# ######################################################## #

DE# DUURZAAMHEID# VAN# ZORGVASTGOED# ONDER# DE# LOEP# onzichtbaar# Beslissingsfactoren.bij.de.verduurzaming.van.vastgoed.. in.de.verplegings7.en.verzorgingssector.. !

! ! ! ! Rens!Verbruggen! Student!Technische!Universiteit!Eindhoven! Real!Estate!Management!and!Development! ! Begeleiding:! dr.!Wim!Heijs!(Technische!Universiteit!Eindhoven)! ir.!Stephan!Maussen!(Technische!Universiteit!Eindhoven)! drs.!Harmke!Bekkema!(Platform31!Energiesprong)! ! Contact:! EJmail:[email protected]! ! Afstudeerorganisatie:! Platform31!Energiesprong!! ! 16!juni!2015! ! !

#

########################################################

#

Colofon!

Colofon# Student! ! Naam:! ! Richting:! Email:! ! Telefoon:!

ing.!R.V.!(Rens)!Verbruggen! ! Real!Estate!Management!and!Development! [email protected]! 0031!6!195!766!34!

!

Primaire!begeleider!TU/e! Naam:! ! Functie:!! Email:! ! Telefoon:!

dr.!W.J.M.!(Wim)!Heijs! ! Universitair!Hoofddocent,!expertise!Omgevingspsychologie! [email protected]! 0031!40!247!3386!

!

Secundaire!begeleider!TU/e! Naam:! ! Functie:!! Email:! ! Telefoon:!

ir.!S.J.E.!(Stephan)!Maussen,!MRE! ! Universitair!Docent,!expertise!Architectuur! [email protected]! 0031!40!247!3792!

!

Primaire!begeleider!Platform31! Naam:! ! Functie:!! Email:! ! Telefoon:!

drs.!H.!(Harmke)!Bekkema! ! Programmasecretaris!en!Manager!Zorgvastgoed!bij!Energiesprong! [email protected]! 0031!6!1888!0731!

!

! !!

De!duurzaamheid!van!zorgvastgoed!onder!de!loep!

II!

Voorwoord!

Voorwoord!# Voor!u!ligt!de!verslaglegging!van!mijn!afstudeeronderzoek!naar!de!“beslissingsfactoren!bij!de! verduurzaming!van! vastgoed!in!de!verplegingsJ! en!verzorgingssector”,!ten!behoeve!van!de! afronding! van! de! Master! Real! Estate! Management! &! Development! aan! de! faculteit! Architecture,!Building!and!Planning!op!de!Technische!Universiteit!Eindhoven.!Het!onderzoek! is! uitgevoerd! onder! begeleiding! van! dr.! ir.! W.J.M.! (Wim)! Heijs! en! dr.! ir.! S.J.E.! (Stephan)! Maussen.! Voor! het! onderzoek! is! de! samenwerking! aangegaan! met! Platform31! Energiesprong,!onder!begeleiding!van!MSc.!H.!(Harmke)!Bekkema.!! ! Het! onderzoek! gaat! in! op! de! factoren! die! ten! grondslag! liggen! aan! de! beslissing! van! organisaties! in! de! verplegingsJ! en! verzorgingssector! (V&VJsector)! om! in! meer! of! mindere! mate! over! te! gaan! tot! het! energiezuinig! en! duurzaam! (ver)bouwen/renoveren! van! hun! vastgoed.! Tevens! is! onderzocht! op! welke! wijze! de! V&VJsector! gestimuleerd! kan! worden! deze!beslissing!te!nemen.!! ! Het! zou! niet! gelukt! zijn! om! dit! onderzoek! te! verrichten! zonder! de! medewerking! van! de! respondenten!vanuit!de!diverse!geïnterviewde!zorginstellingen.!De!kennis!en!informatie!die! gedeeld!werd!tijdens!de!interviews!is!van!grote!waarde!gebleken!voor!dit!onderzoek.!Verder! gaat! voor! het! inplannen! en! de! ondersteuning! bij! de! interviews! mijn! dank! uit! naar! George! Muller! en! Judy! Braam.! Dankzij! hun! netwerk! en! expertise! heb! ik! de! interviews! goed! en! op! korte!termijn!kunnen!afnemen.!! ! Graag!wil!ik!Wim!Heijs!en!Stephan!Maussen!bedanken!voor!de!begeleiding!en!input!vanuit! de! Technische! Universiteit! Eindhoven.! Zonder! de! sturing! en! expertise! die! tijdens! de! contactmomenten! werd! aangeboden! was! het! niet! gelukt! om! deze! scriptie! te! voltooien.! Daarnaast!wil!ik!graag!Harmke!Bekkema!en!iedereen!van!Energiesprong!bedanken!voor!hun! advies!en!het!bieden!van!de!mogelijkheden!om!mijzelf!verder!te!ontwikkelen.!! Verder! gaat! er! nog! grote! dank! uit! naar! mijn! familie,! medestudenten,! vrienden! en! in! het! bijzonder!Petra!voor!hun!betrokkenheid!en!ondersteuning!gedurende!het!hele!proces.! ! Tot!slot!hoop!ik!dat!u!als!lezer!uw!voordeel!kunt!doen!met!de!opgedane!kennis!en!inzichten.!! ! Rens!Verbruggen! Eindhoven,!juni!2015! !


III!

Inhoudsopgave!

Inhoudsopgave! Voorwoord! Inhoudsopgave! Leeswijzer! Summary#English! Samenvatting#Nederlands! Hoofdstuk#1#Inleiding! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

1.1!Aanleiding. 1.2!Probleem2!en!doelstelling. ! 1.2.1!Doelstelling! ! 1.2.2!Vraagstelling!en!conceptueel!model! 1.3!Inkadering! 1.4!Relevantie# ! ! 1.4.1!Wetenschappelijk!! ! 1.4.2!Praktisch! ! 1.5!Onderzoeksopzet. ! 1.5.1!Schematische!opzet! ! 1.5.2!Literatuur!onderzoek! ! 1.5.3!Veldonderzoek! 1.6!Afstudeerbedrijf! . Hoofdstuk#2#Stand#van#zaken! ! 2.1!Zorglandschap. ! ! 2.1.1!Samenstelling!V&V!vastgoed! ! ! 2.1.2!Historie!verpleeghuizen! ! ! 2.1.3!Historie!verzorgingshuizen!! ! ! 2.1.4!Functionaliteit!verpleeghuizen! ! ! 2.1.5!Functionaliteit!verzorgingshuizen! ! ! 2.1.6!Totale!voorraad!verpleegJ!en!verzorgingshuizen! . 2.2!Algemene!problematiek! . ! ! 2.2.1!Regelgeving! ! ! ! 2.2.2!Gevolgen!voor!de!V&VJsector! ! 2.3!Energetische!situatie. ! ! 2.3.1!Energiekosten! ! ! 2.3.2!Doelstellingen! ! ! 2.3.3!Regelgeving!rondom!energie! ! ! 2.3.4!Besparingspotentieel! ! ! 2.3.5!Huidige!maatregelen! ! ! 2.3.6!Stimulatie!en!convenanten! ! ! 2.3.7!Energy!service!companies! ! ! ! 2.3.8!Referentieprojecten! Hoofdstuk#3#Theoretisch#kader! ! 3.1!Attitude2gedragsmodellen. . ! ! 3.1.1!Theory!of!Planned!Behavior! ! ! 3.1.2!Uitgebreid!Theory!of!Planned!Behavior! . 3.2!Innovatie2diffusiemodellen. . ! ! 3.2.1!Innovation!Diffusion!Theory! ! ! 3.2.2!Technology!Acceptance!Model! ! 3.3!Onderzoeksmodel.


III# IV# VI# VII# XVII# 1# 1! 2! 2! 2! 3! 4! 4! 4! 5! 5! 5! 6! 6!

7#

7! 7! 7! 8! 8! 9! 10! 13! 13! 14! 15! 15! 15! 16! 17! 17! 18! 20! 21!

23# 23! 23! 26! 28! 28! 32! 35!

IV!

Inhoudsopgave! ! ! !

! ! !

3.3.1!Bruikbare!elementen! 3.3.2!Overeenkomstige!elementen! 3.3.3!Definitieve!model! ! Hoofdstuk#4#Resultaten! ! 4.1!Opzet!interviews. . 4.2!Veldwerkverslag. . 4.3!Invulling!model. ! ! 4.3.1!Categorisering! ! ! 4.3.2!Gedrag! ! ! ! 4.3.3!Intentie! ! ! 4.3.4!Attitude!en!gedragsmatige!beliefs! ! ! ! 4.3.5!Subjectieve!norm!en!normatieve!beliefs! ! ! 4.3.6!Verwachte!controle!en!controle!beliefs! ! ! ! 4.3.7!Werkelijke!controle! ! ! 4.3.8!Gewoonten! ! ! 4.3.9!Kennis,!waarden!en!emoties! ! ! 4.3.10!Organisatiekenmerken! ! ! ! 4.3.11!Omgevingskenmerken! ! ! ! 4.3.12!Evaluatie!en!zichtbaarheid! . 4.4!Aangrijpingspunten. ! ! 4.4.1!Algemeen:!Intentie!en!gedrag! ! ! 4.4.2!Algemeen:!Beliefs,!gewoonte!en!intentie! ! ! 4.4.3!Algemeen:!Kennis,!waarden,!emoties!en!beliefs! ! ! 4.4.4!Algemeen:!Evaluatie!/!zichtbaarheid!en!kennis! ! ! 4.4.5!Groep:!Kostenbesparing!!! ! ! 4.4.6!Groep:!Prioriteit! ! ! 4.4.7!Groep:!Visie! Conclusies#en#aanbevelingen#! ! 5.1!Conclusies! . ! ! 5.1.1!Herziening!vraagstelling! ! ! 5.1.2!Huidige!stand!van!zaken! ! ! 5.1.3!Bepalende!factoren! . 5.2!Aanbevelingen. ! ! 5.2.1!Beleid! ! ! 5.2.2!Kennis! ! ! 5.2.3!Evaluatie! Bijlagen! . Bijlage!I! Kansrijke!gebouwen!per!zorgregio. . . Bijlage!II! Voorbeeld!invulling!model. . Bijlage!III! Interviewguide.. . Bijlage!IV! Resultaten!per!component!gegeneraliseerd!en!gesorteerd. Literatuurlijst# # ! Glossarium!

#

35! 36! 38!

41# 41! 42! 44! 44! 44! 46! 47! 51! 54! 58! 58! 59! 62! 66! 68! 70! 70! 71! 73! 74! 74! 75! 76!

77# 77! 77! 77! 78! 80! 80! 85! 86!

89# 89! 90! 91! 96!

111# 117#

! !!


V!

Leeswijzer!

Leeswijzer)# Deze! scriptie! is! opgezet! voor! twee! groepen! lezers.! Als! u! snel! inzicht! wilt! krijgen! in! de! resultaten! van! het! onderzoek! wordt! aangeraden! om! de! samenvatting! en! de! conclusies! &! aanbevelingen! te! lezen.! Als! u! behoefte! heeft! aan! verdieping! en! wetenschappelijke! onderbouwing!van!het!onderzoek!wordt!aangeraden!de!volledige!scriptie!te!lezen.! ! • Het! rapport! start! met! een! samenvatting! van! het! onderzoek! in! het! Engels! en! het! Nederlands.!! • In! hoofdstuk! 1! wordt! de! aanleiding,! vraagstelling! en! opzet! van! het! onderzoek! beschreven.!! • Hoofdstuk!2!gaat!in!op!actuele!stand!van!zaken!van!het!vastgoed!in!de!verplegingsJ!en! verzorgingssector.!! • In! hoofdstuk! 3! wordt! het! theoretische! kader! beschreven.! Hier! worden! de! gebruikte! theorieën!behandeld!en!vervolgens!wordt!het!onderzoeksmodel!gepresenteerd.! • Hoofdstuk!4!beschrijft!de!belangrijkste!resultaten!van!het!veldonderzoek.!Op!basis!van! deze!resultaten!wordt!het!onderzoeksmodel!ingevuld.! • Aan! de! hand! van! de! resultaten! worden! in! hoofdstuk! 5! conclusies! getrokken! en! aanbevelingen!gegeven!ten!einde!de!vraagstelling!van!het!onderzoek!te!beantwoorden.!! • Daarnaast! worden! er! nog! een! aantal! bijlagen! geleverd! waar! enkele! verdiepende! analyses,!voorbeelden!en!de!volledige!resultaten!van!het!veldonderzoek!zijn!te!vinden.!! • Vervolgens!wordt!de!geraadpleegde!literatuur!weergegeven.!! • Tot! slot! is! achterin! dit! rapport! een! glossarium! opgenomen,! waar! gehanteerde! afkortingen!en!begrippen!worden!toegelicht.!!


VI!

Summary!English!

Summary'English# Introduction#

# Cause.and.problem.definition. Many!nursing!homes!in!the!elderly!care!sector!turn!out!to!be!outdated!and!perform!poorly! in! terms! of! energy! consumption.! Technically,! it! is! possible! to! extensively! improve! the! sustainability!of!real!estate.!However,!in!practice!this!hardly!occurs!in!the!elderly!care!sector.! Although!the!intention!to!improve!the!real!estate!seems!to!be!present,!the!implementation! does!not!take!place.!There!are!reasons!for!the!absence!of!improvements!somewhere!in!the! decisionJmaking!process!of!care!institutions.!Research!must!determine!what!these!reasons! are!and!what!is!needed!to!stimulate!the!care!institutions!to!address!this!issue.!! ! Objective. The! goal! of! this! research! is! to! gain! insight! into! which! factors! influence! the! decision! of! organizations!in!the!elderly!care!sector!to!improve!the!sustainability!and!energyJefficiency!of! their! real! estate,! in! order! to! give! advice! about! the! ways! the! elderly! care! sector! can! be! stimulated!to!realize!sustainable!real!estate!(where!energy!neutral!real!estate!is!the!ultimate! goal).! ! Research.questions. There!are!two!central!questions!formulated:! 1. What!are!the!factors!that!underlie!the!decision!of!organizations!in!the!elderly!care! sector! to! improve! the! sustainability! and! energyJefficiency! of! their! real! estate! in! a! greater!or!lesser!extent?!! 2. In! what! way! can! the! elderly! care! sector! be! stimulated! to! make! the! decision! to! improve!the!sustainability!and!energyJefficiency!of!their!real!estate?! ! Context. The!research!focuses!on!the!intramural!care!institutions!within!the!elderly!sector!that!have! five! or! more! buildings! with! on! average! at! least! 77! beds! per! retirement! home! and/or! 115! beds!per!nursing!home.!It!is!being!researched!how!the!decision!making!process!of!persons! who! make! decisions! about! the! building,! namely! the! property! managers! and! directors! of! elderly!care!institutions,!takes!place.!! ! Methods. To! realize! the! objective! the! current! state! of! the! real! estate! in! the! elderly! care! sector! is! examined!using!literature.!Next!the!research!model!is!formed!in!the!theoretical!framework.! This!model!serves!as!a!supporting!tool!for!answering!the!central!questions.!Then!data!were! collected!by!means!of!field!research!in!the!form!of!inJdepth!interviews.!! The! research! was! carried! out! in! collaboration! with! the! program! Energiesprong! of! the! organization! Platform31.! This! organization! has! the! objective! to! create! supply! and! demand! for!Net!Zero!Energy!refurbishments!within!the!entire!building!sector.!! #


VII!

Summary!English!

Current#situation##

. Composition!elderly!care!sector! There! are! 460! care! institutions! active! in! the! elderly! care! sector.! In! total! they! occupy! 2046! buildings.!These!buildings!provide!a!total!of!175.477!beds,!subdivided!in!98.838!retirement! beds,! 48.109! psychogeriatric! beds! and! 28.530! somatic! beds.! About! two! third! of! the! real! estate!is!in!possession!of!the!care!institutions!and!one!third!is!in!possession!of!the!housing! associations.! There! are! 664! nursing! homes,! 870! retirement! homes! and! 512! combination! homes.! Most! of! the! real! estate! is! build! between! 1965! and! 1974.! Over! one! third! of! the! building!stock!approaches!the!end!of!the!lifespan!and!about!7,5%!of!the!stock!approaches! the!midlifeJrenovation.!! ! Issues! As! a! result! of! cutbacks,! the! real! estate! in! the! elderly! care! sector! currently! faces! a! lot! of! policyJrelated! changes.! The! complete! healthcare! sector! must! remain! affordable! for! the! government,!therefore!they!execute!3,5!billion!euro!of!cutbacks.!The!funding!of!housing!in! the! care! sector! moves! from! a! subsequent! calculation! system! to! a! production! linked! compensation!system,!known!as!the!Normative!Housing!Component!(NHC).!!In!addition,!the! legislation!“scheiden!van!wonen!en!zorg”!(separation!of!living!and!care)!is!introduced.!The! underlying!objective!of!the!regulation!is!to!let!elderly!people!live!at!home!as!long!as!possible.! In! this! regulation! the! compensation! for! living! costs! is! cut! for! new! clients! with! a! low! care! intensity!package.!Many!clients!have!modest!means!and!are!not!able!to!pay!the!rent!without! the!compensation!out!of!the!government!through!the!Act!LongJterm!Care.!! The!policy!changes!have!a!negative!effect!on!the!real!estate!exploitation.!As!a!result!of!the! “scheiden! van! wonen! en! zorg”! legislation,! approximately! 800! of! the! 2046! care! institutions! are!threatened!to!be!vacant.!Simultaneously!there!is!more!uncertainty!about!the!financing! of! elderly! care! homes,! because! the! NHC! is! not! compensating! for! empty! beds.! In! reaction,! many!care!institutions!disposition!or!demolish!the!concerned!real!estate.!In!this!context!the! policyJrelated! changes! seem! to! be! implemented! too! quick,! because! forecasts! predict! that! 30.000!extra!beds!are!needed!in!the!elderly!care!sector!until!2020.!! ! Energetic!situation! Looking! at! the! energy! costs! shows! that! on! average! €150,J! is! paid! per! month! per! resident.! The!compensation!for!the!energy!costs!is!only!€100,J!per!month.!Therefore!€50,J!of!another! budget!is!spend!every!month!on!energy!instead!of!on!the!original!purpose.!Although!only!2%! to! 3%! of! the! exploitation! costs! are! spent! on! energy,! in! total! this! amounts! to! nearly! 300! million!euro!per!year.! Europe! drafted! the! Energy! Performance! of! Buildings! Directive,! which! has! the! target! to! realize!45%!J!80%!energyJreduction!in!existing!buildings!before!2020.!From!that!same!year! on! all! new! buildings! are! to! be! nearly! zero! energy.! In! the! Netherlands! these! targets! have! been!included!in!the!Energy!Agreement!(Energieakkoord).! The! government! attempts! to! stimulate! the! realization! of! these! targets! with! the! aid! of! the! Environmental! Management! Act! (Wet! milieubeheer).! This! act! states! that! in! the! nonJ residential!building!sector!all!energyJsaving!measures!with!a!payback!period!of!five!years!or! less!should!be!carried!out.!To!compensate!the!government!offers!more!attractive!financing! for! sustainable! measures! for! new! buildings! and! renovations! through! the! Green! Projects! Regulations!(Regeling!groenprojecten).!There!are!also!a!number!of!organizations!that!have! the! objective! to! stimulate! the! care! sector! to! improve! the! sustainability! of! the! institutions.! This! is! done! through! programs! such! as! Energiesprong,! Environmental! Thermometer! Care! (Milieuthermometer!Zorg),!Expedition!Sustainable!Care!(Expeditie!Duurzame!Zorg)!and!the! Energy!Battle!(Energiestrijd).!


VIII!

Summary!English! The! savings! potential! of! the! real! estate! stock! in! de! elderly! care! sector! is! extensive.! About! 70%!of!the!stock!is!suited!for!a!renovation!where!45%!energy!saving!is!realized.!Looking!at! the!energy!neutral!ambition,!10%!of!the!stock!appears!to!be!promising!for!such!a!renovation.! This!amounts!to!approximately!200!buildings.!In!addition,!16%!of!the!stock!is!suitable!for!a! replacement!new!building!procedure.!This!creates!the!opportunity!to!replace!this!part!of!the! stock!with!energy!neutral!buildings.!! The! measures! taken! by! the! care! institutions! are! not! sufficient! to! realize! their! expected! contribution! to! the! European! targets! concerning! energy! saving.! Most! of! the! measures! are! smallJscale! and! have! limited! impact! on! the! energy! consumption.! Examples! of! farJreaching! measures!are!scarce.!In!44%!of!the!cases!the!measures!are!taken!when!a!major!maintenance,! renovation! or! conversion! occurs.! Thus,! the! earlier! mentioned! transformation! challenge! for! the!elderly!care!sector!offers!opportunities!for!improving!the!sustainability.!! Sustainability! could! be! part! of! the! solution! for! the! problems! that! derives! from! the! policy! changes.!However!despite!the!described!potential!of!the!real!estate,!improving!sustainability! and!saving!energy!are!not!yet!used!as!means!to!cut!expenses!and!reduce!costs.!! !

Research#model#

The! research! model! shows! how! a! decision! to! perform! a! certain! behavior! comes! about.! Improving!the!sustainability!of!real!estate!is!considered!a!behavior!in!this!context.!In!order! to! make! a! decision! about! behavior! the! decision! maker! undergoes! the! steps! in! the! model! from! left! to! right.! Starting! point! are! the! Theory! of! Planned! Behavior! (TPB)! of! Azjen! (1991)! and! the! Diffusion! of! Innovations! theory! of! Rogers! (2003).! The! definitive! research! model! is! based!on!the!extended!TPB!model!made!by!Heijs!(2003).!This!model!is!complemented!with! elements!from!Rogers’!theory.!The!research!model!is!shown!in!figure!0.1.!

Figure!0.1!The!research!model!(based!on!Heijs,!2005!and!Rogers,!2003)! ! Before!an!organization!proceeds!with!performing!a!behavior!there!has!to!be!an!intention!to! execute! the! behavior.! The! intention! arises! from! three! components:! the! attitude,! the! subjective. norm! and! the! perceived. control.! Prior! to! each! of! these! components! are! the! underlying!arguments!or!considerations!in!regard!to!the!behavior.!In!this!context!these!are! called!the!beliefs.! The! attitude! determines! if! the! decision! makers! within! an! organization! see! the! proposed! behavior!as!positive!or!negative!and!thus!whether!they!tend!to!perform!the!behavior.!The! attitude!derives!from!the!behavioral.beliefs,!which!arise!from!thoughts!about!the!expected! outcome!of!the!behavior!and!valuation!of!this!outcome.!!


IX!

