER te Antwerpen (categorie 1): strikte aanleveringsvoorwaarden, o.m. voorafgaande cementering van losgebonden AHM, via de installatie van REMATT te Mol (zie tabel 1.10. voor de tonnages van Rematt). Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

44

ECOLAS N.V.

Tabel 1.9.:


Productie van asbestafval tijdens de laatste jaren [ op basis van meldingsgegevens OVAM – bedrijfsafvalstoffen]

categorie

jaar

Asbeststof en -vezels (AKO 042)

1994 1995 1996 1997

Asbestcement ( AKO 117 )

1994 1995 1996 1997

geproduceerde hoeveelheid +/- 95% betrouwbaarheidsinterval (extrapolatie meldingsgeg. in ton) (ton) 14.383 9.896 14.705 9.919 14.578 10.073 14.670 10.075 764 6.152 5.753 2.507

23.825 23.360 29.718 17.690

- Deze schatting van de totale Vlaamse productie van asbestafval gebeurt door OVAM door extrapolatie van de meldingsgegevens. - De werkelijke hoeveelheden liggen met 95% zekerheid in het interval met als grenzen de geëxtrapoleerde hoeveelheden plus of min het betrouwbaarheidsinterval.

Tabel 1.10.: Aangeleverde hoeveelheden asbestafval bij REMATT ( cementering van losse asbest) en - via Rematt bij de categorie-I stortplaats INDAVER te Antwerpen) [Gegevens bekomen bij Rematt. Exacte aangeleverde hoeveelheden bij INDAVER: zie tabel 1.11]

jaar categorie 1 categorie 2 categorie 3 Totaal

Aangeleverde hoeveelheid REMATT ( ton ) 1998 1997 576 1219 1024 714 13 155 1613 2088

jaar via Rematt via derden Totaal

Aangeleverde hoeveelheid INDAVER ( ton ) 1998 1997 2824 4976 2253 3337 5077 8310


1996 446 101 547

1996 4712 2102 6814

45

ECOLAS N.V.

Tabel 1.11.: jaar


Gestorte hoeveelheden losgebonden asbest bij INDAVER (categorie 1) totaal (in ton)

cat.1

cat. 2

cat. 3

cat. 1 : gecementeerd cat. 2 : geperste kunststoffen (zakken, folies, filters…) cat. 3 : niet-vershredderbare en niet-reinigbare met asbest verontreinigde afvalstoffen Noot : deze gegevens , bekomen van Indaver, mogen niet zonder toestemming gereproduceerd worden.

Tabel 1.12.:

Gestorte tonnages asbestcement op 2 vergunde monostortplaatsen (categorie 3) [Gegevens van OVAM]

Scheerders Van Kerckhove – SVK (Sint-Niklaas) jaar 1994 1995 1996 1997

gestorte volumes (in ton) 1129 575 1082 509

Eternit (Kapelle- op -den -Bos) jaar 1994 1995 1996 1997


gestorte volumes (in ton) 18588 15974 14522 8525

46

ECOLAS N.V.


Op een andere categorie-1 stortplaats, nl. OVMB te Gent, worden verontreinigd verpakkingsafval en niet-vershredderbaar materiaal dat met asbest bedekt of bekleed is, dubbel verpakt en geëtiketteerd aanvaard. Alle categorie- 3 stortplaatsen kunnen asbestcement aanvaarden. Er zijn geen gescheiden gegevens beschikbaar. De stortplaatsen zelf dienen wel in hun registers te vermelden welke hoeveelheden AC zij storten (kan enkel bij de stortplaatsen zelf opgevraagd worden). Er bestaan actueel ook 2 vergunde monostortplaatsen, ingericht en beheerd zoals andere categorie -3 stortplaatsen maar uitsluitend bestemd voor AC Van deze twee monostorten (SVK en Eternit) zijn de gestorte hoeveelheden gekend (tabel 1.12.). Beide stortplaatsen gebruiken de NACE code 117 (Asbestcement). Bij Eternit dient wel opgemerkt te worden dat dit stort eveneens gebruikt wordt voor het storten van waterzuiveringsslib. 9.1.

HISTORISCH VERONTREINIGDE SITES

Bij historisch verontreinigde gronden is sprake van een vaak ernstige bodemverontreiniging door asbest. In Vlaanderen hebben een aantal gekende sites (de vroegere blackpoints) voor heel wat commotie gezorgd . In het kader van deze studie is het nodig om deze plaatsen duidelijk te lokaliseren, de uitgevoerde en eventueel nog geplande saneringsmethode te evalueren en het huidige blootstellingrisico te beoordelen. Het onderstaande inlichtingenformulier (tabel 1.13.) werd aan de dienst “Verplichte en Vrijwillige Sanering” (sector Bodemsanering ) van de OVAM bezorgd. Momenteel zijn 12 asbestdossiers bij deze dienst in behandeling of reeds afgesloten. Voor 9 ervan werd het formulier ingevuld terugbezorgd. De informatie is gebundeld en weergegeven in tabel 1.14. Over de vergunde monostortplaatsen – in exploitatie - van SVK (Sint-Niklaas) en ETERNIT (Kapelle o/d Bos) werden nog geen gegevens bezorgd i.v.m. eventueel geplande sanering na stopzetting van de exploitatie. Voor het overige dekken de gegevens alle gekende saneringsdossiers, met dien verstande dat de informatie over 3 Eternit-dossiers in 1 antwoordformulier gebundeld werd. Het betreft gronden in eigendom van Eternit (buiten de huidige en de voormalige stortplaats) die alle vrijwillig gesaneerd werden, met name door ze af te dekken.


47

ECOLAS N.V.


In tabel 1.14. worden de antwoorden per rubriek van het inlichtingenformulier weergegeven. De volgende afkortingen worden gebruikt: ng

:

niet gekend (of althans niet opgenomen in het antwoordformulier)

0

:

geen sanering uitgevoerd of gepland

BSD

:

bodemsaneringsdecreet (22.02.1995)

OBO :

oriënterend bodemonderzoek

BBO :

beschrijvend bodemonderzoek

De afkortingen in rubriek 8. zijn initialen van de dossierbeheerders bij OVAM. De hier besproken dossiers betreffen alle een historische bodemverontreiniging in de zin van het bodemsaneringsdecreet (1995), nl. verontreiniging die is tot stand gekomen vóór dit decreet in werking trad (29/10/95 ). Saneringen die nu worden opgestart kaderen in art. 30 van het BSD (figuur 1.6). Voor historisch verontreinigde gronden wordt op basis van een BBO aangetoond dat de bodemverontreiniging een ernstige bedreiging vormt, en wordt een bodemsaneringsproject opgesteld en uitgevoerd. De met asbest verontreinigde sites zijn reeds lang gekend en werden in een aantal gevallen reeds aangepakt en/of gesaneerd toen enkel het Afvalstoffendecreet ( art. 21c) daarvoor een wettelijke basis vormde. - De meeste saneringen gebeurden vrijwillig, in een aantal gevallen zoals de diverse oude stortplaatsen van Eternit in nauwe samenwerking met de Ovam. Indien de eigenaar/aansprakelijke geen vrijwillige sanering uitvoert, kan OVAM overgaan tot een ambtshalve sanering. Het bekendste geval van een dergelijke ambtshalve sanering, en ongetwijfeld een van de belangrijkste, is het Blaasveld Broek. In de OVAM-jaarrapporten 1997 en 1998 wordt over de eindfase van deze sanering gerapporteerd. In 1996 werden de werkzaamheden voorlopig opgeleverd. In 1997 werden werken in het kader van de nazorg uitgevoerd. - Uit tabel 1.14. kan men afleiden dat de sanering diverse vormen kan aannemen: q

afgraven en verwijderen

q

alle asbestafval verzameld in een ter plaatse gegraven put, afdekking met beton

q

afdekken met grond en/of geotextiel, grind, boskiezel

q

afdekken met grond en inzaaien van gras


48

ECOLAS N.V.


Afgraven van alle asbest wordt niet overwogen wanneer het om grote hoeveelheden losse asbest gaat. De risico’s tijdens dit werk zijn slecht beheersbaar en bovendien is achteraf een dure cementering vereist. In het geval van Modernite/Distrihout werd de kost geschat op 1 miljard BF, waardoor deze saneringsoptie economisch onzinnig werd geacht. - Bij bepaalde saneringen kan er sprake zijn van voorzorgsmaatregelen in de zin van art. 5 van het BSD. De maatregelen worden aangewend om het risico te beperken, bvb. wanneer een definitieve sanering moet volgen. Op plaatsen waar een afdekking met grond of zand gebeurt, opteert men soms voor een tussenliggende afdekking met inoxdraden. Het netwerk dient om de eerste afdeklaag goed te verankeren en tevens om de invloed van woelwerk door konijnen te beperken. - Na de sanering kunnen bijkomende beheersmaatregelen en uitgebreide nazorg opgelegd worden. Zo werd een deel van het bosgebied van Blaasveld Broek voor het publiek afgesloten omdat de verontreinigde dijken van vijvers er slechts met aarde zijn afgedekt. Ook werd er in 1997 een systeem ter beheersing van het waterpeil geïnstalleerd. Men is ervan uitgegaan dat dit nodig was aangezien schommelingen van het waterpeil de kans op verspreiding van asbestvezels zouden verhogen. - De saneringen werden in het kader van deze studie niet op het terrein gecontroleerd. Bepaalde beweringen van milieuactiegroepen, bv. dat oude stortterreinen onvoldoende afgedekt zijn (Willems, 1993) werden dan ook niet geverifieerd. - Saneringsvoorstellen worden in een aantal gevallen door erkende bodemsaneringsdeskundigen uitgewerkt. De OVAM beoordeelt de voorstellen maar stuit daarbij soms op interpretatieproblemen die vooral te wijten zijn aan het ontbreken van duidelijke criteria ( zie figuur 1.6). Luchtmetingen In de omgeving van historisch verontreinigde, eventueel gesaneerde stortplaatsen werden in het verleden en tot vandaag de dag ook luchtmetingen uitgevoerd. In en om het Blaasveld te Willebroek en Heffen hebben verschillende instanties en privé-ondernemingen met uiteenlopende methoden luchtmetingen uitgevoerd (o.m. Willems, 1993; diverse persberichten). De methoden zijn slecht gedocumenteerd , waardoor de resultaten geen helder beeld van de omgevingsconcentraties opleveren. Nabij de stortplaats ‘Kersdonk’ van Eternit wordt de omgevingslucht sinds 1989 regelmatig op een vast meetpunt bemonsterd. De meetplaats ligt op ± 300 m windafwaarts (ten NO) van de oude, gesaneerde stortplaats, de monostortplaats in uitbating, en werkplaatsen van Eternit nv.


49

ECOLAS N.V.


Figuur 1.6. : Aanpak van de sanering van historisch met asbest verontreinigde sites (OVAM)

AANZET SANERING Afvalstoffendecreet (1981) art. 21c (overdracht dossier) SANERINGSPLICHT Bodemsaneringsdecreet (1995) art. 30 OBO BBO

(1) art. 7 & 8 – BATNEEC art. 5 – VOORZORGSMAATREGELEN

(2) ACHTERGRONDWAARDEN echter: geen normen voor asbest in de bodem

(3) “GEEN ERNSTIGE BEDREIGING MEER” echter : niet gedefinieerd inzake asbest

( EVENTUEEL AFSLUITEND OBO)

OBO = oriënterend bodemonderzoek BBO = beschrijvend bodemonderzoek BATNEEC = best avalable technique not entailing exessive costs


50

ECOLAS N.V.


De monsters worden met elektronenmicroscopie (TEM) geanalyseerd door het IHE (Louis Pasteurinstituut). De resultaten voor de periode 1989-94 zijn in een samenvattend rapport opgenomen (IHE, 1994). Op 47 dagmonsters werden risicodragende vezels in slechts 3 monsters vastgesteld en wel in een maximale concentratie van 350 v/m³ (chrysotiel). De resultaten worden door Eternit jaarlijks overgemaakt aan AMINAL- Milieu-inspectie en aan de OVAM. In het besluit van het vermelde rapport staat dat “de stortplaats van Kersdonk of de werkplaatsen van Eternit (…) een punctueel geringe invloed op de kwaliteit van de buitenlucht (hebben)”. Het is belangrijk te vermelden dat tijdens de hele periode 1989-94 nog asbest verwerkt werd in de werkplaatsen. De oude stortplaats was buiten gebruik maar nog niet gesaneerd, de monostortplaats was in gebruik. Het storten van asbest is een discontinue activiteit. Luchtmetingen werden en wortden enkel uitgevoerd op dagen met stortactiviteiten (mededeling J. Teugels, Eternit nv). ê Aangezien er tegenstrijdige informatie over de sanering van oude asbeststortplaatsen bestaat, en geen grondige controle op het terrein begrepen was in de inventarisatiefase van deze studie, worden de volgende mogelijke probleemsituaties weerhouden: 9.1.1. Onvolledig of nog niet gesaneerde gronden, waar asbestvezels vrij in de omgevingslucht kunnen terechtkomen 9.1.2. Verstoren van de afdekking van gesaneerde asbeststortplaatsen door mensen (kinderen in het bijzonder) en dieren, met emissies van vrije asbestvezels tot gevolg


51

ECOLAS N.V.


Tabel 1.13. : Inlichtingenformulier opgestuurd naar OVAM, dienst Verplichte en Vrijwillige Sanering SANERING ASBESTSTORTPLAATSEN (INCL. BELANGRIJKE “BLACKPOINTS”) UITBATING/SANERING MONOSTORTPLAATSEN VAN ASBESTBEDRIJVEN OVAMDOSSIER: ….. 1.

adres:

2.

grootte 2 (ha of m ):

3.

eigenaar/uitbater

4.

vergunning

5.

type asbest

6.

historiek

vast (asbestcement) - weinig gebonden - gemengd - niet gekend

6.1 - stortactiviteiten (van/tot): 6.2 - huidige hoeveelheden asbest (schatting, indien mogelijk): 6.3 - uitgevoerde sanering 6.3.A ° aanleiding: 6.3.B ° periode: 6.3.C ° uitvoerder(s): 6.3.D ° criteria voor de sanering: 6.3.E ° type sanering: - afgraving (hoeveelheden / eindbestemming): - afdekking (gebruikte materialen, dimensies afdeklaag, …): - andere ingreep / bijkomende maatregelen: 6.3.F

° eindafwerking : - voorlopig of definitief? - eindlaag /beplanting : 6.3.G ° luchtmetingen: ° andere monitoring: 6.4 - commentaar : 7.

geplande sanering 7.1 7.2 7.3 7.4

-

aanleiding: geplande periode: uitvoerder(s): criteria voor de sanering:

7.5 - type sanering:

7.6 - voorlopig of definitief? 8.

aanvullende informatie

(ref. personen / OVAM-diensten of publicaties)


52

ECOLAS N.V.


invoegen : tabel 1.14.xls


53

ECOLAS N.V.


invoegen : tabel 1.14.xls (tweede pagina)


54

ECOLAS N.V.

9.2.


LEGALE STORTPLAATSEN

- Tot 1993 werd het los of zwak gebonden asbestafval in dubbelgelaagde plasticzakken rechtstreeks op een categorie-1 stortplaats gestort. De enige stortplaats die dit afval nog wilde accepteren ( de nv INDAVER te Antwerpen) eiste echter dat de vezels gemengd zouden worden met cement en in de vorm van stabiele cementblokken aangeleverd zouden worden. De acceptatiecriteria werden nadien overgenomen in VLAREM II, art. 5.2.4.1.3. Verpakkingsafval en niet-vershredderbaar materiaal dat met asbest bedekt is, mogen nog in plasticverpakking naar een categorie-1 stortplaats. Tot vandaag gebeurt de conditionering van vrije asbestvezels en asbeststof in cement enkel door de T.V. REMATT te Mol. De bewerkingen gebeuren in uiterst gecontroleerde omstandigheden, inclusief de inrichting van een werkzone zoals die bij asbestsaneringswerken vereist is . De cementblokken hebben een standaardvorm en wegen 1,8 ton. Zij worden verpakt en geëtiketteerd bij Indaver aangeleverd. Eerlang zal een gelijkaardige conditionering ook in de Gentse kanaalzone van start gaan (vergunning verleend aan Balmatt nv). De gecontroleerde conditionering en storting van losgebonden asbestafval staat garant voor een maximale beperking van het omgevingsrisico. - Asbestcement wordt in de praktijk meestal naar een categorie-3 stortplaats afgevoerd. Wanneer AC gemengd is met andere afbraakmaterialen zoals hout en plastic, en het dus niet als strikt inert afval beschouwd mag worden, dan moet het evenwel naar een categorie-2 stortplaats (VLAREM II, art. 5.2.4.1.4.). De onderstaande documentatie van mogelijke risicosituaties richt de aandacht vooral op de categorie-3 stortplaatsen. De bemerkingen inzake stortwijze kunnen ook van toepassing zijn op stortplaatsen van categorie 2. - De evaluatie van mogelijke probleemsituaties is ondersteund door bezoeken aan enkele stortplaatsen. Op vele stortplaatsen wordt de aangeleverde AC in aparte vakken gestort, los van de andere inerte afvalstoffen. Het afval wordt dagelijks afgedekt met grond, doch dit gebeurt in de meeste gevallen niet onmiddellijk na het storten. AC wordt vaak vanop grote hoogte droog gestort, waardoor een zelfde risicosituatie ontstaat als bij neerstorten van AC van grote hoogte in containers, zoals dit bij wilde sloop voorkomt. Een verhoogde concentratie van vrije asbestvezels in de omgevingslucht van het stortvak is zeer waarschijnlijk, maar nog niet door luchtmetingen aangetoond. De risicogroep die erbij betrokken is, is veel kleiner dan bij wilde sloop.


55

ECOLAS N.V.


In 1997 zijn wel luchtmetingen in de buurt van twee categorie-3 stortplaatsen uitgevoerd – de monsters werden met TEM geanalyseerd (VITO, 1998). In geen enkel van de 29 luchtmonsters, genomen op een afstand van de stortplaatsen die varieerde tussen 100 en 1000 m, overschreed de concentratie meer dan 400 v/m³ . In 22 monsters bleef de concentratie zelfs beneden de onderste meetgrens van de methode (200 v/m³). Deze metingen vertegenwoordeigen slechts een steekproef en ook werd de monsterneming relatief ver van de stortplaatsen uitgevoerd. De resultaten kunnen erop wijzen dat stortactiviteiten met asbestcement geen relevante bijdrage leveren tot de asbestvezelconcentratie in de omgevingslucht. Dit is ook de conclusie van jarenlange TEM-metingen in de omgeving van de asbeststortplaats ‘Kersdonk’ van Eternit (zie hoger: risicosituatie 9.1.). De resultaten sluiten zeker niet uit dat in de directe omgeving van het stortvak, waar AC uit de container valt, hogere concentraties in de lucht kunnen voorkomen. Deze mogelijke piekconcentraties zouden dan wel voor slechts 1 of enkele beroepsmatig betrokken personen een risicosituatie betekenen. Indien dit aangetoond kan worden, dan kan deze situatie in de ARABregelgeving aangepakt worden en valt zij grotendeels buiten het bestek van de huidige studie. ê Op grond van de beschikbare informatie blijven de volgende twee probleemsituaties rond categorie-3 stortplaatsen in aanmerking komen voor mogelijke acties in het kader van het Vlaamse beleid inzake asbest:

9.3.

9.2.1.

Aanleveren van sterk verweerde AC op een categorie-3stortplaats, waar losgebonden asbest niet mag worden aanvaard

9.2.2.

Neerstorten vanop grote hoogte, van grote hoeveelheden AC op categorie-3 stortplaatsen. Aangezien hierbij geen bevochtiging tijdens het storten gebeurt, is het vrijkomen van asbeststof en vrije vezels waarschijnlijk

PARTICULIERE GRONDEN

De problematiek van verontreinigde particuliere gronden werd hoger reeds aangeraakt in verband met erfverhardingen (zie onder risicosituatie 2.1.) . In vele gevallen behoort zij tot de risicosituaties in en rondom het huis, al worden hier ook onbebouwde privé-gronden beschouwd. Verontreinigde privé-gronden kunnen onder meer een probleem vormen bij verkoop. De vraag kan worden gesteld of de notaris een overdracht kan blokkeren. Hij beslist immers of het een grond betreft waarop zich activiteiten voordoen - of voorgedaan hebben – waarvoor een oriënterend bodemonderzoek (OBO) vereist is. In de praktijk schrijft de notaris de gemeente aan teneinde deze activiteiten te kennen.


56

ECOLAS N.V.


De stuurgroep heeft geen weet van een blokkering van overdracht op grond van een asbestverontreiniging. Niettemin staat vast dat dergelijke verontreinigingen soms belangrijk zijn in de omgeving van voormalige asbestcementbedrijven. De bevoegdheid en de gewenste rol van de overheid zal ion Luik 3 van deze studie nader aan bod komen. ·

risicogroepen

- voor de vergunde stortplaatsen: vooral personeel en ophalers, mogelijk ook omwonenden - tussenschakel cementering van losgebonden AHM: arbeiders van de Rematt-installatie te Mol (besproken onder risicosituatie 7.) - voor historisch verontreinigde gronden en nieuwe verontreinigingen: het grote publiek


57

ECOLAS N.V.

1.2.3. 1.2.3.1.


Risicopotentieel Deelname van risicogroepen aan risicosituaties

De bijgevoegde matrix (tabel 1.15.) geeft aan welke groepen van de bevolking in aanraking komen met de risicosituaties die in de huidige context van het asbestgebruik relevant worden geacht. Voor dat doel zijn enkele risicogroepen opgesplitst omdat zij anders te weinig homogeen zijn met betrekking tot de risicosituaties. Boven op de definiëring die in hoofdstuk 1.2.2. gegeven is, worden de volgende definities gehanteerd. Vanzelfsprekende groepen worden niet nader toegelicht. particulieren 1:

- de doorsnee-bevolking, in de particuliere sfeer (buiten het werk)

particulieren 2:

- particulieren die meer dan gemiddeld met bouw- en isolatiematerialen omgaan, al of niet louter voor zichzelf; - doe-het-zelvers, hobbyisten, klusjesmannen

modale werknemers:

- arbeiders en bedienden die niet onder de navolgende definities van vaklui 1 & 2 thuishoren; - geen actieve contacten met AHM tijdens het werk

vaklui 1:

- vaklui die regelmatig met materialen werken maar systematische, actieve contacten met AHM mogen uitgesloten - tot deze groep behoren metaalbewerkers, de houtbewerkers, onderhoudstechnici in bedrijven waarin AHM voorkomen, metsers, ….

vaklui 2:

waarbij worden meeste weinig

- systematische, actieve contacten met AHM zijn waarschijnlijk; - onder deze groep worden beroepen geklasseerd die op basis van onderzoek van mesothelioomgevallen (o.m. Van den Oever en Jacques, 1992; Peto et al. , 1995; Grosjean, 1996) een bewezen asbestblootstelling hebben (excl. de eigenlijke asbestwerkers en enkele andere groepen die apart in de matrix opgenomen zijn): - chauffagisten / airco-technici - elektriciens, loodgieters, schrijnwerkers in grote gebouwen en bedrijven - ovenmannen - garagisten


58

ECOLAS N.V.


- afzonderlijk in de matrix opgenomen : scheepsherstellers/slopers; een andere groep, nl. havenarbeiders, wordt niet meer beschouwd aangezien aangenomen wordt dat hun risico verbonden was aan het manipuleren van balen zuivere asbest, een activiteit die nu niet meer voorkomt. Uit de matrix blijkt dat bijvoorbeeld de grote groep particulieren actief of passief in aanraking kan komen met de meeste probleemsituaties m.b.t. asbest. Dit betekent echter niet dat particulieren een bijzonder groot blootstellingrisico lopen. De ernst van het blootstellingrisico wordt in de volgende paragrafen besproken. 1.2.3.2.

Evaluatie van het risicopotentieel

In de volgende 2 schema’s wordt een benadering voorgesteld die toelaat het risicopotentieel met betrekking tot asbestblootstelling te visualiseren. De benadering wordt toegepast voor de geïdentificeerde risicosituaties (figuur 1.7.) en daarna ook voor de risicogroepen (figuur 1.8.). De schema’s vertrekken van een zelfde uitgangspunt: - een indeling in 5 klassen voor de ernst van de risicosituatie (resp. de potentiële blootstelling van de diverse bevolkingsgroepen); - de frequentie waarmee de risicosituatie zich voordoet (resp. waarmee de groepen in risicosituaties kunnen verkeren), eveneens opgedeeld in 5 klassen. In beide gevallen is ook een ruwe benadering van de populatiegrootte opgenomen (groepen van mensen die in bepaalde risicosituatie kunnen ondergaan, resp. grootte van de populatie van de gedetecteerde risicogroepen). De indeling in klassen voor de “ernst” is precair. Er is bewust gekozen voor een kwalitatieve aanduiding (van zeer gering tot zeer ernstig), aangezien het kwantificeren van het asbestrisico voor situaties en groepen , buiten de professionele sfeer, in feite niet mogelijk is. Zowel het blootstellingniveau als de blootstellingduur en –frequentie zijn in de meeste gevallen onbekend. De relatie met luchtconcentraties is dus vaag en kan slechts als grove, tentatieve benadering als volgt gelegd worden: 1 – zeer gering: geen aanleiding tot / blootstelling aan concentraties boven de normale buitenluchtconcentraties (< 500 v/m³) 2 - gering: concentraties tot grootteorde 1000 v/m³ 3 - matig : concentraties om en nabij 10.000 v/m³ 4 - ernstig, en 5 - zeer ernstig : hogere concentraties, incl. overschrijdingen van de ARAB-grenswaarden. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

59

ECOLAS N.V.


invoegen : tabel 1.15.xls


60

ECOLAS N.V.