Summary!English! The!subjective.norm!is!the!extent!to!which!it!is!believed!that!leading!persons!or!institutions! expect!that!the!behavior!is!being!performed.!It!concerns!here!the!others!in!the!environment! of!whom!the!opinion!is!being!considered!relevant.!At!the!foundation!of!the!subjective!norm! lie! the! normative. beliefs.! These! beliefs! arise! from! a! combination! of! the! presumed! norm! in! the!environment!and!the!motivation!to!comply!with!this!norm.!! The!perceived.control!is!the!extent!to!which!the!decision!makers!of!an!organization!believe! that! the! organization! is! capable! to! perform! a! certain! behavior.! It! is! a! representation! of! experiences! from! the! past! and! anticipated! barriers! and! obstacles.! The! underlying! control. beliefs! consist! out! of! a! combination! of! the! estimated! opportunities! that! facilitate! the! behavior!and!the!perceived!power!to!influence!these!opportunities.!! In!addition,!the!perceived!control!is!also!influenced!by!the!actual.control!of!an!organization.! The! actual! control! concerns! the! conditions,! existing! out! of! a! set! of! internal! and! external! factors,! which! impose! limitations! and/or! options! for! an! organization! to! perform! the! behavior.! This! component! also! provides! organizations! with! the! opportunity! to! go! from! intention!to!behavior.! The!beliefs!that!are!just!described!take!shape!through!the!knowledge!(experience),!emotions! and! values! of! the! decision! makers! within! the! organization.! Knowledge! and! values! can! influence!each!other.!!! The! decision! to! perform! a! behavior! does! not! always! arise! from! the! beliefs,! but! may! also! emerge!out!of!habit.!A!habit!results!from!a!behavior!repeatedly!being!executed.!There!are! two!types!of!habits.!The!first!type!steers!the!behavior!directly,!without!a!conscious!choice.! The!second!type!connects!with!intention.!Here!there!is!a!conscious!choice.! The! decision! process! that! is! just! described! is! influenced! by! the! organization! and! environmental! characteristics.! These! characteristics! have! effect! on! the! relations! between! the!various!components,!but!they!can!also!influence!the!actual!components.!! Finally,! there! is! a! component! evaluate! and! make. visible.! This! component! follows! after! the! execution!of!behavior!and!builds!on!a!new!decision!process!to!perform!a!behavior.!The!idea! behind! this! component! is! that! confirmation! that! a! behavior! delivers! the! desired! results! is! necessary!for!the!diffusion!of!this!behavior.!Through!evaluation!an!organization!determines! if! the! behavior! will! be! repeated.! In! addition,! the! diffusion! of! the! behavior! relies! on! the! visibility! of! successful! results! for! others,! such! that! others! will! want! to! display! the! same! behavior.!! !

Results#

In! order! to! collect! the! necessary! results! inJdepth! interviews! were! conducted! with! the! directors!and!property!managers!of!twelve!organizations.!Additionally,!two!expert!meetings! were! attended! where! representatives! of! care! institutions,! housing! associations,! ministries,! banks! and! energy! companies! discussed! how! to! improve! the! sustainability! of! the! care! real! estate.! ! Behavior. Half!of!the!organizations!have!no!sustainability!policy.!Part!of!this!half!does!carry!out!ad!hoc! measures.!Following!this,!little!constructional!behavior!is!shown.!The!measures!that!do!take! place!are!mostly!the!installation!of!thermal!energy!storage,!solar!panels!and!LEDJlighting.!A! quarter!of!the!respondents!indicate!that!all!new!buildings!are!being!built!flexible.!One!third! of! the! organizations! carry! out! an! energy! baseline! measurement.! They! monitor! the! energy! performance!and!sustainability!of!their!real!estate!using!an!energy!management!system.!A! number!of!organizations!subsequently!balance!and!optimize!their!installations.!Lastly,!half!of! the!care!institutions!take!part!in!an!energyJreduction!program!called!the!Energy!Battle.! ! .


X!

Summary!English! Intention. Half!of!the!respondents!intend!to!integrate!sustainability!in!their!strategic!vision!and!plan!to! have!a!sustainability!policy.!Furthermore!they!have!the!intention!to!increase!the!awareness! of! energy! consumption! within! the! organization.! Finally! most! of! the! organizations! aim! to! carry! out! an! energy! baseline! measurement! and! monitoring! the! energy! performance! and! sustainability!of!their!real!estate!using!an!energy!management!system.!! . Attitude.and.behavioral.beliefs! Most! organizations! have! a! neutral! attitude! regarding! improving! the! sustainability! of! real! estate.! The! board! has! attention! for! the! topic,! but! it! must! compete! with! other! subjects.! Slightly!less!than!half!of!the!boards!favor!the!topic.!Two!directors!can!even!be!described!as! passionate!about!sustainability.!! The!main!underlying!positive!beliefs!are!that!improving!the!sustainability!of!the!real!estate! leads!to!lower!operating!costs,!general!cost!reduction,!more!future!value,!a!greater!level!of! comfort!and!on!the!long!term!a!better!financial!position!for!the!organization.!In!addition,!the! respondents!consider!it!important!to!set!a!good!example!as!a!social!organization.!!Moreover! it! enhances! the! distinctive! features! of! the! organization.! Improving! the! sustainability! also! creates!a!higher!level!of!efficiency,!which!fits!well!with!the!care!policy!of!the!government.!! On!the!other!hand,!half!of!the!organizations!have!bad!experiences!with!market!participants,! particularly! in! the! installation! sector.! The! promised! savings! and! performances! were! not! realized! and! often! there! were! no! guarantees.! This! results! in! a! negative! attitude! towards! sustainable!measures.!Additionally,!many!directors!believe!that!real!estate!and!sustainability! do!not!belong!to!the!core!business!of!the!organization.!In!their!view,!sustainability!has!only! limited!effect!on!the!organization,!because!energy!forms!only!a!small!part!of!the!total!costs.!! ! Subjective.norm.and.normative.beliefs. The! majority! of! the! care! institutions! have! a! negative! subjective! norm,! because! leading! persons!and!institutions!do!not!desire!sustainable!behavior.!A!somewhat!smaller!part!of!the! organizations! have! a! neutral! subjective! norm.! The! larger! part! of! their! social! environment! also! has! no! wish! for! sustainability! or! energy! savings,! but! the! municipalities! in! their! region! expect! efforts! on! this! front.! Remarkable! is! that! none! of! the! organizations! experience! a! positive!subjective!norm.!! The! most! determining! argument! in! this! context! is! that! sustainability! is! not! a! selection! criterion!for!the!client.!However,!half!of!the!respondents!expect!that!the!client!will!ask!for! more!sustainability!in!the!future.!It!turns!out!that!in!many!regions!there!is!no!sustainability! policy! present! at! the! municipality! or! the! policy! is! not! executed.! A! large! part! of! the! organizations! is! the! only! intramural! care! provider! in! their! working! area.! Therefore,! they! experience! no! competition! from! other! organizations.! From! this! perspective,! they! have! no! motive!to!add!value!through!sustainability!or!energy!reduction.!For!the!institutions!that!do! have!competitors!in!their!region,!it!appears!that!efforts!of!other!organizations!in!the!area!of! sustainability!stimulate!them!to!also!perform!sustainable!behavior.!! ! Perceived.control.and.control.beliefs. In! case! of! sustainability! the! largest! part! of! the! respondents! experience! a! low! perceived! control,! because! other! processes! demand! their! attention,! time! and! resources.! Contrarily,! the! perceived! control! of! one! third! of! the! organizations! is! high.! The! boards! of! these! organizations!estimate!that!they!are!capable!of!improving!the!sustainability!of!the!property! or!they!are!already!executing!procedures!in!order!to!do!this.!Finally!there!is!a!small!group! that!has!a!neutral!perceived!control.!They!expected!to!only!be!capable!to!take!little!steps.!! The!main!argument!in!this!perspective!is!that!guaranteeing!the!quality!of!the!care!process! has!the!priority!of!the!organization.!In!this!context,!sustainability!has!to!compete!with!topics!


XI!

Summary!English! that! are! closer! to! the! core! business! of! the! organization.! Slightly! less! than! half! of! the! organizations! have! no! attention! for! the! subject,! because! of! cut! backs! and! reorganizations.! Many!directors!state!that!it!is!difficult!to!create!a!decent!policy!since!agreements!with!the! Care! Administration! Office! are! made! per! year! and! there! is! a! considerable! lack! of! clarity! about! the! compensations.! Sustainability! appears! to! be! no! item! by! itself.! Only! when! it! matches! other! interests! such! as! image,! health! or! planned! maintenance! it! becomes! interesting! for! care! institutions.! Often! there! is! no! budget! (made)! available! to! invest! in! sustainability!and!according!to!the!respondents!it!is!difficult!to!obtain!financing!for!the!banks.! Moreover,!care!institutions!are!able!to!buy!energy!so!cheaply!that!payback!periods!become! too! long! and! thus! risks! too! high.! Lastly! it! turns! out! to! be! difficult! in! the! case! of! rental! locations!to!obtain!coJoperation!of!housing!associations!for!improving!the!sustainability!due! to!the!split!incentive!that!apply!to!sustainable!measures.!! ! Habit. Half!of!the!interviews!revealed!that!it!is!difficult!to!influence!behavior!of!employees.!Most! people!within!the!organization!are!used!to!work!in!a!certain!way!and!do!not!cooperate!with! changes!easily.!The!same!applies!to!the!manner!in!which!part!of!the!care!institutions!handle! construction! projects.! Out! of! habit! these! institutions! work! with! fixed! suppliers,! designers! and! contracting! parties.! These! parties! do! not! always! offer! the! most! sustainable! and! profitable! solutions.! Finally! it! turns! out! that! improving! the! sustainability! of! a! first! location! not!automatically!means!that!this!process!will!become!the!new!standard.!According!to!the! respondents! there! is! a! strong! possibility! that! care! institutions! revert! to! old! habits! after! completing!a!sustainable!project.!! ! Knowledge. Familiarity! with! the! technical! and! financial! possibilities! is! seen! as! relevant! knowledge.! Furthermore! the! larger! part! of! the! respondents! thinks! it! is! important! in! the! context! of! sustainability! to! have! insight! in! the! energy! consumption! and! building! performances! of! the! organization.! Many! care! institutions! do! not! have! this! insight.! Often! the! cost! development! and! the! return! of! sustainable! measures! are! not! clear! over! the! entire! exploitation! period,! while! knowledge! of! these! features! is! important! during! the! decision! making! process.! Lastly! many!directors!lack!knowledge!about!the!obligations!that!originate!from!the!Environmental! Management!Act.! ! Evaluate.and.make.visible. Virtually! all! respondents! are! interested! in! a! nationwide! benchmark! about! energy! performances.! This! benchmark! shows! organizations! how! they! perform! in! comparison! with! others! and! it! helps! the! well! performing! organizations! to! make! their! results! visible.! For! slightly!more!than!half!of!the!care!institutions!the!energy!consumption!is!clear!per!location.! Only! a! small! part! of! this! group! processes! these! data! in! a! central! monitor! system.! The! respondents!indicate!that!making!the!energy!consumption!and!sustainability!results!visible! helps!to!change!behavior.!! !

Conclusions#and#recommendations#

Based! on! the! research! model,! the! factors! that! determine! the! decision! to! improve! the! sustainability! of! real! estate! in! the! elderly! care! sector! are! collected! (see! appendix! IV).! The! conclusions! focus! on! the! factors! of! this! collection! that! are! suitable! as! starting! point! for! influencing!the!decision!process.!Furthermore,!it!is!researched!how!care!institutions!can!be! stimulated! to! improve! the! sustainability! of! their! real! estate.! Answering! the! research! questions!therefore!partly!consists!of!recommendations.!!! !


XII!

Summary!English! General!determining!factors! The!first!determining!factor!that!becomes!clear!is!that!the!client!currently!does!not!make!a! selection! for! a! care! institution! based! on! performances! in! the! field! of! sustainability.! The! selection! of! the! client! is! based! on! quality! of! care,! wellbeing,! level! of! comfort,! affordability! and! location.! In! this! context,! care! institutions! are! not! stimulated! to! improve! the! sustainability,! because! the! need! of! the! client! is! leading! for! their! policy.! However,! it! is! expected! that! sustainability! becomes! increasingly! important! as! a! selection! criterion! in! the! future,!because!the!social!awareness!about!this!topic!grows.! Furthermore,! the! organizations! do! not! experience! a! stimulus! from! the! municipality! to! improve!the!sustainability.!A!large!part!of!the!municipalities!have!no!sustainability!policy!or! the!existing!policy!does!not!get!enforced.!The!Environmental!Management!Act!is!not!carried! out!in!many!cases.! Often!organizations!are!the!only!intramural!care!provider!in!the!region.!Hereby!they!do!not! experience! competition! and! thus! have! no! trigger! to! add! value! through! sustainability.! Organizations! that! share! the! work! region! with! other. care. institutions! do! experience! competition! and! pay! attention! to! each! other’s! efforts! in! regard! to! sustainability.! In! this! context,!some!organizations!are!encouraged!to!also!perform!sustainable!behavior!and!some! try!to!distinguish!themselves!in!other!areas!in!reaction!to!the!efforts!of!the!others.!! Through!legislation!another!factor!becomes!clear!in!regard!to!investments!in!sustainability! at! rental. locations.! As! tenant! the! care! institution! is! dependent! of! the! willingness! of! the! housing!association!or!commercial!investor!to!improve!the!sustainability!of!the!real!estate.! However,! a! split! incentive! emerges! from! legislation,! because! investments! in! sustainability! cannot! be! recharged! to! the! tenants! through! the! rent! even! though! they! experience! the! benefits!of!the!sustainable!measures.!Therefore!housing!associations!and!investors!are!not! motivated! to! improve! the! real! estate! through! sustainability.! The! same! applies! to! locations! managed!by!the!care!institution!where!the!“separation!living!and!care”!regulation!has!taken! effect.!! In! addition,! knowledge! is! an! important! factor! when! forming! arguments! in! the! decision! process! about! improving! the! sustainability! of! real! estate.! There! appears! to! be! insufficient! awareness!that!sustainability!contributes!to!a!broader!context,!consequently!decreasing!the! chance! of! a! positive! attitude! toward! the! subject.! Moreover,! energy! costs! only! represent! a! small! percentage! of! the! total! expenses,! whereby! many! directors! view! that! the! effect! of! energy!reduction!is!very!limited!for!the!organization!as!a!whole.!Furthermore,!the!financial! possibilities! are! not! known,! which! leads! to! a! low! perceived. control.! Knowledge! of! possibilities! to! extensively! improve! the! sustainability! often! remains! stuck! at! the! management! level,! while! an! organization! wide! approach! is! needed.! Finally,! knowledge! of! the! Environmental! Management! Act! is! missing,! while! a! positive! subjective. norm! could! be! formed!out!of!this!legislation.!! ! Specific!determining!factors!per!group! From!the!interviews!three.groups!emerge!in!relation!to!the!vision!and!way!of!dealing!with! the!improvement!of!the!sustainability!of!real!estate.!The!group!in!which!the!care!institution! belongs! is! for! a! large! part! determined! by! the! degree! in! which! other! subjects! put! the! organization!under!pressure.! The! decisions! of! the! largest! group! are! based! on! costs. considerations.! Usually! there! is! no! underlying! policy.! Organizations! within! this! group! only! take! soJcalled! proven! measures! of! which!is!shown!that!the!costs!are!earned!back!in!a!short!time!period.!Otherwise!the!risks!are! considered! too! high.! The! determining! factor! for! the! absence! of! extensive! measures! in! improving!the!sustainability!is!the!negative.attitude!towards!market!participants,!caused!by! bad! experiences! with! the! installation! sector.! For! sustainability! care! institutions! are! dependent!on!the!expertise!of!the!installers,!yet!at!the!same!time!they!have!no!confidence!


XIII!

Summary!English! in! these! parties.! Therefore! this! leads! to! skepticism! about! the! offers! these! market! participants!make.!Subsequent,!the!care!institutions!in!this!group!take!in!consideration!that! the!purchase!of!energy!is!so!cheap!that!the!payback!period!becomes!too!long!and!uncertain.! In!this!context!the!directors!view!concluding!longJterm!contracts!as!too!risky.!! The!second!large!group!has!no!intentions!to!extensively!improve!the!sustainability!of!their! real! estate,! because! dealing! with! changes! in! the! care! sector! has! their! priority.! The! determining! factor! in! this! decision! is! the! low! perceived! control! about! the! behavior.! Often! these!care!institutions!have!to!cope!with!reorganizations!and!cutbacks.!Directors!view!that! their!agenda!is!full!enough!and!they!rather!give!their!attention!to!issues!that!have!a!clearer! relation!with!the!core!business!of!their!organization.! Finally! there! is! a! small! group! of! care! institutions! that! make! decisions! about! improving! sustainability!through!considerations!about!socially!responsible!entrepreneurship.!Their!real! estate! policy! is! based! on! a! vision! about! sustainability.! Often! the! determining! factor! is! that! one.of.the.board.members!is!passionate!about!the!subject.!They!focus!on!the!long7term!and! realize! that! sustainability! not! only! contributes! to! a! better! exploitation,! but! that! it! also! improves! the! level! of! comfort,! the! image! and! the! future! value! of! the! real! estate.! These! organizations!usually!have!a!stable!financial!situation.!They!anticipate!on!increasing!energy! prices!and!a!client!with!a!growing!demand!for!sustainable!solutions.!! ! Policy!recommendations! The!starting!points!for!influencing!the!decision!process!are!translated!into!recommendations! towards! policy! measures.! The! recommendations! are! provided! for! the! various! parties! that! operate! in! or! for! the! benefit! of! the! elderly! care! sector.! Table! 0.1! shows! the! recommendations!for!each!party.!!! The! measures! that! are! mentioned! relate! to! the! general! policy! of! the! various! parties,! the! decisions! they! take! in! regard! to! real! estate,! the! legislation! and! financing! concerning! real! estate!and!the!communication!about!sustainability.! ! Recommendations.for.each.party. Elderly!care!institutions:! ! J!Make!sure!the!energy!consumption!is!clear!for!each!location! J!Collect!the!data!about!energy!consumption!in!one!central!system! J!Make!someone!in!the!organization!responsible!for!the!topic!sustainability! J!Make!locations!responsible!for!the!total!exploitation,!including!energy! J!Join!the!Energy!Battle!or!organize!a!similar!program!in!the!organization! J!Take!sustainable!measures!now!that!the!subsequent!calculation!system!still!partly!applies! J!Base!decisions!on!total!cost!of!ownership! J!Be!aware!that!a!sustainable!building!has!more!future!value!and!lower!operational!costs! J!Create!a!common!goal!with!market!participants,!such!as!energy!service!companies!and! maintenance!companies! J!Make!efforts!in!sustainability!visible!to!the!client!and!the!environment! Market!participants:! ! J!Restore!trust!by!taking!on!risks!yourself! J!Include!guarantees!and!services!when!offering!products! J!Show!confidence!in!own!products!and!give!sufficient!evidence!that!products!work!as! promised! J!Be!aware!that!the!core!business!is!delivering!care.!The!interest!of!the!client!is!top!priority! J!Be!aware!that!care!sector!has!its!own!working!and!communication!methods!! J!Be!open,!transparent!and!invest!in!customer!relations! J!Create!a!common!goal!and!focus!on!exploitation!and!the!interests!of!the!care!sector! J!Emphasize!the!added!value!of!sustainable!products!in!broader!framework!/!on!other!fronts!


XIV!

Summary!English! Government!and!the!Care!Administration!Office:! J!Try!to!create!more!continuity,!based!on!a!longJterm!vision! J!Create!a!expertise!platform! J!Make!clear!which!part!of!the!compensation!for!health!care!costs!(Act!LongJterm!Care)!is! intended!for!energy! J!Match!energy!consumption!data!with!a!nationwide!benchmark! J!Reward!good!behavior!through!legislation!and!compensations! J!Carry!out!the!legislation!“separation!of!living!and!care”!for!the!total!sector! J!Create!a!solution!for!the!split!incentive!within!the!legislation!and!regulation! J!Enforce!the!Environmental!Management!Act!and!increase!knowledge!about!this!act! J!Make!the!Green!Scheme!dependent!of!the!measures! Intermediate!parties:! J!Support!the!government!with!the!creation!of!a!expertise!platform!and!the!benchmark! J!Offer!independent!expertise!to!care!institutions! J!Enhance!awareness!that!efforts!in!the!field!of!sustainability!are!necessary!! J!Link!sustainability!with!interests!/!subjects!that!stand!closer!to!the!core!business!of!the!care! sector!! J!Create!inspiring!examples!with!a!conclusive!business!case! J!Offer!a!platform!for!good!examples! J!Enhance!knowledge!about!the!financial!possibilities!and!eliminate!misconceptions! Table!0.1!Recommendations!for!the!parties!that!operate!in!or!for!the!benefit!of!the!elderly! care!sector.!! ! The! measures! that! are! described! in! the! above! table! create! conditions! to! (re)initiate! the! procedures!in!the!elderly!care!sector!that!enhance!sustainability.!! Problems! in! regard! to! energy! and! property! costs! will! probably! occur! if! these! or! similar! measures!are!not!taken.!Financial!deficits!increase!because!the!energy!costs!are!higher!than! the! compensation,! health! care! costs! grow! and! simultaneously! cutbacks! have! to! be! put! through.! This! will! make! it! increasingly! difficult! for! care! institutions! to! take! sustainable! measures,! while! the! necessity! continues! to! grow.! The! consequence! for! the! government! is! that!their!goals!will!not!be!achieved.!! Taking!the!recommended!steps!creates!room!to!implement!sustainable!measures.!The!client! gets! stimulated! to! ask! for! sustainability.! Care! institutions! and! market! participants! are! brought! closer! together.! A! winJwin! situation! will! occur! when! market! participants! take! on! part! of! the! risks.! It! takes! away! the! “cold! feet”! of! the! care! institutions,! which! will! result! in! more! business! for! the! market! participants.! Finally! this! will! contribute! to! achieving! the! governmental!goals!in!the!field!of!energy!saving!and!sustainability.! ! Knowledge!recommendations!! This!research!focused!on!the!beliefs!of!directors!of!organizations!in!the!elderly!care!sector.!It! is!recommended!to!do!a!couple!of!case!studies!to!research!what!the!actual!possibilities!for! these!organizations!are!to!enhance!sustainability.!! In!addition,!there!is!need!to!do!research!about!the!added!value!of!sustainability!on!different! subjects!like!the!level!of!comfort,!image!and!the!value!of!the!real!estate.!! Also! it! would! be! beneficial! to! look! further! into! the! mismatch! between! the! offers! of! the! banks!and!the!financial!needs!of!the!care!institutions.!!!! At!last!it!is!recommended!to!do!comparable!research!about!the!determinants!of!decisions!of! organizations!in!the!other!care!sectors,!in!order!to!be!able!to!stimulate!the!enhancing!of!the! sustainability!of!real!estate!in!these!sectors.!!! ! !


XV!

Summary!English! Evaluation!! Twelve! organizations! and! two! expert! meetings! is! a! limited! amount! of! respondents! in! comparison! to! the! total! population.! Therefore,! it! is! recommended! to! repeat! this! research! with! a! different! sample! and/or! on! a! larger! scale! in! order! to! prevent! misinterpretation! and! enlarge!the!possible!generalization.!! Finally,!it!is!shown!that!the!model!of!Heijs!(complemented!with!elements!from!the!theory!of! Rogers)! is! useful! when! researching! decisionJmaking! processes.! It! offers! guidance! when! conducting! interviews! and! triggers! respondents! to! look! at! matters! from! a! different! perspective.! The! quality! of! the! results! improves! because! underlying! arguments! and! considerations! become! clear.! Therefore! it! is! recommended! to! use! this! model! more! often! when!doing!comparable!qualitative!research.!! ! !


XVI!

Samenvatting!Nederlands!

Samenvatting*Nederlands# Inleiding#

! Aanleiding.en.probleemstelling. Veel! verpleegJ! en! verzorgingshuizen! (V&V)! in! de! ouderenzorg! blijken! verouderd! en! presteren! slecht! op! het! gebied! van! energie.! Technisch! gezien! is! het! mogelijk! om! vastgoed! vergaand!te!verduurzamen,!maar!in!de!praktijk!blijkt!dit!in!de!V&VJsector!nog!nauwelijks!te! gebeuren.!Hoewel!de!intentie!aanwezig!lijkt!te!zijn!om!het!vastgoed!aan!te!pakken,!laat!de! uitvoering!op!zich!wachten.!Ergens!in!de!besluitvorming!van!zorginstellingen!liggen!redenen! voor!het!uitblijven!van!de!verduurzaming.!Onderzoek!moet!uitwijzen!welke!redenen!dit!zijn! en! wat! er! nodig! is! om! zorginstellingen! te! stimuleren! wel! met! het! vraagstuk! aan! de! slag! te! gaan.!!! ! Doelstelling. Het! doel! is! om! inzichtelijk! te! krijgen! welke! factoren! van! invloed! zijn! op! de! keuze! van! organisaties!in!de!V&VJsector!om!hun!vastgoed!in!meer!of!mindere!mate!energiezuinig!en! duurzaam! te! renoveren,! teneinde! advies! te! geven! hoe! de! V&VJsector! gestimuleerd! kan! worden! om! duurzaam! vastgoed! te! realiseren! (waarbij! energieneutraal! vastgoed! het! uiteindelijke!streven!is).! ! Vraagstelling. Er!zijn!twee!hoofdvragen!geformuleerd:! 1. Welke!factoren!liggen!ten!grondslag!aan!de!beslissing!van!organisaties!in!de!V&VJ sector!om!in!meer!of!mindere!mate!over!te!gaan!tot!het!energiezuinig!en!duurzaam! (ver)bouwen/renoveren!van!hun!vastgoed?! 2. Op!welke!wijze!kan!de!V&VJsector!gestimuleerd!worden!de!beslissing!te!nemen!om! energiezuinig!en!duurzaam!te!(ver)bouwen/renoveren?! . Inkadering. Het!onderzoek!focust!zich!op!de!intramurale!zorgorganisaties!binnen!de!V&VJsector!die!vijf! of! meer! gebouwen! hebben! met! gemiddeld! minstens! 77! plaatsen! per! verzorgingslocatie! en/of!115!plaatsen!per!verplegingslocatie.!Hier!wordt!onderzocht!hoe!de!besluitvorming!ten! aanzien! van! gedrag! verloopt! bij! de! personen! die! beslissingen! nemen! ten! aanzien! van! het! gebouw,!namelijk!de!vastgoedmanagers!en!bestuurders!van!de!organisaties.!! ! Methodologie. Om!de!doelstelling!te!realiseren!is!op!basis!van!literatuur!bekeken!wat!de!huidige!stand!van! zaken! is! van! het! vastgoed! in! de! V&VJsector.! Vervolgens! is! in! het! theoretische! kader! een! onderzoeksmodel! gevormd! dat! dient! als! ondersteuning! voor! de! beantwoording! van! de! hoofdvragen.! Daarna! zijn! data! verzameld! door! middel! van! veldonderzoek! in! de! vorm! van! interviews.!! Het! onderzoek! is! verricht! in! samenwerking! met! het! programma! Energiesprong! van! Platform31.!Deze!organisatie!heeft!als!doelstelling!om!binnen!de!gehele!bouwsector!vraag! en!aanbod!te!laten!ontstaan!naar!gebouwen!zonder!energienota.!!! #

# # #


XVII!


Stand#van#zaken##

. Samenstelling!V&V!vastgoed! Er! zijn! in! de! V&VJsector! 460! zorginstellingen! actief! met! in! totaal! 2046! gebouwen.! Deze! gebouwen! hebben! 175.477! plaatsen,! onderverdeeld! in! 98.838! verzorgingsplaatsen,! 48.109! psychogeriatrische!en!28.530!somatische!verplegingsplaatsen.!Ongeveer!twee!derde!van!het! vastgoed!is!in!bezit!van!zorginstellingen!en!één!derde!is!in!bezit!van!corporaties.!Er!zijn!664! verpleeghuizen,!870!verzorgingshuizen!en!512!combinatiehuizen.!Het!grootste!deel!van!het! vastgoed!is!gebouwd!tussen!1965!en!1974.!Meer!dan!één!derde!van!de!voorraad!nadert!het! einde!van!de!levensduur!en!ongeveer!7,5%!nadert!een!midlifeJrenovatie.!! ! Problematiek! Het! vastgoed! in! de! V&VJsector! ondergaat! momenteel! op! beleidsmatig! vlak! veel! veranderingen! als! gevolg! van! bezuinigingen.! De! zorg! moet! voor! de! overheid! betaalbaar! blijven! en! daarom! wordt! er! ! 3,5! miljard! euro! bezuinigd.! De! huisvestingsfinanciering! verschuift! van! een! nacalculatiesysteem! naar! een! productiegebonden! vergoeding,! de! normatieve! huisvestingscomponent! (NHC).! Daarnaast! wordt! het! scheiden! van! wonen! en! zorg! ingevoerd,! met! als! onderliggende! doelstelling! ouderen! zo! lang! mogelijk! thuis! te! laten! wonen.!In!deze!regeling!vervalt!de!vergoeding!voor!het!woongedeelte!voor!nieuwe!cliënten! met!een!laag!zorgzwaartepakket.!Veel!cliënten!hebben!een!kleine!beurs!en!zijn!niet!in!staat! de!huur!op!te!brengen!zonder!de!vergoeding!uit!de!Wet!langdurige!zorg!(Wlz).!! De!beleidswijzigingen!hebben!een!negatief!effect!op!de!vastgoedexploitatie.!Als!gevolg!van! de! extramuralisering! dreigt! er! naar! schatting! voor! 800! van! de! 2046! verzorgingsJ! en! verpleeghuizen! leegstand.! Tegelijkertijd! is! er! meer! onzekerheid! over! de! financiering,! want! de! NHC! financiert! geen! lege! plaatsen.! De! leegstand! leidt! er! onder! andere! toe! dat! zorginstellingen! het! betreffende! vastgoed! afstoten! of! slopen.! In! dit! kader! lijken! de! veranderingen!in!een!te!hoog!tempo!doorgevoerd,!met!name!omdat!er!volgens!de!prognose! in!de!zware!zorg!30.000!extra!plekken!nodig!zijn!tot!2020.!! ! Energetische!situatie! Als! gekeken! wordt! naar! energiekosten! dan! blijkt! dat! maandelijks! gemiddeld! per! bewoner! €150,J! wordt! betaald.! De! vergoeding! is! gemiddeld! maar! €100,J.! Per! bewoner! wordt! dus! €50,J! uit! een! ander! budget! aan! energie! uitgegeven.! Hoewel! slechts! 2! à! 3%! van! de! exploitatiekosten!aan!energie!wordt!besteed,!komt!dit!per!jaar!in!totaal!neer!op!bijna!300! miljoen!euro.! Europa!heeft!de!EPBDJdoelstelling!(Energy!Performance!of!Buildings!Directive)!opgesteld!om! in!de!bestaande!bouw!45%!J!80%!energiereductie!te!realiseren!voor!2020.!Alle!nieuwbouw! moet!vanaf!datzelfde!jaar!(bijna)!energieneutraal!worden!opgeleverd.!In!Nederland!zijn!deze! doelstellingen!verwerkt!in!het!Energieakkoord.!! Met! de! Wet! milieubeheer! probeert! het! Rijk! het! behalen! van! deze! doelstellingen! te! stimuleren.! De! wet! stelt! dat! in! de! utiliteitsbouw! alle! energiebesparende! maatregelen! met! een! terugverdientijd! van! vijf! jaar! of! minder! moeten! worden! uitgevoerd.! Daartegenover! biedt! de! overheid! gunstigere! financiering! voor! duurzame! maatregelen! in! nieuwbouw! en! renovatie! via! de! Regeling! groenprojecten.! Ook! is! er! een! aantal! organisaties! dat! zich! bezig! houdt!met!het!stimuleren!van!de!zorgsector!om!te!verduurzamen.!Ze!doen!dit!door!middel! van! programma’s! zoals! Energiesprong,! Milieuthermometer! Zorg,! Expeditie! Duurzame! Zorg! en!de!Energiestrijd.! Het! besparingspotentieel! van! het! vastgoed! in! de! V&VJsector! is! omvangrijk.! Van! de! gebouwen!komt!70%!in!aanmerking!voor!een!renovatie!waarbij!45%!energiebesparing!wordt! gerealiseerd.! Kijkend! naar! de! ambitie! energieneutraal,! dan! blijkt! 10%! kansrijk! voor! een! dergelijke! renovatie.! Dit! komt! neer! op! ongeveer! 200! gebouwen.! Verder! is! 16%! van! de!


XVIII!

Samenvatting!Nederlands! voorraad! geschikt! voor! vervangende! nieuwbouw.! Dit! schept! de! gelegenheid! om! er! energieneutrale!gebouwen!voor!in!de!plaats!te!zetten.!! De! maatregelen! die! zorginstellingen! momenteel! treffen! zijn! niet! voldoende! om! hun! verwachte! bijdrage! aan! de! Europese! afspraken! wat! betreft! energiebesparing! te! realiseren.! Het! grootste! deel! van! de! ingrepen! dat! wordt! genomen! in! de! V&VJsector! is! kleinschalig! te! noemen! en! heeft! maar! een! beperkt! effect! op! het! energiegebruik.! Voorbeelden! van! vergaande!maatregelen!zijn!schaars.!De!V&VJsector!wordt!in!dit!kader!gekenmerkt!door!het! nemen!van!kleine!stappen.!In!44%!van!de!gevallen!worden!maatregelen!genomen!bij!groot! onderhoud,!renovatie!of!verbouwing.!De!eerder!genoemde!transformatieopgave!naar!zware! zorg!biedt!dus!kansen!voor!verduurzaming.!! Duurzaamheid!zou!onderdeel!kunnen!zijn!van!de!oplossing!voor!de!problematiek!die!voort! komt! uit! de! beleidswijzigingen.! Maar! ondanks! de! geschetste! potentie! van! het! vastgoed! worden! energiebesparing! en! verduurzaming! nog! niet! opgepakt! als! middelen! om! te! bezuinigen!en!kosten!te!reduceren.!! !

Onderzoeksmodel#

Het!onderzoeksmodel!geeft!weer!hoe!een!beslissing!om!gedrag!te!vertonen!tot!stand!komt.! Het!verduurzamen!van!vastgoed!wordt!in!deze!context!beschouwd!als!gedrag.!Om!te!komen! tot!gedrag!wordt!door!de!beslissingsnemer!het!model!van!links!naar!rechts!doorlopen.!Als! onderlegger!voor!het!model!zijn!de!Theory!of!Planned!Behavior!(TPB)!van!Ajzen!uit!1991!en! de! Diffusion! of! Innovations! theorie! van! Rogers! uit! 2003! bestudeerd.! Als! basis! is! de! uitbreiding! op! het! TPB! model! van! Heijs! uit! 2005! gebruikt.! Dit! model! is! aangevuld! met! elementen! uit! de! theorie! van! Rogers.! Het! onderzoeksmodel! wordt! in! figuur! 0.2! weergegeven.!

Figuur!0.2!Het!onderzoeksmodel!(n.a.v.!Heijs,!2005!en!Rogers,!2003)! ! Voordat! een! organisatie! overgaat! tot! het! vertonen! van! gedrag! moet! er! eerst! een! intentie! zijn!om!dit!gedrag!te!vertonen.!Deze!intentie!ontstaat!vanuit!drie!componenten:!de!attitude,! de!subjectieve.norm!en!de!verwachte.controle.!Voorafgaand!aan!elk!van!deze!componenten! bevinden!zich!de!onderliggende!argumenten!of!overtuigingen!ten!aanzien!van!het!gedrag.!In! de!context!worden!dit!beliefs!genoemd.! De!attitude!bepaalt!of!de!beslissingsnemers!in!een!organisatie!het!voorgenomen!gedrag!zien! als! positief! of! negatief! en! zodoende! van! plan! zijn! om! het! gedrag! te! vertonen.! De! attitude! komt! voort! uit! de! gedragsmatige. beliefs,! die! ontstaan! uit! gedachten! over! de! verwachte! effecten!van!het!gedrag!en!de!waardering!van!die!effecten.!!


XIX!

Samenvatting!Nederlands! De!subjectieve.norm!is!de!mate!waarin!verondersteld!wordt!dat!toonaangevende!personen! of!instanties!verwachten!dat!het!gedrag!vertoond!wordt.!Het!gaat!hier!om!anderen!waarvan! de!mening!relevant!wordt!geacht.!Aan!de!subjectieve!norm!liggen!de!normatieve.beliefs!ten! grondslag.!Deze!argumenten!ontstaan!uit!een!combinatie!van!de!door!de!sociale!omgeving! gehanteerde!norm!omtrent!het!gedrag!en!de!motivatie!om!aan!deze!norm!te!voldoen.!! De!verwachte.controle!is!de!mate!waarin!de!beslissingsnemers!van!een!organisatie!geloven! dat!de!organisatie!in!staat!is!bepaald!gedrag!te!vertonen.!Het!is!een!weerspiegeling!van!de! ervaringen! uit! het! verleden! en! de! geanticipeerde! belemmeringen! en! obstakels.! De! onderliggende! controle. beliefs! bestaan! uit! een! combinatie! van! de! waargenomen! mogelijkheden!die!het!gedrag!faciliteren!en!de!ingeschatte!invloed!van!die!mogelijkheden.! Daarnaast! wordt! de! verwachte! controle! nog! beïnvloed! door! de! werkelijke. controle! van! de! organisatie.!Deze!component!stelt!organisaties!tevens!in!de!gelegenheid!om!van!intentie!tot! gedrag!te!komen.!Het!gaat!bij!de!werkelijke!controle!om!de!randvoorwaarden,!bestaande!uit! een! set! interne! en! externe! factoren,! die! een! organisatie! beperkingen! opleggen! en/of! mogelijkheden!bieden!bij!het!vertonen!van!gedrag.! De! zojuist! beschreven! beliefs! krijgen! vorm! door! de! kennis! (ervaring),! emoties! en! waarden! van! de! beslissingsnemers! binnen! de! organisatie.! Kennis! en! waarden! kunnen! elkaar! beïnvloeden.!! De! beslissing! om! gedrag! te! vertonen! ontstaat! niet! altijd! vanuit! de! beliefs,! maar! kan! ook! voortkomen!uit!een!gewoonte.!Een!gewoonte!ontstaat!doordat!gedrag!herhaaldelijk!wordt! vertoond.!Er!zijn!twee!soorten!gewoonte.!De!ene!stuurt!gedrag!direct!aan!zonder!bewuste! keuze.!De!andere!haakt!in!op!de!intentie.!Hier!is!wel!een!bewust!keuzemoment!aanwezig.!! Het! zojuist! beschreven! beslissingsproces! wordt! beïnvloed! door! de! organisatie7. en. omgevingskenmerken.!Deze!kenmerken!hebben!effect!op!de!relaties!tussen!de!verschillende! componenten,!maar!ze!kunnen!ook!van!invloed!zijn!op!de!componenten!zelf.!! Tenslotte!is!er!nog!de!component!evalueren.en.zichtbaar.maken.!Deze!volgt!na!de!vertoning! van!gedrag!en!haakt!in!op!een!nieuw!beslissingsproces!om!gedrag!te!vertonen.!De!gedachte! achter!deze!component!is!dat!voor!de!diffusie!van!innovatief!gedrag!bevestiging!nodig!is!dat! het! gedrag! de! gewenste! resultaten! oplevert.! Door! evaluatie! bepaalt! de! organisatie! of! het! gedrag! nogmaals! vertoond! gaat! worden.! Daarnaast! is! het! voor! de! diffusie! van! belang! dat! succesvolle!resultaten!van!gedrag!waarneembaar!zijn!voor!anderen,!zodat!zij!het!gedrag!ook! willen!gaan!vertonen.!! !

Resultaten#

Voor! de! verzameling! van! de! resultaten! is! met! de! bestuurders! en! vastgoedmanagers! van! twaalf! organisaties! een! diepteJinterview! afgenomen.! Daarnaast! zijn! twee! expertmeetings! bijgewoond! waarbij! vertegenwoordigers! van! zorginstellingen,! corporaties,! ministeries,! banken!en!energiemaatschappijen!de!verduurzaming!van!het!zorgvastgoed!bespraken.!! ! Gedrag. De!helft!van!de!organisaties!heeft!geen!duurzaamheidsbeleid.!Een!deel!daarvan!neemt!wel! ad! hoc! maatregelen.! Aansluitend! daarop! wordt! er! nog! maar! weinig! bouwkundig! gedrag! vertoond.!De!maatregelen!die!wel!worden!genomen,!zijn!meestal!het!plaatsen!van!WKO’s,! zonnepanelen! en! LEDJverlichting.! Een! kwart! van! de! respondenten! geeft! aan! dat! hun! organisatie!alle!nieuwbouw!voortaan!flexibel!bouwt.!Op!beheersmatig!vlak!is!een!derde!van! de! organisaties! bezig! met! het! uitvoeren! van! een! nulmeting! en! monitoring! van! de! energieprestaties! en! duurzaamheid! van! het! vastgoed! d.m.v.! energiebeheerssystemen.! Bij! een! aantal! organisaties! worden! de! installaties! daaropvolgend! ook! beter! ingeregeld! en! geoptimaliseerd.! Tot! slot! neemt! de! helft! van! de! zorginstellingen! deel! aan! het! energiereduceringsprogramma!de!Energiestrijd.!! .


XX!

Samenvatting!Nederlands! . . Intentie. De! helft! van! de! respondenten! geeft! aan! dat! ze! duurzaamheid! gaat! opnemen! in! de! strategische! visie! en! dat! er! een! duurzaamheidsbeleid! komt.! Bovendien! hebben! ze! de! intentie!om!het!bewustzijn!wat!betreft!energieverbruik!binnen!de!organisatie!te!verhogen.! Het! meest! genoemde! beheersmatige! voornemen! is! het! uitvoeren! van! een! nulmeting! en! monitoring!van!de!energieprestaties!van!het!vastgoed!d.m.v.!energiebeheerssystemen.!! . Attitude.en.gedragsmatige.beliefs. De! meeste! organisaties! hebben! een! neutrale! attitude! ten! opzichte! van! verduurzaming! van! vastgoed.!Het!bestuur!heeft!er!wel!aandacht!voor,!maar!het!thema!moet!concurreren!met! andere!onderwerpen.!Iets!minder!dan!de!helft!van!de!besturen!staat!positief!tegenover!het! thema,!waarvan!twee!bestuurders!zelfs!als!bevlogen!zijn!aan!te!duiden.!! De! onderliggende! positieve! argumenten! zijn! dat! verduurzaming! van! het! vastgoed! leidt! tot! lagere! exploitatielasten,! kostenbesparing,! meer! toekomstwaarde,! meer! comfort! en! op! de! lange! termijn! een! financieel! beter! positie! voor! de! organisatie.! Daarnaast! zijn! de! respondenten! van! mening! dat! het! belangrijk! is! om! als! maatschappelijke! organisatie! het! goede! voorbeeld! te! geven.! Bovendien! levert! het! onderscheidend! vermogen! en! meer! efficiëntie!op,!wat!goed!aansluit!bij!het!nieuwe!zorgsysteem.!! Aan! de! andere! kant! heeft! de! helft! van! de! organisaties! slechte! ervaring! met! marktpartijen,! met! name! uit! de! installatiebranche.! De! door! deze! partijen! beloofde! prestaties! en! besparingen! werden! niet! behaald! en! vaak! gelden! er! geen! garanties.! Dit! zorgt! voor! een! negatieve! attitude! jegens! duurzame! maatregelen.! Bovendien! zijn! veel! bestuurders! van! mening! dat! vastgoed! en! duurzaamheid! niet! tot! de! corebusiness! van! de! organisatie! horen.! Volgens!hen!is!het!effect!van!verduurzaming!voor!de!organisatie!te!beperkt,!omdat!energie! maar!een!klein!percentage!van!de!totale!kosten!is.!! ! Subjectieve.norm.en.normatieve.beliefs! Bij! het! merendeel! van! de! zorginstellingen! is! de! subjectieve! norm! negatief,! omdat! de! toonaangevende! personen! of! instanties! niet! verlangen! dat! duurzaam! gedrag! wordt! vertoond.!Voor!een!iets!kleiner!deel!van!de!organisaties!is!de!subjectieve!norm!neutraal.!Bij! deze! groep! vraagt! het! grootste! deel! van! de! sociale! omgeving! wederom! niet! om! duurzaamheid! of! energiebesparing,! maar! de! gemeente! in! de! regio! verwacht! wel! inspanningen! op! dit! front.! Opvallend! is! dat! geen! enkele! organisatie! blijk! geeft! van! een! positieve!subjectieve!norm.! Het!meest!bepalende!argument!in!dit!kader!is!dat!verduurzaming!geen!selectiecriterium!of! behoefte! is! van! de! cliënt.! Wel! verwacht! de! helft! van! de! respondenten! dat! de! cliënt! in! toekomst! meer! om! duurzaamheid! gaat! vragen.! In! veel! regio’s! blijkt! er! geen! duurzaamheidsbeleid! vanuit! de! overheid! te! zijn! of! het! beleid! wordt! niet! gehandhaafd.! De! Wet! milieubeheer! wordt! in! de! meeste! gebieden! niet! nageleefd.! Een! groot! deel! van! de! organisaties! is! de! enige! intramurale! zorgverlener! in! het! werkgebied! en! ervaart! dus! geen! concurrentie.!Vanuit!dit!perspectief!is!er!geen!aanleiding!om!meerwaarde!te!creëren!d.m.v.! energiebesparing! en! duurzaamheid.! Bij! de! zorginstellingen! die! wel! concurrenten! hebben! blijken! de! inspanningen! van! andere! organisaties! op! het! gebied! van! duurzaamheid! wel! een! stimulans!te!geven!om!het!gedrag!ook!te!vertonen.!! . Verwachte.controle.en.controle.beliefs. Bij! de! grootste! groep! is! de! verwachte! controle! wat! betreft! verduurzaming! laag,! omdat! andere!processen!de!aandacht,!tijd!en!middelen!opeisen.!Daartegenover!is!bij!een!derde!van! de!organisaties!de!verwachte!controle!hoog.!De!bestuurders!schatten!in!dat!de!organisatie!


XXI!