Voor een aantal situaties en risicogroepen kon gesteund worden op bestaande meetgegevens, zoals opgenomen in deel 1.2.2. van deze tekst ( · documentatie van de risicosituaties). Voor andere situaties/groepen bestaan geen meetgegevens en berust de voorstelling op een schatting van de luchtconcentraties die voor die situaties of groepen relevant kunnen zijn. Bij de ernst van de potentiële blootstelling van de diverse groepen wordt rekening gehouden met de volgende bemerkingen: -

“Gewone particulieren” kunnen vooral in de woonomgeving onvoorzichtig aan asbest werken. Toch wordt bij de voorstelling in figuur 1.8. aangenomen dat deze grote groep dagelijks niet boven de normale buitenluchtconcentraties blootgesteld wordt. De vrij grote deelgroep van de hobbyisten, klusjesmensen en zij die bvb. zelf hun asbestcementdak reinigen (“particulieren2”) , kunnen wel probleemsituaties veroorzaken en er zelf aan blootstaan. Er wordt verondersteld dat dit vrij frequent gebeurt (maandelijks), al betekent dit uiteraard niet dat de hele groep, tot 100.000 personen volgens een ruwe schatting, maandelijks bij een risicosituatie betrokken is.

-

Kinderen zijn uiteraard een deelgroep van de hele bevolking en dus van “particulieren 1” in de voorstelling. De aparte plaats die zij krijgen is gesteund op informatie inzake risicogedrag. Kinderen spelen met materialen waarvan zij het gevaar niet beseffen, bvb. met asbestkoord van kacheldeurtjes. Ook is er de informeel gerapporteerde maar allicht terechte informatie over kinderen die in groep op asbeststortplaatsen spelen. In de huidige context is dit risicogedrag waarschijnlijk niet meer relevant. Toch is er in de voorstelling voor gekozen om de aparte plaats van kinderen te behouden, al was het maar om deze groep niet uit het oog te verliezen wanneer beleidsmaatregelen overwogen worden.

-

De kleine groepen 13, 14, 15 en 17 (geschatte populatiegrootte kleiner dan 1000) worden op basis van de analyse die in 1.2. gemaakt werd, in ERNST-klasse 3 geplaatst. Hun mogelijke risicosituaties zijn slecht onderzocht en helemaal niet met luchtmetingen gecontroleerd. Afvalophalers en personeel van containerparken en stortplaatsen komen heel waarschijnlijk in situaties waarbij vrije asbestvezels kunnen worden ingeademd. De werkomstandigheden laten toe te veronderstellen dat de concentraties niet heel hoog zijn, met name doordat het contact met asbest in de open lucht gebeurt. Nader onderzoek zou kunnen uitwijzen dat deze groepen toch regelmatig aan hogere concentraties blootgesteld worden. Gezien de frequentie waarmee deze groepen in hun geheel aan risicosituaties deelnemen, is dit dieper onderzoek zeker gewenst.

-

Voor de groepen die in de klassen 4 en 5 qua potentiële blootstelling geplaatst werden, is deze blootstelling ofwel aangetoond, ofwel redelijk te verwachten op basis van de handelingen die deze groepen verrichten. Ook voor deze risicogroepen (6, 8, 9, 10, 11, 12 en 16) geldt dat de geschatte frequentie op de totaliteit van elke groep van toepassing is. Een


61

ECOLAS N.V.


ruwe schatting van de populatiegrootte geeft aan dat het om relatief kleine groepen gaat (grootte-orde: enkele duizenden), maar ook dat het toch om meer mensen gaat dan de vorige cluster. Het is belangrijk te benadrukken dat het blootstellingrisico m.b.t. vrije asbestvezels , en niet het gezondheidsrisico, bij deze benadering centraal staat. Uit figuur 1.8. is vervolgens een ranking volgens het risicopotentieel voor 17 risicogroepen afgeleid, nl. door eenvoudig de waarden van de klassen voor “ernst” met deze voor de klassen “frequentie” met elkaar te vermenigvuldigen. Het resultaat van deze bewerking is gegeven in figuur 1.9. Hoewel de benadering slechts beperkt wetenschappelijk onderbouwd kan worden aan de hand van meetgegevens, is de ranking toch een weergave van de analyse van de risicosituaties en – groepen die in het vorige hoofdstuk gemaakt werd. Er komt uit naar voren dat het grote publiek en de modale werknemers, die in asbesthoudende gebouwen werken, een duidelijk lager risicopotentieel inzake asbestblootstelling hebben dan een hele reeks groepen die in de professionele sfeer met asbest te maken krijgen. Dit kan uitermate evident lijken . Toch wijst de analyse erop dat ook risicosituaties met een verwachte invloed op het milieu, vooral voor de direct – professioneel - betrokkenen ernstig kunnen zijn, en niet voor het grote publiek. Deze conclusie zal, samen met de vaststelling dat de huidige asbestconcentraties in de buitenlucht heel laag zijn (VITO, 1999), een belangrijk uitgangspunt vormen voor de beleidsaanbevelingen in LUIK 3 van deze studie.


62

ECOLAS N.V.


fig.1.7


63

ECOLAS N.V.


fig 1.8


64

ECOLAS N.V.


fig 1.9


65

ECOLAS N.V.

1.3.


Overzicht en evaluatie van de technische noodzaak van de resterende asbesttoepassingen

· Het KB van 03 februari 1998 (BS 21.02.1998) tot beperking van het op de markt brengen, de vervaardiging en het gebruik van asbest breidt de eerder uitgebrachte verbodsbepalingen, die betrekking hadden op de amfibolen, uit tot chrysotiel (witte asbest). De productwet kwam er bij hoogdringendheid aangezien België de Europese richtlijn 76/769/EEG, laatst gewijzigd bij richtlijn 91/339/EEG, niet had omgezet. In bijlage 1 van het KB worden de diverse toepassingen van chrysotiel (dat technisch eenduidig gedefinieerd wordt met het CAS-nummer 1200-29-5) opgesomd. Voor enkel toepassingen worden overgangsbepalingen inzake het in voege trede van het verbod opgenomen. De belangrijkste zijn: - asbestcement: verbod werd slechts van kracht vanaf 01.10.1998; - remvoeringen in zware industriële installaties (vanaf 01.01.1999) en in luchtvaartuigen (01.01.2002); - toepassingen die gebruikt worden bij de samenstelling van hittebestendige beschermkledij en bij diafragma’s voor elektrolyseprocessen bij de productie van chloor (31.12.1999); - dichtingen voor industriële processen en vloeistofcircuits met hoge temperatuur en druk (01.01.2002); - thermische isolatie in industriële installaties met T > 1000°C (01.01.2002). · Op 27.07.1999 veralgemeende de Europese Commissie het verbod op het gebruik van chrysotiel (richtlijn 99/77EEG – zesde aanpassing aan de technische vooruitgang van bijlage 1 bij richtlijn 76/769/EEG). Deze richlijn moet ten laatste tegen 1 januari 2005 in de nationale wetgeving van de lidstaten zijn omgezet. De richtlijn legt geen verwijdering van asbest uit gebouwen op, want “het gezondheidsrisico te wijten aan asbest in gebouwen is meestal zeer klein, wanneer het asbest onberoerd blijft”. In september 1998 had het wetenschappelijk comité inzake toxiciteit, ecotoxiciteit en het milieu bevestigd dat er nu voor nagenoeg alle toepassingen van chrysotiel veiligere vervangproducten beschikbaar zijn. En later, op 4 mei 1999, stemde ook het ATP- comité (Committee for Adaptation to Technical Progress) voor het voorstel van de Commissie. De enige uitzondering op het verbod blijft het gebruik van chrysotiel in diafragma’s (membranen) die gebruikt worden in electrolyseprocessen. Deze membranen worden duidelijk Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

66

ECOLAS N.V.


vermeld als de enige gangbare toepassing van witte asbest waarvoor het niet mogelijk is een technisch alternatief aan te wenden dat volkomen veilig is, met name om het explosierisico uit te sluiten. De Commissie stelt dat het risico voor mens en milieu van deze nog toegelaten toepassing anderzijds uitzonderlijk klein is , aangezien het in een gesloten circuit wordt aangewend. In België wordt de bewuste toepassing slechts in drie industriële processen gebruikt: bij BASF, Solvay en LVM (TC). ê Met de huidige stand van zaken is het niet nodig om de nood aan veilige substituten van asbest in deze studie verder uit te spitten. De Europese Commissie voorziet een review van de wetenschappelijke stand van zake in 2003, teneinde te kunnen beslissen of een verdere aanpassing van de richtlijn aangewezen is. Voor het Vlaamse milieubeleid is in deze aangelegenheid duidelijk geen taak voorzien.

1.4.

Besluit

In dit deel werden de gekende gezondheidsrisico’s, te wijten aan asbest, in het kort besproken. Ook de technische noodzaak van de nog toegelaten asbesttoepassingen werd weinig uitvoerig behandeld, aangezien deze problematiek uitsluitend van belang is voor een zeer specifiek segment van de industriële sector. De kern van dit deel bestaat uit een analyse van de huidige risicosituaties met een mogelijke invloed op de omgeving (buiten de werkplaats) in Vlaanderen. Negen groepen van mogelijke blootstellingsituaties werden besproken op basis van alle beschikbare en – in het kader van deze studie – nieuw verzamelde informatie. Uit deze analyse volgde een afbakening van 1 of meerdere situaties per groep, die in aanmerking worden genomen voor beleidsacties gericht op een beperking van de verspreiding van asbest in de omgeving. Uit de analyse blijkt voorts dat grote, permanente bronnen van asbestvezelverspreiding niet meer voorkomen. Tijdelijke bronnen, die aanleiding kunnen geven tot punctuele blootstellingen van diverse bevolkingsgroepen aan vrije asbestvezels, worden in de meeste gevallen veroorzaakt door onoordeelkundig werken aan asbesthoudende materialen of door onzorgvuldige behandeling van asbestafval. Een evaluatie van het blootstellingpotentieel wijst uit dat ook risicosituaties met een verwachte invloed op het milieu vooral voor de direct – professioneel – betrokkenen ernstig kunnen zijn, en in veel mindere mate voor het grote publiek.


67

ECOLAS N.V.

2.

Deel 2: Norm omgevingslucht

EVALUATIE VAN HAALBAARHEID EN NOODZAAK VAN EEN RICHTWAARDE EN

GRENSWAARDE

VOOR

ASBEST IN

DE

OMGEVINGSLUCHT

2.1.

Algemeen

In een eerste luik van deze studie werden de risicosituaties en risicogroepen inzake blootstelling aan asbest in de omgevingslucht geïdentificeerd en besproken. Deze inventarisatie kan een basis vormen voor het actief overheidsbeleid rond de preventie en de verwijdering van asbest en asbesthoudende stoffen, kaderend in het Milieubeleidsplan 1997-2001. Om dit beleid op een efficiënte en doelgerichte manier te kunnen voeren dient een kwantitatief referentiekader inzake risico’s gedefinieerd te worden, wat zich vertaalt in richt- en grenswaarden voor asbest in de omgevingslucht. De haalbaarheid en de noodzaak van dergelijk kwantitatief referentiekader wordt in dit hoofdstuk nader toegelicht. Een belangrijk basisgegeven wordt gevormd door de studie ‘MILIEUKWALITEITSNORMEN VOOR ASBEST IN DE OMGEVINGSLUCHT’ die in opdracht van de VMM werd uitgevoerd door de VITO(1998). Als resultaat van deze studie stelde de VITO voor om een getrapte drempelwaarde te hanteren. Als onmiddellijk toepasbare drempelwaarde werd 1.000 V/m3 voorgesteld, tussen 2000 en 2002 zou een drempelwaarde van 500 V/m³ haalbaar lijken. Dit voorstel kreeg de goedkeuring van de Commissie Evaluatie Milieuuitvoeringsreglementering (CEM). 2.1.1. Dosis- effect relatie Asbest behoort tot de kankerverwekkende stoffen. Bijgevolg is het niet mogelijk een absoluut veilige grenswaarde inzake risico bij blootstelling vast te leggen. In het kader van een doelgericht beleid inzake asbestbeheersing en –verwijdering kan een maatschappelijk aanvaardbare bovengrens nochtans een belangrijke bijdrage leveren inzake prioritering van de eerder gedefinieerde risicogroepen. Verschillende organisaties poogden uit epidemiologische studies naar het voorkomen van longkanker, mesothelioom en asbestose een drempelwaarde af te leiden inzake risico bij blootstelling aan asbestvezels. Hierbij werd soms een onderscheid gemaakt tussen rokers en nietrokers omdat is aangetoond dat roken aanleiding geeft tot de ontwikkeling van longkanker. Volgens Doll & Peto (1985) varieert het risico op longkanker ten gevolge van asbestblootstelling onafhankelijk met het roken. Verder werd een kankerincidentie van 1 op 100.000 als een aanvaardbaar maatschappelijk risico gehanteerd. De waarden hebben betrekking op een levenslange blootstelling en werden via lineaire extrapolatie verkregen uit epidemiologische studies welke betrekking hadden op arbeiders uit de asbestindustrie: Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

68

ECOLAS N.V.


-

Wereldgezondheidsorganisatie (WGO,1989): rokers: 18 V/m3, niet-rokers: 37 V/m3;

-

‘US National Research Council of the US National Academy of Sciences’ (US-NRC): rokers: 9 V/m3, niet-rokers: 22 V/m3;

-

‘Environmental Protection Agency (EPA)’: 40 V/m3;

-

‘Health Effects Institute-Asbestos Research’ (HEI-AR, 1991): 25 V/m3.

Zoals gezegd kunnen de waarden variëren tussen rokers en niet-rokers. Blootstelling in een vroeg levensstadium zou ook een groter risico tot gevolg hebben. De diverse hierboven vermelde waarden voor 1 geval van mesothelioom of longkanker zijn alle gebaseerd op epidemiologisch onderzoek bij blootstelling in arbeidssituaties. Steeds worden hierbij ruime veiligheidsmarges gehanteerd. Daarnaast is vooral gezien het feit dat het blootstellingsniveau veelal onvoldoende bekend was de betrouwbaarheid van de waarden eerder beperkt. Uitgaande van deze overwegingen en op basis van de diverse vaststellingen dat bij een levenslange blootstelling van 1.000 V/m³ het risico op longkanker en mesothelioom varieert van respectievelijk 10-8 - 10-5 en 10-5 - 10-4 werd door de WGO (1989) in haar luchtkwaliteitsrichtlijnen een algemeen risico van 1/100.000 bij levenslange blootstelling aan 1.000 V/m³ naar voor gebracht. Dit voorstel werd naderhand niet meer gewijzigd op basis van bijkomende wetenschappelijke informatie. Op internationaal vlak wordt bij organisaties die belast zijn met de gezondheidsproblematiek, zoals de WGO en IARC (International Association for Research on Cancer), de waarde 1/100.000 als een aanvaardbaar risico beschouwd, rekening houdend met alle andere risico’s voor de gezondheid. Asbestose wordt veroorzaakt door professionele blootstelling aan asbest in de asbestindustrie. Gezien deze sector in Vlaanderen volledig is uitgedoofd en sedert 1998 wettelijk verboden is (KB 03/02/98) wordt verder in de tekst enkel gesproken over longkanker en mesothelioom als gevolgen van asbestblootstelling. In onderstaande tekst wordt verder ingegaan op de haalbaarheid van de hoger gedefinieerde aanvaardbare asbestvezelconcentraties.

2.2.

Haalbaarheid van een richtwaarde - grenswaarde

Vanuit beleidsstandpunt is het belangrijk dat de te hanteren drempelwaarde haalbaar is. Deze haalbaarheid wordt voornamelijk bepaald door de beschikbare meettechnieken en de achtergrondwaarden inzake asbest in de omgevingslucht.


69

ECOLAS N.V.

2.2.1.


Meettechnieken

Met beschikbare meettechnieken worden die meettechnieken bedoeld waarvan de kosten van de meting verantwoord zijn in relatie tot het haalbare detectiebereik, zijnde de drempelwaarde. Naast deze voorwaarde is het van primordiaal belang dat de meettechniek de schadelijke vezels, welke longkanker en mesothelioom kunnen induceren bij inademing, kan detecteren. Verder is het ook belangrijk dat de methode een onderscheid kan maken tussen de asbestvezels en de andere (organische) vezels die in de buitenlucht aanwezig kunnen zijn. Algemeen wordt gesteld dat asbestvezels met volgende fysiologische eigenschappen bij inademing aanleiding kunnen geven tot de ontwikkeling van longkanker en/of mesothelioom: -

diameter (D) < 3µm;

-

lengte (L) > 5 µm;

-

L/D minstens 3:1.

Naast de beschikbare meettechnieken zijn ook de epidemiologische studies gebaseerd op deze fysiologische eigenschappen van de schadelijke asbestvezel. Nochtans bestaat er discussie over de gedefinieerde ‘aspect ratio’ (L/D). Een verhoging van deze ratio zou de specificiteit ten aanzien van asbest verhogen zodat bepaalde fragmentatiebrokstukken die geen asbest zijn niet meer ten onrechte als asbest worden beschouwd (Grosjean, 1996). In tabel 2.1. werd een overzicht gegeven van de gangbare meettechnieken inzake asbest, met vermelding van de resolutie en indien gekend een practische onderste meetgrens. Tabel 2.1.: overzicht van gangbare meettechnieken inzake asbest meettechniek

Resolutie

onderste meetgrens

Lichtmicroscopie

0,3 µm (Grosjean, 1996)

-

Transmissie electronenmicroscopie TEM) -

directe methode

enkele nm (VITO, 1999)

50 V/m3 (VITO, 1999)

-

indirecte methode

enkele nm (VITO, 1999)

50 V/m3 (VITO, 1999)

0,1 µm (Grosjean, 1996)

-

Rasterelectronenmicroscopie (SEM)

Uit tabel 2.1 en rekening houdend met de fysiologische karakteristieken van de schadelijke asbestvezel kan worden besloten dat lichtmicoscopie en rasterelectronenmicroscopie niet Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

70

ECOLAS N.V.


geschikt zijn als meettechniek voor asbest in de omgevingslucht. De opgegeven resoluties bieden omwille van hun beperkt detectiebereik minder garantie inzake een accurate detectie van de schadelijke vezels. Verder kan via lichtmicroscopie geen onderscheid gemaakt worden tussen asbestvezels en andere (vooral organische) vezels die kunnen aanwezig zijn in de omgevingslucht (Grosjean, 1996). De practische meetgrens van de TEM-methode bedraagt ongeveer 200 V/m3 (Berghmans & Pauwels, 1998). Bij de indirecte TEM-methode kan deze meetgrens variëren in functie van de duur van de meting, het aangezogen debiet en de duur van de telling. Bijgevolg is de indirecte methode meer flexibiel wat meer vrijheid biedt voor practisch gebruik. Het verlagen van de onderste meetgrens tot 100 V/m3 bij deze methode zou een analysetijd van ongeveer 5 uur impliceren (VITO, 1999). Bijgevolg wordt de haalbaarheid van de onderste meetgrens hier bepaald door de kosten-effectiviteit van de meting. Verder dient te worden opgemerkt dat de resultaten van de TEM-methode niet onmiddellijk na de meting beschikbaar zijn. Dit in tegenstelling tot de metingen via lichtmicroscopie, waar de analyse ter plaatse kan gebeuren. De TEM-methode is bijgevolg eerder interessant om asbestvezelconcentraties in de omgevingslucht te kwantificeren bij vooraf gedefinieerde activiteiten. De resultaten van deze pilootprojecten laten toe om het risico ten gevolge van blootstelling bij de eerder onderscheiden risicosituaties te kunnen inschatten. Als algemene conclusie kan worden gesteld dat de onder punt 2.1.1. weergegeven drempelwaarden - variërend van 18 tot 40 V/m³ - met de huidige meettechnieken practisch niet haalbaar zijn. Nochtans werd de indirecte TEM-methode als meest bruikbare techniek weerhouden omwille van de verfijnde resolutie, de lage onderste meetgrens en het vermogen om asbestvezels te onderscheiden van andere (organische) vezels. Wanneer evenwel de waarde van 1.000 V/m³ die door de WGO naar voor werd gebracht, wordt weerhouden, lijkt deze wel degelijk haalbaar met de beschikbare meettechnieken. 2.2.2.

Achtergrondwaarden

Naast de nood aan de beschikbaarheid van een adequate meettechniek dient de drempelwaarde tevens getoetst te worden aan de bestaande achtergrondconcentraties van asbestvezels in de omgevingslucht. Hiertoe werd een literatuurstudie uitgevoerd naar informatie terzake. In verschillende landen werden metingen van asbestvezelconcentraties in de omgevingslucht uitgevoerd. Hierbij werden gebieden onderscheiden waar verschillende asbestvezelconcentraties kunnen verwacht worden. Een overzicht van deze gemeten achtergrondwaarden wordt gegeven in tabel 2.2.


71

ECOLAS N.V.


Tabel 2.2: overzicht van achtergrondconcentraties in de omgevingslucht Achtergrondconcentraties (V/m3)

referentie (datering meetgegevens) Nabij bronnen SCK (1984) VITO (1998) VITO (1999)

5.000 – 120.000 < 200 – 1.700 400-500 130** 600 – 2.200

WHO (1984 1985) Min. van VROM 10.000 – 100.000 – Nederland (1979/1980) Lanting (1983) 50.000 ‘Health Effects > 100 Institute – Asbestos Research’ (Asbestos institute) Verenigde Staten (US NRC en Burdett (1988)) Duitsland (Rödelsperger, 1995) (Spurny, 1992) -

Industriezone 400-500 290** -

Stedelijk

Residentieel

Verkeersrijk

< 200 150-200 90** < 100 – 1.000

< 200 250-350 220** < 100

30.000 – 120.000 270 170-200 80** 900 – 3.300

-

-

1.000

1.000 – 10.000

1-8.000

-

50.000 (tunnel)

-

100

10

> 100

-

7.000

70

500

-

-

100

-

-

-

-

1.200-8.600

** : waarden betreffen enkel chrysotielconcentratie Een algemene conclusie uit tabel 2.2. is dat de achtergrondconcentraties een dalende trend in de tijd vertonen. Dit is voornamelijk te wijten aan het wettelijk uitbannen van de asbestindustrie sinds 1998 (KB 03/02/98) en het reeds eerder gestarte uitdovingsbeleid (jaren ’70) rond deze sector. Enige uitzondering op deze trend wordt gevormd door de gemeten concentraties van de VITO (1998, 1999) in residentiële wijken. Voor de meting uit 1999 was dit mogelijk te wijten aan het feit dat tijdens de meetperiode in de nabijheid van de meetlocatie een ouder gebouw werd gesloopt. Bij de relatief zeer hoge concentraties die in de jaren ’80 op verkeersrijke plaatsen gemeten werden moet een kanttekening gemaakt worden: waarschijnlijk zijn ook telkens de kleine, ongevaarlijk geachte vezels in rekening gebracht. Verder blijkt dat op basis van recente metingen (1998, 1999) de achtergrondconcentraties niet hoger liggen dan 1.000 V/m3, behalve in de nabijheid van bronnen (VITO, 1998). Het hogere maximum, gemeten in de nabijheid van bronnen, is te wijten aan het feit dat de metingen werden uitgevoerd met een windrichting vanaf de bron, wat de gemiddelde concentratie opdreef. In feite Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

72

ECOLAS N.V.


dient de gemiddelde concentratie gewogen te worden met de frequenties van de windrichting (VITO, 1998). Op basis van de gemeten achtergrondwaarden in 1984 (SCK, 1984) en de verwachte verderzetting van de dalende trend in asbestconcentraties omwille van wettelijke beperkingen inzake gebruik van asbest stelde de VITO (1998) voor om een getrapte drempelwaarde te hanteren. Als onmiddellijk toepasbare drempelwaarde werd 1.000 V/m3 voorgesteld, tussen 2000 en 2002 zou een drempelwaarde van 500 V/m3 haalbaar lijken. Op basis van de analyse van het geheel van de resultaten van de achtergrondmetingen, waaruit blijkt dat deze waarde normaal gezien niet overschreden wordt, en uitgaande van de analyse en het voorstel van de Wereldgezondheidsorganisatie lijkt een drempelwaarde van 1.000 V/m³ realistisch. Een verdere daling naar 500 V/m³ lijkt ons zelfs niet noodzakelijk of wenselijk (zie ook verder). Naast de haalbaarheid van de drempelwaarde werd tevens de noodzaak van dergelijke norm nagegaan. Dit werd besproken in de onderstaande tekst.

2.3.

Risico-analyse actuele situatie

De noodzaak van een norm voor een schadelijke stof wordt meestal door ecotoxicologische gegevens ondersteund. Het basisbeginsel hierbij is de dosis-effect relatie, die kan worden uitgedrukt onder de vorm van een PEC/PNEC verhouding. De PEC of ‘Predicted Environmental Concentration’ is de aanwezige of verwachte concentratie van de stof in het betreffende milieucompartiment. Deze waarde is gekend op basis van meetgegevens of wordt geschat aan de hand van een model, op basis van fysico-chemische parameters. De PNEC of ‘Predicted No Effect Concentration’ is de stofconcentratie waarbij geen schadelijke effecten voor mens en milieu verwacht worden. Bijgevolg kan de PNEC beschouwd worden als de drempelwaarde voor een gevaarlijke stof. De PNEC wordt afgeleid uit gestandardiseerde toxiciteitstesten, welke werden beschreven in Europese richtlijnen, gecombineerd met veiligheidsfactoren. Deze veiligheidsfactoren worden onder meer voorgeschreven door de Europese Commissie (European Commission, 1996). Uit de PNECdefinitie volgt dat de mate waarin de PEC/PNEC verhouding groter is dan 1 het risico op schadelijke effecten van de beschouwde stof voor mens en milieu weerspiegelt. De bepaling van een dosis-effect relatie voor asbest is niet evident omdat asbest in feite een verzamelnaam is voor verschillende soorten vezels welke verschillende biologische effecten kunnen veroorzaken (zie o.m. Van Damme, 1996 voor een recente bespreking). Verder kan, zoals reeds hoger vermeld in punt 2.1.1, inzake vrije asbestvezelconcentratie geen absoluut veilige ondergrens of PNEC worden vastgelegd. Ook is het zelden mogelijk om een PEC van schadelijke asbestvezels in omgevingslucht in te schatten gezien de deeltjesgrootteverdeling Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

73

ECOLAS N.V.


verschilt volgens activiteit en in functie van de tijd (Van Damme, 1996). Bijgevolg is een zuiver ecotoxicologische benadering in principe niet toepasbaar voor de inschatting van het risico bij blootstelling aan asbest. Bij ontstentenis van een zogenoemd veilige concentratie is de risico-inschatting gebaseerd op een kansberekening (dit uitgaande van de resultaten van epidemiologische studies) waarbij er een afnemende kans is naarmate de globale concentratie waaraan een persoon of een groep personen wordt blootgesteld gedurende de volledige levensduur. Gezien asbest niet afgebroken wordt of op een andere manier verwijderd wordt, speelt hier de globale accumulatie een rol en derhalve het totaal aantal vezels die geïnhaleerd worden (onafhankelijk van de termijn) en niet zozeer de concentratie gedurende een bepaalde tijdspanne. Dit betekent dat in termen van risico de inhalatie van een concentratie van 100.000 V/m³ gedurende 100u overeenkomt met de inhalatie van een concentratie van 100 V/m³ gedurende 100.000u. Teneinde de noodzaak/wenselijkheid van een drempelwaarde in Vlaanderen na te gaan, werd een oefening voor risico-inschatting uitgevoerd voor de actuele toestand en dit voor de risicogroepen en blootstellingsniveaus vastgelegd in deel 1 van deze studie. Het dient evenwel benadrukt dat het slechts om een ruwe benadering kan gaan en dit omwille van het feit dat de blootstellingsgegevens veelal niet of slechts bij benadering gekend zijn. Het gezondheidsrisico werd als volgt bepaald voor elke risicogroep (figuur 1.8 in deel 1).

gezondheidsrisico risicogroepi = PECi / PNEC * risicoPNEC

Waarbij: -

PECi: relatieve score inzake ernst van de potentiële blootstelling uit figuur 1.8. voor risicogroepi. Uitgaande van de gegevens verzameld in hoofdstuk 1.2. en van de meetresultaten (Tabel 2.2.) werden de volgende scores toegekend: ·

zeer gering: 1

·

gering: 2

·

matig: 20

·

ernstig: 100

·

zeer ernstig: 250


74

ECOLAS N.V.