Samenvatting!Nederlands! in! staat! is! om! het! vastgoed! te! verduurzamen! of! zijn! hier! al! mee! bezig.! Tenslotte! is! er! een! groep! met! een! neutrale! verwachte! controle,! die! denkt! alleen! kleine! stappen! te! kunnen! nemen.!! Het!belangrijkste!argument!is!dat!de!prioriteit!ligt!bij!het!waarborgen!van!de!kwaliteit!van!de! zorg.! Duurzaamheid! moet! in! dit! kader! concurreren! met! onderwerpen! die! dichter! bij! de! corebusiness! van! de! zorg! staan.! Bij! iets! minder! dan! de! helft! van! de! organisaties! zorgen! reorganisaties! en! bezuinigingen! ervoor! dat! er! geen! aandacht! is! voor! het! onderwerp.! Doordat!de!afspraken!met!het!zorgkantoor!per!jaar!lopen!en!er!nog!veel!onduidelijk!is!over! de! vergoedingen! is! het! volgens! veel! bestuurders! lastig! om! goed! beleid! te! vormen.! Duurzaamheid!is!geen!item!op!zichzelf,!het!is!alleen!interessant!als!het!aansluit!bij!een!ander! belang! zoals! imago,! gezondheid! of! groot! onderhoud.! Vaak! is! er! geen! budget! voor! beschikbaar!(gemaakt)!om!te!investeren!in!duurzaamheid!en!is!het!volgens!de!respondenten! lastig! om! financiering! bij! de! banken! te! krijgen.! Verder! kunnen! zorginstellingen! energie! zo! goedkoop!inkopen!dat!terugverdientijden!te!lang!worden!en!risico’s!daardoor!te!groot.!Tot! slot!blijkt!het!bij!huurlocaties!moeilijk!om!medewerking!van!corporaties!te!krijgen!vanwege! de!split!incentive!die!geldt!voor!energiebesparende!maatregelen.!! ! Gewoonte. Uit!de!helft!van!de!interviews!komt!naar!voren!dat!het!lastig!is!om!gedrag!van!personeel!te! veranderen.! De! mensen! binnen! de! organisatie! zijn! gewend! op! een! bepaalde! manier! te! werken! en! gaan! niet! makkelijk! mee! met! veranderingen.! Hetzelfde! geldt! voor! de! manier! waarop!een!aantal!zorginstellingen!omgaat!met!bouwprojecten.!Er!wordt!vanuit!gewoonte! gewerkt! met! vaste! leveranciers,! ontwerpers! en! uitvoerende! partijen.! Deze! partijen! bieden! niet! altijd! de! meest! duurzame! en! rendabele! oplossingen.! Tenslotte! bleek! dat! het! verduurzamen! van! een! eerste! locatie! niet! altijd! betekent! dat! dit! vervolgens! de! nieuwe! standaard! wordt.! Volgens! de! respondenten! bestaat! de! kans! dat! zorginstellingen! na! het! uitvoeren!van!een!verduurzamingsproject!weer!terugvallen!in!hun!oude!patroon.!! ! Kennis. Als! relevante! kennis! wordt! bekendheid! met! de! technische! en! financiële! mogelijkheden! aangemerkt.!Daarnaast!is!het!volgens!het!merendeel!van!de!respondenten!in!het!kader!van! verduurzaming! belangrijk! om! inzicht! te! hebben! in! het! energieverbruik! en! de! gebouwprestaties.! Bij! veel! zorginstellingen! is! deze! kennis! nog! niet! aanwezig.! Ook! is! de! kostenontwikkeling! en! het! rendement! van! duurzame! maatregelen! over! de! gehele! exploitatieperiode!vaak!niet!helder,!terwijl!kennis!van!deze!kenmerken!belangrijk!is!tijdens! de!besluitvorming.!Tot!slot!ontbreekt!het!bij!veel!bestuurders!aan!kennis!over!verplichtingen! die!voortkomen!uit!de!Wet!milieubeheer.!!! . Evalueren.en.zichtbaar.maken.. Vrijwel! alle! respondenten! hebben! interesse! in! een! landelijke! benchmark! wat! betreft! energieprestaties.! Hiermee! wordt! voor! de! organisaties! inzichtelijk! hoe! ze! presteren! t.o.v.! anderen!en!het!helpt!goed!presterende!organisaties!hun!resultaten!zichtbaar!te!maken.!Bij! iets! meer! dan! de! helft! is! het! energieverbruik! per! locatie! helder.! Slechts! een! deel! verwerkt! deze!gegevens!vervolgens!in!een!centraal!monitoringssysteem.!De!respondenten!geven!aan! dat! het! zichtbaar! maken! van! energieverbruik! en! verduurzamingsresultaten! kan! helpen! bij! gedragsverandering.!! !


XXII!


Conclusies#en#aanbevelingen#

De! bepalende! factoren! bij! de! beslissing! om! V&VJvastgoed! te! verduurzamen! zijn! geïnventariseerd! met! behulp! van! het! onderzoeksmodel! (zie! bijlage! IV).! In! de! conclusies! wordt! ingegaan! op! de! factoren! binnen! deze! inventarisatie! die! zich! lenen! als! aangrijpingspunten! om! het! beslissingsproces! te! beïnvloeden.! Verder! is! onderzocht! hoe! zorginstellingen! gestimuleerd! kunnen! worden! om! hun! vastgoed! te! (laten)! verduurzamen.! Daarom!bestaat!de!beantwoording!van!de!hoofdvraag!deels!uit!aanbevelingen.! ! Algemene!bepalende!factoren! De!eerste!bepalende!factor!die!duidelijk!wordt!is!dat!de!cliënt!momenteel!niet!selecteert!op! prestaties! op! het! gebied! van! duurzaamheid.! De! cliënt! kiest! op! basis! van! zaken! als! zorgkwaliteit,! welzijn,! comfort,! betaalbaarheid! en! locatie.! Zorginstellingen! worden! in! dit! kader!niet!gestimuleerd!tot!verduurzaming,!want!de!behoefte!van!de!cliënt!is!leidend!voor! hun!beleid.!De!verwachting!is!dat!duurzaamheid!in!de!toekomst!wel!een!steeds!belangrijker! selectiecriterium!wordt,!omdat!het!maatschappelijke!bewustzijn!rondom!dit!thema!groeit.!! Ook! vanuit! de! gemeente! ervaren! de! zorginstellingen! geen! stimulans! om! te! verduurzamen.! Bij!een!groot!deel!van!de!gemeenten!is!er!geen!duurzaamheidsbeleid!of!ontbreekt!het!aan! de!handhaving!ervan.!De!Wet!milieubeheer!wordt!in!veel!gevallen!niet!nageleefd.! Verder!geldt!voor!veel!organisaties!dat!zij!de!enige!intramurale!zorgverlener!in!de!regio!zijn,! waardoor!er!geen!concurrentie!wordt!ervaren!en!er!geen!aanleiding!is!om!meerwaarde!te! creëren.!Bij!de!organisaties!die!hun!werkgebied!delen!met!andere.zorginstellingen!wordt!wel! op!elkaar!gelet!en!concurrentie!ervaren.!Sommige!zorginstellingen!in!deze!gebieden!voelen! zich!gestimuleerd!ook!duurzaam!gedrag!te!vertonen,!maar!er!zijn!ook!organisaties!die!zich! dan!juist!op!andere!vlakken!proberen!te!onderscheiden.!! Een!andere!factor!komt!voort!uit!de!regelgeving!omtrent!investeringen!in!duurzaamheid!als! het!huurlocaties!betreft.!De!zorginstelling!is!als!huurder!afhankelijk!van!de!bereidheid!van!de! corporatie! of! commerciële! vastgoedbeheerder! om! te! verduurzamen.! Maar! vanuit! de! regelgeving! ontstaat! een! split! incentive,! omdat! investeringen! in! duurzaamheid! niet! mogen! worden!doorgerekend!aan!de!huurders!terwijl!deze!huurders!wel!de!vruchten!plukken!van! de! verduurzaming.! Hierdoor! zijn! verhuurders! niet! gemotiveerd! om! te! investeren! in! duurzaamheid.! Hetzelfde! geldt! voor! locaties! in! beheer! van! de! zorginstelling! waarop! scheiden!van!wonen!en!zorg!van!toepassing!is.! Daarnaast!is!kennis!een!belangrijke!factor!bij!het!vormen!van!beslissingsargumenten!om!te! verduurzamen.!Er!blijkt!onvoldoende!besef!te!zijn!dat!duurzaamheid!een!bijdrage!levert!in! een! breder! kader,! waardoor! er! minder! snel! een! positieve! attitude! ontstaat.! Bovendien! vormen! de! energiekosten! maar! een! klein! percentage! van! de! totale! kosten,! waardoor! veel! bestuurders! oordelen! dat! het! effect! voor! de! organisatie! als! geheel! niet! groot! is.! Verder! blijken!de!financieringsmogelijkheden!niet!bekend,!waardoor!de!verwachte!controle!laag!is.! Kennis! van! vergaande! verduurzamingsoplossingen! blijft! vaak! hangen! bij! het! management,! terwijl!er!organisatiebreed!een!aanpak!nodig!is.!Tenslotte!ontbreekt!de!kennis!van!de!Wet! milieubeheer,!terwijl!vanuit!deze!regelgeving!een!positieve!subjectieve!norm!kan!ontstaan.!! ! Specifieke!bepalende!factoren!per!groep! Uit!de!interviews!komen!drie.groepen!naar!voren!wat!betreft!de!visie!op!en!omgang!met!het! verduurzamen! van! vastgoed.! De! mate! waarin! een! organisatie! onder! druk! staat! op! andere! onderwerpen!bepaalt!voor!een!groot!deel!in!welke!groep!een!zorginstelling!zit.!! De!grootste!groep!baseert!beslissingen!op!kostenoverwegingen!en!doet!dit!meestal!zonder! onderliggend!beleid.!De!organisaties!binnen!deze!groep!nemen!alleen!bewezen!maatregelen,! waarvan!kosten!aantoonbaar!op!korte!termijn!worden!terugverdiend,!anders!vinden!ze!de! risico’s! te! hoog.! De! bepalende! factor! voor! het! uitblijven! van! verdergaande! verduurzamingsprocessen! bij! deze! groep! is! een! negatieve. attitude! naar! marktpartijen,!


XXIII!

Samenvatting!Nederlands! vanwege! slechte! ervaringen! met! de! installatiebranche.! Zorginstellingen! zijn! voor! verduurzaming!afhankelijk!van!de!expertise!van!de!installateurs,!terwijl!ze!tegelijkertijd!geen! vertrouwen! hebben! in! deze! partijen.! Hierdoor! is! men! sceptisch! over! de! aanbiedingen.! Verder! weegt! bij! deze! groep! nog! mee! dat! vanwege! de! lage! energieJinkoopprijs! de! terugverdientijd! te! lang! en! onzeker! wordt.! Bestuurders! vinden! het! in! dit! kader! te! risicovol! om!langlopende!contracten!aan!te!gaan.!! De! tweede! grote! groep! heeft! geen! intenties! om! hun! vastgoed! vergaand! te! verduurzamen! omdat! de! prioriteit! ligt! bij! het! omgaan! met! de! veranderingen! binnen! de! zorg.! De! lage. verwachte. controle. over! het! gedrag! is! hierin! de! bepalende! factor.! Vaak! hebben! deze! zorginstellingen!te!maken!met!reorganisaties!en!bezuinigingen.!Bestuurders!vinden!dat!er!al! genoeg! op! de! agenda! staat! en! geven! hun! aandacht! aan! thema’s! die! dichter! bij! de! corebusiness!van!de!zorg!liggen.!! Tenslotte!is!er!nog!een!kleine!groep!die!vanuit!gedachten!over!maatschappelijk!verantwoord! ondernemen! (MVO)! beslist! om! te! verduurzamen.! Het! vastgoedbeleid! dat! ze! voeren,! is! gevormd!op!basis!van!een!visie!over!duurzaamheid.!Vaak!is!een!bepalende!factor!hierin!de! bevlogenheid! van! één! van! de! bestuurders! wat! betreft! het! onderwerp.! De! focus! ligt! op! de! lange.termijn!en!er!is!besef!dat!duurzaamheid!naast!een!bijdrage!aan!een!betere!exploitatie! ook! het! comfort,! de! uitstraling! en! de! toekomstwaarde! van! het! vastgoed! verbetert.! Deze! organisaties! bevinden! zich! meestal! in! een! financieel! stabiele! situatie.! Ze! anticiperen! op! stijgende!energieprijzen!en!een!toenemende!behoefte!aan!duurzame!oplossingen!bij!cliënt.! ! Beleidsaanbevelingen!! De! aangrijpingspunten! om! het! beslissingsproces! te! beïnvloeden! zijn! vertaald! in! aanbevelingen!ten!aanzien!van!beleidsmaatregelen.!De!aanbevelingen!worden!gedaan!voor! verschillende! partijen! die! opereren! in! of! ten! behoeve! van! de! V&VJsector.! In! tabel! 0.2! worden!de!aanbevelingen!per!partij!weergegeven.! De!maatregelen!gaan!in!op!het!algemene!beleid!dat!de!verschillende!organisaties!voeren,!de! beslissingen! die! worden! genomen! ten! aanzien! van! het! vastgoedbeleid,! de! regelgeving! en! financiering!rondom!vastgoed!en!de!communicatie!over!verduurzaming.!! ! Aanbevelingen.per.partij. Zorginstellingen:! ! J!Zorg!dat!energieverbruik!per!locatie!helder!is! J!Verzamel!energiegegevens!in!één!centraal!systeem! J!Maak!iemand!eigenaar!van!het!vraagstuk!duurzaamheid! J!Maak!locaties!verantwoordelijk!voor!de!gehele!exploitatie,!inclusief!energie! J!Doe!mee!aan!de!Energiestrijd!of!organiseer!zelf!een!vergelijkbaar!programma! J!Neem!maatregelen!in!duurzaamheid!nu!er!nog!deels!nacalculatie!van!kracht!is! J!Baseer!besluiten!op!total!cost!of!ownership! J!Besef!dat!een!verduurzaamd!gebouw!meer!toekomstwaarde!en!lagere!gebruikskosten!heeft! J!Creëer!een!gezamenlijk!belang!met!marktpartijen,!zoals!ESCo’s!en!onderhoudsbedrijven! J!Maak!inspanningen!op!het!gebied!van!duurzaamheid!zichtbaar!aan!cliënt!en!omgeving! Marktpartijen:! ! J!Herstel!vertrouwen!door!zelf!risico!te!dragen! J!Biedt!garanties!en!services!bij!producten! J!Toon!vertrouwen!in!eigen!producten!en!lever!bewijs!voor!technieken! J!Besef!dat!de!corebusiness!het!verlenen!van!zorg!is,!het!belang!van!de!cliënt!staat!bovenaan! J!Besef!dat!de!zorgsector!een!eigen!manier!van!werken!en!communiceren!heeft! J!Wees!open,!transparant!en!ga!voor!klantbinding! J!Creëer!een!gezamenlijk!doel!en!denk!vanuit!de!exploitatie!en!het!belang!van!de!zorg! J!Benadruk!de!meerwaarde!van!duurzame!producten!in!breder!kader!/!op!andere!fronten!


XXIV!

Samenvatting!Nederlands! Overheid!en!het!zorgkantoor:! J!Probeer!meer!continuïteit!te!creëren!vanuit!een!lange!termijn!visie! J!Creëer!een!kennisplatform!! J! Maak! helder! welk! deel! van! de! vergoeding! uit! de! Wet! langdurige! zorg! bedoeld! is! voor! energie! J!Koppel!verbruiksgegevens!aan!een!landelijke!benchmark! J!Beloon!goed!gedrag!met!behulp!van!de!regelgeving!en!vergoedingen! J!Voer!scheiden!van!wonen!en!zorg!volledig!door! J!Creëer!binnen!de!wetJ!en!regelgeving!een!oplossing!voor!de!split!incentive! J!Handhaaf!de!Wet!milieubeheer!en!vergroot!kennis!over!de!wet! J!Maak!de!groenregeling!afhankelijk!van!de!maatregelen! Intermediaire!partijen:! J!Ondersteun!de!overheid!bij!vormen!kennisplatform!en!benchmark!d.m.v.!expertise! J!Biedt!onafhankelijke!expertise!aan!zorginstellingen! J!Vergroot!het!besef!dat!inspanningen!op!het!gebied!van!verduurzaming!noodzakelijk!zijn! J!Koppel!duurzaamheid!aan!belangen!die!dicht!bij!de!corebusiness!van!de!zorg!liggen! J!Creëer!inspirerende!voorbeelden!met!een!sluitende!businesscase!! J!Biedt!een!podium!voor!goede!voorbeelden! J!Vergroot!kennis!over!financieringsmogelijkheden!en!neem!misvattingen!weg! Tabel!0.2!Aanbevelingen!per!partij!die!opereert!in!of!ten!behoeve!van!de!V&VJsector! ! De!maatregelen!die!zijn!beschreven!in!de!bovenstaande!tabel!zijn!voorwaarden!scheppend! om!het!verduurzamingsproces!(opnieuw)!op!gang!te!brengen!in!de!V&VJsector.!! Als! deze! of! vergelijkbare! maatregelen! niet! worden! genomen! ontstaan! er! problemen! wat! betreft! energieJ! en! vastgoedkosten! van! zorginstellingen.! Financiële! tekorten! nemen! toe! omdat! energiekosten! hoger! zijn! dan! de! vergoedingen,! zorgkosten! toenemen! en! er! tegelijk! bezuinigd! moet! worden.! Dit! zal! het! steeds! lastiger! maken! voor! zorgorganisaties! om! verduurzamingsmaatregelen! te! nemen,! terwijl! de! noodzaak! almaar! hoger! wordt.! Gevolg! voor!de!overheid!is!dat!de!energiedoelstellingen!niet!gehaald!zullen!worden.!! Door! de! aanbevolen! stappen! te! nemen! kan! juist! ruimte! gecreëerd! worden! om! verduurzamingsmaatregelen! door! te! voeren.! De! cliënt! wordt! gestimuleerd! om! naar! duurzaamheid! te! vragen! en! zorgJ! en! marktpartijen! worden! dichter! bij! elkaar! gebracht.! Als! marktpartijen! risico’s! voor! een! deel! wegnemen! ontstaat! een! winJwinsituatie.! Voor! zorginstellingen! wordt! de! “koudwatervrees”! voor! verduurzaming! minder! en! als! gevolg! krijgen! marktpartijen! meer! opdrachten.! Uiteindelijk! draagt! dit! bij! aan! het! behalen! van! de! overheidsdoelstellingen!op!het!gebied!van!energiebesparing!en!duurzaamheid.!! ! Kennisaanbevelingen! Dit! onderzoek! heeft! zich! gefocust! op! de! overtuigingen! van! bestuurders! van! organisaties! in! de!V&VJsector.!Het!is!aan!te!bevelen!om!te!onderzoeken!wat!de!werkelijke!mogelijkheden! voor!verduurzaming!zijn!voor!deze!organisaties!door!een!aantal!case!studies!uit!te!voeren.!! Verder! is! er! behoefte! aan! onderzoek! naar! de! meerwaarde! van! duurzaamheid! op! andere! onderdelen,!zoals!comfort,!uitstraling!en!waardestijging!van!het!vastgoed.!! Daarnaast! zou! het! goed! zijn! als! de! mismatch! tussen! het! aanbod! van! de! banken! en! de! behoefte!van!de!zorginstellingen!wat!betreft!financiering!verder!wordt!onderzocht.! Tot! slot! is! het! aan! te! raden! om! een! vergelijkbaar! onderzoek! te! doen! naar! de! bepalende! factoren! bij! beslissingen! van! organisaties! in! de! overige! zorgsectoren,! zodat! ook! daar! de! verduurzaming!van!vastgoed!gestimuleerd!kan!worden.!! ! ! !


XXV!

Samenvatting!Nederlands! Evaluatie! Twaalf!organisaties!en!twee!expertmeetings!is!een!gering!aantal!respondenten!ten!opzichte! van!de!totale!populatie.!Het!is!aan!te!bevelen!om!dit!onderzoek!te!herhalen!met!een!andere! steekproef!en/of!op!grotere!schaal,!zodat!de!generaliseerbaarheid!kan!worden!vergroot!en! het!risico!van!misrepresentatie!kan!worden!uitgesloten.! Tot!slot!is!aangetoond!dat!het!model!van!Heijs!(aangevuld!met!elementen!uit!de!theorie!van! Rogers)! nuttig! is! om! beslissingsprocessen! te! onderzoeken.! Het! biedt! houvast! bij! het! afnemen!van!interviews!en!triggert!respondenten!op!een!andere!manier!naar!het!vraagstuk! te! kijken.! Als! gevolg! wordt! hiermee! de! kwaliteit! van! de! resultaten! verhoogd,! omdat! onderliggende! argumenten! en! overwegingen! bloot! worden! gelegd.! Daarom! is! het! aan! te! bevelen!dit!model!vaker!te!gebruiken!als!theoretisch!instrument!bij!vergelijkbaar!kwalitatief! onderzoek.!

!


XXVI!

Hoofdstuk)1)Inleiding)

Hoofdstuk)1)Inleiding! In) dit) hoofdstuk) wordt) de) opzet) van) het) onderzoek) uiteengezet.) De) aanleiding) en) probleemstelling)worden)besproken)en)ingekaderd,)de)vraagstelling)wordt)geformuleerd)en) de)relevantie)van)het)onderzoek)wordt)uiteengezet.)))

1.1#Aanleiding##

De) afgelopen) jaren) hebben) er) veel) veranderingen) plaats) gevonden) in) de) Nederlandse) zorgsector) en) de) komende) jaren) zullen) nog) meer) veranderingen) komen.) De) overheid) wil) namelijk) marktwerking) in) de) zorg,) zodat) de) zorgsector) efficiënter) gaat) werken,) er) lagere) collectieve)lasten)zijn)en)er)meer)focus)is)op)de)cliënten.)Er)moet)een)transitie)plaatsvinden) in) de) zorgsector) van) aanbodgericht) naar) vraaggericht.) Bij) veel) zorginstellingen) komt) de) exploitatie) van) de) zorg) momenteel) in) de) problemen) door) de) gewijzigde) koers.) Bovendien) heerst) er) onzekerheid) over) de) ontwikkelingen) van) de) regelgeving) in) de) komende) jaren.) Hierdoor)weten)zorginstellingen)niet)goed)waar)ze)aan)toe)zijn.)Het)gewijzigde)beleid)heeft) onder)andere)invloed)op)de)rol)van)zorginstellingen)als)vastgoedeigenaar.)Voorheen)werden) de)kosten)van)het)vastgoed)vergoed)door)de)overheid)op)basis)van)nacalculatie.)Binnen)het) nieuwe) beleid) krijgen) zorginstellingen) meer) eigen) verantwoordelijkheid) voor) het) vastgoed) dat)zij)in)bezit)hebben.)) In) het) licht) van) de) onzekerheid) en) eigen) verantwoordelijkheid) is) het) belangrijk) voor) zorginstellingen)dat)ze)goed)omgaan)met)de)exploitatiekosten)van)het)vastgoed.)Eén)van)de) manieren) om) de) exploitatie) op) orde) te) krijgen) is) het) reduceren) van) energiekosten.) De) energielasten)nemen)slechts)een)klein)percentage)in)van)de)totale)kosten,)maar)in)concrete) zin) gaat) het) om) miljoenen) euro’s.) Uit) onderzoek) blijkt) dat) de) zorg) tussen) de) 12) en) 25%) energie)kan)besparen.)Dit)komt)neer)op)een)jaarlijkse)gemiddelde)kostenbesparing)van)115) miljoen) euro) (AgentschapNL,) 2010).) Tegelijkertijd) is) de) zorg) momenteel) de) slechtst) presterende) sector) op) het) gebied) van) duurzaamheid) (Knegt,) 2011).) Veel) van) het) zorgvastgoed)is)verouderd)en)presteert)slecht)op)energiegebied)(Van)Heumen)&)Traversari,) 2012).) Door) een) grootschalige) verduurzaming) kunnen) in) potentie) veel) kosten) bespaard) worden.)) Echter,)uit)onderzoek)blijkt)dat)duurzaamheid)niet)de)interesse)heeft)van)instellingen)in)de) verplegingsS)en)verzorgingssector)(V&VSsector).)In)de)aanloop)naar)dit)afstudeeronderzoek) is)een)verkennend)vooronderzoek)gedaan)naar)energie)en)duurzaamheid)bij)zorginstellingen.) Er) zijn) in) totaal) 72) instellingen) benaderd,) waarvan) er) 24) gereageerd) hebben.) De) strekking) van) de) reacties) was:) duurzaamheid) leeft) niet) in) de) V&VSsector,) want) deze) is) druk) met) andere) zaken.) Dit) wordt) beaamd) door) een) onderzoek) van) het) Nationaal) Instituut) voor) Gezondheidsbevordering) en) Ziektepreventie,) waaruit) blijkt) dat) slechts) 4%) van) de) zorginstellingen) duurzaamheid) op) de) agenda) heeft) staan) (Knegt,) 2011).) In) een) enquête) onder)zorgfinancials1)in)de)VVT2)komt)zelfs)naar)voren)dat)niemand)duurzaamheid)komend) jaar) als) een) van) de) belangrijke) thema’s) ziet) voor) de) verpleging) en) verzorging) (Head) &) Finance)Ideas,)2013).) Maar) er) zijn) ook) tekenen) die) aangeven) dat) de) V&VSsector) wel) degelijk) met) het) energievraagstuk) aan) de) slag) willen.) Begin) juni) 2013) deed) Energiesprong) een) oproep) aan) zorginstellingen) om) deel) te) nemen) aan) een) traject) voor) het) realiseren) van) minimaal) 45%) energiereductie)in)hun)vastgoedvoorraad.)Ruim)30)instellingen)meldden)zich)aan)en)gaven) aan) de) intentie) te) hebben) om) sterk) te) verduurzamen) of) hier) al) plannen) voor) te) hebben)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 1 2

)Zorgfinancials)=)professionals)met)financiële)functies)in)de)zorgsector) )VVT)=)verpleging,)verzorging)en)thuiszorg)

De)duurzaamheid)van)zorgvastgoed)onder)de)loep)

1"

Hoofdstuk)1)Inleiding) klaarliggen.)Van)alle)aangemelde)instellingen)is)er)tot)nu)toe)slechts)één)daadwerkelijk)aan) de)slag)gegaan)met)de)opgave.)) Kortom,) er) worden) verschillende) signalen) afgegeven) over) de) verduurzaming) en) het) energiegebruik) van) de) V&VSsector.) Er) lijkt) wel) een) intentie) te) zijn) om) te) willen) verduurzamen) en) energie) te) besparen,) maar) de) uitvoering) laat) nog) op) zich) wachten.) Onderzoek) moet) uitwijzen) waarom) dit) niet) gebeurt) en) wat) er) voor) nodig) is) om) zorginstellingen)wel)zover)te)krijgen.)) )

1.2#Probleem2#en#doelstelling#

Aangezien) er) momenteel) veel) veranderingen) plaatsvinden) in) de) V&VSsector,) onder) andere) met)het)vastgoed,)zou)dit)een)geschikt)moment)kunnen)zijn)om)aan)de)slag)te)gaan)met)de) energiekwestie.)) Binnen)dit)onderzoek)wordt)bestudeerd)waarom)de)thema’s)energie)en)duurzaamheid)niet) leven)bij)zorginstellingen,)terwijl) door)middel)van)verduurzaming)en)energiebesparing)veel) kosten)kunnen)worden)bespaard.)) ) Verduurzaming) is) een) zeer) ruim) begrip) en) op) allerlei) niveaus) toepasbaar.) Onderzoek) naar) alle)facetten)hiervan)zou)een)te)complex)en)te)breed)onderzoek)opleveren.)Daarom)wordt) dit)onderzoek)toegespitst)op)energieneutraliteit)van)gebouwen.)De)schil)van)het)gebouw,)de) installaties) en) het) onderhoud) worden) bij) energieneutrale) gebouwen) zo) uitgevoerd) dat) de) energievraag) minimaal) is.) Daarnaast) wordt) er) energie) opgewekt,) bijvoorbeeld) met) behulp) van) de) zon.) Uiteindelijk) moet) de) energievraag) gelijk) zijn) aan) de) energieproductie.) Bij) deze) gebouwen) gebeurt) het) verwarmen,) koelen,) ventileren) en) verlichten) van) een) gebouw) dan) zonder)energierekening.)Dit)concept)noemt)men)nulSopSdeSmeter)of)energienotaloos.) Technisch) gezien) is) het) mogelijk) om) gebouwen) energieneutraal) te) maken,) maar) in) de) praktijk) wordt) dit) nog) weinig) toegepast.) Ergens) in) de) besluitvorming) van) zorginstellingen) liggen) oorzaken) voor) het) feit) dat) ze) nauwelijks) bezig) zijn) met) energieneutraal) maken) van) hun)vastgoed.)Mogelijk)heeft)dit)te)maken)met)de)acceptatie)van)innovaties)op)het)gebied) van)energiebesparing.)Welke)redenen)ze)hier)precies)voor)hebben)is)nog)niet)duidelijk.)Dus) dit)vraagt)om)onderzoek.)) 1.2.1!Doelstelling! Inzichtelijk)krijgen)welke)factoren)van)invloed)zijn)op)de)keuze)van)organisaties)in)de)V&VS sector)om)hun)vastgoed)in)meer)of)mindere)mate)energiezuinig)en)duurzaam)te)renoveren,) teneinde) advies) te) geven) hoe) de) V&VSsector) gestimuleerd) kan) worden) om) duurzaam) vastgoed)te)realiseren)(waarbij)energieneutraal)vastgoed)het)uiteindelijke)streven)is).) 1.2.2!Vraagstelling!en!conceptueel!model! ! ! Hoofdvragen+ Op)basis)van)de)probleemstelling)en)de)doelstelling)zijn)twee)hoofdvragen)geformuleerd:) 1. Welke) factoren) liggen) ten) grondslag) aan) de) beslissing) van) organisaties) in) de) V&VS sector) om) in) meer) of) mindere) mate) over) te) gaan) tot) het) energieneutraal) (ver)bouwen/renoveren)van)hun)vastgoed?) 2. Op)welke)wijze)kan)de)V&VSsector)gestimuleerd)worden)de)beslissing)te)nemen)om) energieneutraal)te)(ver)bouwen/renoveren?) ) Deelvragen+ 1. Wat)is)de)huidige)stand)van)zaken)van)het)vastgoed)in)de)V&VSsector,)met)name)de) energetische)situatie?)) 2. Wat) zijn) de) bepalende) factoren) voor) de) besluitvorming) inzake) energieneutrale) (ver)bouw/renovatie) maatregelen) en) voor) het) adopteren) van) energiebesparende) innovaties)bij)organisaties)in)de)V&VSsector?)


2"

Hoofdstuk)1)Inleiding) 3. Hoe) beïnvloeden) deze) factoren) de) planvorming) en) uitvoering) van) het) energieneutraal)(ver)bouwen/renoveren)bij)deze)organisaties?) 4. Hoe) komen) deze) organisaties) van) de) planvorming) om) energieneutraal) te) (ver)bouwen/renoveren)tot)de)uitvoering)van)deze)plannen?))) 5. Hoe) kan) de) planvorming) om) energieneutraal) te) (ver)bouwen/renoveren) worden) bewerkstelligd?)) 6. Hoe) kan) de) uitvoering) van) het) energieneutraal) (ver)bouwen/renoveren) worden) bewerkstelligd?) ) Op)basis)van)de)deelvragen)ziet)het)conceptueel)model)er)als)volgt)uit:) )

) Figuur)1.1)Conceptueel)model)

)

1.3#Inkadering#

In) de) gehele) zorgsector) wordt) over) het) algemeen) slecht) gepresteerd) op) het) gebied) van) duurzaam) vastgoed.) Maar) gezien) de) beperkte) tijdspanne) die) beschikbaar) is) voor) dit) onderzoek,) wordt) er) gefocust) op) de) grotere) intramurale) instellingen) in) de) verplegingS) en) verzorgingssector) van) Nederland.) Bij) dit) segment) van) de) V&VSsector) is) in) potentie) de) grootste)energiebesparing)te)behalen.)De)instellingen)worden)geselecteerd)op)basis)van)het) aantal) gebouwen) in) eigen) bezit) en) het) aantal) plaatsen.) Er) zijn) anno) 2014) gemiddeld) 77)) plaatsen) per) verzorgingshuis) en) 115) plaatsen) per) verpleeghuis) (berekening) op) basis) van;) Brouwers,)Heinen,)Van)Heumen)&)Traversari,)2014).)De)geselecteerde)instellingen)voor)dit) onderzoek)hebben)zoveel)mogelijk)locaties)in)bezit)en)minstens)een)aantal)locaties)met)het) bovengenoemde) gemiddelde) aantal) plaatsen) per) verpleegS) en/of) verzorgingshuis.) De) selectie)vindt)plaats)op)basis)van)de)“Lijst)concerns)en)organisatorische)eenheden”)van)de) Inspectie)voor)de)Gezondheidszorg)(IGZ,)2014).)) ) De) energievraag) van) een) gebouw) wordt) niet) alleen) bepaald) door) de) bouwkundige) kenmerken)maar)ook)door)het)gedrag)van)gebruiker.)Op)minstens)vier)niveaus)heeft)gedrag,) ten) aanzien) van) beslissingen) aangaande) het) V&VSgebouw,) invloed) op) de) uiteindelijke) energievraag:) ) 1. Gedrag)van)de)mensen)die)beslissingen)nemen)ten)aanzien)van)het)gebouw.)Oftewel,) welke) bouwfysische) kwaliteit) wordt) gekozen,) welke) installaties) en) constructies) besluit)men)toe)te)passen.) 2. Gedrag) ten) aanzien) van) de) bediening) van) de) bouwfysische) kwaliteit.) Oftewel,) hoe) worden) installaties) ingeregeld,) hoe) wordt) omgegaan) met) verwarming) en) hoe) vaak) laat)men)installaties)reinigen.)) 3. Gedrag) rondom) facilitaire) zaken) binnen) het) gebouw.) Anders) gezegd,) hoe) gebruikt) het) personeel) de) apparatuur,) laat) men) bijvoorbeeld) alles) aanstaan) als) men) even) weg)gaat.)) 4. Gedrag) van) de) bewoners) van) het) gebouw.) Hoe) gaan) de) bewoners) om) met) apparatuur,) hebben) zij) bijvoorbeeld) allemaal) energiezuinige) huishoudelijke) apparaten)en)welke)energievraag)past)bij)hun)persoonlijke)interesses.))


3"

Hoofdstuk)1)Inleiding) Met) name) de) eerste) twee) niveaus) zijn) interessant) om) te) bestuderen,) omdat) de) zorginstelling)daar)direct)invloed)op)heeft,)dan)wel)zelf)beslissingen)over)neemt.)Het)derde) en)vierde)niveau)zijn)een)stuk)lastiger)te)beïnvloeden)door)de)zorginstelling.)Het)is)moeilijk) personeel) te) controleren) in) het) gebruik) van) de) apparatuur) of) bewoners) te) verplichten) energiezuinige) apparatuur) aan) te) schaffen.) Er) kan) wel) beperkt) op) dit) gedrag) gestuurd) worden,) door) het) “foolproof”) maken) van) het) gebouw.) Denk) hier) bijvoorbeeld) aan) deurdrangers)op)deuren)en)automatische)verlichting.)) Het)gaat)te)ver)om)binnen)dit)onderzoek)alle)vier)de)niveaus)te)behandelen.)Dit)zou)een)te) complex)onderzoek)worden.)Dit)onderzoek)beperkt)zich)daarom)tot)een)studie)naar)niveau) één) en) twee.) Kortgezegd) is) dit) het) proces) rondom) de) beslissingen) ten) aanzien) van) de) constructie,)de)installaties)en)het)onderhoud)van)het)gebouw.)Beperkt)zal)worden)gekeken) naar)beslissingen)rondom)de)mogelijkheden)om)een)gebouw)“foolproof”)te)maken.))

1.4#Relevantie# Binnen)dit)onderzoek)worden)de)thema’s)zorgvastgoed)en)duurzaamheid)gecombineerd.)Er) vinden) veel) veranderingen) en) innovaties) plaats) rondom) beide) thema’s,) waardoor) ze) als) actueel)en)relevant)te)beschouwen)zijn.)Tevens)is)naar)de)combinatie)van)duurzaamheid)en) zorgvastgoed)nog)maar)weinig)onderzoek)verricht.) ) 1.4.1!Wetenschappelijk! Vanuit)wetenschappelijk)oogpunt)levert)dit)onderzoek)een)bijdrage)aan)de)kennis)over)het) proces) van) de) implementatie) van) innovaties) die) leiden) tot) verduurzaming) van) de) V&VS vastgoedsector.)De)focus)ligt)bij)dit)onderzoek)op)het)vergaren)van)kennis)over)het)proces)) aangaande) het) energieneutraal) maken) van) grote,) institutionele) gebouwen.) Duidelijk) moet) worden) waar) men) kan) sturen) en) ingrijpen) om) energieneutrale) gebouwen) te) realiseren.) Derhalve) wordt) er) gekeken) hoe) de) besluitvorming) tot) stand) komt) en) hoe) het) implementatieproces) zich) voltrekt) onder) invloed) van) factoren) die) van) belang) zijn) voor) de) acceptatie) van) innovatie.) De) belemmerende) factoren) binnen) dit) proces) worden) in) beeld) gebracht.))) 1.4.2!Praktisch! Vanuit)praktisch)oogpunt)wordt)dit)onderzoek)gedaan)om)bij)te)dragen)aan)het)verlagen)van) de) exploitatiekosten) van) zorginstellingen) en) tegelijkertijd) een) bijdrage) te) leveren) aan) een) beter) milieu.) Dit) sluit) aan) bij) de) doelstelling) van) het) programma) Energiesprong) van) de) afstudeerorganisatie)Platform31)om)de)gehele)bouwsector)te)stimuleren)tot)verduurzaming) (zie)1.6)Begeleiding).)De)uitkomsten)van)het)onderzoek)kunnen)als)nuttige)informatie)dienen) voor)het)Rijk)en)marktpartijen)in)de)V&VSsector.)) Tenslotte) wordt) het) belang) van) sturing) onderzocht.) Platform31) gebruikt) momenteel) procescoaching) als) sturingsinstrument) bij) een) aantal) nulSopSdeSmeter) projecten.) Ze) begeleidt) zowel) de) opdrachtgever) als) de) uitvoerende) partijen) bij) deze) verduurzamingsprocessen)door)middel)van)kennisuitwisseling)en)advisering.)Als)aangetoond) wordt) dat) deze) vorm) van) sturing) van) groot) belang) blijkt) te) zijn,) geeft) dit) Platform31) als) organisatie) handvatten) om) aan) het) Rijk) te) tonen) dat) zij) hiermee) een) relevant) project) uitvoeren)en)dat)dit)project)moet)worden)voortgezet.))


4"

Hoofdstuk)1)Inleiding)

1.5#Onderzoeksopzet## 1.5.1.!Schematische!opzet! Het) onderzoek) wordt) gestart) met) het) vormen) van) een) kader) op) basis) van) literatuur.) Vervolgens) wordt) het) conceptueel) model) (zie) figuur) 1.1)) aangepast) op) basis) van) de) modellen)uit)deze)literatuur.)Het)onderzoeksmodel)dat)hierdoor)ontstaat,)wordt)vervolgens) zover)mogelijk)ingevuld)op)basis)van)reeds)uitgevoerd)onderzoek.)De)ontbrekende)gegevens) worden)aangevuld)op)basis)van)veldonderzoek.)Tenslotte)worden)op)basis)van)de)resultaten) conclusies) en) aanbevelingen) gegeven) over) hoe) de) V&V) sector) bevorderd) kan) worden) om) energieneutraal) te) bouwen.) Figuur) 1.2) geeft) schematisch) weer) hoe) het) onderzoekproces) verloopt.) )

) Figuur)1.2)Schematische)weergave)onderzoeksproces)

)

1.5.2!Literatuur!onderzoek! In)de)literatuurstudie)wordt)ingegaan)op)de)huidige)stand)van)zaken)van)het)zorgvastgoed) en) de) theorieën) rondom) innovatie) acceptatie,) beslissingsvorming) en) gedragsmodellen.) Vanuit) de) literatuurstudie) moet) het) conceptueel) model) zover) mogelijk) aangepast) en) ingevuld) worden.) Voor) het) bepalen) van) de) stand) van) zaken) worden) onderzoeken) gebruikt) die)uitspraken)doen)over)de)kwantiteit)en)kwaliteit,)de)typologieën)en)de)problematiek)van) het)zorgvastgoed.)Onderzoek)van)onder)andere)TNO)en)energiegegevens)van)Intrakoop)zijn) hiervoor)geschikt.)Deze)documenten)zijn)beschikbaar)via)Platform31.)De)theorieën)rondom) innovatieSacceptatie,)besluitvorming)en)gedragsmodellen)worden)gekozen)op)basis)van)hun) relevantie)en)toepasbaarheid)op)de)V&VSsector.)) ) )


5"

Hoofdstuk)1)Inleiding) 1.5.3!Veldonderzoek! De)bedoeling)van)het)veldonderzoek)is)het)verkrijgen)van)de)ontbrekende)informatie)om)het) onderzoeksmodel) volledig) in) te) vullen.) Met) behulp) van) het) veldonderzoek) wordt) het) mogelijk)antwoord)te)geven)op)de)hoofdvragen.)) De) data) wordt) verzameld) door) middel) van) ) het) afnemen) van) diepteSinterviews) met) professionals)uit)de)V&VSsector.)Op)basis)van)deze)gesprekken)wordt)het)aangevulde)model) geverifieerd)en)verbeterd.)De)volgende)beroepskrachten)zijn)geschikt)voor)een)interview:)) ( Bestuurders)en)vastgoedmanagers)van)de)zorginstellingen) ( Zorgvastgoedspecialisten)bij)corporaties) ( Procescoaches)van)Platform31)) ( Beleidsmakers)bij)het)ministerie)van)BZK)en)VWS)) ( Medewerkers)van)AedesSActiz) ( Eventueel)ontwerpende)partijen)met)veel)ervaring)in)zorgvastgoed) Voornamelijk) bestuurders) en) vastgoedmanagers) die) direct) invloed) hebben) op) de) beslissingen)om)energieneutraal)te)bouwen)zijn)interessant)voor)een)gesprek.)De)personen) die) deze) rol) vertegenwoordigen) bij) de) grotere) zorginstellingen) zijn) geschikte) gesprekpartners) (zie) 1.3).) De) grootte) van) de) organisaties) wordt) bepaald) op) basis) van) de) VVTSadressenlijst) van) de) inspectie) voor) de) gezondheidszorg.) In) dit) document) worden) per) concern)de)gebouwen)en)adressen)genoemd.)Met)hulp)van)het)netwerk)van)Platform31)kan) met)de)juiste)mensen)contact)worden)gelegd.) Door)middel)van)prioritering)kan)er)een)weging)gegeven)worden)aan)de)factoren)die)in)de) diepteSinterviews) besproken) worden.) De) professionals) wordt) tijdens) het) interview) bijvoorbeeld)gevraagd)de)factoren)die)zij)relevant)noemen)te)rangschikken)op)de)mate)van) invloed.))

1.6#Afstudeerorganisatie#

De)organisatie)Platform31)is)een)kennisS)en)netwerkorganisatie)voor)stedelijke)en)regionale) ontwikkeling.) Platform31) is) ontstaan) uit) een) fusie) van) KEI,) Nicis) Institute,) Nirov) en) SEV.) Samen) met) partners) ontwikkelt) Platform31) kennis) in) wetenschappelijk) onderzoek,) praktijkexperimenten) en) netwerken.) Dit) gebeurt) rondom) vier) thema’s:) economie,) sociaal,) wonen)en)ruimte.)) Energiesprong) is) een) project) van) Platform31) dat) als) doel) heeft) om) de) gehele) bouwsector) aan)te)sporen)om)energieneutraal)te)gaan)bouwen)en)renoveren.)Binnen)dit)project)is)een) klein)projectteam)dat)zich)volledig)focust)op)de)zorgsector.)Hierover)wordt)meer)verteld)in) hoofdstuk)2.)

+ ! )


6"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken)

Hoofdstuk)2)Stand&van&zaken!! In)dit)hoofdstuk)wordt)omschreven)wat)de)huidige)stand)van)zaken)is)van)het)vastgoed)in)de) V&VSsector.)De)kwantiteit)en)kwaliteit)van)het)vastgoed)wordt)in)kaart)gebracht.)Er)wordt) omschreven) welke) problematiek) er) speelt.) Tenslotte) wordt) uiteengezet) welke) manier) momenteel)al)energie)wordt)bespaard)en)welke)initiatieven)er)zijn)om)dit)te)stimuleren.)

2.1#Zorglandschap### 2.1.1!Samenstelling!V&V!vastgoed! Het)zorglandschap)is)op)te)delen)in)een)care)en)een)cure)sector.)De)cure)sector)richt)zich)op) het) herstel) van) de) patiënt.) Voorbeelden) van) deze) zogenaamde) curatieve) zorg) zijn) ziekenhuiszorg,)huisartsenzorg,)tandzorg)en)revalidatiezorg.)De)care)sector)voorziet)in)zorg) die) langer) dan) een) jaar) duurt.) De) zorg) wordt) geleverd) aan) mensen) met) een) beperking,) chronische)zieken)en)ouderen)die)professionele)zorg)en/of)begeleiding)nodig)hebben)in)hun) dagelijks) leven) (Stimulansz,) 2014).) De) care) sector) wordt) uitgesplitst) in) geestelijke) gezondheidszorg,) gehandicaptenzorg) en) ouderenzorg.) De) ouderenzorg) kan) vervolgens) worden) opgedeeld) in) verpleging,) verzorging) en) thuiszorg.) In) dit) onderzoek) wordt) gekeken) naar)het)intramurale)deel)van)de)ouderenzorg,)oftewel)de)verpleging)en)verzorging.) Gebouwen) in) de) V&VSsector) worden) over) het) algemeen) ingedeeld) volgens) de) typen) verpleeghuizen,) verzorgingshuizen,) aanleunwoningen) en) kleinschalige) woonvoorzieningen.) Er) worden) ook) combinaties) gemaakt) tussen) deze) types.) Dit) onderzoek) richt) zich) op) de) verpleeghuizen,)verzorgingshuizen)en)combinaties)van)deze)twee)types.)) 2.1.2!Historie!verpleeghuizen! Begin) jaren) ‘50) waren) er) in) Nederland) verpleeghuizen) met) en) zonder) winstoogmerk.) De) verpleeghuizen) zonder) winstoogmerk) behoorden) tot) stichtingen) en) verenigingen,) zoals) de) Katholieke)Vereniging)van)Verpleeghuizen)en)de)Federatie)van)Verpleeginrichtingen.)In)1968) kwam)de)AWBZ3)tot)stand)en)deze)wet)dekte)de)volledige)financiering)van)opname)in)een) verpleeghuis.) De) eerste) verpleeghuizen) waren) een) duplicaat) van) algemene) ziekenhuizen,) waarbij) dezelfde) planstructuur) werd) aangehouden.) In) dit) zogenaamde) ziekenhuismodel) waren)meerpersoonskamers)de)standaard,)waarbij)de)patiënten)aan)bed)werden)behandeld.)) Binnen) korte) tijd) waren) er) in) Nederland) 30.000) plaatsen) gerealiseerd) volgens) het) ziekenhuismodel.)Toen)eenmaal)bleek)dat)enkel)in)bed)liggen)niet)ten)goede)kwam)aan)de) patiënten)werd)het)revalidatiemodel)in)het)leven)geroepen.)In)dit)model)werden)oefenzalen) voor)fysiotherapie) en) behandelruimten)toegevoegd)aan)de)vereisten) voor)het)gebouw.)De) focus)lag)op)verblijf)buiten)het)bed,)waardoor)er)meer)dagverblijven,)eetruimten)en)ruimten) voor) bezigheidstherapie) nodig) waren.) Er) waren) ongeveer) 15.000) plaatsen) gerealiseerd) volgens) het) revalidatiemodel,) toen) eind) jaren) ‘70) duidelijk) werd) dat) het) verpleeghuis) ook) een)woonmilieu)moest)aanbieden.)Bij)het)woonmodel)dat)hieruit)volgde)werd)het)gebouw) ontworpen) rond) een) patio) of) atrium) waar) huiskamers) op) aangesloten) waren.) Bij) elke) huiskamer) hoorde) een) groep) van) ongeveer) 15) bewoners) (Heinen,) Sijsling) &) Groen,) 2012).) Sinds)doorvoering)van)de)privacySnota)in)1996)is)het)beleid)van)VWS4)erop)gericht)de)privacy) van) bewoners) in) verpleegS) en) verzorgingshuizen) te) vergroten) (Rijksinstituut) voor) Volksgezondheid)en)Milieu)[RIVM],)2013).)Dit)beleid)uitte)zich)onder)andere)in)regels)voor) de)minimale)oppervlakte)van)slaapkamers,)gemeenschappelijke)ruimten)binnen)de)afdeling) en) de) situering) van) het) sanitair.) Voor) zowel) nieuwbouw) als) grootschalig) renovatie) waren)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 3 4

)AWBZ)=)Algemene)Wet)Bijzondere)Ziektekosten) )VWS)=)Ministerie)van)Volksgezondheid,)Welzijn)en)Sport)


7"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) deze)regels)van)kracht.)Vanaf)2002)gold)dat)bij)afdelingswonen)een)groep)uit)maximale)10) bewoners)mocht)bestaan)(Klein,)2004).)Deze)regels)bleven)van)toepassing)tot)de)afschaffing) van)het)bouwregime5)in)2009)(CIBG,)2008).))))) 2.1.3!Historie!verzorgingshuizen! Sinds) de) jaren) ’50) hebben) de) woonvoorzieningen) voor) ouderen) veel) veranderingen) doorgemaakt.)De)voorloper)van)het)huidige)verzorgingshuis)was)een)soort)ouderenpension) waar)kost)en)(in)woning)tegen)een)vaste)prijs)werd)ingekocht.)In)1963)voerde)de)overheid) de) Wet) op) de) Bejaardenoorden) (WBO)) in,) om) toezicht) te) kunnen) houden) op) de) woonvoorzieningen) voor) ) ouderen) (Schippers,) 2012a).) Voor) de) zogenaamde) bejaardenoorden) golden) strenge) regels) over) de) maximale) afmetingen) van) het) totale) complex) en) de) appartementen.) Om) in) aanmerking) te) komen) voor) financiering) van) het) Ministerie)van)VROM)moest)worden)voldaan)aan)deze)regels.)Tussen)1984)en)1996)ging)de) verantwoordelijkheid) voor) de) WBO) over) van) het) Rijk) naar) de) provincies.) In) deze) periode) bepaalden)provinciale)besturen)tot)op)zekere)hoogte)zelf)welke)normen)gehanteerd)werden.) Sommigen) hielden) vast) aan) de) strenge) regels) van) voor) 1984,) anderen) verruimden) de) normen.) In) 1996) trad) de) Overgangswet) in) werking) om) de) overgang) te) regelen) van) de) opname)van)verzorgingshuizen)in)de)AWBZ)in)2001)(Heinen)et)al.,)2012).)De)normen)werden) in) deze) periode) landelijk) bepaald) door) het) Bouwregime.) Sinds) 2009) is) het) bouwregime) afgeschaft)en)moeten)verzorgingshuizen)voldoen)aan)het)bouwbesluit)(CIBG,)2008).)))! 2.1.4!Functionaliteit!verpleeghuizen! Tot) halverwege) de) jaren) ‘90) waren) meerpersoonskamers) de) standaard) in) verpleeghuizen.) Vanwege) de) privacySnota) verschoof) de) trend) van) vierpersoonskamers) naar) eenS) en) tweepersoonskamers.) In) 1998) begon) de) feitelijke) aanpak) van) meerpersoonskamers) en) in) 2013) was) het) overgrote) deel) van) deze) kamers) verdwenen) (RIVM,) 2013).) Het) aantal) vierpersoonskamers) is) nog) hoog) ten) opzichte) van) de) overige) type) meerpersoonskamers.) Figuur)2.1)geeft)de)terugloop)van)meerpersoonskamers)weer.)) )

) Figuur)2.1)Aantal)plaatsen)in)meerpersoonskamers)in)de)V&VSsector)(RIVM,)2013).))