Gezien het tekort aan effectieve meetgegevens dienen deze scores eerder als richttinggevend dan als absoluut gezien te worden. -

PNEC: maatschappelijk aanvaardbare PNEC van 1.000 V/m3, zoals beschreven in de kwaliteitsrichtlijnen van de WHO en voorgesteld door de VITO (1998). Gezien de PNEC een referentiewaarde vormt voor de PEC’s en deze laatste als score zijn uitgedrukt diende de PNEC in feite ook ingerekend te worden onder de vorm van een score. De PNEC kreeg op basis van figuur 1.8. een score 2 toegekend;

-

RisicoPNEC: risico bij blootstelling aan de PNEC. De waarde volgens de WHO werd gehanteerd, zijnde 1 op 100.000.

Zoals bleek uit figuur 1.8 wordt het gezondheidsrisico bij blootstelling niet enkel bepaald door de ernst van de blootstelling maar tevens door de blootstellingsfrequentie. Om het gezondheidsrisico van de verschillende risicogroepen te wegen volgens blootstellingsfrequentie werd ook aan deze parameter een score toegekend: -

zelden: 1/365;

-

enkele malen per jaar: 1/183;

-

maandelijks: 1/30;

-

wekelijks: 1/7;

-

dagelijks: 1.

Deze scores zijn zodanig gekozen dat een realistische verhouding bekomen werd tussen de verschillende frequentieklassen. Wel dient gesteld dat de frequentie over het algemeen eerder een maximum inhoudt. De blootstellingsfrequentie werd bijgevolg in rekening gebracht door middel van een score. Dit laat toe om het gewogen gezondheidsrisico per risicogroep als volgt te berekenen:

Gewogen gezondheidsrisicoi = gezondheidsrisico risicogroepi * score Fi Waarbij: -

gezondheidsrisico risicogroepi: het gezondheidsrisico voor risicogroep i, enkel gebaseerd op de ernst van de blootstelling;

-

score Fi: frequentiescore voor risicogroep i.


75

ECOLAS N.V.


Op basis van het aldus geschatte gewogen gezondheidsrisico per risicogroep werd een prioriteitslijst opgesteld die aangeeft bij welke risicogroepen het gezondheidsrisico het hoogst is. Deze rangschikking is weergegeven in tabel 2.3. Het is belangrijk te weten dat deze prioriteitslijst gebaseerd is op schattingen van de verschillende parameters.

Tabel 2.3: berekening van het gewogen gezondheidsrisico per risicogroep1

risicogroep modale werknemers vaklui 2 AC-dakvernieuwers bouwvakkers/renovatie particulieren 1 asbestverwijderaars personeel cat. II en III stortplaatsen inspecteurs en asbestlabo's vaklui 1 AC-dakverwijderaars personeel puinbrekers afvalsorteerders afvalophalers personeel CP particulieren 2 scheepsherstellers kinderen

gezondheidsrisico (per 100.000 personen) bij permanente blootsteling 1,0 125,0 125,0 50,0 0,5 125,0 10,0 1,0 10,0 50,0 50,0 10,0 10,0 10,0 50,0 125,0 10,0

score blootstellingfrequentie 1 1 1 1 1 1 1 1 0,14 0,14 0,14 0,14 0,14 0,14 0,03 0,03 0,0055

gezondheidsrisico per 100.000 personen rekening houdend met de blootstellingsfrequentie 1,0 125,0 125,0 50,0 0,5 125,0 5,0 1,0 1,4 7,0 7,0 1,4 1,4 1,4 1,5 3,8 0,01

Hoewel de inschatting van de omvang van het risico door gebrek aan voldoende meetgegevens inzake blootstelling niet als een absoluut vast gegeven dient beschouwd te worden, kan ze toch de aandachtspunten vastleggen. Uit Tabel 2.3. blijkt inderdaad dat er rekening houdend met de verwachte blootstelling en de frequentie van de blootstelling een duidelijke rangschikking kan gemaakt worden onder de risicogroepen.

1

Bij wijze van vergelijking kan aangehaald worden dat roken een gezondheidsrisico oplevert dat kan oplopen tot meer dan 5000 per 100.000, in functie van het rookgedrag Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

76

ECOLAS N.V.


In de eerste plaats is er een cluster van risicogroepen die in relatie tot het maatschappelijk aanvaardbaar risico van 1 incidentie van asbestgebonden mortaliteit een duidelijk verhoogd risico lopen. Dit is het geval voor: · · ·

de vaklui 2; de AC-dakvernieuwers; de asbestverwijderaars;

en enigszins in mindere mate de bouwvakkers/renovatie. Het verhoogd risico bij deze groepen is te wijten aan een combinatie van potentieel vrij hoge blootstelling en een vrij hoge frequentie van blootstelling. Ten tweede is er een cluster van risicogroepen met een matig verhoogd risico. Het betreft: · · · ·

het personeel van cat. II en cat. III stortplaatsen; AC-dakverwijderaars; personeel van puinbrekers; scheepsherstellers.

Het verhoogd risico wordt hier gevormd door de verhoogde blootstelling evenwel meestal gedurende relatief korte perioden. Voor de vaklui 1, afvalsorteerders en -ophalers en particulieren 2 is het risico niet significant verhoogd, terwijl voor de modale werknemers, de particulieren 1, de inspecteurs van asbestlabo's het risico aanvaardbaar is. Voor kinderen zou er geen bijkomend risico zijn. Teneinde een idee te krijgen omtrent het globale belang voor Vlaanderen dient nog rekening gehouden te worden met de populatiegrootte van elke risicogroep. In Figuur 1.8 is telkens een inschatting gegeven van de omvang van de blootgestelde risicogroep. Wanneer wij de risicoscore van Tabel 2.3. vermenigvuldigen met de grootte van de blootgestelde populatie kan aldus een inschatting bekomen worden van het potentieel aantal gevallen van mortaliteit t.g.v. asbestopname. Voor de groepen met een verhoogd risico worden de volgende resultaten bekomen: · · · · · · ·

vaklui 2: 12,5 gevallen; AC-dakververnieuwers: 12,5 gevallen; asbestverwijderaars: 1 à 2 gevallen; personeel cat. II en cat .III stortplaatsen: < 1 geval; AC-dakverwijderaars: < 1 geval; personeel van puinbrekers: < 1 geval; scheepsherstellers: < 1 geval.


77

ECOLAS N.V.


Hieruit blijkt dat in het bijzonder de vaklui 2 en de AC-dakvernieuwers een niet-verwaarloosbaar risico lopen in de huidige situatie. Voor alle andere groepen blijkt het actuele risico rekening houdend met de blootgestelde populatie zeer klein tot zelfs verwaarloosbaar. Bij bovenstaand berekeningsscenario werd de waarde van 1.000 V/m³ als richtwaarde (PNEC) beschouwd. Het lag in de bedoeling deze risico-analyse ook uit te voeren voor andere scenario's. In overleg met de stuurgroep werd hiervan afgestapt. Rekening houdend met de resultaten zoals weergegeven in Hoofdstuk 1 van deze studie blijkt inderdaad dat de aanpak van de asbestproblematiek in Vlaanderen zich hier niet toe leent en dit om volgende redenen: q

verhoogde asbestconcentraties doen zich in essentie voor bij behandeling van asbest waarbij dan vezels vrijkomen en dit in hoge concentraties - m.a.w. wanneer asbest effectief vrijkomt - is de blootstelling quasi steeds van de grootte-orde van tienduizenden tot honderdduizenden vezels;

q

asbest is niet te vergelijken met andere luchtpolluenten in die zin dat door bepaalde technische maatregelen de emissies kunnen beperkt worden tot onder een bepaalde drempelwaarde; zij worden bijna steeds hetzij voorkomen of geëlimineerd; in het andere geval blijven zij (zeer) hoog;

q

door een wijziging van een richtwaarde of grenswaarde zal het risicopotentieel dus niet of weinig wijzigen.

Het heeft dus weinig zin de risico-analyse uit te voeren met als grenswaarde bv. 500 V/m³. Dit zou enkel invloed hebben op de risicogroepen: · · · · · · · · ·

particulieren 1; modale werknemers; kinderen; inspecteurs en asbestlabo's; vaklui 1; afvalophalers personeel cat. II en III stortplaatsen personeel containerparken; afvalsorteerders.

Zoals wij hierboven gezien hebben, is het actuele risico voor de modale werknemers, particulieren 1, inspecteurs en asbestlabo's te verwaarlozen en is er geen significant risico voor kinderen. Wat de asbestlabo's en werknemers betreft, gaat het dan nog om binnenlucht op de arbeidsplaats. Voor de andere groepen zou er door de invoering en tenuitvoerlegging van een grenswaarde de gezondheidsrisico's kunnen teruggebracht worden tot minder dan 1 per 100.000, wat ook reeds het geval is met een grenswaarde van 1.000 V/m³.


78

ECOLAS N.V.


Gezien de specificiteit van de asbestproblematiek heeft een kostenberekening van de diverse scenario's dan ook weinig zin, mede gezien het feit dat een beperking van een grenswaarde niet tot belangrijke bijkomende risicoreductie zou leiden en enkel verhoogde (analyse) kosten met zich meebrengt.

2.4.

Besluit

Op basis van het voorgaande kan gesteld worden dat een drempelwaarde van 1.000 V/m³ ons een geschikte waarde lijkt. Enerzijds betreft het een waarde die een maatschappelijk aanvaardbaar risico van 1/100.000 bij levenslange blootstelling inhoudt. Anderzijds wordt aan deze waarde thans globaal gezien voldaan in Vlaanderen, tenzij er zich werkelijk door behandeling/verhandeling van asbest in de nabije omgeving verhoogde concentraties voordoen. In dit geval zal de waarde ruim overschreden worden. Daarnaast is het zo dat thans het risico van de gevolgen van asbestblootstelling voor de bevolking over het algemeen zeer beperkt is en dat een verlaging van de drempelwaarde geen significante bijkomende risicobeperking zou inhouden. Tevens zou een duidelijk lagere toetsingswaarde, gezien de relatief hoge detectielimieten en de problemen om de meetmethoden te verfijnen duidelijk meer kosten met zich meebrengen. Deze drempelwaarde kan als grenswaarde gehanteerd worden. Een richtwaarde van 500 V/m³ kan voorgesteld worden, dit evenwel niet omwille van het feit dat het risico daardoor significant zal dalen doch enkel omwille van het feit dat asbest een kankerverwekkende stof blijft en theoretisch een zo laag mogelijke (evenwel detecteerbare) richtwaarde dient nagestreefd te worden. De invoering van een grenswaarde van 1000 V/m³ dient uiteraard gekoppeld te worden aan een praktisch haalbare meetperiode. Rekening houdend met de eigenheid van de asbestproblematiek (meetmethode, accumulatief gezondheidseffect) lijkt ons de toepassing van deze grenswaarde als gemiddelde over een periode van 24 uur praktisch het meest aangewezen. De invoering ervan dient immers ook een toetsing toe te laten en een bijdrage te leveren tot een beter beheer van de milieukwaliteit. Het doel van de invoering van een grenswaarde is hier niet zozeer een continue opvolging van de milieukwaliteit doch een beleidsmatig streven naar de reductie van gevaarlijke stoffen (cfr. MINA-plan), mogelijke probleemsituaties te onderkennen (cfr. deel 1) en de nodige maatregelen te treffen. Om die reden is het aangeraden om in eerste instantie een aantal meetcampagnes uit te voeren – zie hiervoor het actieplan, Deel 5 – om aldus beter geïnformeerd te zijn omtrent de werkelijke asbestvezelconcentraties bij de mogelijke probleemsituaties, vooraleer een grenswaarde in de wetgeving op te nemen.


79

ECOLAS N.V.

3.

Deel 3:Aanbevelingen

AANBEVELINGEN VOOR EEN VLAAMS ASBESTBELEID TER VOORKOMING VAN ASBEST IN DE OMGEVINGSLUCHT

3.1.

Inleiding

Dit luik van de studie vertrekt van een opsporing van hiaten in de huidige Vlaamse en federale regelgeving. Essentieel is het Vlaamse asbestbeleid afgeleid uit en afgestemd op het federaal wettelijk kader en het Europees beleid dat vervat is in de producten milieurichtlijnen van de EG. Eerder is reeds gesuggereerd dat de huidige, federale wetgeving inzake asbest – vnl. in de context van het ARAB - weinig aanpassingen vereist. Ook de regelgeving inzake het op de markt brengen en aanwenden van asbest garandeert een beduidende reductie van nieuwe risicosituaties. De aanbevelingen zullen dan ook voornamelijk betrekking hebben op een betere controle van bestaande risicosituaties, de bevoegdheidsverdeling in dit verband, en op de problematiek van het veilig en economisch verantwoord verwijderen van oude asbesttoepassingen. In eerste instantie wordt een analyse uitgevoerd van: - het actuele beleidinstrumentarium dat beschikbaar is en wordt toegepast; - de bevoegdheidsverdeling in het Vlaamse Gewest en de relatie met federale bevoegdheden inzake asbest. De knelpunten en hiaten zullen geïdentificeerd worden om verder tot voorstellen te komen. Daarna worden diverse technische en beleidsmatige mogelijkheden tot voorkoming en vermindering van asbest in de omgevingslucht besproken. Het uitgangspunt is de analyse van de risicosituaties die momenteel en ook in de toekomst relevant geacht worden voor Vlaanderen (deel 1 van deze studie). Voor diverse risicosituaties – in deze studie gebundeld in 9 groepen – kunnen aanbevelingen van uiteenlopende aard geformuleerd worden. Om de draagwijdte van de voorstellen goed te plaatsen, is het van belang om de drastische evolutie van de asbestbeheersing tijdens de laatste decennia te benadrukken ( schema 3.1.). Twee belangrijke conclusies komen immers naar voren: (1) Sinds het gevaar van asbest erkend werd, is via Europese richtlijnen en de Belgische wetgeving een strenge regulering ingevoerd , die tevens ontradend heeft gewerkt. Dit heeft de geleidelijke uitdoving van de asbestverwerkende sector ingezet , tot alle permanente emissiebronnen in Vlaanderen wegvielen en ook de gemeten asbestvezelconcentraties in de


80

ECOLAS N.V.


buitenlucht beduidend verlaagden (in schema 3.1. zijn de opgegeven niveaus gebaseerd op SCK, 1984, respectievelijk VITO, 1998 en 1999). (2) De risicosituatie die nu nog blijven bestaan, hebben alle te maken met nog aanwezige asbest in de woonomgeving, in gebouwen en installaties én met de afvoer van verwijderde asbest als afval. Qua blootstellingrisico vormen de professioneel betrokkenen duidelijk de belangrijkste groep, zelfs in die situaties die aanleiding geven tot een verspreiding van asbestvezels in het milieu.


81

ECOLAS N.V.


SCHEMA 3.1.: Context van de aanbevelingen

jaren ’70 – begin ‘80 RELATIEF HOGE CONCENTRATIES ASBESTVEZELS IN DE BUITENLUCHT 4

implementatie en strenger wordende wetten

5

10 – 10 V/m3 §

activiteit van asbestverwerkende nijverheid

§

weinig of geen controle

stopzetten asbesttextielbedrijven

stopzetten alle asbestproductie

STERK GEDAALDE OMGEVINGSCONCENTRATIES

einde jaren ‘90

gemiddeld < 500 V/m³

§

geen belangrijke, permanente emissiebronnen

§

diverse risicosituaties met relatief lage invloed op de omgeving

§

risico vooral voor professioneel betrokkenen

AANBEVELINGEN MILIEUHYGIËNISCH BELEID AANBEVELINGEN AFVALSTOFFENBELEID EN BODEMSANERING


82

ECOLAS N.V.

3.2.


Beleidskader : hiaten en tekorkomingen

Een systematische bespreking van Europese richtlijnen, federale Belgische wetgeving en het Vlaamse beleidskader wordt hier niet gegeven. In bijlage is wel een overzicht met korte toelichtingen van de belangrijkste artikels opgenomen. De Belgische asbestwetgeving is in grote mate vervat in het ARAB. Alhoewel deze regelgeving een bescherming tegen asbestrisico’s in arbeidsomstandigheden beoogt, hebben tal van maatregelen ook een gunstig effect op de mogelijke milieu-verstoring door asbest, aangezien gevaren bij de bron worden aangepakt. - De aan iedere werkgever opgelegde asbestinventaris en beheersprogramma bieden een zekere garantie voor het beheersen van risico’s te wijten aan asbest in gebouwen en installaties. Wanneer bvb. een gebouw moet afgebroken of vernieuwd worden, zal het aanwezige asbest gelocaliseerd zijn en volgens het beheersprogramma gesaneerd worden. Er bestaat wel een knelpunt bij overdracht, bij verhuis, etc. aangezien de overdracht van de inventaris en het beheersprogramma niet geregeld is. In Frankrijk geldt de inventarisplicht voor elke eigenaar, waardoor er op dit punt veel minder onduidelijkheid bestaat. - Op asbestwerven worden mogelijke emissies van asbestvezels naar de buitenlucht en via het afvalwater zeer streng gecontroleerd. - Het erkenningensysteem voor asbestverwijderaars is recent op punt gesteld en ook het afvoeren van het verpakte asbestafval van asbestsloop is streng geregeld (erkende ophalers, ADR-regelgeving voor het vervoer), waardoor goede garanties tegen verontreiniging van het milieu ingebouwd zijn. In het onderstaande wordt de regelgeving ter bescherming van de arbeidsomstandigheden grotendeels buiten beschouwing gelaten, al zijn raakvlakken met het ARAB soms relevant. Er wordt ook geen strikte opsplitsing gemaakt tussen de bepalingen tot bestrijding van luchtverontreiniging enerzijds en de regelgeving inzake afvalstoffen anderzijds. Op enkele uitzonderingen na vindt de mogelijke verspreiding van asbestvezels in het milieu immers plaats op plaatsen en in situaties waar asbest als afvalstof behandeld, getransporteerd of gestort wordt. In dit hoofdstuk is wel gepoogd om eerst het algemene niveau te behandelen en pas daarna de hiaten met betrekking tot specifieke aspecten van de asbestproblematiek in het milieu.


83

ECOLAS N.V.


1. DEFINIËRING VAN ASBEST IN DE VLAAMSE WETGEVING - De huidige Vlaamse milieuwetgeving (VLAREM , VLAREA) is te vaag m.b.t. asbest. Het asbestgevaar wordt erin onderkend wanneer het om « vrije vezels » gaat. Zo wordt spuitasbest als een gevaarlijke afvalstof beschouwd, asbestcement als niet-gevaarlijk. Dit is onvoldoende om de vele honderden toepassingen en toestanden van asbest te beschrijven, en leidt bijvoorbeeld tot ongewenste manipulatie van bouw-en isolatiematerialen en hun afvalproducten. De voorbeelden zijn legio : -

-

onoordeelkundig reinigen van asbestcement onbewust manipuleren en verwijderen van asbestkoord, zachte asbestplaten, vloerbekleding, plaasterisolaties, asbesttextiel,... door particulieren en bedrijven asbest zonder selectie bij het huisvuil

-

zogenaamd « ongevaarlijke » asbestcementafval als zwerfvuil en om veldwegen aan te vullen

-

het legaal afvoeren van asbestcement dat, in slechte toestand, een belangrijk blootstellingsrisico kan opleveren

-

.....

- Op Europees niveau zijn de lijsten van gevaarlijke afvalstoffen recent in herziening gesteld . Ook wat asbest betreft onderzocht de technische ATP-commissie (Adaptation to Technical Progress) of er volgens de huidige inzichten wijzigingen nodig zijn. Op 15 december 1999 werd voor een status quo inzake classificatie gekozen, er werd m.a.w. besloten dat asbestcement volgens de huidige stand van zaken niet op de lijst van de gevaarlijke afvalstoffen gezet moet worden. De commissie bevestigt deze beslissing echter slechts voor 1 jaar, waarna zij op basis van de resultaten van onderzoekswerk opnieuw geëvalueerd zal worden. - Inzake de stortvoorwaarden voor asbestcement bestaat momenteel enkel een onderscheid tussen asbestafval met vrije vezels en inert asbestafval. Er zijn in VLAREM geen voorwaarden voor de categorieën tussen beide uitersten. Volgens de interpretatie van de OVAM mogen enkel ACdakleien en –golfplaten naar een categorie-3 stortplaats voor inert afval afgevoerd worden. Nochtans wordt aangenomen dat oude, verweerde asbestcement gemakkelijk vrije vezels kan bevatten. In opdracht van de OVAM voert de VITO momenteel een studie over stortcriteria voor asbest uit. De studie beoogt een karakterisatie van verschillende types afval die momenteel op een Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

84

ECOLAS N.V.


vergunde stortplaats worden aangeboden. Na contact met de opdrachthouders werd evenwel duidelijk dat de focus op gevaarlijk asbestafval ligt, dat volgens VLAREM II art. 5.2.4.1.3. naar een categorie 1 stortplaats moet worden afgevoerd. De VITO-studie heeft tot doel na te gaan voor welke materialen die nu gecementeerd worden er in de toekomst een andere verwerkingsmanier kan toegepast worden omdat de hoeveelheid vezels die vrij kunnen komen relatief laag is en cementatie niet nodig is. De studie handelt dus zeker niet in de eerste plaats over de verschillende vormen van asbestcement. De resultaten worden begin 2000 verwacht maar zullen wellicht geen uitsluitsel brengen m.b.t. de onzekerheden over asbestcement. - Artikel 2.4.1§1 van VLAREA: gevaarlijke afvalstoffen zijn deze met een concentratie asbest van meer dan 0,1 %. Maar hieronder kan men ook niet-gevaarlijk materiaal verstaan, zoals asbestcement sterk gebonden in een matrix. Een van de redenen waarom asbestcement als nietgevaarlijk wordt beschouwd is dat het bij het op de markt brengen niet het kenmerk van T-stof (giftig) droeg – het kenmerk asbesthoudend werd wel vermeld. - In verband met bouw- en sloopafval komt volgende informatie uit de ‘handleiding voor de aannemer’, die de OVAM ism de VCB opstelde in mei 1998: gespoten asbest = gevaarlijke afvalstof : ð storten op een cat. 1 stortplaats asbestcement = niet-gevaarlijke afvalstof ð storten op cat. 3 stortplaats ð sorteerbedrijven VSO ð vergunde inrichtingen opslag bouw- en sloopafval voor recyclage ð vergunde inrichtingen voor opslaan en sorteren van niet-gevaarlijke afvalstoffen Hierbij rijzen in de praktijk vragen, die niet steeds eenduidig te beantwoorden zijn: (1) gespoten asbest: wordt dit uitgebreid tot andere vormen van ongebonden of zwak gebonden asbest? – koord, textiel, “Pical” (zachte isolatieplaat, LD asbestcement) en de belangrijke categorie van plaasterisolaties van thermische leidingen, ketels edm. Volgens art. 5.2.4.1.3. van VLAREM II is het antwoord waarschijnlijk bevestigend, al moet men de vage omschrijving “vrije asbestvezels of asbeststof” wel kunnen interpreteren. In het vermelde artikel wordt onder de noemer “gevaarlijke asbesthoudende afvalstoffen” de term “asbestisolatiemateriaal” gebruikt. Waarschijnlijk worden daarmee de calciumschelpen of plaasterisolaties van thermische installaties, ketels, leidingen bedoeld. Het is zeer terecht om deze categorie asbesttoepassingen als gevaarlijk te beschouwen maar de lezer van VLAREM zal dit in vele gevallen niet als dusdanig interpreteren. De gebruikte term is namelijk veel te algemeen en dus te vaag. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

85

ECOLAS N.V.