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 5

)Bouwregime)=)verantwoordelijk)voor)het)goedkeuren)van)bouwinitiatieven)in)de)zorg)


8"


2.1.5!Functionaliteit!verzorgingshuizen! De)grootte)van)de)appartementen)in)verzorgingshuizen)is)sinds)de)jaren)’50)gegroeid)van)15) à)18)m2)tot)appartementen)groter)dan)45)m2.)Deze)grootte)werd)tot)de)afschaffing)van)het) bouwregime) in) 2009) bepaald) vanuit) de) overheid.) Tussen) 1963) en) 1984) gold) het) aantal) bewoners)maal)40)m2)als)bepalende)regel)voor)de)grootte)van)het)complex.)Daarna)werd)de) maximale) afmeting) lange) tijd) bepaald) per) provincie.) In) 2001) maakten) de) regels) over) maximale) appartementgrootte) plaats) voor) een) minimum) eis) van) 45) m2.) Veel) instellingen) bleven)deze)minimum)eis)hanteren)als)maximale)maatvoering,)maar)in)de)laatste)jaren)werd) ook) steeds) vaker) uitgegaan) van) 60) m2,) 75) m2) en/of) 90) m2) (Heinen) et) al.,) 2012).) Tabel) 2.1) geeft)weer)welke)appartementgroottes)karakteriserend)zijn)per)bouwperiode.) ) ) Bouwjaar) Omschrijving) Appartementgrootte) 1.) 1950S1963) ouderenpensions) 15S18)m2) 2.) 1963S1984) bejaardenoorden) 18S24)m2) 3.) 1984S1996) verzorgingshuizen) 24S30)m2) 4.) 1996S2001) verzorgingshuizen) 35S39)m2) 5.) 2001S2009) verzorgingshuizen) >)45)m2) Tabel)2.1)Appartement)grootte)in)de)verzorging)per)bouwperiode)(Heinen)et)al.,)2012).) ) Tegelijkertijd) met) toenemende) appartementgrootte) zijn) er) steeds) meer) voorzieningen) bij) gekomen.)Aanvankelijk)werden)in)de)ouderenpensions)de)doucheS)en/of)badruimte)gedeeld) en) hadden) de) appartementen) een) gecombineerde) zit/slaapkamer,) een) toilet,) een) kitchenette6,)een)berging)en)een)hal)(Van)der)Voordt,)1998).)Bij)de)bejaardenoorden)kreeg) elk)appartement)een)eigen)badkamer)en)bij)de)verzorgingshuizen)werd)daar)een)eigen)vaak) minimale)kookvoorziening)aan)toegevoegd.)) ) In) 2005) is) voor) het) laatste) onderzoek) gedaan) door) het) Bouwcollege) naar) de) functionele) geschiktheid)van)verzorgingshuizen.)Bij)deze)meting)bleek)dat)het)merendeel)(79%))van)de) appartementen) kleiner) was) dan) 36) m2) en) 24%) was) kleiner) dan) 24) m2) (College) bouw) ziekenhuisvoorzieningen,) 2005).) Het) overgrote) gedeelte) van) de) appartementen) is) dus) relatief)klein.)In)tabel)2.2)wordt)de)verhouding)tussen)de)verschillende)appartementgroottes) in)verzorgingshuizen)weergegeven.)Sinds)2005)zijn)enkel)nog)verzorgingsplaatsen)gebouwd) van)minimaal)45)m2)en)vaak)kwamen)deze)in)de)plaats)van)oudere)kleinere)appartementen.) Hierdoor)zal)naar)verhouding)het)percentage)appartementen)groter)dan)45)m 2)hoger)liggen) dan)de)tabel)weergeeft.)) ) Appartementgrootte) Aantal)plaatsen) Percentage) <)24)m2) 24.000) 24)%) 2 24)–)36)m ) 55.000) 55)%) 36)–)40)m2) 5.000) 5)%) 2 40)–)45)m ) 5.000) 5)%) >)45)m2) 11.000) 11)%) Tabel)2.2)Aantal)plaatsen)per)appartementgrootte)(College)bouw)ziekenhuisvoorzieningen,) 2005))

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 6

)Kitchenette)=)klein)keukenblok)dat)bestaat)uit)een)kast)en)een)aanrecht,)waar)koken)niet) mogelijk)is)


9"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) 2.1.6!Totale!voorraad!verpleegG!en!verzorgingshuizen! Er) zijn) 460) zorginstellingen) in) de) verpleging) en) verzorging) actief) met) in) totaal) 2.046) gebouwen) (Centraal) Bureau) voor) de) Statistiek) [CBS],) 2014;) Brouwers) et) al.,) 2014).) In) deze) gebouwen) zijn) 175.477) plaatsen) beschikbaar,) onderverdeeld) in) 98.838) verzorgingshuisplaatsen,) 48.109) psychogeriatrische 7 )en) 28.530) somatische 8) verpleeghuisplaatsen) (Brouwers) et) al.,) 2014).) De) gebouwen) hebben) een) gezamenlijke) grootte)van)14,1)miljoen)m2)bruto)vloeroppervlak)(BVO).)Verpleeghuizen)hebben)hiervan)7,1) miljoen) m2) BVO) in) gebruik) en) verzorgingshuizen) 7) miljoen) m2) BVO) (Van) Heumen) &) Traversari,) 2012).) De) meeste) zorginstellingen) hebben) de) gebouwen) die) ze) gebruiken) in) eigen) bezit.) Sommige) instellingen) kiezen) ervoor) om) de) gebouwen) te) huren) van) een) corporatie.)De)verhouding)is)dat)ongeveer)twee)derde)van)het)zorgvastgoed)in)bezit)van)de) zorgaanbieders)is)en)één)derde)in)bezit)van)corporaties)(Schippers,)2012a).)Het)bezit)van)de) corporaties)bestaat)voornamelijk)uit)verzorgingshuizen.)In)2010)hadden)corporaties)51.800) verzorgingshuiseenheden) in) bezit) (Centraal) Fonds) Volkshuisvesting,) 2011).) Dit) is) meer) dan) de)helft)van)het)totaal)aantal)verzorgingsplaatsen.) Het)merendeel)van)de)zorginstellingen)wordt)gevormd)door)grote)organisaties)waar)100)of) meer) personen) werkzaam) zijn.) Het) overgrote) deel) van) de) bedrijven) bestaat) uit) verzorgingshuizen.) In) 2014) zijn) er) in) totaal) 130) organisaties) in) de) verpleging) en) 330) organisaties)in)de)verzorging.)In)figuur)2.2)is)te)zien)hoe)het)aantal)instellingen)zich)verhoudt) naar)organisatiegrootte.)) )

) Figuur)2.2)Aantal)instellingen)naar)organisatiegrootte)(afgerond)op)vijftallen))(CBS,)2014)) ) Op) dit) moment) zijn) er) 664) verpleeghuizen) in) Nederland) die) plaats) bieden) aan) 34.666) psychogeriatrische)en)23.372)somatische)patiënten.)Er)zijn)151)gebouwen)met)een)leeftijd) van) 40) jaar) of) ouder.) Vierentwintig) gebouwen) zijn) zelfs) al) 50) jaar) of) ouder.) In) de) periode) tussen)1975)en)1979)zijn)de)verpleeghuizen)met)het)grootste)aantal)plaatsen)gebouwd.)In) tabel)2.3)is)te)zien)dat)het)gemiddelde)aantal)plaatsen)per)gebouw)eerst)per)bouwperiode) toenam) en) daarna) weer) afnam.) Tot) eind) van) vorige) eeuw) lag) de) ondergrens) voor) de) capaciteit) van) een) verpleeghuis) op) 120) plaatsen,) conform) de) normen) van) VWS) en) het) Bouwcollege) (Vroon,) 2011).) Sinds) de) opkomst) van) kleinschalige) woonvormen) is) het) gemiddelde) aantal) plaatsen) per) gebouw) lager) geworden.) Dit) verklaart) dat) het) gemiddelde) onder) de) grens) van) 120) plaatsen) uitkomt.) Een) tweede) verklaring) is) te) vinden) in) het) terugdringen) van) de) meerpersoonskamers.) Hierbij) worden) meerpersoonskamers)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 7

)Psychogeriatrisch)=)zorg)die)verleend)wordt)aan)ouderen)met)psychische)stoornissen)die) verband)houden)met)ouderdom)(bijvoorbeeld)dementie)) 8 )Somatisch)=)zorg)die)verleend)wordt)aan)ouderen)met)lichamelijke)klachten)


10"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) samengevoegd) tot) eenS) of) tweepersoonskamers,) waardoor) per) gebouw) gemiddeld) minder) plaatsen)overblijven.)) ) Bouwperiode) Aantal) Aantal)plaatsen) Gemiddelde) gebouwen) aantal) plaatsen) PG) SOM) per)gebouw) <)1965)) 24) 1.448) 1.144) 108) 1965)S)1974) 127) 9.198) 7.898) 135) 1975)S)1979) 37) 3.550) 2.763) 171) 1980)S)1984) 21) 1.867) 1.093) 141) 1985)S)1991) 43) 3.213) 1.706) 114) 1992)S)1995) 34) 2.026) 1.362) 100) 1996)S)1999) 38) 2.161) 1.495) 96) 2000)>) 83) 3.911) 1.992) 71) Onbekend) 257) 7.292) 3.919) 44) Totaal) 664) 34.666) 23.372) 87) Tabel)2.3)Bouwjaren)en)aantal)plaatsen)van)verpleeghuizen)(Brouwers)et)al.,)2014).) ) Er) zijn) momenteel) 870) verzorgingshuizen) in) Nederland) met) 65.060) beschikbare) plaatsen.) Het) grootste) deel) van) deze) verzorgingshuizen) komt) uit) de) bouwperiode) 1965) tot) 1974.) In) tabel) 2.4) wordt) weergegeven) uit) welke) periode) de) verzorgingshuizen) komen) en) hoeveel) plaatsen)ze)hebben.)Van)de)bouwperiode)voor)1965)zijn)momenteel)nog)120)gebouwen)in) gebruik.) Dit) zijn) gebouwen) met) voornamelijk) kleine) appartementen,) in) sommige) gevallen) zonder)eigen)badkamer.)Het)gemiddelde)aantal)plaatsen)per)gebouw)ligt)een)stuk)lager)dan) bij) verpleeghuizen.) Er) zijn) over) de) gehele) bouwperiode) geen) grote) afwijkingen) van) het) gemiddelde.) In) de) periode) tussen) 1965) en) 1979) zijn) de) gebouwen) met) gemiddeld) het) grootste)aantal)plaatsen)gebouwd.)) ) Bouwperiode) Aantal)gebouwen) Aantal)plaatsen) Gemiddelde) aantal) plaatsen)per)gebouw) <)1965) 120) 9.178) 76) 1965)S)1974) 223) 20.035) 90) 1975)S)1979) 68) 6.151) 90) 1980)S)1984) 67) 5.007) 75) 1985)S)1991) 118) 8.010) 68) 1992)S)1995) 69) 4.348) 63) 1996)S)1999) 55) 3.445) 63) 2000)>) 55) 3.710) 67) Onbekend) 95) 5.176) 54) Totaal) 870) 65.060) 75) Tabel)2.4)Bouwjaren)en)aantal)plaatsen)van)verzorgingshuizen)(Brouwers)et)al.,)2014).) ) Er) zijn) ook) instellingen) waarbij) verplegingsS) en) verzorgingspatiënten) gecombineerd) gehuisvest)worden.)In)tabel)2.5)wordt)weergegeven)uit)welke)periode)de)combinatiehuizen) komen)en)hoeveel)plaatsen)ze)hebben.)In)totaal)zijn)er)512)gebouwen)met)in)totaal)52.379) plaatsen) in) Nederland) waarbij) deze) combinatie) gemaakt) wordt.) Het) aantal) verzorgingsplaatsen) is) bijna) tweemaal)zo) groot) als) het) aantal) verpleegplaatsen.) Er) zijn) 205) gebouwen)met)een)leeftijd)van)40)jaar)of)ouder.)Dit)is)40%)van)het)totaal)aantal)gebouwen.) Tijdens)de)bouwperiode)1965)tot)en)met)1979)is)dezelfde)stijging)in)het)gemiddelde)aantal) plaatsen)per)gebouw)te)zien)als)bij)verpleegS)en)verzorgingshuizen.))


11"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) ) Bouwperiode) Aantal) gebouwen)

Aantal)plaatsen) Verzorging) PG)

Gemiddelde) aantal) plaatsen) per)gebouw) <)1965)) 67) 4.756) 1479) 654) 103) 1965)S)1974) 138) 10.939) 3541) 1486) 116) 1975)S)1979) 35) 2.959) 1220) 434) 132) 1980)S)1984) 36) 2.168) 716) 140) 84) 1985)S)1991) 56) 3.426) 1259) 588) 94) 1992)S)1995) 21) 1.019) 532) 378) 92) 1996)S)1999) 31) 2.074) 826) 359) 105) 2000)>) 64) 3.351) 2154) 571) 95) Onbekend) 64) 3.086) 1717) 548) 84) Totaal) 512) 33778) 13443) 5158) 102) Tabel)2.5)Bouwjaren)en)aantal)plaatsen)van)combinatiehuizen)(Brouwers)et)al.,)2014).) ) In)tabel)2.6)is)een)overzicht)te)zien)van)de)totale)voorraad)verpleegS)en)verzorgingshuizen)in) Nederland.)Uit)de)gegevens)blijkt)dat)meer)dan)één)derde)van)de)voorraad)het)einde)van)de) levensduur) nadert,) uitgaande) van) een) levensduur) van) 50) jaar.) Ongeveer) 7,5%) van) de) voorraad)heeft)een)leeftijd)van)20S25)jaar.)Deze)gebouwen)naderen)een)midlifeSrenovatie.) Tussen)1965)en)1979)is)dezelfde)stijging)van)het)gemiddelde)aantal)plaatsen)per)gebouw)te) zien.)) ) Bouwperiode) Aantal) Aantal)plaatsen) Gemiddelde) gebouwen) aantal) plaatsen) Verzorging) PG) SOM) per)gebouw) <)1965)) 211) 13.934) 2.927) 1.798) 88) 1965)S)1974) 488) 30.974) 12.739) 9.384) 109) 1975)S)1979) 140) 9.110) 4.770) 3.197) 122) 1980)S)1984) 124) 7.175) 2.583) 1.233) 89) 1985)S)1991) 217) 11.436) 4.472) 2.294) 84) 1992)S)1995) 124) 5.367) 2.558) 1.740) 78) 1996)S)1999) 124) 5.519) 2.987) 1.854) 84) 2000)>) 202) 7.061) 6.065) 2.563) 78) Onbekend) 416) 8.262) 9.008) 4.467) 52) Totaal) 2.046) 98.838) 48.109) 28.530) 86) Tabel)2.6)Totale)voorraad)verpleegS)en)verzorgingshuizen)(Brouwers)et)al.,)2014)) ) De) uitvoering) van) de) AWBZ) werd) gedaan) door) de) zorgkantoren.) Per) 1) januari) 2015) is) de) AWBZ)vervangen)door)de)Wlz9)wat)betreft)de)onderdelen)die)te)maken)hebben)met)24Suurs) zorg.) De) zorgkantoren) zijn) verantwoordelijk) voor) de) voltrekking) van) deze) wet.) Hiervoor) wordt) Nederland) verdeeld) in) 32) zorgregio’s,) zoals) te) zien) is) in) figuur) 2.3.) De) zorgregio’s) hebben) een) verschillend) aantal) V&VSgebouwen,) variërend) van) 14) tot) 139) gebouwen.) De) grootste) zorgregio’s) zijn) Utrecht,) Arnhem) en) WestSBrabant.) De) kleinste) zorgregio’s) zijn) Flevoland,)Nieuwe)Waterweg)Noord)en)MiddenSHolland.)In)bijlage)I)is)het)aantal)gebouwen) per)regio)terug)te)vinden.)) ) SOM)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 9

)Wlz)=)Wet)langdurige)zorg)


12"


) Figuur)2.3)De)32)zorgregio’s)van)Nederland)(RIVM,)2014))

)

2.2#Algemene#problematiek# 2.2.1!Regelgeving! De) laatste) jaren) zijn) er) veel) wijzigingen) geweest) in) regelgeving) en) financiering) van) de) zorgsector.! Voorheen) bepaalde) het) bouwregime) welke) vastgoed) er) in) de) zorg) gekocht,) gebouwd) en) verkocht) werd) en) aan) welke) technische) en) functionele) eisen) dit) vastgoed) moest) voldoen.) Er) gold) een) gegarandeerde) financiering) voor) zorginstellingen) zolang) ze) voldeden) aan) de) eisen) van) het) bouwregime.) In) 2009) is) het) bouwregime) afgeschaft) en) zorginstellingen)moeten)sindsdien)het)reguliere)bouwvergunningstraject)doorlopen.) ) De) vergoeding) die) zorginstellingen) ontvangen) voor) de) woonlasten) van) hun) cliënten) wordt) sinds) 2012) bepaald) op) basis) van) de) normatieve) huisvestingscomponent) (NHC).) Dit) is) een) productie)gebonden)vergoeding)aan)zorginstellingen)voor)huisvesting)van)WlzSgeïndiceerde) bewoners.) De) vergoedingen) op) basis) van) nacalculatie) voor) bestaande) aanbieders) worden) tussen) 2012) en) 2018) stapsgewijs) afgebouwd,) terwijl) de) vergoedingen) vanuit) de) NHC) een) steeds) groter) aandeel) leveren.) Voor) de) nieuwe) aanbieders) is) de) NHC) per) 1) januari) 2013) volledig)in)werking)(Aedes)Actiz,)2011).)) Sinds)enkele)jaren)wordt)er)in)de)gezondheidszorg)gewerkt)met)zorgzwaartepakketen)(ZZP).) Deze) ZZP’s) bepalen) welke) zorg) een) cliënt) gefinancierd) kan) krijgen) vanuit) de) Wlz.) Aanvankelijk) waren) er) voor) de) verpleging) en) verzorging) tien) verschillende) ZZP’s) waar) vergoeding) tegenover) stond) vanuit) de) AWBZ) (voorganger) van) de) Wlz),) maar) dit) is) aan) het) veranderen.)De)overheid)voert)stapsgewijs)het)scheiden)van)wonen)en)zorg)in,)met)als)doel) ouderen) zolang) mogelijk) thuis) te) laten) wonen.) De) onderliggende) reden) is) dat) de)