(2) idem voor asbestcement: is dit uitbreidbaar naar de andere gebonden asbesttoepassingen? – vinyl vloerbekledingen, remblokken en koppelschijven, teergebonden asbest,..? Het antwoord i.v.m. remblokken en koppelschijven (mogelijk ook met teergebonden asbest) is dan weer te vinden in VLAREA : volgens afdeling 2.3. zijn dit bijzondere afvalstoffen, gelijkgeschakeld met asbest dat vrije vezels of asbeststof kan bevatten. Zij moeten dubbel verpakt naar een categorie 1 stortplaats. 2. AANSLUITEND: BIJZONDERE AFVALSTOFFEN EN – IN

DE CONTEXT VAN HET HUISVUIL –

KGA

- Remschoenen, remschijven, remplaten, remblokken en koppelingsplaten die asbest bevatten zijn bijzondere afvalstoffen volgens VLAREA. Het is echter niet duidelijk waar bepaalde kunststoffen uit de bouw als afvalstof thuishoren, bvb. asbestvinyltegels met een asbesthoudende lijmstof. Alhoewel de vezels zeer hecht gebonden zijn, kunnen dergelijke materialen als afvalstof niet naar een categorie 3 stortplaats. - Uit het VLAREA blijkt niet duidelijk wat particulieren met asbestafval kunnen doen. Het enig waar asbest kan onder ressorteren is KGA, dat conform artikel 5.3.1.1. afzonderlijk moet worden opgehaald en ingezameld. Onder de definities van KGA van huishoudelijke oorsprong in de onderafdeling 5.5.2 staat asbest echter niet vermeld. En waar moet men terecht met grote hoeveelheden niet-inert asbestafval? Er bestaat in Vlaanderen geen selectieve ophaling van asbestafval uit huishoudens. - In de praktijk zijn er twee mogelijkheden: het materiaal komt bij KGA terecht (in een inrichting voor het opslaan en sorteren van KGA van huishoudelijke afvalstoffen, aansluitend bij containerparken – art. subafd. 5.2.2.2.1) of bij inrichtingen voor het opslaan en behandelen van gevaarlijke afvalstoffen en bedrijfsafvalstoffen, niet elders vermeld (= Indaver), subafd. 5.2.2.5. De particulier zou daartoe echter een erkend verwijderaar moeten contacteren, wat gezien het prijskaartje nagenoeg uitgesloten is. 3. ONDUIDELIJKHEID OVER DE RECYCLAGE VAN ASBEST - Emissies en afvalstoffen moeten worden verminderd en voorkomen door gebruik te maken van de best beschikbare technieken (BBT), recycling of behandeling. Deze bepaling uit de Europese richtlijn 87/217/EEG is in VLAREM II zowel voor ingedeelde als niet-ingedeelde inrichtingen opgenomen (in hfdfst. 4.7. respectievelijk hfdst. 6.4.) - Na het volledige verbod op het gebruik van asbest via de laatste EG richtlijn (1999) werkt de Europese Commissie momenteel aan een richtlijn die ook de recyclage van asbest volledig zal verbieden (mededeling van L. Van Grembergen, OVAM).


86

ECOLAS N.V.


- In Vlaanderen wordt de destructie van asbest momenteel echter nergens toegepast. Er wordt bijgevolg geen asbestafval zodanig onschadelijk gemaakt dat het als secundaire grondstof hergebruikt mag worden (zie ook deel 4). Het gevaar bestaat dan ook dat men onder recyclage zou kunnen verstaan dat bvb. oude asbestcement kan worden hergebruikt. Uit de praktijk weet men dat dit in de woonomgeving wel vaker gebeurt. Dit is sinds het KB van 1998 wettelijk verboden. Recyclage kan dus zeker niet inhouden dat asbest opnieuw gebruikt wordt zonder dat de gevaarlijke eigenschappen van de asbestvezels teniet gedaan zijn. Het gebruik van de term “recycling” in VLAREM vereist dan ook minstens enige toelichting, teneinde een ongewenste interpretatie uit te sluiten. - Voor de verwerking van bouw-en sloopafval is hfdst. 4 van VLAREA in dit verband belangrijk. Hfdst 4.2.2. bepaalt de voorwaarden waaraan afvalstoffen moeten voldoen voor het gebruik als secundaire grondstof. Zo mag beton- en metselwerkpuin hergebruikt worden op voorwaarde dat ze geen vrije asbestvezels en asbeststof bevatten. Er mag geen asbest in puinbreekinstallaties terecht komen maar in de praktijk gebeurt dit wel, zodat het eindproduct (granulaat) in vele gevallen asbestvezels bevat. 4. ONTOEREIKENDE

WETTELIJKE BEPALINGEN OM RISICOSITUATIES IN DE PARTICULIERE SFEER TE

BEHEERSEN

Het Milieuvergunningendecreet, VLAREM I en VLAREM II zijn van belang bij de bestrijding van luchtverontreiniging door industriële, ambachtelijke en andere hinderlijke inrichtingen. Wil men luchtverontreiniging door asbest en veroorzaakt door privépersonen aanpakken, dan is de wettelijke basis zwak. (a) De wet van 28.12.1964 tot bestrijding van de luchtverontreiniging (BS 14.01.65) is een vage kaderwet. Volgens deze wet werden in de loop van de jaren ’80 normen voor een aantal stoffen vastgelegd en nadien in VLAREM II opgenomen. VLAREM II bepaalt daarnaast ook milieukwaliteitsnormen lucht voor een reeks stoffen, tot op heden evenwel niet voor asbest (zie hoger: deel 2.). (b) Gemeentelijke politieverordeningen zijn slecht geschikt om dit aspect van de asbestproblematiek aan te pakken. Gemeenten zijn zeker onbevoegd inzake luchtverontreiniging door ingedeelde inrichtingen. In het algemeen zal de gemeente slechts verordenend kunnen optreden voor problemen die niet door een reglementering onder de bevoegdheid van een hogere overheid opgevangen kunnen worden. De verspreiding van asbest in de omgevingslucht is een problematiek die het gemeentelijke bevoegdheidsniveau duidelijk overstijgt ( zie echter verder: 11). (c) In VLAREM II kan Hoofdstuk 6.4. een basis bieden. Dit is het hoofdstuk met de expliciete titel “Beheersing van asbest” , opgenomen in het deel dat handelt over de milieuvoorwaarden voor niet-ingedeelde inrichtingen. Het hoofdstuk bevat evenwel slechts één artikel (6.4.0.1.) Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

87

ECOLAS N.V.


dat de kern van de EG-richtlijn 87/217/EEG overneemt. Dit artikel is in bijlage van dit rapport integraal overgenomen en is zo goed als identiek aan artikel 4.7.0.1. van de algemene milieuvoorwaarden van ingedeelde inrichtingen. Inzake de bruikbaarheid ervan m.b.t. particulieren kan het volgende worden opgemerkt: - recycling: zie hoger - er dienen de nodige maatregelen getroffen om ervoor te zorgen dat “activiteiten die verbonden zijn aan het werken met asbest bevattende producten geen noemenswaardige milieuverontreiniging door asbestvezels of –stof veroorzaken “ (6.4.0.1., 3°): biedt geen enkel houvast voor een werkbare interpretatie. Verder wordt i.v.m. het slopen van asbest wel verwezen naar de emissienormen , opgenomen in bijlage 4.4.2.°15 – onbruikbaar in de context van de asbestproblematiek in de particuliere sfeer. (d)

In de privaatrechtelijke sfeer kan het Burgerlijk Wetboek ingeroepen worden om schade door milieuverstoring te laten vergoeden. Vooral de artikels 1382 e.v. en daarnaast ook art.544 zijn zeer bruikbaar bij de bestrijding van milieuverstoring (De Pue – Milieuzakboekje editie 1999). Deze vermelding is relevant aangezien de (milieu)politie zich in de praktijk op het Burgerlijk Wetboek beroept om ook bij een milieuverstoring door asbest de schade op de veroorzaker te verhalen. Volgens informatie bekomen bij de brandweer en de milieupolitie van Antwerpen wordt het B.W. steeds als basis genomen. Wanneer door een activiteit asbest op het openbaar domein of op privégrond terecht komt, zal de politie de implicaties van de VLAREM-regelgeving toelichten. In de praktijk zal de veroorzaker een erkende firma voor asbestverwijdering moeten contacteren. Deze zal het asbest op de gepaste wijze opruimen en als afval afvoeren, op kosten van de veroorzaker van de “schade”. Deze procedure blijkt remediërend te werken maar wordt slechts bij grote schade, zoals illegale asbestsloop, ongevallen op de weg, en als onderdeel van rampenplannen aangewend.

Tenslotte moet ook vermeld worden dat het federale ARAB niet van toepassing is op de bescherming van particulieren die asbest manipuleren. 5. ER BESTAAN GEEN MILIEUKWALITEITSNORMEN VOOR ASBEST (VLAREM II EN BSD) Voor LUCHT zij verwezen naar deel 2 : een voorstel is klaar maar nog niet wettelijk vastgelegd. Voor BODEM is het ontbreken van een norm een hinderpaal bij de objectieve vaststelling van verontreiniging en bijgevolg ook voor de beslissingsprocedure in het kader van bodemsanering, onder de bevoegdheid van de OVAM. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

88

ECOLAS N.V.

- In het Bodemsaneringsdecreet zijn geen opgenomen.


saneringsnormen voor asbest in de bodem

Het ontbreken van een interventiewaarde voor asbest in de bodem bemoeilijkt de interpretatie van verontreiniging met asbest en bijgevolg ook beslissingen inzake sanering. In vergelijking met andere bodemverontreinigende stoffen vertegenwoordigt asbest in de bodem nochtans een vrij eenvoudig te beschrijven risico. De inerte asbestvezels zijn vrijwel immobiel, uitloging vormt geen probleem (Tromp en Tempelman, 1996) en ook contact met het grondwater vereist geen bijzondere remediëring. De aanwezigheid van asbest op of in de bodem vormt wel een potentieel gevaar wanneer de bodem zodanig wordt bewerkt dat vrije asbestvezels in de omgevingslucht kunnen komen en ingeademd kunnen worden. - In Vlaanderen zijn een tiental laboratoria actief die asbest in materialen ,en bij uitbreiding in de bodem, kunnen bepalen. Een gestandaardiseerde meetmethode, zoals die in Nederland gebruikt wordt, werd in Vlaanderen echter nooit ontwikkeld. Nochtans beschikken meerdere laboratoria over de vereiste microscopische technieken en know-how om dergelijke analyses uit te voeren. Bovendien bestaat er op Vlaams niveau geen erkenning voor het bepalen van asbest in bulkmonsters. De bestaande erkenning kadert in het ARAB en wordt door het federale ministerie van T & A verleend. Daar staat tegenover dat erkende bodemsaneringsdeskundigen (in het kader van het BSD) in vele gevallen niet vertrouwd zijn met deze analyses noch met asbest in het algemeen. Nochtans zijn het deze deskundigen die OBO en BBO uitvoeren en in geval van een asbestverontreiniging zouden moeten kunnen beoordelen of er sprake is van een ernstige bedreiging die aanleiding kan geven tot een saneringsvoorstel. - De OVAM beoordeelt de saneringsvoorstellen van de vermelde deskundigen . Naast het feit dat de voorstellen mogelijk niet deskundig zijn m.b.t. asbestverontreiniging, stuit de OVAM bovendien op het hoger vermelde hiaat, nl. het ontbreken van enige norm. 6. ANDERE TEKORTKOMINGEN BIJ DE TOEPASSING VAN HET BODEMSANERINGSDECREET - De inventarisatiefase van deze studie wees uit dat de historisch met asbest verontreinigde gronden nog onvoldoende in kaart gebracht zijn en tevens dat de documentatie over uitgevoerde of nog geplande saneringen slecht gebundeld is bij de OVAM (zie deel 1: 1.2.2.) - Er bestaat wel een register van verontreinigde gronden. De nieuwe lijsten van artikel 30 en artikel 46 (BSD) werden onlangs gepubliceerd. Uit de lijst artikel 30, waar een sanering van historisch verontreinigde gronden moet plaatsvinden, zijn de asbestsites niet op te sporen. In de lijst artikel 46 (ambtshalve sanering) is enkel het Blaasveld te Willebroek opnieuw opgenomen.


89

ECOLAS N.V.


Op gronden waar een onmiddellijk gevaar bestaat, worden veiligheidsmaatregelen genomen; op gronden waar het risico te groot is om met sanering te wachten volgens de termijnen voorzien in het Mina II-plan (prioriteiten 1, 2 en 3), worden voorzorgsmaatregelen genomen. Er bestaan geen concrete richtlijnen inzake de aard van deze maatregelen. - Bij de overdracht van gronden waarop VLAREBO- activiteiten hebben plaatsgevonden , of bij stopzetting van deze activiteiten, moet een melding aan OVAM gebeuren, incl. de resultaten van een OBO. Inzake asbest aanwezig in zgn. opstallen (bvb. gebouwen) moeten deze enkel in de procedure van het BSD opgenomen worden indien de erkende deskundige constateert dat er in deze opstallen stoffen aanwezig zijn die de kwaliteit van de bodem nadelig kunnen beïnvloeden (art. 2., 2° van het BSD). Ook hier speelt de beoordeling door de deskundige een belangrijke rol. Het vrijgeven van dergelijke ruimten na asbestruiming behoort niet tot de bevoegdheid van de OVAM binnen het kader van het BSD en moet dus bekeken worden in het licht van een andere wetgeving. 7. ER BESTAAT ONDUIDELIJKHEID INZAKE MET ASBEST VERONTREINIGDE PRIVÉGRONDEN Verontreinigde privé-gronden kunnen onder meer een probleem vormen bij verkoop. De vraag kan worden gesteld of de notaris een overdracht kan blokkeren. Hij beslist immers of het een grond betreft waarop zich activiteiten voordoen - of voorgedaan hebben – waarvoor een oriënterend bodemonderzoek (OBO) vereist is. In de praktijk schrijft de notaris de gemeente aan teneinde deze activiteiten te kennen. De bevoegdheid en de gewenste rol van de overheid is onduidelijk en wordt door de OVAM onderzocht. 8. DE SELECTIEVE SLOOP VAN GEBOUWEN EN INSTALLATIES

IS NIET WETTELIJK GEREGELD

- De wettelijk verplichte inventaris en beheersplan kaderen in het ARAB. Indien zij bestaan en degelijk zijn, is er een redelijke garantie om belangrijke problemen te vermijden. Toch is de gebruikelijke werkwijze van de inventarisatie, die vaak door asbestdeskundigen wordt uitgevoerd, onvoldoende bij sloop van gebouwen. Wanneer een gebouw voor sloop in aanmerking komt, kan het nodig zijn om tijdens de inventarisatie ook plaatsen te controleren die voor normale gebruikers van het gebouw onbereikbaar zijn (bvb. asbestisolatie achter vaste muren). - Aangezien asbest in bouw-en sloopafval voor meer dan één risicosituatie zorgt , is selectieve sloop een belangrijke basis om de verspreiding van asbestvezels in het milieu te beperken. Bij de Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) heeft men voorstellen in de maak om een sloopbestek te laten invoeren. Denkpistes voor aanpassing van VLAREM I en het aanwijzen van bepaalde afbraakwerken als Vlarebo-activiteit , met meldings- en/of vergunningsplicht, worden momenteel onderzocht. In januari 2000 zal een voorbeeldproject uitgevoerd worden.


90

ECOLAS N.V.


9. ASBEST IN GEMEENTELIJKE CONTAINERPARKEN - VLAREM II, subafdeling 5.2.2.1. handelt expliciet over containerparken als inrichtingen voor het opslaan en behandelen van afvalstoffen. - Artikel 5.2.2.1.1: Containerparken kunnen containers plaatsen voor ‘bouw en sloopafval met uitzondering van afvalstoffen die vrije asbestvezels bevatten’. Met andere woorden, asbestcement - in goede staat - kan hier wel verzameld worden. Volgens een recente aanvulling van art. 5.2.2.1.3. (nl. de toevoeging van een §3) moet dit asbest van het andere bouw-en sloopafval gescheiden worden. In de praktijk wordt dit slecht nageleefd. Bovendien is deze bepaling in VLAREM II niet toegevoegd aan art. 5.2.2.4.1. ( inrichtingen voor het opslaan en behandelen van bepaalde ongevaarlijke afvalstoffen). De ophalers van afval van CP hanteren trouwens geen uniforme acceptatievoorwaarden inzake bouw- en sloopafval. - Zachte asbestplaten en asbestbevattende isolatie van leidingen moeten in principe geweigerd worden door een containerpark. In de praktijk worden zij soms aanvaard, vooral doordat de parkwachters onvoldoende kennis van asbesttoepassingen hebben. - Andere aspecten van problemen veroorzaakt door asbest op CP zijn in schema 3.2. toegelicht. 10. ONVOLDOENDE CONCRETISERING VAN MAATREGELEN TER BESTRIJDING VAN STOFVORMING, OP CP EN OP STORTPLAATSEN WAAR ASBESTCEMENT AANVAARD WORDT

In VLAREM en VLAREA worden in verband met asbest in bouw-en sloopafval en asbestcement maatregelen opgelegd die stofvorming moeten vermijden (zie bvb. VLAREM II, afdeling 5.2.4.). Nergens worden deze maatregelen gespecifieerd zodat er in de praktijk geen genomen worden. Het natmaken wordt zeer zelden toegepast, hoewel dit bvb. op een cat. 3 stortplaats wel een remedie tegen stofvorming bij het storten zou zijn (zie ook Schema 3.3.). 11. GEEN EXPLICIETE BEPERKING VAN HOGEDRUKREINIGING VAN AC-DAKEN IN VLAREM - Er is een ARAB-aanpassing in voorbereiding, waardoor het reinigen onder hoge druk van asbestcementdaken verboden kan worden (zie verder: 3.3.5.). - Aangezien de activiteit ook een invloed op de omgevingslucht heeft, zal het logisch zijn om de VLAREM-regelgeving af te stemmen op de wijziging in het ARAB. Nu zijn geen expliciete bepalingen opgenomen. Wel kan art 6.4.0.1. aangehaald worden, met name °3 (voor de activiteit zelf) en °2 voor de afvalstoffen (zie ook hoger: 4 (c)). In enkele Brusselse gemeenten zou een verbod op hogedrukreiniging van AC-daken opgenomen zijn in het politiereglement. Dit is echter geen goede oplossing aangezien het in Vlaanderen om een veralgemeende activiteit gaat . Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

91

ECOLAS N.V.


12. BEVOEGDHEDEN EN TAKEN VAN OVERHEIDSINSTANTIES - De bevoegdheden zijn globaal goed verdeeld om asbestrisico’s in het milieu te beheersen. Wel is de bevoegdhedenverdeling tussen federale en Vlaamse instanties in een aantal gevallen onduidelijk, wat uit het bovenstaande mag blijken. De strijd tegen de risico’s te wijten aan asbest blijft in grote mate een federale materie - de belangrijkste bepalingen zijn vervat in het ARAB. De erkenningen van laboratoria die asbestanalyses uitvoeren in de ARAB-sfeer zijn dan ook een federale bevoegdheid .


92

ECOLAS N.V.


SCHEMA 3.2.

ê VLAREM - luchtkwaliteit

ASBESTCEMENTCONTAINER ·

containerpark

ê ARAB – CP werklieden, ophalers ê VLAREM II– art. 5.2.2.1.1.

(grens gemeentelijk containerpark)

§

volledige scheiding tussen asbest en andere bouw-en sloopafval wordt opgelegd door VLAREM II maar wordt niet nageleefd

§

parkwachters zijn onvoldoende opgeleid om soorten asbestmaterialen te kunnen onderscheiden; hun blootstellingsrisico is niet gekend, evenmin als dat van ophalers en de particulieren die asbest afleveren

§

bezoekers ressorteren niet onder ARAB

§

asbestvezelconcentraties in de omgeving van de terreinen zijn niet gekend en er is geen grenswaarde voor de omgevingslucht opgenomen in VLAREM II


93

ECOLAS N.V.


SCHEMA 3.3.

ê VLAREM - luchtkwaliteit

INSTALLATIE OF STORTVAK

· · ·

sorteerinstallatie puinbreker stortplaats cat. III

ê ARAB – werknemers ê VLAREM II – subafdeling 5.2.2.4. en afdeling 5.2.4.

(grens van het terrein)

=

verspreiding vrije asbestvezels

§

werknemers ressorteren onder ARAB-regelgeving maar hun blootstellingrisico is slecht gekend

§

VLAREM verbiedt aanvaarden van losse asbest maar door onvoldoende selectieve sloop komen vormen van losgebonden asbest toch in verwerkingsinstallaties

§

VLAREM is te vaag inzake maatregelen tegen de verspreiding van vezels, binnen de terreinen

§

asbestvezelconcentraties in de omgeving van de terreinen zijn niet gekend en er is geen grenswaarde voor de omgevingslucht opgenomen in VLAREM II


94

ECOLAS N.V.


De erkenningen van labo’s die luchtmetingen met electronenmicroscopie uitvoeren in de buitenlucht worden nu reeds door de Vlaamse instelling VITO geregeld. Men kan zich afvragen waarom er ook voor de bepaling van asbest in materialen en in de bodem geen erkenning op Vlaams niveau ingevoerd wordt. De erkenning voor de analyse van asbest in materialen wordt geregeld door het ministerie van T & A, dat als federaal ministerie uiteraard niet bevoegd is inzake bodemverontreiniging in het Vlaamse gewest. Nochtans kunnen voor bodemanalyses sterk gelijkende microscopische technieken gebruikt worden (cfr. de methodes die in Nederland door TNO, de evenknie van VITO, ontwikkeld werden). - Geen enkele Vlaamse overheidsinstantie richt zich momenteel tot particulieren om asbestrisico’s via informatie en sensibilisering te beperken.


95

ECOLAS N.V.

3.3.


Aanbevelingen

De aanbevelingen zijn in belangrijke mate geënt op de hiaten in de wetgeving en andere tekortkomingen die in de vorige paragraaf uitvoerig behandeld werden. In deel 1 werd de analyse van risicosituaties gegroepeerd rond 9 groepen, met genummerde probleemsituaties die in aanmerking komen voor remediërende acties. In de tekst van deze paragraaf wordt er slechts dan naar verwezen wanneer dit de aanbeveling kan verduidelijken. Het verband tussen de aanbevelingen en alle onderscheiden situaties wordt wel expliciet gelegd in de overzichtstabel 3.1. die bij deze paragraaf gevoegd is. Deze tabel kan ook geraadpleegd worden voor een overzicht van de wettelijke basis en de betrokken partijen bij de uitvoering en de controle van de aanbevelingen. 3.3.1.

Betere definiëring van gevaarlijk en minder gevaarlijk asbest in de Vlaamse milieuwetgeving (VLAREM II, Vlarea)

- Asbestisolatiemateriaal: een explicietere definiëring van de vaak gevaarlijke thermische isolaties is nodig in VLAREM II, o.m. in afdeling 5.2.4. - Vrije vezels/asbeststof: lijst toevoegen, minimaal zoals gegeven in de inleiding van deel 1 (zie paragraaf 1.1.) zodat het onderscheid tussen los- en hechtgebonden asbest helder kan geïnterpreteerd worden. - Volgens VLAREA kan elk afvaltype dat meer dan 0,1 % asbestvezels bevat als gevaarlijk afval bestempeld worden. Asbestcement bevat tot 15 % vezels maar is een niet-gevaarlijke afvalstof (zie ook hoger: 3.1., 1 – recente herbevestiging van deze status op Europees niveau). Een verduidelijking van dit punt in VLAREA is bijgevolg nodig. - Via OVAM werd een studie uitgeschreven aan de VITO: “stortcriteria voor asbest”. Deze studie loopt over 1 jaar, de vermoedelijke einddatum is januari 2000. Op dit moment zijn geen resultaten bekend gemaakt. Er zullen eenvoudig te hanteren en wetenschappelijk onderbouwde criteria worden uitgewerkt die een eenduidige indeling van de aangeboden afvalstoffen mogelijk maakt. In het studievoorstel zijn ook nieuwe categorieën voor stortplaatsen opgegeven. In het vorige hoofdstuk is vermeld dat de VITO-studie een focus heeft op de diverse types asbestafval die nu op een categorie 1 stortplaats voor gevaarlijke afvalstoffen aangeleverd worden. Over de diverse vormen en toestanden van asbestcement zal waarschijnlijk onvoldoende uitsluitsel gegeven worden.


96

ECOLAS N.V.


Gezien de veelvuldige interpretatieproblemen, wordt de uitvoering van een gelijkaardige studie, met asbestcement als onderwerp, als aanbeveling opgenomen. 3.3.2.

Specifiëring van de termen “recycling”, “recyclage”en “hergebruik” met betrekking tot asbest

- In de vorige paragraaf is de nood aan deze specifiëring toegelicht en is ook vermeld dat de Europese Commissie eerlang elke vorm van recyclage van asbest zal verbieden. - De aanbeveling kan eenvoudig bestaan uit een toe te voegen, korte passage in de wetteksten (zie paragraaf 3.2. voor de artikelen waar dit van toepassing is). 3.3.3.

Drempelwaarde voor asbest in de omgevingslucht

Op basis van de bespreking in deel 2 werd in de stuurgroep besloten dat de invoering van een milieukwaliteitsnorm voor asbest in de omgevingslucht, in VLAREM II, niet gewenst is. De VMM heeft op dit ogenblik geen plannen om een jaarlijks meetprogramma voor asbest op te starten . De recente metingen in de buitenlucht , door de VITO, tonen aan dat de concentraties dicht bij de detectielimiet van de gebruikte methode liggen. Voor een bijkomende argumentering van de beslissing van de stuurgroep zij verwezen naar het besluit van deel 2 (paragraaf 2.4.). Voor monitoring van bepaalde risicosituaties kan een drempelwaarde wel zinvol gehanteerd worden. In het actieprogramma van deel 5 is duidelijk aangegeven over welke situaties het gaat. Op basis van de voorstellen door de VITO (Berghmans en Pauwels, 1998) en de evaluatie die in deel 2 van deze studie gemaakt werd, wordt 1000 V/m³ ( 24-uurswaarden en gebruik makend van metingen voor electronenmicroscopische analyse met TEM) als een geschikte drempelwaarde aanbevolen. 3.3.4.

Planmatige aanpak van brand, explosie asbestcement in het milieu verspreid wordt

en andere situaties waarin vooral

In Nederland werd een “Plan van aanpak asbestbrand” uitgewerkt in opdracht van het ministerie van VROM en het ministerie van Binnenlandse Zaken (Directie Brandweer en Rampenbestrijding) - een uitgave in het kader van het overheidsoptreden bij bijzondere milieuomstandigheden (Locher & Brand, 1998). Het heeft tot doel de besluitvorming rond asbestbranden te verbeteren, zodat efficiënter, effectiever, zonder onnodige kosten, zonder onrust bij het publiek te veroorzaken en overal in Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

97

ECOLAS N.V.


Nederland op vergelijkbare wijze kan worden opgetreden. Voorts beoogt het plan van aanpak voor alle betrokkenen duidelijk te maken hoe bij een asbestbrand opgetreden moet worden, wie erbij betrokken zijn en welke de taakverdeling is. Het is een bijzonder grondig uitgewerkt en vooral uitermate sterk gestructureerd plan. De geciteerde uitgave is de derde, gewijzigde druk , wat er op wijst dat het geen dode letter is gebleven. Bepaalde elementen lijken nochtans ver gezocht, theoretisch en alleszins moeilijk in de praktijk te brengen. Zo wordt bvb. gebruik gemaakt van een verspreidingsmodel om uurgemiddelde vezelconcentraties te berekenen (met input van bronsterkte, bronhoogte, stabiliteitsklassen van de atmosfeer,…). Ook worden schadeafstanden berekend voor diverse types en diktes van asbestcement. Bij een brand zijn deze gegevens meestal niet bekend, zodat het nut van deze berekeningen in vele gevallen gering is . Niettemin is het concept waardevol en kan het bijdragen tot een doelmatige beperking van de verspreiding van asbest in de omgeving. Hoewel een groot aantal betrokken partijen besproken worden, is er toch een vrij goede overeenkomst met de huidige Vlaamse situatie: brandweer en politie zijn uiteraard steeds betrokken, arbeidsinspectie mogelijk, erkend asbestverwijderaars meestal. De Milieuinspectie is in Nederland – afhankelijk van de situatie - niet of mogelijk betrokken . Verschillend en essentieel in het Nederlandse plan is de prominente rol van een “onafhankelijke asbestdeskundige” die belangrijkste betrokken partij is bij , en moet instaan voor advies over de elementen van het plan die een goede kennis van asbest vereisen: de vaststelling van de emissie, beoordeling van de categorie van de brand (er worden 3 categorieën gebruikt), bepaling van het verspreidingsgebied, het bodemonderzoek en saneringsplan, controle en beoordeling van de opruiming. In schema 3.4. geeft een beslissingsboom die gebruikt kan worden tijdens en na een brand of explosie.


98

ECOLAS N.V.


Schema 3.4.: Protocol voor onderzoek tijdens de fase van de bestrijding van de brand (A) en voor de beoordeling van diverse types oppervlakken op asbestresten, tijdens de fase van de opruiming (B) – gewijzigd naar Locher & Brand, 1998. (A) is er kans op verspreiding van asbest tijdens verder verloop van de brand? Nee heeft reeds asbestverspreiding plaatsgevonden?

Ja

een

levert de verspreiding ontoelaatbare risico’s op voor omwonenden en hulpverleners? Nee

Ja

Ja maatregelen om de blootstelling te verminderen

levert de verspreiding onmiddellijke risico’s op voor de omgeving [oriënterend onderzoek] directe maatregelen zoals verkeersbeperking

(B) heeft verspreiding van asbest in de omgeving plaatsgevonden ? [oriënterend onderzoek] Nee geen acties terrein

buiten

Ja

het

asbest aanwezig op verharde oppervlakken? Nee asbestresten op niet-verharde oppervlakken?

Ja zichtbare asbestresten verwijderen

Ja saneringsplan na een grondiger onderzoek eindcontrole


99

ECOLAS N.V.

3.3.5. A.


Aanbevelingen in verband met reinigen en verwijderen van asbestcementdaken VERWIJDEREN

- Veralgemenen van opleiding en het aanwenden van stricte procedures, zoals het Roof Trainingcenter sinds enkele jaren organiseert voor dakdekkers. De meeste dakdekkers zijn lid van de LIBS, een (Belgische) landsbond van patroonsverenigingen, die het volgen van de opleiding aanmoedigt. Een degelijke theoretische en praktische cursus is beschikbaar (Spincemaille, 1999) – de cursus is echter nog jong en de respons niet algemeen. - Een vorm van certifiëring, erkenning van patroons die de cursus volgen, is een logische tweede stap in dit voorstel. - Een nadeel en mogelijk bezwaar tegen deze aanbeveling : de v.z.w. Roof Trainingcenter wordt sterk geassocieerd met de grootste asbestcementproducent van weleer en gebruikt ook lokalen van het bedrijf in Kapelle o/d Bos voor de opleiding. B.

REINIGEN

- Momenteel ligt een aanpassing van het ARAB voor onder de vorm van een statusdocument , d.w.z. dat het nog in een ontwerp van KB moet omgezet worden . Inzake asbestcement zou art. 148decies 2.5.9.6.2. als volgt gewijzigd worden: “ Bij het bewerken van asbest is het gebruik van mechanische werktuigen met grote snelheid, hoge druk reinigers, schuurschijven voor het bewerken, snijden of schoonmaken van materialen in asbestcement verboden.” [tekst bezorgd door R. Grosjean, Min. van T&A – de wijzigingen zijn onderlijnd]. Indien dit tot een aanpassing leidt, is een afstemming van de Vlaamse wetgeving noodzakelijk aangezien de activiteit naast een blootstelling van de dakdekkers (in vele gevallen werknemers, die onder de ARAB-regelgeving ressorteren) ook een bewezen milieuverstoring veroorzaakt. - Het mogelijk alternatieve borstelontmossingssysteem (cfr. deel 1.2.2., Groep 7) grondig evalueren: studievoorstel met luchtmetingen TEM – bij voorkeur in samenwerking met Arbeid en Tewerkstelling die tijdens een test simultaan de persoonlijke blootstelling van de dakdekkers zou kunnen meten met de gebruikelijke meetmethode (volgens NBN T96- 102 (optische microscopie). Het bedoelde systeem wordt o.m. in Duitsland, Denemarken en Nederland toegelaten of zelfs bij wet opgelegd. - Een verbod van de klassieke hogedrukreiniging van AC-daken door particulieren dringt zich hoe dan ook op. Zelfs indien de voorgestelde evaluatie van een borstelontmossingssysteem gunstig zou zijn, zullen privé-personen een dergelijk systeem waarschijnlijk nooit gebruiken aangezien het een zeer grote investering impliceert. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

100

ECOLAS N.V.

3.3.6.


Aanbevelingen met betrekking tot de afvoer en verwerking van bouw- en sloopafval (excl. gemeentelijke containerparken)

- Met betrekking tot asbest in sorteerinstallaties en puinbrekers wordt het algemene principe bepleit dat elke vorm van asbest best buiten de installaties wordt gehouden. Men zou weliswaar maatregelen ter hoogte van verschillende stappen van het proces kunnen bedenken: ð indien asbest toch in de installatie geraakt : zo mogelijk nog scheiden van het andere afval en in elk geval breken vermijden aangezien dan precies de vezels vrijkomen ð het gescheiden asbestafval reglementair verpakken, merken en afvoeren ð indien scheiding niet meer mogelijk is : de hele partij als asbestafval afvoeren naar een aangewezen stortplaats ð aansprakelijkheid : wanneer aangetroffen in een puinbreekinstallatie dan is een overtreding opgetreden bij de sloop Nochtans zijn deskundigen inzake verwerking van bouw-en sloopafval het er over eens dat maatregelen binnen het proces onrealistisch zijn. De enige efficiënte manier om asbest te weren uit puinbreekinstallaties is door selectieve sloop en supplementaire controle van het sloopafval bij aankomst. - De aanbeveling die hier weerhouden wordt betreft dan ook een bijsturing van het ontwerpsloopbestek dat uitgewerkt werd door de Wergroep Selectief Slopen van de VCB. Deze bijsturing kan gebeuren door een AANDACHTSPUNT ASBEST aan de ontwerpteksten toe te voegen. Aangezien de ontwerpteksten tijdens de uitvoering van de voorliggende studie niet beschikbaar waren, is het momenteel niet mogelijk om deze aanbeveling concreet in te vullen. In dit verband kan wel opgemerkt worden dat de rol van een asbestdeskundige bij een inventaris in functie van sloop anders is dan in het kader van de ARAB-inventarisplicht : ook destructief onderzoek kan eventueel nodig zijn, daar waar dit in de ARAB-context niet vereist en zelfs afgeraden is. - In afwachting van de uitvoerbaarheid van sloopbestek kan als tussenstap - die bvb. een 2-tal jaren kan duren – een andere aanbeveling van nut zijn: al of niet als onderdeel van de COPROkeuring een asbestanalyse op het puingranulaat opleggen. Als onderdeel van de COPRO-keuring is niet vanzelfsprekend aangezien slechts een relatief klein aantal van alle puinbreekinstallaties deze keuring ondergaat. - Eveneens als tussenstap en binnen dezelfde periode kunnen luchtmetingen nabij een puinbreekinstallatie uitgevoerd worden om het mogelijke blootstellingrisico beter te documenteren. (VITO met TEM) . Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

101

ECOLAS N.V.

3.3.7. A.


Gemeentelijke containerparken: asbestcement van particulieren AANVULLING VAN VLAREM II

Inzake het gescheiden opslaan van asbestcementafval werd voor containerparken een aanvulling ingevoerd (B.V.R. van 19 januari 1999) maar dezelfde bepaling is ook nodig voor de inrichtingen die de containers ophalen en op hun beurt stockeren (art. 5.2.2.4.1.). Indien de verplichting inzake gescheiden opslag daar niet geldt, bestaat immers de kans dat het gescheiden afval van CP bij de ophalers opnieuw gemengd wordt. B.

AANBEVELINGEN OM RISICOSITUATIES TE BEPERKEN

De huidige organisatie kan behouden blijven mits ingrepen in bepaalde aspecten:

C.

q

grondige opleiding van het CP-personeel

q

verbeterde procedures voor scheiding, deponeren, afdekken en beperking van de stofontwikkeling

q

controle op de wettelijk verplichte scheiding van asbest en ander bouw- en sloopafval

LUCHTMETINGEN

Aangezien momenteel niet geweten is welke asbestconcentraties nabij asbestcontainers op een CP voorkomen, wordt de uitvoering van luchtmetingen aanbevolen, bij voorkeur een combinatie van TEM (omgeving) en optische microscopie voor het meten van de persoonlijke blootstelling van de parkwachters. Een samenwerking tussen VITO, voor de TEM-metingen, en het federale ministerie van T & A is nodig voor de uitvoering van een dergelijke meetcampagne. 3.3.8.

Inzamelwijze voor (losgebonden) asbest uit huishoudens

Alhoewel er in woningen relatief kleine hoeveelheden losgebonden asbest aanwezig zijn, mag het voorkomen van vooral losgebonden isolatieplaten en asbesthoudende buisisolaties voor de totaliteit van de Vlaamse huishoudens niet onderschat worden. Actueel bestaat er geen enkele vorm van inzameling voor, en dergelijke materialen worden in principe niet in containerparken aanvaard. Toch komen zij daar ongewenst tussen het bouw- en sloopafval terecht en worden zij waarschijnlijk ook buiten de parken afgevoerd. De meest aangewezen oplossing voor het gevaarlijk asbestafval van particulieren is het op te nemen als KGA (Klein Gevaarlijk Afval), hetgeen actueel niet het geval is.


102

ECOLAS N.V.

3.3.9. A.


Aanbevelingen inzake bodemsanering GRONDIGE INVENTARIS VAN AL OF NIET VOLLEDIG GESANEERDE, HISTORISCH VERONTREINIGDE

GRONDEN

- Uit deel 1 van deze studie blijkt dat de gekende, historisch met asbest verontreinigde gronden niet volledig gedocumenteerd zijn, wat de sanering betreft. - Deze aanbeveling betreft een inventarisatie en grondige evaluatie door de OVAM, zo nodig met de hulp van externe asbestdeskundigen. Gebaseerd op studie van de dossiers, visuele inspectie van alle gekende sites en beperkte monsterneming van het afval om minimaal een realistisch beeld van de aard van de asbestverontreiniging, de omvang en het blootstellingrisico in de omgeving te bekomen. B.

EEN BODEMSANERINGSNORM VOOR ASBEST ?

- Het valt buiten het bestek van deze studie om technische voorstellen in verband met een bodemsaneringsnorm uit te werken. In de stuurgroep werd opgemerkt dat het heel moeilijk is om normen op te stellen. Asbest kan gewoon op de grond liggen, in een weinig schadelijke vorm OF het kan in de bodem voorkomen in vrije toestand. Er werd ook kritiek geuit op de Nederlandse aanpak , waar wel een interventiewaarde gebruikt wordt – onderzoek en analyses worden uitgevoerd volgens een door het TNO ontwikkelde methode . In de Nederlandse vakliteratuur verschenen enkele artikels die de algemene tevredenheid van de betrokken partijen rapporteren (Maes en van Oort, 1996; Jaegers, 1999). Volgens de stuurgroep is de Nederlandse analysemethode weinig betrouwbaar. Ook wordt benadrukt dat afzetting van asbestvezels in bodemmateriaal nooit homogeen is, zodat een goede monstername moeilijk is en andere criteria dan de concentratie moeten worden onderzocht. Bovendien wordt vanuit de OVAM opgemerkt dat bodemsaneringsnormen slechts een eventueel nut hebben bij nieuwe verontreiniging. In het geval van asbest gaat het over het algemeen over historische verontreiniging die niet op basis van een bodemsaneringsnorm beoordeeld wordt. Het ontbreken van enige norm of gestandaardiseerd criterium is anderzijds wel een groot hiaat in het Bodemsaneringsdecreet (zie ook de bepreking onder 3.2.). Daarom wordt hierna vrij uitvoerig ingegaan op de Nederlandse aanpak, ook omdat ook los van de normkwestie bruikbare vaststellingen en procedures gerapporteerd werden. - De Nederlandse onderzoeksinstelling TNO heeft de meetmethode voor asbest in de bodem ontwikkeld (Tromp & Tempelman, 1996). Er werd daarbij uitgegaan van de volgende voorlopige interventiewaarden: Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

103

ECOLAS N.V.


- 100 mg/kg grond voor chrysotiel - 10 mg/kg grond voor amfiboolasbest. Deze waarden zijn het resultaat van een benadering die – o.m. ook op toxicologische gronden – uitkomt op een interventiewaarde, uitgedrukt in vezels per kg en, via een omrekeningsfactor op de vermelde interventiewaarden. De waarde van de zeer theoretische aanpak kan in vraag gesteld worden. Nietemin blijkt de in dat verband ontwikkelde meetmethode goed uitvoerbaar te zijn. - Er wordt gebruik gemaakt van een zeefmethode . De kwantitatieve bepaling van asbest in de verschillende zeeffracties moet stapsgewijs worden uitgevoerd. Eerst worden de grote zeeffracties (respectievelijk >16 mm, >8 mm en > 4 mm) onderzocht op asbesthoudende deeltjes. Vervolgens worden de daarop volgende zeeffracties onderzocht, aflopend naar de respirabele fractie. Er worden eenvoudige microscopische technieken bij de analyse gebruikt (stereomicroscoop, polarisatiemicroscopie en dispersiekleuring) – voor de respirabele fractie wordt wel rasterelectronenmicroscopie aangewend. De meetmethode kan worden gebruikt voor alle vormen van bodemverontreiniging met asbest: q

Bodemlocaties waarbij (on)gecontroleerde stort van asbesthoudend puin en afval heeft plaatsgevonden (zowel oppervlakkig als in diepere lagen van de bodem);

q

Bodemlocaties waar door brand, explosie of stormschade, asbest in de bodem is terechtgekomen;

q

Bodemlocaties waar door ongecontroleerd onderhoud, puinbreken en sloop asbest in en op de bodem terecht is gekomen;

q

Gronddepots die verontreinigd zijn met asbesthoudend puin en afval.

- De methode maakt onderscheid tussen stukken asbestcement en losse ‘respirabele’ vezels. Hierdoor is de methode geschikt om de urgentie van een ingreep te bepalen. Urgent zijn de gevallen waar een belangrijk deel van het asbest zich bevindt in de kleinste zeeffractie (<180 µm). De onderste bepalingsgrens ligt, volgens het TNO rapport, op circa 5mg/kg en is onder andere afhankelijk van de homogeniteit en het type grond en de grootte van de deeltjes. De voorlopige interventiewaarde van 100 mg/kg blijkt in alle onderzochte gevallen een goed onderscheidend vermogen te hebben. Verontreinigde locaties vallen boven deze waarde en schone locaties er duidelijk onder. Tevens blijkt het asbestgehalte op het niveau van de interventiewaarde goed bepaalbaar. - Het rapport bevat tevens de volgende nuttige bespreking van de types asbestverontreiniging in de bodem.


104

ECOLAS N.V.


Bij een verontreiniging met alleen asbestcement zit het merendeel van de stukjes in de fractie groter dan 4mm. De concentratie aan asbest neemt snel af in de kleinere zeeffracties. Het aandeel respirabele vezels is verwaarloosbaar en is vrijwel altijd kleiner dan 5 mg/kg. Bij een verontreiniging met alleen asbestcement is het actuele blootstellingsrisico vrijwel altijd laag. Wanneer een verontreiniging bestaat uit slecht gebonden asbesthoudende materialen (isolatiematerialen), bevindt een groot deel van de deeltjes zich in de fractie 1 – 4 mm. Daarbij is het aandeel van de respirabele vezels veel hoger. Door de hogere concentratie aan respirabele vezels is er eerder sprake van een actueel blootstellingsrisico. C.

BEST BESCHIKBARE TECHNIEKEN VOOR SANERING

C.1.

Methodes gebaseerd op afdekking

- Het principe van afdekking is eenvoudig: het afbestafval – dat in de meeste gevallen uit asbestcement bestaat – wordt met een voldoende dikke laag grond (minimaal 1 m) afgedekt en de nodige maatregelen tegen erosie en verstoring door dieren moeten worden voorzien. Deze werkwijze wordt in Vlaanderen en in de ons omliggende landen grosso modo op dezelfde manier toegepast wanneer afgraven niet haalbaar is (zie o.m. Dohmen, 1997; Min. van VROM en SZW, 1998). - Bij de keuze van een afdeklaag , bovenop de basis-deklaag die uit grond bestaat, speelt de nabestemming een grote rol. Dit is eveneens zo m.b.t. de bijkomende beschermingsmaatregelen die nodig kunnen zijn om de afdekking duurzaam te maken. Voor 3 types van nabestemming kunnen de volgende aanbevelingen gegeven worden: - afgesloten natuurgebied: geotextiel voldoende diep onder de toplaag; fijnmazig metalen netwerk tegen vraat door konijnen; inzaaien met gras om de afdeklaag tegen erosie te beschermen; afsluiting tegen menselijke betreding - industrieterrein /bebouwd : eindafdek met asfalt of beton is een voldoende veilige inkapseling die berijden met zwaar materieel moet toestaan - recreatief gebruik van het terrein: verharde paden (asfalt , boskiezel) zijn een noodzaak ; harde recreatie (motorfietsen) en gebruik als sportterrein uitsluiten, tenzij de sport op een harde afdeklaag kan worden uitgeoefend. C.2.

Methodes die een verwijdering van de verontreiniging beogen

De navolgende bespreking is afkomstig uit het hoger geciteerde TNO-rapport over een meetmethode voor asbest in de bodem (Tromp & Tempelman, 1996) .


105

ECOLAS N.V.


- Aard en grootteverdeling van de asbestverontreiniging worden gekarakteriseerd, waardoor het mogelijk is om op basis hiervan aan te geven of zeven en eventueel visuele sanering (handpicking) als saneringsmethode zin heeft en wat de te verwachten effectiviteit zal zijn. Wanneer de grond alleen is verontreinigd met stukken asbestcement kan de concentratie in veel gevallen, door middel van zeven tot onder de Nederlandse voorlopige interventiewaarde worden teruggebracht. - Met asbest verontreinigde grond veroorzaakt door brand kan in veel gevallen gesaneerd worden door middel van “handpicking”. Dit geldt echter niet voor sterk verontreinigde gebieden in de nabijheid van de brandhaard. Het aandeel “onzichtbaar” asbest kan hier wel tot boven de interventiewaarde uitkomen. - De meeste methoden voor het verwijderen van asbest uit de grond gaan uit van een zeeftechniek. Er kunnen twee typen zeeftechnieken worden toegepast: 1. droog zeven, toepasbaar bij zandige grond verontreinigd met hechtgebonden asbesthoudende materialen. Deze methode is niet tot nauwelijks toepasbaar op kleiachtige grond, vanwege samenklontering van kleideeltjes. De kleinste zeef die in de praktijk op grote schaal toepasbaar is, heeft een maaswijdte van circa 1 mm en kan alleen bij droge zandgrond gebruikt worden. 2. zeven in combinatie met een natte wasser, toepasbaar bij alle soorten grond verontreinigd met hechtgebonden materialen. De methode heeft in vergelijking met droog zeven een veel lagere capaciteit en is o.a. daardoor veel duurder. Echter, bij de natte zeeftechniek kunnen zeven met veel kleinere maaswijdten gebruikt worden (<500 µm). In beide gevallen moeten aangepaste veiligheidsvoorschriften in acht genomen worden. Belangrijke beperkingen treden op bij grond die verontreinigd is met kleine asbesthoudende deeltjes en in sterk kleihoudende grond. In beide gevallen treedt gemakkelijk klonteren en verstoppen van de zeef op. Wanneer veel vezels en losse vezelbundels voorkomen is de zeeftechniek niet geschikt. 3.3.10.

Storten van asbest: stortplaatsen en stortwijze

- Storten van asbestafval gebeurt in Vlaanderen volgens de bepalingen van VLAREM II, Afd. 5.2.4. Afvalstoffen die vrije asbestvezels bevatten kunnen enkel op een categorie-1 stortplaats gestort worden. Niet-gevaarlijk asbestafval , in casu AC-afval, mag zowel op een categorie-2 als op een categorie-3 stortplaats aangeleverd worden. Asbestcementafval wordt enkel naar een cat.-2 stortplaats afgevoerd wanneer het gemengd is met andere afbraakmaterialen zoals hout, gemengd groot huisvuil, etc... Het is economisch weinig interessant om asbestcementafval naar Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

106

ECOLAS N.V.


een cat.-2 stortplaats te brengen wanneer dit volgens de wetgeving niet strikt noodzakelijk is: de stortprijs is hoger en vooral de milieutaks bedraagt een veelvoud van deze die voor het storten van inerte afvalstoffen van toepassing is ( 2670 BF/Ton - tegenover 470 BF/Ton voor cat.-3). Het is bijgevolg aan te bevelen om asbestcement bij de bron te scheiden van ander bouw- en sloopafval, en tevens een argument voor de invoering van een sloopbestek die hoger bepleit werd. - Spincemaille, red. (1999) geeft een recent overzicht van de wetgeving in het Groothertogdom Luxemburg, Nederland, Frankrijk, Duitsland en Engeland. Hoewel de auteurs de nadruk leggen op het afvoeren van AC-golfplaten en leien, wordt de wetgeving inzake het storten van asbestafval ook ruimer besproken. Luxemburg vormt een uitzondering aangezien asbestafval er altijd als toxisch wordt beschouwd, zonder onderscheid tussen asbestcement en de meest losse vormen. Dit betekent dat ook de ongevaarlijke oude AC-toepassingen volgens de Luxemburgse wetgeving tegen een zeer hoge prijs op een stortplaats voor gevaarlijke afvalstoffen moeten gedeponeerd worden. In Nederland moeten alle asbestafvalstoffen in niet-luchtdoorlatende verpakkingsmateriaal aangeleverd worden. Conditionering is niet vereist. Voor asbestafval met veel losse vezelmassa (zoals gesloopt spuitasbest) is dit niet de beste maatregel aangezien de verpakking op de stortplaatsen kan scheuren. Scheuren en openbreken van zakken vormde in ons land in de jaren ’80 de aanleiding om een conditionering van los asbestafval in cement op punt te stellen en nadien ook via VLAREM op te leggen. Ook in Duitsland moet asbestafval met veel losse vezels gecontitioneerd worden voor het de eindbestemming bereikt (Dohmen, 1997). Met het oog op een maximale beperking van het vrijkomen van vrije asbestvezels, kan de stortregeling in Vlaanderen als goed doordacht en effectief worden beoordeeld, zeker wanneer men de wetgeving ter zake vergelijkt met de regelgeving in andere Europese landen. Aanbevelingen staan dan ook uitsluitend in verband met een verbetering van de stortwijze op cat.-3 stortplaatsen. Zij kunnen als volgt geformuleerd worden: q

Aparte stortvakken voor asbestcementafval voorzien. Dit gebeurt in de praktijk wel, maar het is niet zeker of het een veralgemeende werkwijze betreft. Deze maatregel laat een optimale controle toe en vergemakkelijkt de uitvoering van de navolgende aanbevelingen.

q

Vermijden van het storten vanop grote hoogte. Tijdens plaatsbezoeken kon worden vastgesteld dat op cat.-3 stortplaatsen, waar een groeve met inertafval wordt opgevuld, het storten vanop een hoogte met veel stofontwikkeling gepaard gaat.


107

ECOLAS N.V.


Asbestcontainers zouden in de mate van het mogelijke tot bij het stortvak moeten kunnen gebracht worden, waar zij onder minimale stofontwikkeling kunnen geledigd worden. q

Bevochtigen tijdens het storten Het besproeien van het afval is de beste manier om stofverspreiding tegen te gaan. Deze maatregel is eenvoudig te realiseren wanneer asbestcementafval in een aparte stortvak van de deponie gestort wordt.

q

Onmiddellijk na het storten met een grondlaag afdekken. Een dagelijkse afdekking wordt opgelegd maar de afdeklaag wordt meestal niet onmiddellijk na het storten aangebracht. Onmiddellijk afdekken is aangewezen om verspreiding van vezels uit gebroken asbestcement tegen te gaan.

- Inzake de beschikbare capaciteit van de stortplaatsen die in Vlaanderen asbestafval aanvaarden werd een navraag gedaan bij mensen uit de sector. Volgens een contactpersoon bij de vereniging van erkende asbestverwijderaars (VAB) is de verwerkingscapaciteit van de REMATT-installatie (conditionering van asbest in cement) voldoende om alle nog te slopen losse asbesttoepassingen uit gebouwen en installaties te verwerken (J. Renders, persoonlijke mededeling). De asbestverwijderaars gaan ervan uit dat dit slopen van losgebonden asbestmaterialen tegen het jaar 2005 sterk verminderd zal zijn. Ook wat het afvoeren van de cementblokken met geconditioneerd asbestafval naar de cat.-1 stortplaats van INDAVER wordt uitgegaan van een ruim voldoende capaciteit op deze stortplaats. In Vlaanderen zijn 26 cat.-3 stortplaatsen voor inert afval vergund, gespreid over de 5 provincies (VCB en OVAM, 1998). De aangesproken uitbaters zien voor de totaliteit van de cat.-3 stortplaatsen geen capaciteitsprobleem in verdere aanvoer van asbestcementafval (informatie van firma De Kock, Huldenberg).