13"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) ouderenzorg) te) duur) is) geworden) voor) de) overheid.) Om) binnen) 3%Snorm) van) het) begrotingsakkoord) te) blijven) zijn) bezuinigingen) noodzakelijk) (Beukers,) 2012).) Het) gaat) om) een)bedrag)van)ongeveer)3,5)miljard)euro)voor)de)zorg)(Kennisplein)Zorg)Voor)Beter,)2014).) De) ouderenzorg) moet) door) deze) maatregel) weer) betaalbaar) worden) en) in) de) toekomst) betaalbaar)blijven.)) ) Het) streven) van) deze) zogeheten) extramuralisering) is) om) buiten) de) instellingen) gelijkwaardige) zorg) te) bieden.) De) vergoedingen) veranderen) hiermee,) er) komen) aparte) vergoedingen)voor)wonen)en)voor)zorg.)Per)1)januari)2013)krijgen)nieuwe)cliënten)met)de) indicatie)ZZP)1)of)2)alleen)nog)vergoeding)voor)zorg)en)niet)meer)voor)wonen.)Sinds)2014) geldt)dit)ook)voor)ZZP)3.)En)vanaf)1)januari)2016)wordt)deze)regeling)bij)de)V&V)ook)deels) voor) ZZP) 4) van) kracht) (Aedes) Actiz,) 2015).) In) totaal) komt) dit) neer) op) ruim) 30%) van) de) intramurale) zorg) in) aantallen) cliënten) (Nederlandse) Zorgautoriteit) [NZa],) 2012).) Met) doorvoering)van)dit)beleid)verdwijnt)de)verzorgingshuisplaats)in)zijn)oorspronkelijk)vorm)op) termijn)uit)het)Nederlandse)zorglandschap.)) 2.2.2!Gevolgen!voor!de!V&VGsector! Het) verdwijnen) van) de) vergoeding) voor) bewoners) met) ZZP1) t/m) 4) brengt) een) leegstandsrisico) met) zich) mee.) Veel) bewoners) kunnen) een) plek) in) een) verpleegS) of) verzorgingshuis) niet) betalen) zonder) de) vergoeding) vanuit) de) Wlz.) Met) name) verzorgingshuizen) blijven) met) lege) plekken) zitten,) omdat) hun) doelgroep) geen) vergoeding) meer)krijgt.)De)Nederlandse)Zorgautoriteit)heeft)onderzocht)dat)de)veranderopdracht10)ten) opzichte) van) 2012) voor) de) ouderenzorg) 32%) is) (NZa,) 2014).) Volgens) Berenschot) dreigt) er) wellicht)leegstand)voor)800)van)de)2000)verzorgingsS)en)verpleeghuizen)(Berenschot,)2013).) De) NHC) keert) geen) vergoeding) uit) voor) lege) plaatsen,) waardoor) zorginstellingen) het) risico) lopen) de) kapitaallasten) van) het) vastgoed) niet) op) te) kunnen) brengen.) Dit) geldt) zowel) voor) vastgoed)in)eigen)bezit)als)vastgoed)dat)gehuurd)wordt)van)corporaties.)) De)Raad)voor)de)Leefomgeving)en)Infrastructuur)schrijft)in)adviesbrief)aan)minister)Blok)van) Wonen) en) Rijksdienst) dat) er) sprake) is) van) ruwweg) drie) risico’s) (Meijdam) &) Hillebrand,) 2014):)) ( Exploitatierisico’s)nemen)toe)door)een)afnemende)(zekerheid)over)de))omvang)van) de)omzet)de)komende)jaren)door)het)extramuraliseringsbeleid)en)door)de)overgang) naar)de)NHC.) ( Boekwaarderisico’s)nemen)toe)door)de)afgenomen)zekerheid)van)verhuur)en)omzet,) waardoor)de)boekwaarde)van)zorgvastgoed)afneemt.) ( (Her)financieringsrisico’s) worden) groter) door) de) afgenomen) zekerheid) van) inkomsten.) Financiers) (banken,) beleggers)) en) waarborgende) instanties) (zoals) gemeenten,) het) Waarborgfonds) Sociale) Woningbouw) en) het) Waarborgfonds) voor) de)Zorgsector))verwerken)deze)onzekerheid)door)in)de)kosten)van)(her)financiering) van)zorgvastgoed.) Uit) onderzoek) onder) zorgfinancials) blijkt) dat) 62%) van) de) zorginstellingen) verwacht) dat) de) omzet)in)2014)zal)dalen.)De)wijzigingen)vanuit)de)overheid)leiden)tot)dalingen)in)de)tarieven) en) het) aantal) behandelingen.) Vanwege) deze) krimp) worden) kostenbesparingen) onvermijdelijk)geacht)(Head)&)Finance)Ideas,)2013).)De)NZa)heeft)per)zorgregio)bepaald)wat) het)risico)voor)de)continuïteit)van)de)zorg)is.)Hiervoor)is)gekeken)naar)de)veranderruimte11) van)zorgaanbieders.)In)de)regio’s)MiddenSHolland,)Amsterdam)en)Arnhem)is)een)verhoogd) risico,)omdat)er)relatief)veel)lichte)intramurale)zorg)verdwijnt)en)weinig)veranderruimte)is.)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 10

)Veranderopdracht)=)de)productie)die)op)termijn)wegvalt)door)het)niet)meer)indiceren)van) de)lage)ZZP’s)(NZa,)2014).) 11 )Veranderruimte)=)de)mate)waarin)de)zorgaanbieder)de)financiële)middelen)heeft)om) veranderingen)door)te)voeren,)bepaald)op)basis)van)solvabiliteit)(NZa,)2014).))


14"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) De) regio’s) Groningen) en) Utrecht) worden) als) risicovol) aangemerkt) omdat) hier) individuele) risicovolle)zorgaanbieders)zijn)(NZa,)2014).)) ) Volgens)de)Raad)voor)de)Leefomgeving)en)Infrastructuur)zijn)er)vier)opties)voor)eigenaren) om)de)leegstand)aan)te)pakken)(Meijdam)&)Hillebrand,)2014):) ( Het)aanbieden)van)zwaardere)verblijfszorgvoorzieningen) ( Het)zelf)verhuren)van)(on)zelfstandige)appartementen)in)combinatie)met)thuiszorg) ( Het)verhuren)aan)andere)groepen) ( Het)afstoten)of)slopen)van)vastgoed) De) kans) op) sluitingen) van) verzorgingshuizen) wordt) vergroot) doordat) de) veranderingen) in) een) (te)) hoog) tempo) worden) doorgevoerd.) Over) een) paar) jaar) neemt) de) vraag) naar) geclusterd) wonen) met) (verpleeg)zorg) weer) toe) vanwege) de) vergrijzing) (Meijdam) &) Hillebrand,)2014).)TNO)adviseert)om)de)huidige)verzorgingshuizen)in)te)zetten)als)buffer)om) de)toenemende)vraag)in)de)zwaardere)intramurale)zorg)op)te)vangen.)Deze)buffer)zou)tot) 2020) volgens) de) prognoses) uit) ongeveer) 30.000) plaatsen) voor) de) zware) zorg) bestaan) (Brouwers)et)al.,)2014).))

2.3#Energetische#situatie## 2.3.1!Energiekosten! In) 2009) bedroegen) de) totale) energiekosten) van) de) verpleging) en) verzorging) 258) miljoen) euro)(Agentschap)NL,)2010).)Drie)jaar)later)zijn)de)kosten)voor)gas)en)elektraverbruik)in)de) V&VSsector)gestegen)naar)295)miljoen)euro)(Van)Heumen)&)Traversari,)2012).)Tussen)2011) en) 2012) stegen) de) kosten) voor) energie) met) 14,8%) in) de) VVTSsector.) Hier) moet) wel) bij) vermeld) worden) dat) 2012) aanmerkelijk) kouder) was) dan) 2011.) Ondanks) dit) grote) bedrag) vormden) de) energiekosten) in) 2012) met) 2,44%) slechts) een) klein) deel) van) de) totale) exploitatiekosten)van)de)zorg)(Intrakoop,)2013).)De)verdeling)van)het)energieverbruik)tussen) verpleging) en) verzorging) is) te) zien) in) tabel) 2.7.) Gemiddeld) gaven) zorginstellingen) in) 2011) €21,S) per) m2) uit) aan) energie) (Van) Heumen) &) Traversari,) 2012).) Per) bewoner) wordt) er) gemiddeld)€150,S)aan)energiekosten)betaald.)Dit)is)€50,S)hoger)dan)het)gemiddelde)bedrag) dat)per)bewoner)wordt)vergoed)(Van)Zundert)&)Muller,)2014).))

) Tabel)2.7)Energieverbruik)en)kosten)V&VSsector)(Van)Heumen)&)Traversari),2012)) ) Ruimteverwarming)heeft)het)grootste)aandeel)in)de)totale)energievraag)van)de)V&VSsector.) Bij) zowel) verpleging) als) verzorging) veroorzaakt) verwarming) meer) dan) 90%) van) het) totale) gasverbruik.) Verlichting) is) de) andere) grote) energieverbruiker) in) de) V&VSsector.) Bijna) 70%) van) het) totale) elektraverbruik) komt) van) verlichting.) Samen) zijn) verwarming) en) verlichting) verantwoordelijk)voor)80%)van)het)totale)energieverbruik)(Van)Heumen)&)Traversari,)2012).)) 2.3.2!Doelstellingen!! De) Europese) Unie) heeft) doelstellingen) opgesteld) voor) alle) gebouwen) in) Europa.) In) het) Energy) Performance) of) Buildings) Directive) (EPBD)) is) vastgelegd) dat) vanaf) 2020) alle) nieuwbouw) (bijna)) energieneutraal) gebouwd) moet) worden) (Ministerie) van) Binnenlandse) Zaken) en) Koninkrijksrelaties,) 2012).) Voor) de) bestaande) bouw) is) het) streven) 45%) –) 80%) energiereductie)voor)2020.)Om)investeringen)in)energiebesparing)in)de)bestaande)bouw)te)


15"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) stimuleren)is)een)revolverend)fonds12)(70)miljoen)in)2013,)daarna)58)miljoen)structureel))in) het) leven) geroepen.) Het) fonds) is) beschikbaar) voor) cofinanciering) voor) zowel) grootschalige) projecten) (o.a.) woningcorporaties,) zorginstellingen,) scholen) en) zwembaden)) als) voor) particulieren)(Rijksoverheid,)2012).))In)2013)sloten)ruim)40)partijen)het)Energieakkoord)voor) duurzame) groei.) In) dit) akkoord) spreken) de) partijen,) waaronder) de) overheid,) werkgevers,) vakbeweging,) natuurS) en) milieuorganisaties,) andere) maatschappelijke) organisaties) en) financiële) instellingen,) af) om) te) werken) aan) energiebesparing,) schone) technologieën) en) klimaatbeleid.) Een) afspraak) die) voor) zorginstellingen) interessant) kan) zijn) is) die) van) de) energieleveranciers.) Zij) willen) het) vanaf) 2014) administratief) mogelijk) maken,) dat) leningen) voor) energiebesparende) maatregelen,) voor) verschillende) typen) klanten,) via) de) energierekening)kunnen)worden)terugbetaald)(SER,)2013).)De)meest)opvallende)doelstelling) in) het) akkoord) is) ervoor) te) zorgen) dat) in) 2050) de) gehele) gebouwde) omgeving) energieneutraal) zal) zijn) (De) Fijter,) 2013).) Bij) nadere) bestudering) van) het) akkoord) door) het) Energieonderzoek)Centrum)Nederland)(ECN))en)het)Planbureau)voor)de)Leefomgeving)(PBL)) blijkt) dat) de) afspraken) nog) verdere) uitwerking) behoeven.) De) nadruk) van) het) akkoord) ligt) vooral)op)het)realiseren)van)de)Europese)energiedoelstellingen)voor)Nederland)in)2020.)Een) visie) met) een) uitgewerkt) plan) van) aanpak) op) de) energietransitie) in) de) komende) decennia) ontbreekt.) Volgens) de) inschatting) van) het) ECN) en) PBL) blijft) de) beoogde) energiebesparing) vooralsnog)buiten)bereik)(Londo)&)Boot,)2013).) 2.3.3!Regelgeving!rondom!energie! Om)de)doelstellingen)van)de)overheid)te)behalen)is)een)aantal)wetten)en)regelingen)in)het) leven) geroepen.) Voor) utiliteitsgebouwen,) waaronder) ook) zorginstellingen,) geldt) de) Wet) milieubeheer.) Deze) wet) stelt) onder) andere) dat) energiebesparende) maatregelen) met) een) terugverdientijd)van)minder)dan)vijf)jaar)uitgevoerd)dienen)te)worden)(De)Buck)et)al.,)2011).) Als) gevolg) van) de) EPBD) moeten) vanaf) 1) juli) 2014) nieuw) opgeleverde) utiliteitsgebouwen) voorzien) zijn) van) een) energielabel.) ) Hierbij) worden) de) feitelijk) gerealiseerde) energiebesparende)maatregelen)doorgerekend)(Kwaliteit)voor)Installaties)Nederland,)2014).) Als)zorginstellingen)een)project)uitvoeren)dat)een)positief)effect)heeft)op)het)milieu,)komen) ze)in)aanmerking)voor)de)Regeling)groenprojecten.)Deze)regeling)regelt)de)financiering)van) duurzame) maatregelen) in) nieuwbouw) en) renovatie.) Omdat) de) overheid) een) belastingvoordeel)geeft)aan)“groene”)spaarders)en)beleggers)kunnen)banken)leningen)met) een)lager)rentetarief)verstrekken)voor)een)groenproject)(Agentschap)NL,)2010).)) Ondanks) de) bovengenoemde) regeling) van) de) overheid) om) energiebesparing) te) stimuleren) blijkt)dat)voor)zorginstellingen)de)wetS)en)regelgeving)rondom)energie)(nog))niet)gunstig)is.) Particulieren,) bedrijven,) goede) doelen) en) de) overheid) zelf) kunnen) gebruik) maken) van) diverse)regelingen)waar)zorginstellingen)voor)worden)uitgesloten)(Energiesprong,)2013).)Zo) mag)de)BTW)niet)worden)teruggevorderd)door)een)zorginstelling.)Dit)betekent)dat)de)helft) van)een)gemiddelde)elektriciteitsrekening)direct)terugkomt)bij)de)overheid)in)de)vorm)van) energiebelasting,) BTW) en) netwerkkosten) (Energiesprong,) 2013).) Ook) van) de) energieS investeringsaftrek) (EIA)) kunnen) nonSprofit) organisaties) zoals) zorginstellingen) geen) gebruik) maken.)Bij)deze)regeling)mogen)bedrijven)41,5%)van)de)investeringskosten)aftrekken)van)de) fiscale)winst)(Rijksdienst)voor)Ondernemend)Nederland)[RVO],)2014).)De)overheid)heeft)de) mogelijkheid) van) een) BTW) compensatiefonds) voor) de) zorg) onderzocht.) ) Met) dit) fonds)) wordt,) voor) onder) andere) ) energiezuinige) investeringen,) de) 21%) aan) BTW) uitgaven) gecompenseerd.) Gemeenten,) regionale) instanties) en) provincies) kunnen) hier) sinds) 2003) gebruik)van)maken.)Voor)de)zorg)is)echter)geconcludeerd)dat)vanuit)het)perspectief)van)de)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 12

)Revolverend)fonds)=)fonds)waarbij)tijdelijk)middelen)worden)beschikbaar)gesteld,)die)later) (eventueel)met)rente))moeten)worden)terugbetaald.)Terugvloeiende)middelen)worden) opnieuw)ingezet)(MKB)Kredietdesk,)2013))


16"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) overheid)de)voordelen)niet)opwegen)tegen)de)nadelen)(Schippers,)2012b).)Deze)regelingen) leiden) ertoe) dat) de) zorg) ten) opzichte) van) andere) sectoren) meer) betaalt) voor) energie.) Daarbovenop) heeft) de) zorg) niet) dezelfde) middelen) voorhanden) om) te) investeren) in) energiezuinigheid)en)zo)kosten)te)verminderen.)) 2.3.4!Besparingspotentieel! In)de)totale)gezondheidszorg)is)ongeveer)19%)energie)te)besparen)met)ingrepen)die)binnen) 5)jaar)zijn)terugverdiend)(De)Buck)et)al.,)2011).)Bij)dit)soort)ingrepen)moet)gedacht)worden) aan) bijvoorbeeld) aanschaf) van) HRSketels,) plaatsing) van) buitenzonwering,) toepassen) van) hoog)frequente)verlichting)en)naisolatie)van)spouwmuren)en)daken.)Ongeveer)74%)van)deze) besparing)kan)worden)veroorzaakt)door)organisaties)die)onder)de)Wet)milieubeheer)vallen.) Voor)dit)percentage)geldt)dus)dat)de)maatregelen)die)deze)besparing)kunnen)veroorzaken) verplicht)moeten)worden)genomen.)Als)ook)maatregelen)met)een)langere)terugverdientijd) worden) meegenomen) blijkt) dat) circa) 70%) van) V&VSgebouwen) in) technische) opzicht) in) aanmerking) komt) voor) een) energiebesparing) van) 45%) (Van) Heumen) &) Traversari,) 2012).) Maatregelen) met) een) langere) terugverdientijd) zijn) onder) andere) bestaand) glas) vervangen) door)HR++)beglazing,)vloerisolatie)toepassen,)gebruik)maken)van)warmtekoude)opslag)in)de) bodem) en) het) plaatsen) van) zonnepanelen.) In) 2014) heeft) TNO) een) onderzoek) gedaan) naar) gebouwen)in)de)V&VSsector)die)kansrijk)zijn)voor)energieneutrale)renovatie)of)vervangende) nieuwbouw.) TNO) concludeert) dat) met) name) de) voorraad) met) een) bouwjaar) voor) 1965) of) tussen)1980)–)1984)kansrijk)is)voor)een)vervangende)nieuwbouw)ingreep.)Deze)gebouwen) zijn)bijna)volledig)afgeschreven)of)bijna)toe)aan)een)midlife)renovatie)en)zijn)functioneel)niet) geschikt)voor)renovatie.)Het)gaat)om)een)totaal)van)335)gebouwen.)Dit)is)16%)van)de)totale) voorraad) V&VSgebouwen.) Verder) trekt) TNO) de) conclusie) dat) voor) 203) gebouwen) een) vergaande) energiebesparende) renovatie) kansrijk) is.) Hierbij) is) gelet) op) functionele) geschiktheid) en) staat) van) het) onderhoud.) Het) merendeel) van) deze) gebouwen) komt) uit) de) periode)van)1992)tot)2000)(Brouwers)et)al.,)2014).)Dit)komt)neer)op)10%)van)de)totale)V&VS gebouwenvoorraad.) Bij) elkaar) genomen) is) er) volgens) TNO) bij) ongeveer) een) kwart) van) de) totale) voorraad) de) optie) om) een) energieneutraal) gebouw) neer) te) zetten) door) middel) van) renovatie)of)vervangende)nieuwbouw.)) Als)gekeken)wordt)per)regio)hebben)Utrecht,)Arnhem)en)Haaglanden)in)absolute)aantallen) de) meeste) gebouwen) die) kansrijk) zijn) voor) energiebesparende) renovatie) of) vervangende) nieuwbouw.) Opvallend) is) dat) in) verhouding)Amsterdam)de)meest)kansrijke)zorgregio)is.)In) deze) regio) komen) 22) van) de) 43) gebouwen) in) aanmerking) voor) een) ingreep.) In) de) tabel) in) bijlage)I)wordt)voor)alle)zorgregio’s)het)aantal)gebouwen)weergegeven)dat)kansrijk)is)voor) een)energiebesparende)renovaties)en/of)vervangende)nieuwbouw.))) 2.3.5!Huidige!maatregelen! Zorginstellingen)nemen)op)kleine)schaal)al)wel))maatregelen)om)energie)te)besparen.)Helaas) gebeurt) dat) (nog)) niet) op) de) schaal) die) nodig) is) om) de) doelstellingen) van) de) overheid) te) halen.)Bij)ongeveer)10%)van)de)bestaande)gebouwen)in)de)zorg)is)één)energiebesparende) maatregel) genomen) in) 2012) en) bij) 4%) twee) of) meer) maatregelen) (Marquart) &) De) Lange,) 2013).) Hierbij) zijn) het) plaatsen) van) nieuwe) beglazing,) isoleren) en) vervanging) van) cvSketels) veel) voorkomende) maatregelen) die) genomen) zijn.) In) 2013) werd) in) de) zorg) bij)27%) van) de) gebouwen) de) isolatie) verbeterd,) nieuwe) beglazing) geplaatst) en/of) de) cvSketel) vervangen) (RVO,) 2014).) Maatregelen) worden) in) 44%) van) de) gevallen) getroffen) bij) groot) onderhoud,) renovatie) of) een) ingrijpende) verbouwing.) In) de) afgelopen) 5) jaar) is) 19%) van) de) gebouwen) ingrijpend) verbouwd) of) gerenoveerd.) In) 74%) van) deze) gevallen) zijn) er) ook) energiebesparende) maatregelen) getroffen,) effectief) komt) dit) neer) op) 14%) van) de) totale) gebouwenvoorraad)(Hoevenagel,)2012).)In)tabel)2.8)wordt)weergegeven)welke)maatregelen) de)betreffende)organisaties)de)afgelopen)twee)jaar)hebben)genomen.)Opvallend)is)dat)het) merendeel)van)de)maatregelen)in)deze)lijst)kleinschalig)te)noemen)zijn.)In)sommige)gevallen)


17"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) is) er) geen) directe) relatie) met) vastgoed,) maar) voor) de) compleetheid) zijn) ook) deze) maatregelen) vermeld.) De) meest) genomen) maatregel) is) medewerkers) wijzen) op) energiezuinig) gedrag.) Verder) zijn) installaties) vaak) energieSefficiënter) ingesteld) en) zijn) energiebesparende)beeldschermen)aangeschaft.) ) Maatregel+ Percentage+ Medewerkers)wijzen)op)energiezuinig)gedrag)(zoals)lichten)uitdoen)) 73%) Het)energieSefficiënter)instellen)van)de)installaties) 58%) Normale)computerschermen)vervangen)door)energiebesparende) 57%) beeldschermen) Investeren)in)energiezuinige)maatregelen) 49%) Waterzijdig)inregelen)van)de)verwarmingsinstallatie) 34%) Tochtwering)op)ramen)en)deuren)plaatsen) 31%) Toerentalregeling)plaatsen)op)de)pompen)van)de)verwarmingsinstallatie) 19%) Warmteterugwinning)uit)ventilatielucht)regelen) 14%) Verkrijgen)van)subsidie)op)energiebesparende)investeringen) 11%) Geen)van)de)genoemde)maatregelen) 5%) Tabel)2.8)Energiebesparende)maatregelen)die)in)afgelopen)2)jaar)zijn)toegepast)(Hoevenagel,) 2012)) 2.3.6!Stimulatie!en!convenanten!! De) grote) meerderheid) van) de) zorginstellingen) is) niet) bezig) met) grootschalige) energiebesparing.)De)redenen)voor)het)uitblijven)van)deze)besparing)worden)behandeld)in) hoofdstuk) 4.) Zorginstellingen) geven) aan) dat) ze) duurzaamheid) en) energiebesparing) belangrijk)vinden,)maar)dit)is)(nog))niet)voldoende)terug)te)zien)in)de)uitvoering)van)plannen.) Er)zijn)een)paar)voorbeelden)van)projecten)die)door)zorginstellingen)zelf)worden)voorbereid) of) al) zijn) uitgevoerd.) Vanuit) andere) organisaties) zoals) Platform31,) Maatschappelijk) Verantwoord) Ondernemen) (MVO)) Nederland) en) Milieu) Platform) Zorgsector) zijn) er) enkele) initiatieven) die) zich) bezig) houden) met) het) stimuleren) van) de) zorgsector) om) onder) andere) energieneutraal) te) bouwen.) Deze) organisaties) proberen) afspraken) te) maken) met) zorginstellingen) om) te) verduurzamen) en) vaak) helpen) ze) bij) de) uitvoering) van) duurzame) projecten.) In) enkele) gevallen) heeft) de) aanpak) van) deze) organisaties) geresulteerd) in) een) convenant) tussen) zorginstellingen) en) gemeenten) over) prestaties) op) het) gebied) van) duurzaamheid.) Hieronder) worden) enkele) voorbeelden) van) initiatieven) en) convenanten) besproken.)) + Energiesprong++ + + + Platform31)is)in)2010)gestart)met)het)innovatieprogramma)Energiesprong.)Het)programma) wordt) tot) eind) 2015) uitgevoerd) in) opdracht) van) het) ministerie) BZK.) Het) doel) van) Energiesprong)is)om)in)alle)sectoren)op)grote)schaal)vraag)en)aanbod)te)laten)ontstaan)voor) gebouwen) zonder) energierekening.) Begin) 2013) is) gestart) met) het) deelprogramma) voor) zorgvastgoed.)Dit)programma)richt)zich)op)de)intramurale)zorginstellingen.)Startpunt)is)een) verkennend) onderzoek) geweest) naar) de) potentie) van) de) gehele) zorgsector) om) vergaande) energiebesparing) door) te) voeren.) Vervolgens) is) een) aantal) showcases) gestart) waarbij) het) vastgoed)energieneutraal)wordt)gerenoveerd.)De)showcases)worden)uitgevoerd)volgens)het) “Slim)&)Snel”)–)principe)van)Energiesprong.)Dit)principe)houdt)in)dat)de)opdrachtgever)niet) meer)voorschrijft)wat)er)moet)gebeuren,)maar)slechts)haar)doelen)formuleert.)Bijvoorbeeld) dat)er)45%)energie)moet)worden)bespaard.)Het)is)vervolgens)aan)de)uitvoerende)partij)om) te)bepalen)hoe)dit)doel)bereikt)wordt.)De)verantwoordelijkheid)voor)het)renoveren)ligt)niet) meer) bij) één) aannemer) met) onderaannemers,) maar) bij) een) consortium) waarbij) al) deze)