3.3.11.

Zwerfasbest

Het uitwerken van voorstellen voor het opruimen van zwerfasbest, d.i. in de meeste gevallen oude asbestcement die al of niet ter aanvulling van kuilen in de natuur achtergelaten werd, is zeker niet zinloos. In de praktijk zal dit zeer moeilijk liggen: deze soort asbestafval is niet in kaart gebracht en dit zal waarschijnlijk ook nooit gebeuren. In Nederland is recent een grootscheepse actie op het getouw gezet om zwerfasbest in het landelijk gebied, en ook alle andere asbestcement dat niet meer aan gebouwen vastzit op te ruimen (mededeling van dhr. Géron, Beleidsdirectie Stoffenbeleid). De actie werd georganiseerd door de LTO, een federatie van de land-en tuinbouwers, maar wordt daadwerkelijk gesteund door een verzekeringsmaatschappij en enkele banken. Het oude asbest wordt regionaal Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

108

ECOLAS N.V.


verzameld . Deze actie is onder meer een gevolg van de sensibiliseringsacties inzake asbest die de overheid sinds geruime tijd voert en die tot de hele bevolking gericht zijn. Daarnaast zijn er ook uit Nederland meerdere voorbeelden gekend van systematische sanering van verontreinigde landwegen in een landinrichtingsproject en andere met asbest verontreinigde bodems in het buitengebied. In deze gevallen gebeurde de opruiming door deskundigen, met behulp van de zeefmethode die hoger (3.3.9.) toegelicht werd. Het in situ zeven had als voordeel dat minder dan 10 % van de verontreinigde bodem naar een asbeststortplaats moest worden afgevoerd, wat resulteerde in 75 % reductie van de kost in vergelijking met een afgraving zonder vooraf uitsorteren ( Maes & van Oort, 1996, - Jaegers, 1999). 3.3.12.

Aanbevelingen omtrent informatie en sensibilisatie

- Informatiecampagnes over veilig werken aan asbest, in de professionele sfeer, worden door de federale overheid gevoerd. Dit gebeurt door toelichtingen van het ARAB, informatie bezorgd aan werkgevers en vakbonden e.d.m. Een brochure over asbest werd op ruime schaal verspreid door het Commissariaat – generaal voor de bevordering van de arbeid (Snyers, red. – 1994). Ook de vzw Arbeid en Milieu heeft in het recente verleden brochures uitgewerkt die in beide landstalen werden verspreid (Van Braeckel, red. – 1995, 1999). - Informatiecampagnes ter ondersteuning van het Vlaamse asbestbeleid kunnen bij voorkeur gericht zijn tot die bevolkingsgroepen die met asbest te maken hebben buiten de ARAB-context. Dit zijn in de eerste plaats de particulieren, m.a.w. de bevolking die in en rondom het huis met asbest te maken kan hebben. De stuurgroep heeft gesuggereerd om ook architecten als een bijzondere doelgroep voor informatieverstrekking te nemen. Aangezien risicosituaties regelmatig kunnen optreden bij verbouwing en renovatie, is de architect goed geplaatst om problemen met asbest op te vangen en zijn klanten in te lichten. In Nederland wordt het asbestbeleid ondersteund door een grondige informatie van de brede bevolking, bij middel van zeer praktische en heldere informatiebrochures die expliciet tot de particulieren gericht zijn. Dit blijkt reeds uit de titels van de publicaties die door het Nederlandse ministerie van VROM verspreid worden: - “242 vragen over asbest” - “Handleiding voor het verwijderen van asbesthoudende vloerbedekking. Het gebruik van de doe-het-zelfset door particulieren” - “Asbest in en om het huis. De meest gestelde vragen over asbest” -… Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

109

ECOLAS N.V.


De publicaties bevatten tevens, in verstaanbare taal, alle nuttige informatie over de asbestwetgeving, inclusief de plaatsen waar men terecht kan met asbestafval. - Het is wenselijk dat de Vlaamse overheid gelijkaardige informatiecampagnes opzet. Het is de beste benadering om asbest uit de taboesfeer te halen en onnodige paniek uit te sluiten. Uit de Nederlandse publicaties kan zeker inspiratie geput worden. De onderstaande suggesties kunnen van nut zijn. - Sensibiliseren van particulieren rond de gevaren van ongepaste reiniging van asbestcement en daken in het bijzonder (al of niet gekoppeld aan een verbod dat hoger is voorgesteld). - Het uitwerken van Vlaamse brochures is zeker aangewezen. De recente brochure van vzw Arbeid en Milieu (Van Braeckel, 1999) wordt door de gemeenten sterk geapprecieerd, vooral omdat er geen andere publicatie voor een groot publiek voorhanden is. Mits een herwerking kan deze brochure op een grotere oplage verspreid worden. - In nieuwe publicaties sterk de nadruk leggen op voldoende grote foto’s van asbesttoepassingen in de woonomgeving. Overvloedig illustreren en eenduidige adressen voor inlichtingen, afvalverwerking, … opnemen. - “Zachte” titels gebruiken – geen te droge of alarmerende titels, wel in de stijl “Verstandig omgaan met asbest in en om het huis” – “Waar naartoe met kleine hoeveelheden asbestafval?” - “ Welke asbest kom je nog tegen – wat doen we ermee?” - Duidelijk herkenbare logo’s gebruiken van de ministeries / administraties die campagnes lanceren. - Voorlichting in scholen kan eveneens overwogen worden. - Media: ook TV-spotjes behoren tot de mogelijkheden – eventueel als onderdeel van programma’s die tot een doe-het-zelf-publiek gericht zijn.

3.3.13.

Bevoegdhedenverdeling en de Technologisch Onderzoek (VITO)

rol

van

de

Vlaamse

Instelling

voor

- De huidige bevoegdhedenverdeling onder de administraties en instellingen van de Vlaamse Gemeenschap voldoet in grote mate om het asbestbeleid te sturen, de wetgeving te handhaven en de milieu-implicaties van de omgang met asbest te controleren. De rechtstreeks betrokken administraties zijn: - AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid - AMINAL Milieuvergunningen - AMINAL, Milieu-Inspectie Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

110

ECOLAS N.V.


En de volgende instellingen en vennootschappen: - VMM , in het kader van de asbestproblematiek in het milieu vooral i.v.m. met de kwaliteit van de omgevingslucht - OVAM, voor het afvalstoffenaspect en bodemsanering - INDAVER, voor het storten van gevaarlijk asbestafval - VITO, voor onderzoek en als referentielabo voor electronenmicroscopie. - In de overzichtstabel 3.1. is aangegeven welke instantie kan instaan voor controle en handhaving van de wetgeving. Een concrete suggestie i.v.m. de controle van illegale asbestsloop met gevolgen voor de omgeving bij scheepsherstellers werd geformuleerd door de Medische Inspectie (mededeling dr. De Ridder): de Milieu-Inspectie zou toezicht kunnen uitoefenen wanneer bedrijven voor scheepsherstel in het kader van andere controles bezocht worden. - VITO: erkenningen asbest in materialen en lucht (optische microscopie) gebeuren door het ministerie van T & A. De bevoegdheid over erkenningen op Vlaams niveau zou door de VITO, als Vlaamse onderzoeksinstelling, zeker kunnen gedragen worden wanneer men in het kader van bvb. de bodemsanering over een gestandaardiseerde analysemethode zou beschikken. Bodemsanering behoort tot de bevoegdheden van de Vlaamse overheidsinstelling OVAM en de noodzakelijke know-how inzake analysetechnieken is in Vlaanderen zeker aanwezig.


111

ECOLAS N.V.


Tabel 3.1: Overzicht van de besproken aanbevelingen per risicosituatie. risico situatie volgnummer + verkorte typering 1.1.

1.2.

bewerken van asbest in en om het huis

doelgroep blootstellingbep

type aanbeveling §

informatie : soorten AHM, aanwending, …

§

gewone particul

§

sensibilisatie: werken aan AHM

§

doe-het-zelvers

reinigen asbestcement in en om § het huis

verbod hogedrukreiniging doe-het-zelvers

2.1.

asbest op paden en erven

§ §

sensibilisatie andere AC sanering terplaatse (cfr. Nl.)

§

opruimactie zwerfasbest

particulieren landbouwers recreanten

3.1.

asbestbrand

§ § §

voorlichting beperking primaire emissie bescherming brandweer

omwonenden en we brandhaard brandweer e.a. hulp

3.2.

emissies na asbestbrand

§

idem vorige, recrean

4.1.

asbest in gebouwen

§

procedures onmiddellijke sanering = opruimen zichtbare asbest algemene sensibilisatie in ARAB-sfeer

5.1. 5.2. 5.3. 6.1.

illegale asbestsloop gebouwen illegale asbestsloop schepen afval illegale asbestsloop asbest in sorteerinstallaties

6.2.

asbest in puinbrekers

6.3.

asbesthoudend puingranulaat

7.1.

verwijderen asbestdaken

§ controle en penalisatie idem idem § bijsturen sloopbestek + andere maatregelen om asbest buiten de inrichtingen te houden § idem 6.1. § meetcampagne omgevingslucht (TEM) § idem 6.1. § COPRO-keuring bijsturen § veralgemenen opleiding

7.2.

reinigen asbestdaken

§

8.1.

asbest in restafval en verbrandingsoven

§

grondige evaluatie van veiliger hogedruksysteem, incl. meetcampagne omgevingslucht (TEM) veilige, gescheiden inzameling


modale werknemers kinderen, vnl. basiss

uitvoerders en omwo

werknemers en de o

dakdekkers en omw hele bevolking

113

ECOLAS N.V.


§

8.2.

losgebonden asbest in containerpark (CP)

8.3.

droog deponeren en breken van asbest in § CP onvoldoende scheiding van asbest op CP §

naleving wettelijke verplichting volledige scheiding

9.1.1.

onvolledig of niet gesaneerde historische § sites

ernstige inventarisatie en evaluatie van alle omwonen dossiers (studie-opdracht)

9.1.2.

verstoren van afdekking gesaneerde sites

9.2.1.

sterk verweerde asbestcement op cat.3 § stort droog en vanop grote hoogte storten op § cat.3 stort §

8.4.

9.2.2 9.3.

verontreinigde particuliere gronden


§

§

opleiding CP-personeel procedures deponeren en afdekking containers

controle-studie van alle hist. verontreinigde sites uniformiseren en specifiëren acceptatievoorwaarden meetcampagne omgevingslucht (TEM) verbeteren stortprocedures

CP-perso particulie

omwonen

van personee (omwone personee (omwone

opstellen evaluatiemodel ten behoeve van enkele particulie risico-gemeenten

114

ECOLAS N.V.

Deel 4:Asbestverwijdering

4.

AANBEVELINGEN ROND TECHNOLOGIE EN ONTWIKKELING M.B.T. ASBESTVERWIJDERING, -VERNIETIGING EN - VERVANGING

4.1.

Vervanging van asbest

In deel 1, paragraaf 1.3., is de technische noodzaak van het gebruik van asbest besproken, in de huidige wettelijke context (Europa, België, Vlaanderen). In België werd de productie van asbestproducten en het in de handel brengen ervan nagenoeg volledig verboden bij het van kracht worden van het K.B. van 3 februari 1998. In dit KB zijn voor enkele zeer specifieke, industriële toepassingen van chrysotiel (witte asbest) overgangsbepalingen opgenomen die alle in 2002 aflopen. Op 27 juli 1999 veralgemeende ook de Europese Commissie het verbod tot alle toepassingen van chrysotiel, met 1 uitzondering: bepaalde membranen voor electrolyseprocessen. Deze nieuwe richtlijn 99/77/EEG is gesteund op een grondige evaluatie van de overblijvende asbesttoepassingen in industriële processen én de valabele vervangproducten. De conclusie van deze evaluatie is dat voor nagenoeg alle toepassingen van chrysotiel nu geschikte substitutieproducten beschikbaar zijn – alle veiliger voor de gezondheid dan chrysotiel. Een bespreking van deze vervangproducten is in de context van deze studie niet relevant. De laatste overblijvende asbesttoepassingen, die geen (procesmatig) veilige vervanging door een asbestvrij substituut toelaten, worden trouwens uitsluitend in gesloten industriële processen aangewend. Een risico voor het milieu is volledig uitgesloten. De Belgische wetgeving , noch de nieuwe Europese richtlijn leggen anderzijds een verplichting op om alle nu nog aanwezige asbest uit gebouwen te verwijderen. Men gaat daarbij uit van de gefundeerde aanname dat het gezondheidsrisico zeer klein is wanneer het asbest niet beroerd wordt. Wanneer men isolatiepanelen, buisisolatie, spuitasbest,… toch verwijdert, vervangt men ze in België en Vlaanderen sinds lang door veilige vervangproducten. Aangezien keramische vezels en andere, fijne artificiële minerale vezels verdacht worden van een mogelijk kankerinducerend effect, wordt het gebruik van niet-vezelige materialen in de praktijk aangemoedigd.


115

ECOLAS N.V.

4.2. 4.2.1.


Verwijdering en vernietiging van asbestafval Overzicht van de beschikbare technologie

- Recente overzichten van de technieken die in ons land toegepast worden of toepasbaar zouden kunnen zijn, werden gepubliceerd in het ‘Dossier Asbest’ van de vzw Arbeid en Milieu (Van Braeckel, 1995) en in een themanummer van het ‘Arbeidsblad’ (1996). Rond dezelfde tijd voerde de cv SECO in opdracht van Berlaymont 2000 NV een vergelijkende studie van de mogelijkheden uit. Deze laatste studie is niet gepubliceerd en kon niet geraadpleegd worden. In de vermelde publicaties worden een viertal technieken besproken. De navolgende beschrijving is deels gebaseerd op Van Braeckel (1995), deels aangevuld met recentere informatie. Voor de cementering, het enige procédé dat momenteel in Vlaanderen wordt gebruikt, is de beschrijving aangevuld met informatie uit het Arbeidsblad. Het ministerie van T & A en de Medische Inspectie waren namelijk nauw betrokken bij het bijsturen en controleren van die werkwijze. In het Arbeidsblad (nr. 23 – 1996) wordt de voorgeschiedenis van de verwerking van asbestafval als volgt geschetst. “Vóór augstus 1986 was het niet duidelijk wat met het asbestafval gebeurde. De asbestvezelproducenten hadden eigen stortplaatsen. Het asbestafval uit de gebouwen belandde tussen het bouwpuin op de stortplaats of werd illegaal gestort. Met de komst van de nieuwe wetgeving werd het verwijderen van asbest zeer strikt gereglementeerd totdat de afvalzak dubbel verpakt de container inging.Volgens de richlijnen van de Openbare Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) mocht dat asbest enkele op een categorie 1 stort volgens bepaalde procedures gestort worden. In de praktijk kwam het er echter dikwijls op neer dat het asbest gewoon tussen ander afval gestort werd en dat de zakken werden aangereden met de bulldozer en openbarstten zodat het asbest in vrije toestand in het stort achterbleef. Vanuit de bekommernis voor mens en milieu en onder druk van de eerste VLAREM II reglementering weigerde Indaver N.V. op 1 maart 1993 alle onbehandeld asbestafval. Er werden vrij strikte criteria voorop gesteld. De voornaamste zijn dat asbestvezels moeten vernietigd of ingekapseld zijn in een matrix, het afval moet een minimale dichtheid hebben van 1ton/m3 en een minimale druksterkte van 3N/mm2 en het moet voldoen aan bepaalde standaardafmetingen. Het met asbest gecontamineerd plastiekafval moet samengeperst worden. Deze criteria zijn nadien ook in de VLAREM II reglementering opgenomen. Om aan al deze voorwaarden te voldoen, moest er dringend een verwerkingsinstallatie gebouwd worden. Ondertussen stapelde het asbestafval zich overal op”.


116

ECOLAS N.V.


CEMENTERING De in België gangbare bewerking van ongeboden of losgebonden asbestafval bestaat uit cementering. Hierbij wordt het asbestafval eerst verkleind en daarna ingekapseld in een cementmatrix. Deze werkwijze heeft twee voordelen: in de eerste plaats worden de vezels stevig gebonden zodat ze niet kunnen vrijkomen, en in de tweede plaats verkleint men op deze wijze het te storten volume. Een nadeel van cementering is dat de vezels door deze bewerking niet van eigenschappen veranderen. De vezels blijven intact, enkel hun verspreiding wordt verhinderd. Een ander nadeel is dat het asbestafval voor deze bewerking niet vermengd mag zijn met het ander afval. De conditionering door cementering gebeurt door de TV REMATT in Geel. Het eindproduct wordt afgevoerd naar de categorie 1 stortplaats van INDAVER te Antwerpen. Door het samengaan van een asbestverwijderings- en een asbestverwerkingsbedrijf kon men beroep doen op een zeer uitgebreide ervaring en know how inzake behandeling van asbest. De Medische Inspectie is steeds bij dit project betrokken geweest. Zowel tijdens de ontwerpfase, de bouw en de latere bijsturingen, werd erop toegezien dat de reglementering gerespecteerd werd en dat de werknemers optimaal beschermd werden, inclusief het gebruik van de best beschikbare ademhalingsbescherming. Men gebruikt het gesloten systeem uit de asbestcementindustrie, aangevuld met het zonesysteem van de asbestruimingswerken. Het asbestafval mag enkel aangeleverd worden in een gesloten zeecontainer. Het asbest moet dubbel verpakt zijn in polyethyleen zakken. Deze moeten vrij zijn van stof en onbeschadigd zijn. Zij dragen het reglementair etiket. De zakken mogen maximum 25 kg wegen en ze moeten van een goede kwaliteit zijn. Er mogen ook geen zware metalen voorwerpen in voorkomen. Elke zak dient gemerkt te zijn naargelang de inhoud zodat bij het lossen een onderscheid kan gemaakt worden tussen met asbest gecontamineerd afval zoals plastiek, asbestafval van leidingen met hun beplating en ander asbestafval zoals bevlokking. De installatie van de T.V. Rematt is een vaste installatie. Dit heeft het voordeel dat men steeds in ongeveer dezelfde omstandigheden werkt. Zo zijn er weinig onbekende factoren die het productieproces en de asbestconcentratie in de omgevingslucht kunnen beïnvloeden. Het nadeel is echter dat het asbest tweemaal moet getransporteerd worden. Een eerste maal naar de verwerkingsinstallatie en een tweede maal na verwerking naar de stortplaats. Vanuit deze optiek zijn er experimenten uitgevoerd door verscheidene firma’s die het mogelijk moesten maken om het asbestafval onmiddellijk op de werf te verwerken en zo de verpakkingsfase en één transportfase uit te schakelen. Geen enkel van deze experimenten is echter optimaal geslaagd. Productie-technische problemen bij deze proeven veroorzaakten meestal ook een verhoging van de vezelconcentratie in de omgevingslucht. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

117

ECOLAS N.V.


INKAPSELEN IN POLYMEREN Het principe hiervan is hetzelfde als voor cementering, behalve dat in plaats van cement een kunststof gebruikt wordt. Deze methode heeft in grote lijnen dezelfde voor- en nadelen als cementering. Tijdens een proefproject kwamen aspecten van de werking aan het licht die niet voldeden aan de milieuvoorwaarden .Een bijkomend minpunt is dat weinig gekend is over de stabiliteit van het gepolymeriseerd product na storting. Het bedrijf APROC (Kallo-Beveren) heeft het procédé in een proefproject uitgetest en heeft ook een lange MER-procedure doorlopen, waarna het initiatief gestaakt werd. OPLOSSEN IN FLUORZUUR Een ander procédé werd ontwikkeld door het bedrijf SOLVAY . Ook dit initiatief is niet voorbij het proefstadium geraakt en werd definitief afgevoerd. Deze verwerkingsmethode bestaat erin de asbestvezels op te lossen in fluorzuur (HF). Het resultaat hiervan is dat de vezels definitief vernietigd worden. De zure oplossing die men hierbij overhoudt kan geneutraliseerd (“geblust”) worden met behulp van kalkmelk. Het eindproduct is chemisch stabiel en niet giftig. Het kan gestort worden of eventueel gebruikt bij de productie van straatstenen. Het feit dat bij deze verwerkingsmethode de vezels definitief vernietigd worden is onmiskenbaar een voordeel tegenover de twee hiervoor beschreven werkwijzen. Neutralisatie met waterstoffluoride vernietigt de vezelstructuur van asbest. Een ander voordeel is dat ook hier een verkleining van het te storten volume plaatsvindt. Nadelen zijn dat gewerkt moet worden met een zeer agressief zuur – waterstoffluoride is zeer corrosief en giftig - en dat ook hier het asbestafval niet vermengd mag zijn met andere stoffen. VITRIFICATIE OF VERGLAZING Asbest bestaat net als glas uit een siliciumstructuur. Door hoge verhitting kan de specifieke kristalstructuur van de asbestvezels veranderd worden in een glasachtige, vormloze massa. Dit proces noemt men verglazing. Eerst wordt het asbestafval in een verbrandingsoven gebracht waardoor water en brandbare producten verwijderd worden. De asresten gaan naar een verglazingsoven waar de asbestvezels smelten tot een stabiel glasachtig eindproduct. Verglazing (vitrificatie) smelt het asbest op een temperatuur van 1200°C voor crocidoliet en 1500° C voor chrysotiel tot een glasfractie. Het voordeel is dat het een definitieve oplossing is. Nadelen zijn de grote investering en de grote hoeveelheid energie die hiervoor vereist is. De reductie van het te storten volume is zeer groot. Nadelen zijn het zeer grote energieverbruik van een verglazingsinstallatie en de hoge investeringskosten. In het zuiden van Frankrijk (Saint-Denis) bestaat een operationele installatie: INTERTAM van EDF (Electricité de France). De installatie maakt gebruik van de infrastructuur van een verlaten energiecentrale. Naast asbestafval wordt er ook hospitaalafval verbrand. Dit Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

118

ECOLAS N.V.


bedrijf mikt ook op de verwerking van Belgisch asbestafval. Tijdens de voorbereiding van de asbestverwijderingswerken in het Berlaymont-gebouw te Brussel, werd verwerking van het afval door INERTAM ernstig overwogen maar uiteindelijk niet als optie weerhouden. Een belangrijk nadeel is de zeer grote transportafstand tussen ons land en de installatie in Zuid-Frankrijk. Niettemin legt de Stad Brussel een verwerking van los asbestafval uit de stad door Inertam op. Het Brussels Hoodstedelijk Gewest legt deze verplichting echter niet op. - Als aanvulling van de bovenstaande informatie werd nagegaan welke Vlaamse en Europese initiatieven op dit domein bekend zijn en eventueel in Europese onderzoeksprogramma’s onderzocht worden. Het resultaat hiervan beperkt zich tot enkele procédés die bekend gemaakt worden via de CORDIS-databank van de Europese Gemeenschap. Zij worden hierna kort besproken: q

Asbest-cruncher (1999, Nederland): de ontwikkeling van een mobiel compacte installatie om op werven asbesthoudende materialen af te breken zonder verspreiding van stof in de atmosfeer. Het afgebroken materiaal wordt met water en eventueel na toevoeging van een bindend product, verwerkt tot vloeibaar slib en later tot in plastiek verpakte ‘blokken’.

q

Vitrificatie (Frankrijk, 1998): een gelijkaardig procédé als hoger beschreven – Inertam.

q

Asbest-detoxificatie (Duitsland, 1996): thermomechanische inertisering, chemische decompositie en/of thermische destructie. Het materiaal kan daarna worden hergebruikt voor de aanmaak van bouwmaterialen of worden gestort.

q

Cordierite keramiek (Italië, 1998): Door middel van een thermisch proces (< 1000°C) wordt het asbest in asbesthoudende materialen geëlimineerd en ontstaat er een soort cordiriet. Dit kan gebruikt worden als draagmateriaal voor katalysators en industriële filters.

q

Glasceramische materialen (Italië, 1996): Asbestafval en zink/lood afval uit de hydromettalurgische sector worden thermisch behandelt (700-1100°C). Er ontstaat een Mg en Fe houdende glasceramiek met een hoge thermische en chemische resistentie.

4.2.2.

Bespreking en evaluatie

- De kans is klein dat men in Vlaanderen of België een alternatief, industriëel proces voor het vernietigen van asbestafval op punt stelt en er bijgevolg in investeert. In het kader van deze studie werden Duitse en Italiaanse onderzoeksinstellingen die een industrieel procédé voor asbestvernietiging via de CORDIS-databank bekend maken, aangeschreven voor meer technische informatie, kostprijs, etc.. De procédés zijn gepatenteerd en de ontwikkelaars zoeken geïnteresseerde kopers of investeerders. Toch werd op de vragen geen reactie ontvangen; een verklaring kan zijn dat de Vlaamse markt om welke reden dan ook niet interessant wordt geacht. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

119

ECOLAS N.V.


Een argument voor dit standpunt kan men ook putten uit het recente verleden . De bedrijven Solvay en Aproc hebben veel moeilijkheden ondervonden om de door hen ontwikkelde procédés in het stadium van een proefproject of pilootinstallatie te krijgen en de pogingen zijn allebei definitief stopgezet. De problemen waren niet enkel van financiële aard (grote investering en werkingskosten) maar hadden ook te maken met moeilijk te controleren emissies. - Dit laatste geldt trouwens voor elk chemisch en /of thermisch procédé voor de vernietiging van losgebonden asbestafval, inclusief de vitrificatie . Het cruciale gegeven daarbij is dat asbestafval nooit als zuivere asbest in de verwerkingsinstallaties terecht komt. Het is utopisch te veronderstellen dat de afvalstroom uit asbestverwijderingswerven uit zuiver asbest, dus inerte minerale materie zou kunnen bestaan, al was het maar door de dubbelwandige plastic-verpakking die vereist is om het afval van de werf naar de verwerkingsplaats te transporteren. Bij proeven rond het APROC-procédé kwam men bvb. uit op 20 % brandbaar materiaal, dat volgens Europese voorschriften verbrand moest worden . Bij dit procédé vormde de uitloogkans van de TOC (totaal organische koolstof) een bijkomend probleem dat moeilijk binnen de bestaande milieuvoorwaarden kon verholpen worden. In verband met de vitrificatie is het bekend dat INERTAM aanvankelijk een verwerkingsinstallatie in de nabijheid van Parijs overwoog maar dat geen milieuvergunning bekomen werd op grond van de onvoldoende controleerbare emissies van gevaarlijke stoffen in de lucht. Hoger is reeds vermeld dat de techniek van de verglazing een bijzonder hoge energie-input vergt, wat vanuit het milieustandpunt eveneens een minpunt is. - Cementering is in vergelijking met de procédés die gebaseerd zijn op destructie van de asbestvezels een duidelijk minder duurzame oplossing. De asbestvezels blijven potentieel gevaarlijk want hun eigenschappen zijn niet veranderd, ook al zijn zij stevig ingekapseld. Er bestaat geen reëel gevaar zolang de inkapseling betrouwbaar blijft. Anderzijds kan men stellen dat gecementeerde asbest – wanneer de inkapseling met de BBT op dat vlak gebeurd is, wat in Vlaanderen het geval is – een veilige verwerkingswijze is en ook duurzaam binnen de beperkingen van de duurzaamheid van het cementblok. Een belangrijk nadeel is tevens dat het verwerkte afval niet als secundaire grondstof hergebruikt kan worden, wat met de eindproducten van gemodificeerd asbestafval wel het geval is. Toch kunnen de cementblokken in zekere mate heraangewend worden. Dit gebeurt momenteel nergens buiten de stortplaats van Indaver maar het is mogelijk wel te overwegen. Binnen het terrein van de stortplaats worden de blokken nuttig gebruikt als bouwelement bij de inrichting van stortvakken.


120

ECOLAS N.V.

4.2.3.


Aanbevelingen

q

De verwijdering van afval en het storten op een categorie 1 stortplaats (voor gevaarlijk asbestafval , losse vezels en asbeststof) of categorie 3 stortplaats (asbestcement met een grote hardheid) kan behouden blijven mits enkele aanpassingen van de stortprocedures en – belangrijker - het op punt stellen van duidelijke stortcriteria die ook op een eenvoudige manier te testen moeten zijn. Gezien de te grote vermenging van verschillende categorieën afval is de categorie 2 stortplaats veel minder aan te bevelen.

q

De OVAM en andere betrokken partijen ervaren de nood aan heldere stortcriteria voor asbest. In deze studie werd meermaals verwezen naar een lopende studieopdracht die de VITO in dat verband uitvoert. Volgens de beschikbare informatie zullen de resultaten in de loop van januari 2000 bekend zijn. Hoger is vermeld dat de studie niet expliciet bedoeld is om de verschillende toestanden van asbestcement te beoordelen naar gevaarlijkheid , waaruit duidelijkheid over de stortplaats categorie kan afgeleid worden (zie 3.3.1).

q

Heldere stortcriteria voor de categorie 3 stortplaatsen zullen bijgevolg waarschijnlijk een hiaat blijven, ook na het beëindigen van de lopende VITO-studie. Daarom werd onder aanbeveling 3.3.1. voorgesteld om dit hiaat d.m.v. een specifieke studie te verhelpen. In dit verband mag het nut van een strikt wetenschappelijk proefprogramma in vraag gesteld worden. Wil men aantonen welke materialen zonder problemen voor het milieu op een categorie 3 stortplaats terecht kunnen, dan zijn eenvoudige, goedkope en snel uitvoerbare proeven zeker voorhanden . Het onderscheid tussen materialen die als zeer harde asbestcement benoemd kunnen worden en ander asbestafval kan m.a.w. ongetwijfeld met gangbare labotechnieken gestandaardiseerd worden.


121

ECOLAS N.V.

Deel 5:Actieprogramma

5.

ACTIEPROGRAMMA

5.1.

Algemene doelstelling en definiëring van de doelgroepen

In tegenstelling tot bvb. acties om het gebruik van bestrijdingsmiddelen te beperken, kan men het actieprogramma inzake blootstelling aan asbest niet gelijkstellen met een reductieprogramma. Er is enerzijds het gegeven van een totaal verbod op de productie en het in de handel brengen van asbestbevattende producten, waardoor de asbestverwerkende nijverheid uitdoofde en deze permanente emissiebronnen wegvielen. Anderzijds is asbest niet te vergelijken met andere luchtpolluenten waarvoor door bepaalde technische maatregelen de emissies kunnen beperkt worden tot onder een bepaalde drempelwaarde. In het geval van asbest worden de emissies bijna steeds hetzij voorkomen hetzij geëlimineerd - in het andere geval blijven zij (zeer) hoog. De algemene doelstelling van dit actieprogramma is dan ook de beperking van de blootstellingssituaties , en dit zowel op plaatsen waar asbestmaterialen nog in gebruik zijn als in situaties waar asbest als afvalstof behandeld wordt. Zogauw men asbest onzorgvuldig manipuleert komen er in vele gevallen immers zeer grote hoeveelheden schadelijke vezels in de lucht terecht. Een bijkomend element, eveneens algemeen van aard, bestaat erin dat beleidsacties geen aanleiding mogen geven tot hernieuwde paniekreacties. Goede informatie kan er toe leiden dat de bevolking bedachtzaam met asbest omgaat, zonder noemenswaardig risico voor de gezondheid. In vergelijking met vorige delen worden de doelgroepen in het actieprogramma beperkt door ze meer te groeperen. De industrie vormt als zodanig geen aparte doelgroep – producenten evenmin, aangezien de productie van asbesthoudende materialen stopgezet werd. De volgende doelgroepen worden beschouwd: §

§ § § §

particulieren : het grote publiek , incl. modale werknemers particulieren met verhoogd risico particulieren: kinderen verwerkers van asbestafval: incl. personeel van CP en stortplaatsen dakwerkers bijzondere beroepsgroepen Vlaamse gemeenten: incl. hulpdiensten

De Vlaamse overheidsinstellingen zijn de belangrijkste actoren van het actieplan. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

122

ECOLAS N.V.

5.2.


Overzicht van de instrumentenmix bij alle mogelijke actiepunten

In tabel 5.1. is een overzicht gegeven van de mogelijke maatregelen en de overeenkomstige doelgroepen en actoren. De maatregelen zijn geordend onder de noemer van het instrument dat het meest geschikt lijkt om ze tot uitvoering te brengen: directe regulering , economische instrumenten, onderzoek en andere ondersteunende maatregelen, inspectie en controle.


123

ECOLAS N.V.

Tabel 5.1.:


Overzicht van de mogelijke maatregelen en de betreffende doelgroepen

INSTRUMENT REGULERING q Aanpassing Vlaamse milieuwetgeving - Verfijning van de definiëring van losse en gebonden asbesttoepassingen - Specifiëring van de termen “recyclage”, “recycling”, “hergebruik” - Gescheiden opslag van asbestafval bij afvalophalers (cfr. recente aanpassing mbt containerparken) - Aanpassing stortcriteria - Specifiëring van stortprocedures categorie 3 q

Invoeren van een sloopbestek

q

Invoeren van verbodsbepalingen inzake - klassieke hogedrukreiniging van asbestcementdaken - agressieve bewerkingen van asbest, asbestcement in het bijzonder

ECONOMISCHE INSTRUMENTEN - Financiële compensatie bij het storten van asbestcement INFORMATIE – SENSIBILISERING – OPLEIDING - Informatie en sensibilisering van het grote publiek - Sensibilisering van particulieren met verhoogd risico - Sensibilisering op school - Opleiding inzake herkennen en manipuleren van asbest(afval)

FLANKERENDE MAATREGELEN q Onderzoek met het oog op een

evaluatie van het blootstellingrisico - Grondige inventarisatie en evaluatie van saneringssituatie historisch verontreinigde sites


DOELGROEPEN - alle doelgroepen - alle doelgroepen - verwerkers asbestafval - verwerkers asbestafval - verwerkers asbestafval, gemeenten - bijzondere beroepsgroepen, verwerkers asbestafval - particulieren met verhoogd risico, dakwerkers - particulieren met verhoogd risico - gemeenten - particulieren - particulieren met verhoogd risico - particulieren: kinderen - gemeenten, verwerkers, dakdekkers, bijzondere beroepsgroepen (inz. scheepsherstellers, architecten)

- Vlaamse overheid (als actor)

124

ECOLAS N.V.

INSTRUMENT - Meetcampagnes luchtkwaliteit: - containerparken - categorie 3 stortplaatsen - puinbrekers - reinigen van asbestcementdaken [luchtmetingen gekoppeld aan een evaluatie van een alternatieve reinigingsmethode onder hoge druk]


DOELGROEPEN - verwerkers asbestafval, dakdekkers

q

Hanteren van een norm voor asbest in de omgevingslucht - Een drempelwaarde van 1000 V/m³ is geschikt als hulpmiddel bij het beoordelen van de asbestvezelconcentraties in de buitenlucht (bij gerichte meetcampagnes, cfr. hierboven)

q

Ontwikkelen van stortcriteria voor diverse vormen van asbestcement

- verwerkers asbestafval, bijzondere beroepsgroepen, gemeenten

q

Gescheiden inzameling van gevaarlijk asbestafval uit huishoudens

- particulieren, gemeenten, verwerkers asbestafval

q

Betere organisatie van de bodemsanering - Systematische evaluatie van de sanering van alle belangrijke, historisch met asbest verontreinigde gronden - Onderzoek in functie van criteria voor de sanering van asbest in verontreinigde gronden - Evaluatiemodel voor met asbest verontreinigde particuliere gronden

q

Een grotere rol van asbestdeskundigen: - bij asbestbrand, explosies en andere calamiteiten - bij de bodemsanering - bij de grondige inventarisatie van historisch verontreinigde sites

CONTROLE EN EVALUATIE VAN HET BELEID - Bevoegdheid van de Vlaamse onderzoeksinstelling VITO inzake erkenning van asbestlaboratoria - Asbestkeuring van puingranulaat - Verduidelijken van de bevoegdheden inzake inspectie en controle - Overkoepelende evaluatie van het saneringsbeleid


- alle doelgroepen

- particulieren, gemeenten

- gemeenten - Vlaamse overheid - Vlaamse overheid

- alle doelgroepen (Vlaamse en federale overheid als actoren)

125

ECOLAS N.V.

5.3.


Actieplan

De prioritaire acties worden noodzakelijk geacht om de algemene doelstelling te bereiken. Behalve een fasering in de tijd is verder geen hiërarchie in deze acties ingebouwd. Secundaire acties zijn minder belangrijk maar zij kunnen de effectiviteit van de prioritaire acties merkelijk verhogen. Voorts wordt een onderscheid gemaakt in acties op korte termijn en acties op middellange termijn (respectievelijk fase 1 en fase 2 in de overzichtstabel 5.2.) Een tijdshorizont op 2005 is het meest aangewezen , het actieplan heeft zodoende een duur van 6 jaar op voorwaarde dat de uitvoering ervan reeds in 2000 start. In tabel 5.2. is de kernperiode voor uitvoering in donker grijs gearceerd. Sommige acties kunnen een aanloopperiode en/of voortzetting na de kernperiode hebben: licht grijs gearceerd in de tabel. Tabel 5.3. geeft een overzicht van de begroting van alle acties.


126

ECOLAS N.V.


PRIORITAIRE ACTIES

ACTIE 1 ~ Diverse aanpassingen van de Vlaamse milieuwetgeving

De aanpassingen zijn vooral nodig in VLAREM II en VLAREA. Er bestaat teveel onduidelijkheid in verband met de diverse soorten asbesttoepassingen die nog in gebruik zijn en vroeg of laat als afvalstof afgevoerd zullen worden. Met name het onderscheid tussen losgebonden (gevaarlijke) toepassingen en hechtgebonden asbest moet concreter in de wetgeving opgenomen worden. Daartoe is het nodig een eenduidige lijst op te nemen, die alle gangbare asbesttoepassingen in duidelijke taal beschrijft en indeelt. In Vlarea moet o.m. duidelijk tot uiting komen dat niet alle afvalstoffen die meer dan 0,1 % asbest bevatten als gevaarlijk afval behandeld moeten worden. M.b.t. de diverse soorten (losgebonden) asbest die volgens VLAREM II nu gecementeerd moeten worden vóór storting op een categorie 1 stortplaats, zijn verfijnde stortcriteria nodig. Daartoe zal gebruik gemaakt kunnen worden van de resultaten van een lopende onderzoeksopdracht inzake stortcriteria (VITO). Andere aanpassingen hebben betrekking tot het uitsluiten van recyclage, gescheiden opslag van asbest bij afvalophalers, en specifiëring van stortprocedures op cat. 3 stortplaatsen. De gewenste aanpassingen zijn uitvoeriger toegelicht in de Aanbevelingen in deel 3: 3.3.1. – 3.3.2. – 3.3.6. – 3.3.7. – 3.3.10.

Specifieke doelstelling: hiaten in de wetgeving aanvullen en onduidelijkheden wegwerken, teneinde vooral in de afvalstoffenfase het blootstellingrisico te beperken en recyclage uit te sluiten Aard van de actie: wettelijk / administratief Betrokkenen: VITO (lopende studie stortcriteria), OVAM en AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Nodige middelen: p.m. (1/2 van een fulltime werkkracht bij AMINAL, tijdens de looptijd van de actie) Tijdskader: 2000 – 2001

ACTIE 2 ~ Informatie en sensibilisering van de bevolking

Deze actie is in de eerste plaats gericht tot het brede publiek. Informatiecampagnes over veilig werken aan asbest, in de professionele sfeer, worden door de federale overheid gevoerd. In deel 3, aanbeveling 3.3.12. is aangegeven onder welke vorm gerichte sensibilisatie van kinderen, particulieren in het algemeen en doe-hetzelvers in het bijzonder, enkele bijzondere beroepsgroepen zoals scheepsherstellers en architecten,… kan gebeuren. Het zwaartepunt ligt in het tweede jaar van het actieplan, nadat enkele andere acties reeds zijn uitgevoerd, in het bijzonder aanpassingen van de wetgeving. Voordien kan reeds gezorgd worden voor een vast aanspreekpunt voor informatie over asbest, bvb. door de infolijn van de Vlaamse overheid in te schakelen, of nog, door een herdruk met grote oplage van een recente brochure opgesteld door de vzw Arbeid en Milieu. In de begroting zijn een nieuwe brochure (minimum 50.000 ex.) en enkele TV-spots voorzien.


127

ECOLAS N.V.


Specifieke doelstelling: alle gevaarlijke handelingen aan asbest door particulieren drastisch beperken door informatie en sensibilisering inzake gezondheidsrisico’s; uitsluiten van paniekstemming Aard van de actie: informatie – sensibilisatie Betrokkenen: AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid, de media, vzw Arbeid en Milieu Nodige middelen: 15 miljoen BF Tijdskader: 2000-2003

ACTIE 3 ~ Grondige inventarisatie en evaluatie van bestaande/gekende, historisch met asbest verontreinigde sites

Uit deze studie blijkt dat momenteel geen goed overzicht van de reeds uitgevoerde of nog geplande saneringen voorhanden is bij de OVAM (zie deel 1 en deel 3, aanbeveling 3.3.9.). De meeste dossiers zijn nochtans reeds lang in behandeling en een aantal van de sites krijgt periodiek een grote mediabelangstelling. Deze actie is prioritair omdat zij de noodzakelijke aanzet is tot een definitieve sanering van al deze gronden en tevens doordat het resultaat van het onderzoek kan bijdragen tot het deskundig informeren van de omwonenden. Dit is aldus een van de belangrijkste acties om de openheid van het Vlaamse asbestbeleid te bevorderen. De actie moet zeker resulteren in een prioriteitenlijst en een tijdsplanning van de definitieve sanering.

Specifieke doelstelling: opvullen van een hiaat inzake informatie over de huidige saneringsgraad van de gekende, met asbest verontreinigde gronden en duidelijkheid verwerven omtrent de definitieve sanering ervan; stopzetten van periodiek weerkerende commotie bij de bevolking Aard van de actie: beleidsondersteunend Betrokkenen: OVAM, VITO, externe deskundigen Nodige middelen: 2 miljoen BF Tijdskader: 2000 – 2001

ACTIE 4 ~ Evaluatie van een alternatieve methode voor het reinigen van asbestdaken, incl. meetcampagne lucht

Een bespreking van de risico’s van klassieke hogedrukreiniging kreeg veel aandacht in deze studie. Op federaal niveau ligt een voorstel voor een totaal verbod ter discussie. Een mogelijke alternatieve methode met grotere garantie tegen milieuverstoring wordt in de buurlanden toegepast maar werd hier nooit geëvalueerd. De begroting van de actie is gebaseerd op 5 meetdagen van telkens 3 electronenmicroscopische metingen (TEM), gelijktijdig uitgevoerd met een persoonlijke monsterneming bij de dakwerkers (optische microscopie). Zie ook aanbeveling 3.3.5. in deel 3.

Specifieke doelstelling: risico’s voor de uitvoerders en voor de omgeving evalueren, en beoordelen of de alternatieve methode als veilig kan beschouwd worden Aard van de actie: onderzoek met het oog op een evaluatie van het blootstellingrisico Betrokkenen: VMM en VITO i.s.m. het federale Ministerie van T & A, AMINAL Nodige middelen: 700.000 BF Tijdskader: 2000


128

ECOLAS N.V.


ACTIE 5 ~ Onderzoek stortcriteria voor diverse vormen van asbestcement

Aanvulling van een lopend onderzoek (VITO) dat stortcriteria voor losgebonden asbesttoepassingen centraal stelt. Argumenten voor de nood aan dit aanvullend onderzoek zijn gegeven in deel 3.2;, onder aanbeveling 3.3.1. en als aanbeveling in deel 4. Om de specifieke doelstelling van deze actie te bereiken is geen gesofisticeerd onderzoek nodig. De actie is wel dringend zodat wordt aanbevolen om ze binnen het eerste jaar van het actieplan af te ronden.

Specifieke doelstelling: definitief uitsluitsel geven over welke soorten asbestafval als inert afval op categorie 3 stortplaatsen mogen gestort worden en welke niet Aard van de actie: beleidsondersteunend onderzoek Betrokkenen: OVAM , VITO, externe deskundigen Nodige middelen: 1 miljoen BF Tijdskader: 2000

ACTIE 6 ~ Onderzoek naar criteria voor de beoordeling van asbestverontreiniging in de bodem

- De afwezigheid van enig criterium in verband met asbest is een belangrijk hiaat in het Bodemsaneringsdecreet. Zie deel 3.2. voor een uitvoerige toelichting. Er moeten in de toekomst voor de verschillende sectoren door OVAM modi operandi opgesteld worden voor de beoordeling van verontreiniging. Asbest opnemen in het SAP (standaard analysepakket) voor bodemonderzoek wordt momenteel als onhaalbaar beschouwd maar de administratie is in ieder geval vragende partij voor criteria m.b.t. asbest in de bodem die kunnen gebruikt worden bij de risico-evaluatie van bodemverontreiniging. - Momenteel bestaat ook een onduidelijke situatie in verband met de overdracht van verontreinigde privé-gronden: zie ‘hiaten en tekortkomingen’, deel 3.2., punt 7. Via deze actie kan duidelijkheid verschaft worden aan gemeenten en notarissen , die nu zonder voorkennis over een eventuele verontreiniging met asbest moeten oordelen.

Specifieke doelstelling: uitwerken van duidelijke criteria die kunnen gebruikt worden in bodemonderzoek (OBO en BBO) en als standaard richtlijn inzake asbest in het kader van de bodemsanering in het algemeen en bij de overdracht van particuliere gronden in het bijzonder Aard van de actie: beleidsondersteunend onderzoek Betrokkenen: OVAM, VITO, eventueel externe deskundigen Nodige middelen: 5 miljoen BF Tijdskader: 2000 – 2001

ACTIE 7 ~ Meetcampagnes lucht: containerpark, puinbreker, categorie –3- stortplaats

- Naast de dakreiniging met hogedruksystemen (zie actie 4) zijn dit drie andere risicosituaties, waarvoor een relatief eenvoudig onderzoek een betere evaluatie van het blootstellingrisico kan opleveren. - De voorgestelde meetcampagnes zijn dezelfde als voor actie 4 , d.w.z. een combinatie van metingen voor de persoonlijke blootstelling van het betrokken personeel (optische microscopie) en metingen van de asbestvezelconcentraties in de omgevingslucht (electronenmicroscopische analyse met TEM) . De stuurgroep beveelt een uitvoering in worst case omstandigheden aan.


129

ECOLAS N.V.


Aangezien vooral de TEM-metingen minimaal 5 dagen moeten lopen om valabele resultaten te bekomen, is het benodigde budget aanzienlijk. - De situatie rondom puinbrekers is wat de uitvoering van een meetcampagne betreft het moeilijkst. Het verdient aanbeveling om de luchtmetingen te combineren met een analyse van asbestvezels in het eindproduct van de brekers, namelijk het puingranulaat. Het kan nodig zijn om een getrapt programma te volgen: luchtmetingen slechts uitvoeren wanneer op basis van een analyse van het granulaat of door visuele inspectie van de installatie kan aangetoont worden dat er asbestafval in de puinbreekinstallatie verwerkt wordt. In actie 14 wordt een veralgemeende asbestanalyse van puingranulaat voorgesteld. Specifieke doelstelling: risico’s voor professioneel betrokkenen en voor de omgeving evalueren en eventueel nieuwe maatregelen voorstellen Aard van de actie: onderzoek met het oog op een evaluatie van het blootstellingrisico Betrokkenen: VMM en VITO i.s.m. het federale Ministerie van T & A Nodige middelen: 2,5 miljoen BF Tijdskader: 2000

ACTIE 8 ~ Invoeren van een sloopbestek

Het toepassen van een sloopbestek is de belangrijkste aanbeveling om asbest buiten sorteer- en puinbreekinstallaties te houden. Vooral de sloop van industriële gebouwen kan tot ernstige milieuverontreiniging leiden – selectieve sloop en het aanwenden van een sloopbestek vormen een goed kader voor maatregelen om die verontreiniging te beperken. De Werkgroep Selectief Slopen van de VCB zal de bruikbaarheid van het sloopbestek in januari 2000 uittesten in een voorbeeldproject. Om optimaal bruikbaar te zijn bij het voorkomen van asbestafval tussen bouw- en sloopafval, kan het sloopbestek aangevuld worden met een AANDACHTSPUNT ASBEST ( zie aanbeveling 3.3.6. in deel 3). Een belangrijk punt is dat de inventarisatie van asbesthoudende bouwmaterialen in een te slopen gebouw veel grondiger moet gebeuren dan in een gebouw dat in gebruik is en waar de werkgever een asbestinventaris en –beheersprogramma moet kunnen voorleggen in het kader van een ARAB-verplichting.

Specifieke doelstelling: uitsluiten van diverse blootstellingsituaties die optreden bij de verwerking van bouw- en sloopafval waarin asbest vermengd is Aard van de actie: wettelijk Betrokkenen: de bouwsector (VCB), OVAM, AMINAL Milieuvergunningen, het overlegorgaan VBOC, asbestdeskundigen Nodige middelen: p.m. (overlegvergaderingen tussen ambtenaren en de initiatiefnemers van de VCB) Tijdskader: 2000 – 2001

ACTIE 9 ~ Invoeren verbodsbepalingen inzake bewerken van asbest door particulieren

- De juridische basis om risicovolle manipulaties van asbest binnenshuis en door particulieren - te verbieden, is zwak. Hier primeert het aspect volksgezondheid maar particulieren zijn niet beschermd door de ARAB-regelgeving. Teneinde de bedoelde manipulaties te beperken is een doorgedreven sensibilisering en informatie van de bevolking dan ook de meest geschikte actie :


130

ECOLAS N.V.


zie actie 2 . - Invoeren van verbodsbepalingen en richtlijnen in VLAREM zal slechts voor enkele handelingen haalbaar zijn, met name wanneer een asbestverontreiniging van het milieu kan optreden. Dit is bij afspuiten van AC-daken met een hogedrukreiniger duidelijk het geval . Bij de uitwerking van het beleid zal moeten uitgeklaard worden of hoofdstuk 6 , dan wel hoofdstuk 2 van VLAREM II het best geschikt is om dergelijke verbodsbepalingen en richtlijnen op te nemen. Specifieke doelstelling: harde maatregel met dezelfde doelstelling als, en ondersteund door Actie 2 Aard van de actie: wettelijk Betrokkenen: AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Nodige middelen: p.m. (tijdsbesteding ambtenaar AMINAL : zoals onder actie 1) Tijdskader: 2001

ACTIE 10 ~ Gescheiden inzameling (gevaarlijk) asbestafval uit huishoudens

- Alhoewel er in woningen relatief kleine hoeveelheden losgebonden asbest aanwezig zijn, mag het voorkomen van vooral losgebonden isolatieplaten en asbesthoudende buisisolaties voor de totaliteit van de Vlaamse huishoudens niet onderschat worden. Actueel bestaat er geen enkele vorm van inzameling voor, en dergelijke materialen worden in principe niet in containerparken aanvaard. Toch komen zij daar ongewenst tussen het bouw- en sloopafval terecht en worden zij waarschijnlijk ook buiten de parken afgevoerd. De meest aangewezen oplossing voor het gevaarlijk asbestafval van particulieren is het op te nemen als KGA (Klein Gevaarlijk Afval), hetgeen actueel niet het geval is. De OVAM kan onderzoeken welke inzamelwijze aangewezen is (ophalen of brengmethode) . De bestaande milieubox lijkt - ook voor kleine hoeveelheden - alleszins geen geschikte recipiënt. Anderzijds ligt een verzameling in de gemeentelijke containerparken (CP), vóór afvoeren naar een stortplaats, wel voor de hand. Hierbij 2 belangrijke bemerkingen: § losgebonden asbest mag op het CP in geen geval samen met asbestcement opgeslagen worden; § de conditionering en het storten van losgebonden asbestafval is bijzonder duur (40.000BF/Ton), een kost die actueel niet door de gemeenten gedragen wordt. - Een in sommige streken veel voorkomende niet-gevaarlijke asbesthoudende afvalstof waarvoor op dit ogenblik voor particulieren evenmin een regeling is uitgewerkt, is asbestvinyl (in gebruik onder de vorm van vloertegels). Wanneer dit type asbestafval naar het CP gebracht wordt, mag het niet bij asbestcementafval opgeslagen worden. De kunststof waaruit de tegels bestaan, sluit storten op een categorie-3 stortplaats uit. Asbestvinyl kan wel zonder probleem in containers met gemengd, nietinert afval verzameld en naar een categorie-2 stortplaats afgevoerd worden. - Asbestbevattend schroot bevat in een aantal gevallen losgebonden asbest-isolatiematerialen. Voor dergelijke materialen moeten gepaste stortcriteria voortvloeien uit een onderzoeksopdracht die momenteel door de VITO uitgevoerd wordt (zie ook actie 1).


131

ECOLAS N.V.


Specifieke doelstelling: garantie creëren voor een veilige afvoer van losgebonden asbestafval uit de particuliere sector naar categorie 1 stortplaat, alsook voor de afvoer van asbestvinyl en asbestbevattend schroot Aard van de actie: beleidsondersteunende maatregel Betrokkenen: OVAM, gemeenten Nodige middelen: p.m. (te onderzoeken door de OVAM) Tijdskader: invoeren in 2001

ACTIE 11~ Opleiding van specifiek betrokkenen

- Voor dakdekkers bestaat reeds een opleiding voor het veilig verwijderen van oude asbestcementleien en –golfplaten. Deze opleiding kan veralgemeend, eventueel opgelegd en gecertifieerd worden (zie deel 3: aanbeveling 3.3.5.). Onder de betreffende aanbeveling is er wel op gewezen dat de bestaande opleiding gegeven wordt door een vzw die een sterke binding heeft met een voormalige asbestcementproducent. Een neutrale organisatie, bvb. via de beroepsfederatie, is te verkiezen. - Een nieuw initiatief kan gericht zijn tot de parkwachters van gemeentelijke containerparken. De VDAB richt opleidingen voor deze doelgroep in, in samenwerking met de vzw Eclips.

Specifieke doelstelling: opleiding inzake het herkennen en veilig manipuleren van asbestafval, waardoor ook de risico’s voor de omgeving kunnen beperkt worden Aard van de actie: opleiding Betrokkenen: OVAM i.s.m. VDAB-opleidingen, gemeenten, asbestdeskundigen, eventueel ook het WTCB Nodige middelen: 1 miljoen BF Tijdskader: 2000 – 2002


132

ECOLAS N.V.


SECUNDAIRE ACTIES ACTIE 12 ~ Hanteren van een drempelwaarde voor asbest in de omgevingslucht

De haalbaarheid van een norm voor asbestvezelconcentraties in de omgevingslucht is in deel 2 van de studie behandeld en uitvoerig in de stuurgroep besproken. Er werd een consensus bereikt, nl. dat de invoering van een milieukwaliteitsnorm voor asbest in de lucht nu niet zinvol is. Het hanteren van een drempelwaarde (1000 V/m³) is daarentegen wel nuttig, onder voorbehoud van de volgende bemerkingen: § De vereiste electronenmicroscopische metingen zijn door de relatief lange analysetijd niet geschikt om de risico-inschatting van acute blootstellingsituaties te ondersteunen. §

In de huidige context is geen nieuwe, grootschalige VMMmeetcampagne ter bepaling van de asbestvezelconcentraties in de buitenlucht nodig. Een nieuwe campagne kan zinvol zijn om na 5 tot 10 jaar een evaluatie uit te voeren (buiten het tijdskader van dit actieplan).

De drempelwaarde kan gehanteerd worden als hulpmiddel om het blootstellingrisico van bepaalde situaties beter te evalueren, met name bij meetcampagnes zoals voorgesteld in acties 4 en 7 (dakreiniging, puinbrekers, containerparken en stortplaatsen). Een drempelwaarde zal steeds met de nodige omzichtigheid gebruikt moeten worden. Indien asbest in een gevaarlijke toestand in het milieu voorkomt (beoordeling op basis van een visuele controle), is een saneringsactie nodig, ook wanneer het resultaat van een luchtmeting de voorgestelde drempelwaarde niet zou overschrijden. Specifieke doelstelling: hulpmiddel bij de evaluatie van bepaalde risico-situaties Aard van de actie: wettelijk / administratief Betrokkenen: VITO , VMM, AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Nodige middelen: p.m. Tijdskader: 2000

ACTIE 13 ~ Invoeren van een grotere rol voor asbestdeskundigen bij calamiteiten, bodemsanering en inventarisatie historisch verontreinigde sites

- Brandweer en politie beschikken meestal niet over de gewenste deskundigheid om de verspreiding van asbest te beoordelen. Hetzelfde geldt voor de erkende bodemsaneringsdeskundigen die nu over een mogelijke verontreiniging met asbest moeten oordelen. Het is weinig aangewezen om alle mogelijke betrokkenen op te leiden. In Vlaanderen zijn voldoende deskundigen en asbestlaboratoria aanwezig . - In aanbeveling 3.3.4. (deel 3) is een planmatige aanpak van de asbestverspreiding bij een asbestbrand voorgesteld. Binnen het kader van deze studie is vooral de nazorg aan de orde, nl. een deskundige opruiming van asbestresten die zich in de omgeving verspreid hebben na brand of explosie. Ook wanneer er een feitelijke bodemverontreiniging optreedt, zijn deskundigen het best geplaatst om


133

ECOLAS N.V.


de saneringswijze uit te werken (zie ook aanbeveling 3.3.9./C). Specifieke doelstelling: garanderen van een deskundige beoordeling van situaties waarin asbest in de omgeving aanwezig is of door ongelukken verspreid wordt Aard van de actie: onderzoek en controle Betrokkenen: AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid , externe deskundigen Nodige middelen: / Tijdskader: vanaf 2000

ACTIE 14 ~ Invoering asbestkeuring puingranulaat

In afwachting van het in voege komen van een sloopbestek (garantie voor het buiten de puinbrekers weren van asbestbevattend bouw- en sloopafval) kan het nodig zijn om puingranulaat specifiek op asbestvezels te laten analyseren. Algemeen wordt aangenomen dat puingranulaat vaak asbestvezels bevat maar dit vermoeden is niet bewezen. Deze maatregel kan los van de COPRO-keuring staan aangezien slechts weinig puinbrekers COPRO-gekeurd zijn. In actie 7 werd reeds voorgesteld om een luchtmetingcampagne rond puinbrekers te koppelen aan een dergelijke analyse van het granulaat.

Specifieke doelstelling: weren van asbestvezels in puingranulaat, dat als secundaire grondstof heraangewend wordt Aard van de actie: controle Betrokkenen: OVAM, de bouwsector (VCB), asbestdeskundigen Nodige middelen: / Tijdskader: 2001, later eventueel af te schaffen indien Actie 8 (invoering sloopbestek) met goed gevolg ingang vindt

ACTIE 15 ~ Opruimactie zwerfasbest

Op landwegen, paden en erven is vaak oude asbestcement gedumpt als verharding . Een Nederlands voorbeeld toont aan dat dit afval op een eenvoudige manier verzameld en afgevoerd kan worden (zie aanbeveling 3.3.11.). De stuurgroep stelt voor om de opruimactie van zwerfasbest te koppelen aan de sensibiliseringscampagne naar de bevolking toe en de gemeenten te stimuleren via convenanten. Het vervoer van het afval moet niet door de gemeentelijke diensten gebeuren, het kan door de particulieren zelf naar het CP gebracht worden. Onder ‘zwerfasbest’ verstaat de stuurgroep de los liggende en eenvoudig te verzamelen stukken oude asbestcement en niet het afval dat als verharding en opvulling van kuilen aangewend werd. Er moet vermeden worden dat ook ingegraven en met grond afgedekt asbest door particulieren opgeruimd wordt. Deze actie gaat uit van een financiële ondersteuning door de overheid gedurende 3 jaar.

Specifieke doelstelling: wegwerken van mogelijke blootstellingsituaties in het landelijk gebied Aard van de actie: effectieve sanering Betrokkenen: OVAM, mogelijke coördinatie door de VVSG Nodige middelen: 3 miljoen BF Tijdskader: 2002 – 2004


134

ECOLAS N.V.


ACTIE 16 ~ Financiële compensatie bij het storten van asbestcement

Deze actie is in eerste instantie gericht tot de gemeenten. In Vlaanderen bevinden zich naar schatting ca. 300 containerparken waar asbestcement kan aangeleverd worden Storten op een categorie 3 stortplaats kost de gemeente 185 BF per ton + 466 BF per ton milieutaks (informatie van Watco-groep, excl. transportkosten). Aangezien de gemeente hiermee een financiële stimulans vanwege de overheid krijgt, moet zij zelf voldoende inspanningen doen om de bevolking te sensibiliseren voor het inleveren van asbestcement op het gemeentelijk containerpark.

Specifieke doelstelling: tegengaan van ongecontroleerd storten van oude asbestcement Aard van de actie: economisch Betrokkenen: OVAM Nodige middelen: p.m. (de OVAM kan berekenen hoeveel inkomsten van de milieutaks zouden wegvallen – bvb. door als basis 1 asbestcontainer van 12 m³ per maand en per CP te nemen ) Tijdskader: vanaf 2001

CONTROLE EN EVALUATIE ACTIE 17 ~ Optimaliseren bevoegdheden en inspectie

Onder aanbeveling 3.3.13. (deel 3) wordt een grotere rol van de VITO inzake erkenning van Vlaamse asbestlaboratoria bepleit. Daarnaast werd vastgesteld dat vooral de OVAM een gebrek aan personeel kent om saneringen te beoordelen en te controleren. In de begroting is een uitbreiding met 5 personeelsleden opgenomen. Dit moet enkele mensen de mogelijkheid bieden om asbestdossiers grondiger op te volgen en actie 3 van dit plan te ondersteunen. De versterking kan deels ook aangewend worden voor het op punt stellen van de inzameling van bepaalde types asbestafval bij particulieren, zoals voorgesteld in actie 10.

Specifieke doelstelling: idem actiepunt Aard van de actie: organisatorisch / administratief Betrokkenen: OVAM, AMINAL Milieu-Inspectie, VITO, federale ministerie van T & A Nodige middelen: 12.500.000 BF per jaar (personeel OVAM) Tijdskader: vanaf 2000

ACTIE 18 ~ Overkoepelende plancoördinatie van het saneringsbeleid

De bevoegdheden inzake asbest in het milieu zijn over het algemeen goed verdeeld en o.m. in VLAREM en VLAREA gespecifieerd. Op het federale niveau neemt de administratie van het Min. van T & A historisch een uitgesproken positie in m.b.t. de wetgeving en de controle van asbest in arbeidsomstandigheden. Op het gewestelijke niveau, en wat de milieueffecten van asbest betreft, zijn de bevoegdheden wel goed verdeeld maar ontbreekt een coördinerende instelling. Deze rol kan het best door AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid waargenomen worden. Deze administratie is dan ook het best geplaatst om het gevoerde beleid te sturen en te coördineren.


135

ECOLAS N.V.


Specifieke doelstelling: plancoördinatie van het saneringsbeleid door 1 administratie Aard van de actie: organisatorisch / administratief Betrokkenen: AMINAL Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Nodige middelen: ½ fulltime ambtenaar tijdens de duur van het actieplan Tijdskader: vanaf 2000


136

ECOLAS N.V.


Tabel 5.2.: Schematisch overzicht van het actieplan asbestblootstelling ACTIES

2000

2001

2002

2003

2004

2005

PRIORITAIRE ACTIES fase 1 Actie 1 ~ Diverse aanpassingen van de Vlaamse milieuwetgeving Actie 2 ~ Informatie en sensibilisering van de bevolking Actie 3 ~ Grondige inventarisatie en evaluatie van bestaande/gekende, historisch verontreinigde sites Actie 4 ~ Evaluatie van een alternatieve methode voor het reinigen van asbestdaken, incl. meetcampagne lucht Actie 5 ~ Onderzoek stortcriteria voor diverse vormen van asbestcement Actie 6 ~ Onderzoek criteria voor de beoordeling van asbestverontreiniging in de bodem Actie 7 ~ Meetcampagnes lucht: containerpark, puinbreker, categorie 3 stortplaats fase 2 Actie 8 ~ Invoeren van een sloopbestek Actie 9 ~ Invoeren verbodsbepalingen inzake bewerken van asbest door particulieren Actie 10 ~ Gescheiden inzameling gevaarlijk asbestafval uit huishoudens Actie 11~ Opleiding van specifiek betrokkenen SECUNDAIRE ACTIES fase 1 Actie 12 ~ Hanteren van een drempelwaarde voor asbest in omgevingslucht Actie 13 ~ Grotere rol voor asbestdeskundigen bij calamiteiten, bodemsanering en inventarisatie historisch verontreinigde sites fase 2 Actie 14 ~ Invoering asbestkeuring puingranulaat Actie 15 ~ Opruimactie zwerfasbest Actie 16 ~ Financiële compensatie bij het storten van asbestcement CONTROLE EN EVALUATIE Actie 17 ~ Optimaliseren bevoegdheden en inspectie Actie 18 ~ Overkoepelende evaluatie saneringsbeleid


137

ECOLAS N.V.


Tabel 5.3.: Te voorziene middelen voor het uitvoeren van het actieplan (in BF) ACTIES PRIORITAIRE ACTIES fase 1 Actie 1 ~ Diverse aanpassingen van de Vlaamse milieuwetgeving Actie 2 ~ Informatie en sensibilisering van de bevolking Actie 3 ~ Grondige inventarisatie en evaluatie van bestaande/gekende, historisch verontreinigde sites Actie 4 ~ Evaluatie van een alternatieve methode voor het reinigen van asbestdaken, incl. meetcampagne lucht Actie 5 ~ Onderzoek stortcriteria voor diverse vormen van asbestcement Actie 6 ~ Onderzoek criteria voor de beoordeling van asbestverontreiniging in de bodem Actie 7 ~ Meetcampagnes: containerpark, puinbreker, categorie 3 stortplaats fase 2 Actie 8 ~ Invoeren van een sloopbestek Actie 9 ~ Invoeren verbodsbepalingen inzake bewerken van asbest door particulieren Actie 10 ~ Gescheiden inzameling gevaarlijk asbestafval uit huishoudens Actie 11~ Opleiding van specifiek betrokkenen SUBTOTALEN SECUNDAIRE ACTIES fase 1 Actie 12 ~ Hanteren van een drempelwaarde voor asbest in de omgevingslucht Actie 13 ~ Grotere rol voor asbestdeskundigen bij calamiteiten, bodemsanering en inventarisatie historisch verontreinigde sites fase 2 Actie 14 ~ Invoering asbestkeuring puingranulaat Actie 15 ~ Opruimactie zwerfasbest Actie 16 ~ Financiële compensatie bij het storten van asbestcement CONTROLE EN EVALUATIE Actie 17 ~ Optimaliseren bevoegdheden en inspectie Actie 18 ~ Overkoepelende evaluatie saneringsbeleid TOTALEN


2000

2001

2002

p.m. 1.000.000 10.000.000 2.000.000 1.000.000 1.000.000

2003

2004

2005

2.000.000

700.000 1.000.000 3.500.000

2.000.000

2.500.000 p.m. / p.m. 1.000.000 9.700.000 14.000.000 2.000.000

2.000.000

p.m.

p.m. 1.000.000 1.000.000 1.000.000 p.m. : opheffen milieutaks geïnd door de OVAM 12.500.000 12.500.000 12.500.000 12.500.000 12.500.000 12.500.000 22.200.000 27.000.000 15.500.000 15.500.000 13.500.000 12.500.000

138

ECOLAS N.V.

Referenties

(Berghmans P. en N. Bleux) VITO –1999. EVALUATIE VAN DE HUIDIGE ASBESTCONCENTRATIES IN DE OMGEVINGSLUCHT IN VLAANDEREN. In opdracht van VMM, deelrapport, mei 1999. (Berghmans, P. en J. Pauwels) VITO –1998. MILIEUKWALITEITSNORMEN VOOR ASBEST IN DE OMGEVINGSLUCHT. Eindverslag, februari 1998 - VMM-rapport 971204. Anon. – 1997. VUILE PRAKTIJKEN IN HET ZEEFZAND. MILIEUCRIMINALITEIT IN DE BOUW- EN SLOOPAFVALBRANCHE HEEL GEWOON. Handhaving 1997, nr. 1: 3-6. Brand, F.P., Locher, K. en C.J.M. van den Bogaard – 1994. ASBEST IN HET MILIEU. INFORMATIE VOOR HANDHAVERS EN ANDERE BETROKKENEN. Informatiebundel in opdracht van het ministerie van VROM, Den Haag. Corn, M. – 1994. AIRBORNE CONCENTRATIONS OF ASBESTOS IN NON-OCCUPATIONAL ENVIRONMENTS. Ann. Occup. Hyg., nr. 38: 495-502. De Ridder, M. - 1996. ASBEST – STOF TOT NADENKEN. BLOOTSTELLING AAN ASBEST OP DE ARBEIDSPLAATS … EN DE GEVOLGEN. Bijdrage in het themanummer van: Arbeidsblad (juli-aug.sept.1996): 22 - 27. Dohmen, G. – 1997. ASBEST: ENTSORGUNGSBEDARF UND BEHANDLUNGSVERFAHREN. Entsorgungs Praxis – EP nr. 9: 40-43. Doll, R. & Peto, J. -1985. ASBESTOS, EFFECTS ON HEALTH OF EXPOSURE TO ASBESTOS. Health and safety commission, London: HMSO. Environment Agency – 1996. IPC GUIDANCE NOTE S2 3.02 ASBESTOS PROCESSES. PROCESSES SUBJECT TO INTEGRATED POLLUTION CONTROL. HMSO, London. European Commission -1996. TECHNICAL GUIDANCE DOCUMENT IN SUPPORT OF COMMISSION DIRECTIVE 93/67/EEC ON RISK ASSESSMENT FOR NEW NOTIFIED SUBSTANCES AND COMMISSION REGULATION (EC) N° 1488/94 ON RISK ASSESSMENT FOR EXISTING SUBSTANCES. Office for Official Publications of the European Communities. Fonds voor Beroepsziekten – JAARVERSLAG 1996. Grosjean, R. – 1996. ASBEST – STOF TOT NADENKEN. HISTORIEK EN PROBLEEMSTELLING. Bijdrage in het themanummer van: Arbeidsblad (juli-aug.- sept.1996): 7-14. HEI-AR – 1991. ASBESTOS IN PUBLIC AND COMMERCIAL BUILDINGS. A LITERATURE REVIEW AND SYNTHESIS OF CURRENT KNOWLEDGE. Health Effects Institute –Asbestos Research, Canada. Asbestblootstelling in Vlaanderen – AMINAL (jan-00)

139

ECOLAS N.V.

IHE – 1990. LA POLLUTION DE L’AIR DANS LES TUNNELS ROUTIERS. EVALUATION DES EMISSIONS DU TRAFFIC AU MOYEN DU BILAN DE CARBONE; CHAP. 12: AMIANTE. Institut d’Hygiene et d’Epidémiologie, Section Air. Ministère de le Santé Publique et de l’Environnement. IHE – 1994. STUDIE VAN DE LUCHTKWALITEIT IN HET LEEFMILIEU – ETERNIT-STORTPLAATS KERSDONK. SAMENVATTING VAN HET ASBESTONDERZOEK (SEPTEMBER 1989 – FEBRUARI 1994). Ongepubliceerd rapport van het Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, Min. van Volksgezondheid. Jaegers, M. – 1999. GEMEENTE OOSTERHOUT SANEERT MET ASBEST VERONTREINIGDE GROND. Bodem, nummer 2, 1999. Lambrechts, J.L. – 1996. TUSSEN GOLFPLAAT EN SPUITLAAG: KANTTEKENINGEN BIJ HET FEDERALE ASBESTBELEID. Het Ingenieursblad 1996/3: 33 – 38. LeGuen, J. M. and G. Burdett – 1981. ASBESTOS CONCENTRATIONS IN PUBLIC BUILDINGS. A PRELIMINARY REPORT. Ann. Occup. Hyg., Vol 24, nr 2: 185-189. Locher, K. en F.P. Brand – 1998. PLAN VAN AANPAK ASBESTBRAND. UITGAVE IN HET KADER VAN HET OVERHEIDSOPTREDEN BIJ BIJZONDERE MILIEU-OMSTANDIGHEDEN. Derde, gewijzigde druk. Ministerie van VROM en ministerie van Binnenlandse Zaken. Den Haag. Locher, K. en R. Mol – 1997. 242 VRAGEN OVER ASBEST. Informatiecentrum Milieuvergunningen (InfoMil), Den Haag. Maes J. en M. van Oort – 1996. SANEREN VAN MET ASBEST VERONTREINIGDE LANDBOUWPADEN. LANDINRICHTING IN EEN VERONTREINIGD PLATTELAND. Landinrichting, december 1996. Ministerie van VROM – 1994. STANDAARDVOORSCHRIFTEN EN AANBEVELINGEN VOOR HET VERWIJDEREN VAN BEPAALDE ASBESTBEVATTENDE MATERIALEN DOOR PARTICULIEREN. Ministeries van VROM en SZW – 1998. ASBEST IN EN OM HET HUIS – DE MEEST GESTELDE VRAGEN OVER ASBEST. Brochure uitgegeven door de ministeries van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Den Haag. OVAM - 1995. UITVOERINGSPLAN BOUW- EN SLOOPAFVAL. Reeks Beleidsdokumenten afvalstoffen, publicatie D/1995/5024/01. OVAM - 1998. INPLANTING EN PROBLEMATIEK VAN PUINBREEKINSTALLATIES. Reeks achtergronddocumenten D/1998/5024/27.


140

ECOLAS N.V.

Peto, J., Hodgson, J.T., Matthews F., Jones J.R. – 1995. CONTINUING INCREASE IN MESOTHELIOMA MORTALITY IN BRITAIN. The Lancet, 345: 535-539. Sahle, W. and I. Laszlo – 1996. AIRBORNE INORGANIC FIBRE LEVEL MONITORING BY TRANSMISSION ELECTRON MICRISCOPY (TEM): COMPARISON OF DIRECT AND INDIRECT SAMPLE TRANSFER METHODS. Ann. occup. Hyg., Vol 40, N° 1, pp 29-44. Elsevier Science Ltd. SCK - 1984. ONTWIKKELING VAN EEN PRACTISCHE METHODE VOOR DE CONCENTRATIEBEPALING VAN ASBEST EN ANDERE MINERALE VEZELS IN OMGEVINGSLUCHT. Rapport voor de uitvoering van het contract CEG Env. 621.B. Snyers, Ph. (red.) – 1994. ASBESTINVENTARIS. Brochure opgesteld bij de Administratie van de arbeidshygiëne en –geneeskunde. Commissariaat-generaal voor de bevordering van de arbeid, Brussel. Spincemaille, L. (red.) – 1999. AANBEVELINGEN VOOR DE AFBRAAK EN VERWIJDERING VAN MATERIALEN IN ASBESTCEMENT. THEORETISCHE EN PRACTISCHE CURSUS VOOR DAKDEKKERS. Roof Trainingcenter vzw, Kapelle-op-den-Bos. Thiessen, L., Deworm, J.P. en G. Verduyn – 1985. RICHTNOTA ASBESTSPUITLAGEN. IHE – SCK. Tromp, P.C. en J. Tempelman – 1996. ASBEST IN DE BODEM. Ontwikkeling van een meetmethode van asbest in de bodem (fase 2 en 3). TNO-MEP – R 96/181. Van Acker, P. – 1986. DE VERWIJDERING VAN ASBEST EN ASBESTCEMENTAFVAL. Bijdrage van OVAM aan de studiedag Milieuhygiënische en technische problemen van asbestspuitlagen – Technologisch Instituut KVIV, Antwerpen. Van Braeckel, D. – 1996. VERSPREIDING VAN ASBEST. In: A. Verbruggen (red.)- Milieu-en natuurrapport Vlaanderen 1996. Leren om te keren. VMM en Garant Uitgevers nv. Van Braeckel, D. (red.) - 1995. ASBEST . Brochure verschenen als extranummer van Arbeid en Milieu Magazine, Arbeid en Milieu vzw, Antwerpen. Van Braeckel, D. (red.) - 1995. DOSSIER ASBEST . Arbeid en Milieu vzw, Antwerpen.. Van Braeckel, D. (red.) - 1999. ASBEST : VEELZIJDIG MAAR LEVENSGEVAARLIJK. Brochure opgesteld in opdracht van de Staatssecretaris voor Leefmilieu, Brussel. Van Damme, K. - 1996. ASBEST – STOF TOT NADENKEN. EPIDEMIOLOGIE EN KANKERRISICO DOOR ASBEST. Bijdrage in het themanummer van: Arbeidsblad (juli-aug.- sept.1996): 28-34.


141

ECOLAS N.V.

Van den Oever, R. en P. Jacques – 1992. KANKERREGISTRATIE IN HET KADER VAN DE VERPLICHTE ZIEKTEVERZEKERING: HET MESOTHELIOMA. EEN RETROSPECTIEF ONDERZOEK VAN 325 GEVALLEN. Cahiers voor Arbeidsgeneekunde, blad XXIX, nr.1: 567-574. VCB en OVAM – 1998. WAAR NAARTOE MET BOUW-EN SLOOPAFVAL? EEN HANDLEIDING VOOR DE AANNEMER. Publicatie D/1998/5024/13 van de Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) en de Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest (OVAM). Villa, M., Hubert, G., Lima, S., Kauffer, E. et M. Héry – 1995. OPÉRATIONS DE DÉSAMIANTAGE DANS UN IMMEUBLE DE BUREAUX . EFFICACITÉ DE LA PROTECTION INDIVIDUELLE. INRS, Cahiers de notes documentaires n° 161 : 463-467. VITO – 1999. Persoonlijke communicatie. WHO - 1987. AIR QUALITY GUIDELINES FOR EUROPE. World Health Organization -Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 1987, p.186-195. WHO - 1989. OCCUPATIONAL Organization, 1989.

EXPOSURE LIMIT FOR ASBESTOS.

Geneva, World Health

Willems, R. – 1993. GROOTSTE AFVALSCHANDAAL IN VLAANDEREN? 20 JAAR STRIJD IN DE RUPELSTREEK. Aktiegroep Leefmilieu Rupelstreek (ALR) – Uitgeverij Boom. WTCB – 1996. ASBESTCONCENTRATIEMETINGEN BIJ AFBRAAK VAN ASBESTCEMENTMATERIALEN. Ongepubliceerde studie DE 571504 , 17 okt. 1996, in opdracht van het CIAB.


142

1. IDENTIFICATIE VAN RISICO S, RISICOSITUATIES EN RISICOGROEPEN 1

Recommend Documents