18"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) partijen)samenwerken)en)gezamenlijk)verantwoordelijk)zijn.)Dit)consortium)bestaat)meestal) uit)een)bouwer,)een)installateur)en)een)energieleverancier.) Met)name)de)samenwerking)is)anders)dan)opdrachtgevers)en)uitvoerende)partijen)gewend) zijn.) Van) alle) betrokken) partijen) wordt) verwacht) dat) ze) transparant) handelen.) Het) hele) principe)gaat)uit)van)meer)vertrouwen)in)de)andere)partijen.)Daarom)worden)de)uitvraag)en) de)selectieprocedure)volledig)openbaar)uitgevoerd.)Van)de)aanbieders)wordt)verwacht)dat) zij)hun)kennis)delen)met)de)concurrentie.)Zodoende)kan)men)van)elkaar)leren)en)wordt)het) eindresultaat) kwalitatief) beter.) Bij) deze) trajecten) wordt) de) potentiële) besparing) op) de) huidige) energierekening) gebruikt) als) investeringskapitaal) om) de) renovatie) te) bekostigen) (Energiesprong,)z.j.).))) Vanuit) Energiesprong) is) een) rekentool) ontwikkeld) waarmee) zorginstellingen) eenvoudig) inzicht) krijgen) in) hoeveel) investeringsruimte) ze) kunnen) creëren.) Door) globaal) de) huidige) situatie)en)de)besparingsambities)in)te)voeren)blijkt)al)snel)welk)kapitaal)vrij)kan)komen)voor) investeringen)(Muller,)2014).)) ) MVO+Manifest+ Het) MVO) Manifest) heeft) als) doel) om) organisaties) bewust) te) maken) van) de) noodzaak) van) maatschappelijk) verantwoord) ondernemen) in) de) zorgsector.) Het) manifest) is) door) MVO) Nederland) geïnitieerd.) MVO) Nederland) is) een) onafhankelijke) stichting) die) bedrijven) en) organisaties)stimuleert)maatschappelijk)verantwoord)ondernemen)te)implementeren.)Door) te) participeren) kunnen) organisaties) aan) hun) stakeholders) laten) zien) dat) ze) aan) maatschappelijk)verantwoord)ondernemen)doen.) Het)manifest)bevat)7)hoofdonderwerpen) waarvan) er) één) duurzame) bedrijfsvoering) is.) Een) organisatie) wordt) geacht) duurzaam) in) te) kopen)en)efficiënter)/)duurzamer)gebruik)te)maken)van)materialen,)gebouwen,)energie)en) grondS) en) hulpstoffen.) Ondertussen) hebben) 77) zorgorganisaties) het) manifest) getekend) (MVO)Netwerk)Zorg,)z.j.).)) ! MVO+Expeditie+Duurzame+Zorg+ Op) initiatief) van) MVO) Nederland) is) de) MVO) Expeditie) Duurzame) Zorg) gestart.) In) de) MVO) Expeditie) Duurzame) Zorg) werken) zorginstellingen) gezamenlijk) aan) een) leergang) over) verduurzaming.)Er)worden)zowel)individueel)als)collectief)workshops,)kennisbijeenkomsten) en) begeleidingsgesprekken) gevolgd.) Het) doel) is) om) maatschappelijk) verantwoord) ondernemen) een) onafscheidelijk) onderdeel) van) de) strategie) van) een) organisatie) te) maken) (MVO)Nederland,)2013).) ) De+Milieuthermometer+Zorg+ Milieu) Platform) Zorgsector) is) de) branchevereniging) van) intramurale) zorginstellingen) voor) kennisuitwisselingen)en)kennisopbouw)voor)een)duurzame)bedrijfsvoering.)Deze)vereniging) is) begonnen) met) “De) Milieuthermometer) Zorg”,) een) certificeerbaar) milieumanagementsysteem)om)duurzame)bedrijfsvoering)te)stimuleren)en)borgen.)Op)basis) van) dit) systeem) worden) concrete) verduurzamingsmaatregelen) voorgeschreven) aan) zorginstellingen.)De)Milieuthermometer)kent)vervolgens)certificaten)toe)aan)organisaties)op) basis)van)hun)prestaties)op)het)gebied)van)duurzaamheid.))Op)basis)van)een)set)van)criteria) aangaande) duurzame) bedrijfsvorming) krijgt) een) instelling) een) bronzen,) zilveren) of) gouden) certificaat.) Om) in) aanmerking) te) komen) voor) een) certificaat) moeten) er) meer) maatregelen) worden)genomen)dan)volgens)de)Wet)milieubeheer)verplicht)is.)In)augustus)2014)waren)er) 17)zorginstellingen)gecertificeerd)en)12)hadden)opdracht)voor)een)keuring)gegeven)(Milieu) Platform)Zorgsector)[MPZ],)2014).)) ! ! !


19"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) Convenant+Milieuplatform+Zorg+Amsterdam+ Het)convenant)“De)zorg)voor)duurzaamheid”)is)in)2011)opgesteld)en)ondertekend)door)een) aantal)partijen)in)Amsterdam)(MPZ,)2011).)Doel)van)het)convenant)is)om)de)bedrijfsvoering) van) de) betrokken) partijen) te) verduurzamen.) Onderliggende) reden) is) de) ambitie) van) de) gemeente) Amsterdam) om) één) van) de) duurzaamste) steden) van) Europa) te) zijn.) Door) ondertekening) van) het) convenant) verplichten) de) betrokken) partijen) zichzelf) verantwoordelijkheid) te) nemen) voor) de) kwaliteitsverbetering) van) hun) bedrijfsvoering.) Het) convenant) is) gesigneerd) door) drie) V&VSzorginstellingen,) een) GGZSinstelling) en) een) zorgorganisatie) voor) daklozen) &) verslavingsopvang.) Verder) hebben) alle) stadsdelen,) de) gemeente) Amsterdam,) het) kennisinstituut) AgentschapNL) (tegenwoordig) RVO),) Stichting) Milieukeur)en)Milieuplatform)Zorgsector)toegezegd)mee)te)werken.)In)het)convenant)staat) dat) de) betrokken) partijen) minimaal) een) bronzen) Milieuthermometer) certificaat) moeten) halen)binnen)3)jaar)na)de)ondertekening.) ! Convenant+Verduurzamen+en+Energiebesparen+in+de+Utrechtse+Zorg+ In) oktober) 2012) hebben) tien) zorginstellingen) een) convenant) getekend) waarmee) ze) aangeven) zich) gezamenlijk) in) te) gaan) zetten) voor) energiebesparing) (Natuur) en) Milieufederatie) Utrecht,) 2012).) Onderlegger) was) de) doelstelling) van) de) gemeente) Utrecht) om)in)2020)30%)minder)CO2)uit)te)stoten)en)20%)energie)duurzaam)op)te)wekken.)In)het) convenant) zeggen) de) zorginstellingen) toe) dat) ze) het) energiegebruik) per) locatie) in) beeld) brengen) en) vervolgens) een) plan) van) aanpak) maken) voor) de) besparing.) Van) echt) concrete) afspraken) aan) de) zijde) van) de) zorg) is) geen) sprake.) De) gemeente) stelt) 40.000) euro) ter) beschikking)voor)het)onderzoek)van)de)locaties.)Alleen)instellingen)die)actief)bezig)zijn)met) het)verduurzamen)komen)in)aanmerking)voor)deze)bijdrage.) ) Energiestrijd) De)Energiestrijd)is)een)energiereduceringsprogramma)waarbij)zorglocaties)proberen)zoveel) mogelijk) energie) te) besparen) gedurende) de) drie) wintermaanden.) Er) worden) geen) grote) investeringen) gedaan,) maar) er) wordt) geprobeerd) om) m.b.v.) gedragsverandering) en) eenvoudige) ingrepen) energie) te) besparen.) Bewoners,) werknemers,) management) en) soms) ook) mensen) uit) de) buurt) zijn) betrokken) bij) dit) programma.) Bij) elke) locatie) wordt) een) nulmeting) van) het) energieverbruik) gedaan.) Vervolgens) worden) de) deelnemende) locaties) drie)maanden)lang)gemonitord)en)met)elkaar)vergeleken.)De)locatie)die)na)deze)periode)de) grootste) besparing) heeft) gerealiseerd) mag) zich) winnaar) van) de) Energiestrijd) noemen.) In) voorgaande)jaren)werd)per)locatie)ongeveer)10)–)15)%)energie)bespaard.)) 2.3.7!Energy!service!companies!! Een) voor) de) zorgsector) van) Nederland) vrij) nieuw) fenomeen) zijn) de) Energy) Service) Companies) (ESCo's).) De) kernactiviteit) van) deze) bedrijven) is) het) energie) efficiënter) maken) van) gebouwen.) Hiervoor) nemen) ze) de) verantwoordelijkheid) voor) de) aanleg) en) het) onderhoud) en) beheer) van) de) (klimaatS)) installaties) van) gebouwen) over.) Ze) doen) investeringen) in) energieS) en) onderhoudsbesparende) maatregelen) op) basis) van) meerjarige) energieprestatiecontracten.) De) investeringen) verdient) een) ESCo) terug) uit) het) rendement) dat)de)maatregelen)opleveren)(SER,)2013).)De)opdrachtgever)en)de)ESCo)maken)afspraken) over)hoe)de)gerealiseerde)besparing)op)de)energiekosten)verdeeld)wordt.)Een)ESCo)wordt) aangespoord)om)goed)te)presteren,)omdat)de)inkomsten)en)eventuele)winst)afhankelijk)zijn) van)de)energieS)en)onderhoudsprestaties)van)het)vastgoed)dat)het)ESCo)beheert)(Coppens,) 2013).)) De) financiering) van) de) maatregelen) kan) plaatsenvinden) door) middel) van) drie) opties.) De) opdrachtgever)heeft)zelf))voldoende)kapitaal,)de)ESCo)brengt)kapitaal)in)of)een)derde)partij) verschaft) de) financiering.) Bij) de) eerste) optie) krijgt) de) ESCo) een) gefixeerde) vergoeding.)


20"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) Omdat)er)in)dit)geval)geen)prikkel)voor)de)ESCo)is)om)energie)te)besparen,)heeft)deze)optie) niet) de) voorkeur) van) opdrachtgevers) (Hemink,) 2013).) Bij) de) tweede) optie) doet) de) ESCo) investeringen) vanuit) eigen) kapitaal,) waardoor) de) prikkel) om) energie) te) besparen) wel) aanwezig) is.) De) ESCo) moet) de) investering) immers) terugverdienen) door) middel) van) de) gerealiseerde)besparingen.)Bij)financiering)door)een)derde)partij)sluit)of)de)opdrachtgever)of) de)ESCo)de)lening)af.)Degene)die)de)lening)afsluit)krijgt)een)groter)deel)van)de)besparing)op) de)energiekosten.)) Oorspronkelijk) komen) de) ESCo’s) uit) de) Verenigde) Staten.) Hier) werden) tijdens) de) energiecrisis)van)de)jaren)’70)de)eerste)bedrijven)opgericht)volgens)het)ESCOSprincipe.)In)de) jaren) ’90) begon) de) ESCo) markt) in) de) VS) sneller) te) groeien) en) deze) groei) zet) zich) tot) op) heden)door.)Het)merendeel)van)de)omzet)wordt)in)de)VS)gemaakt)in)de)maatschappelijke) vastgoedsector.) In) de) gezondheidssector) van) de) VS) wordt) ongeveer) 10%) van) het) totale) aantal) vierkante) meter) gebouw) beheerd) door) ESCo’s) (Stuart,) Larsen,) Goldman) &) Gilligan,) 2013).) In) Europa) worden) Duitsland,) Frankrijk) en) Italië) gezien) als) koplopers) van) de) ESCoS markt.)Ook)in)België)heeft)de)ESCoSmarkt)zich)snel)ontwikkelt)de)laatste)jaren)(Schneider)et.) al.,)2011).)In)vergelijking)met)omliggende)landen)heeft)Nederland)een)kleine)ESCoSmarkt)(De) Boer,)2011).)Groot)verschil)met)Nederland)is)dat)in)de)omringende)landen)de)markt)wordt) gestimuleerd) door) een) besparingsverplichting,) aantrekkelijke) financieringsconstructies,) beschikbaarheid)van)investeringsfondsen)of)de)inzet)van)de)overheid)als)eerste)grote)klant) (Schneider)et.al.,)2011).) ESCo’s) zouden) in) Nederland) kunnen) bijdragen) aan) de) verduurzaming) van) zorginstellingen) omdat) zij) een) gegarandeerde) energiebesparing) kunnen) leveren,) inclusief) de) financiering) ervan.)De)investering)hoeft)dan)niet)meer)gedaan)te)worden)door)de)zorginstellingen)(RVO,) z.j.).)Een)onderzoek)van)BuildDesk)in)2011)wees)uit)dat)ESCo’s)in)twee)jaar)een)kwart)van)de) voor) het) energieakkoord) benodigde) besparing) in) de) utiliteitsbouw) kunnen) genereren) (Schneider,)Steenbergen,)Hardenbol)&)Logemann,)2011).)) Echter,) de) ontwikkeling) van) ESCo’s) projecten) in) Nederland) gaat) relatief) langzaam.) Volgens) Van) Oeveren) zijn) er) vijf) punten) die) een) verklaring) geven) voor) het) uitblijvende) succes) van) ESCo’s)in)Nederland.)Er)is)een)gebrek)aan)bekendheid,)omdat)er)een)weinig)voorbeelden)zijn.) De)projecten)vragen)een)verandering)in)de)bedrijfsvoering)van)zowel)de)aanbiedende)als)de) vragende) partij,) terwijl) het) nut) van) de) verandering) nog) niet) bewezen) is.) De) aanbiedende) partij)geniet)nog)niet)het)vertrouwen)van)de)klant,)omdat)er)nog)niet)valt)te)spreken)van)een) bewezen) staat) van) dienst.) De) regelgeving) voor) bestaande) bouw) blijft) achter) op) die) van) nieuwbouw,) waardoor) er) geen) verplichting) is) om) bestaand) vastgoed) te) verduurzamen.) Tenslotte) worden) ESCo’s) als) complex) ervaren) en) de) verandering) die) nodig) is) voor) implementatie) kost) tijd) en) energie) (Van) Oeveren,) 2014).) De) energiekosten) vormen) slechts) een)klein)deel)van)de)totale)kosten)voor)een)organisatie.)Hierdoor)is)de)motivatie)om)moeite) te)doen)voor)een)ESCoSproject)laag)(Coppens,)2013).)) 2.3.8!Referentieprojecten!! Tot) op) heden) zijn) er) geen) voorbeelden) van) grotere) intramurale) instellingen) die) energieneutraal) zijn.) Wel) zijn) er) in) de) zorgsector) momenteel) enkele) kleinschalige) nieuwbouw) projecten) bekend) die) (bijna)) energieneutraal) zijn) opgeleverd.) In) deze) subparagraaf) worden) de) projecten) zorgcomplex) Born,) woonzorgcentrum) Vroomshoop) en) woonzorgcomplex) Nimmerdor) besproken.) Daarnaast) zijn) enkele) zorginstellingen) (ver)) gevorderd) in) de) voorbereiding) van) een) energieneutrale) renovatie) van) een) aantal) van) haar) locaties.)Hiervan)wordt)het)project)van)Amstelring)besproken)als)voorbeeld.))


21"

Hoofdstuk)2)Stand)van)zaken) Zorgcomplex+Born+ In) Born) ligt) sinds) begin) 2014) een) bijnaSenergieneutrale) woonzorgcentra) voor) 24) GGZS patiënten.)Het)gebouw)heeft)een)EPC13)van)0,24.)Een)volledig)energieneutraal)gebouw)bleek) financieel)minder)aantrekkelijk.)De)aanleiding)voor)het)gebouw)was)een)prijsvraag)vanuit)de) gemeente)voor)het)meest)duurzame)zorgproject.)De)woningbouwcorporatie)zag)dit)als)een) kans) om) een) waardevast) pand) te) realiseren) met) een) goede) energieprestatie.) De) zorginstelling) argumenteerde) dat) het) gebouw) goed) is) voor) de) concurrentiepositie) en) kostenbesparend) /) comfortverhogend) is.) De) zorgstichting) betaalt) aan) de) woningbouwcorporatie)300)euro)op)jaarbasis)voor)de)energiekosten.)Hier)staat)de)afspraak) tegenover) dat) de) zorgstichting) duurzame) apparatuur) aanschaft) en) gebruikt.) Dit) is) te) beschouwen) als) een) vorm) van) gedragsbeïnvloeding) op) facilitair) niveau) (Energiesprong,) 2014b).)) ) Woonzorgcentrum+Vroomshoop+ Het)eerste)volledig)energieneutrale)woonzorgcentrum)is)in)2014)in)Vroomshoop)opgeleverd.) Er) wonen) 22) cliënten) met) een) verstandelijke) beperking.) Via) een) prijsvraag) is) woningbouwcorporatie))uitgekomen)op)een)massief)passieve)bouwmethode.)Dit)sluit)aan)bij) de)ambitie)van)de)woningbouwcorporatie)om)een)zo)duurzaam)mogelijk)gebouw)te)maken.) Voor)een)relatief)lage)meerprijs)is)het)gebouw)energieneutraal)gemaakt.)Dit)bedrag)wordt) terugverdiend)door)energiebesparing.))Bij)dit)project)is)vooral)vanuit)de)missie)en)visie)van) de)opdrachtgever)gekozen)voor)energieneutraal)bouwen)(Energiesprong,)2014c).)) ! Woonzorgcomplex+Nimmerdor+ In) Grijpskerke) is) in) 2011) de) eerste) CO2Sneutrale14)straat) gerealiseerd.) Onderdeel) van) deze) straat)is)een)woonSzorgcomplex)voor)30)senioren.)Het)gebouw)is)met)een)EPC)van)0,2)bijna) energieneutraal.) Het) is) het) eerste) project) in) Nederland) dat) behoort) tot) één) van) 19) “excellente) gebieden”.) In) deze) excellente) gebieden) zijn) leertrajecten) opgestart) ter) voorbereiding) op) de) norm) van) 2020) die) volledige) energieneutrale) nieuwbouw) eist.) Het) project) is) met) hulp) van) meerdere) subsidies) gerealiseerd.) Deze) hulpmiddelen) zijn) niet) standaard) beschikbaar,) daarom) is) het) project) niet) direct) een) bruikbaar) voorbeeld) van) een) duurzaam)nieuwbouwproces)voor)andere)zorginstellingen)(Energiesprong,)2014d).))) ! Zorginstelling+Amstelring+ Recentelijk) is) zorginstelling) Amstelring) een) proces) in) gegaan) om) negen) van) hun) locaties) duurzaam) te) renoveren,) om) hiermee) hun) financiële) positie) te) waarborgen) (Energiesprong,) 2014a).)De)zorginstelling)heeft)een)energierekening)van)enkele)miljoenen)per)jaar.)Door)de) energierekening) naar) nul) te) reduceren) wordt) een) behoorlijke) besparing) gerealiseerd.) Bijzonder) is) dat) Amstelring) zelf) geen) investeringen) doet,) maar) laat) dit) doen) door) een) consortium) bestaande) uit) een) energieleverancier,) een) bouwer) en) een) installateur.) De) besparingsdoelstellingen) waar) dit) zogenaamde) ESCo) aan) gaat) werken) zijn) in) een) prestatiecontract)vastgelegd.)Los)van)dit)contract)is)de)samenwerking)tussen)Amstelring)en) het)consortium)vooral)gebaseerd)op)wederzijds)vertrouwen)en)transparantie.)De)budgeten) voor) onderhoud) en) energie) worden) gecombineerd.) Hierdoor) komt) meer) geld) vrij,) wat) Amstelring) terug) kan) stoppen) in) de) zorg) (Van) der) Klei) &) Offenberg,) 2014).) Met) de) negen) locaties)wil)Amstelring)een)voorbeeld)zijn)voor)de)V&VSsector.)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 13

)EPC)=)Energieprestatiecoëfficiënt,)dit)is)een)index)die)de)energetische)efficiëntie)van)een) gebouw)aangeeft.) 14 )CO2Sneutraal)=)de)situatie)waarbij)de)CO2Semissies)(al)dan)niet)na)compensatie))ten) hoogste)nul)zijn)(Stichting)Stimular,)2013).)


22"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader)

Hoofdstuk)3!Theoretisch*Kader! In)dit)hoofdstuk)worden)de)theoretische)modellen)behandeld)die)kunnen)worden)gebruikt) bij)het)verklaren)van)de)beslissing)van)bestuurders)en)vastgoedmanager)van)zorginstellingen) om) wel) of) niet) (vergaande)) energiebesparende) maatregelen) te) nemen.) In) de) eerste) paragraaf) wordt) gekeken) naar) modellen) die) verklaren) hoe) beredeneerd) gedrag) bij) een) persoon15)tot) stand) komt.) Dit) zijn) de) Theory) of) Planned) Behavior) van) Ajzen) (1991)) en) een) uitbreiding)op)dit)model)door)Heijs)(2005))vanuit)een)onderzoek)naar)gewoonten.)Op)basis) van) deze) modellen) worden) de) verschillende) factoren) die) een) rol) kunnen) spelen) bij) de) het) nemen) van) beslissingen) duidelijk.) De) tweede) paragraaf) gaat) in) op) de) acceptatie) van) innovatie.) Energieneutraal) bouwen) is) te) beschouwen) als) een) innovatieve) bouwmethode.) Ook) het) proces) waarmee) zorginstellingen) te) maken) krijgen) bij) de) implementatie) van) deze) bouwmethode)is)als)innovatief)aan)te)merken)(voor)uitleg)over)dit)proces,)zie)hoofdstuk)2.3).) Om) de) acceptatie) van) deze) innovaties) uit) te) kunnen) leggen) wordt) de) Diffusion) of) Innovations)theorie)van)Rogers)(2003))bestudeerd.)Vervolgens)wordt)in)de)derde)paragraaf) gekeken)naar)het)Technology)Acceptance)Model)(TAM))van)Davis)&)Venkatesh)(1989).)Deze) theorie) wordt) gebruikt) om) de) acceptatie) van) systemen) uit) te) leggen.) Een) energieneutraal) gebouw) is) te) beschouwen) als) een) systeem.) Daarom) is) het) TAMSmodel) van) aanvullende) waarde)in)dit)onderzoek.)In)de)laatste)paragraaf)wordt)het)geïntegreerde)onderzoeksmodel) voorgesteld.) Dit) is) een) combinatie) van) een) beslissingsmodel) en) elementen) uit) innovatie) adoptie) modellen.) Er) worden) elementen) uit) de) verschillende) theorieën) en) modellen) bijeengevoegd) om) een) model) te) vormen) waarmee) de) hoofdvragen) beantwoord) kunnen) worden.))

3.1#Attitude2gedragsmodellen# 3.1.1!Theory!of!Planned!Behavior! ) Herkomst+&+Doel+ Een) vaak) gebruikte) theorie) in) het) licht) van) onderzoek) naar) besluitvorming) is) de) Theory) of) Planned)Behavior)(TPB))van)Ajzen.)De)theorie)is)voor)het)eerst)beschreven)in)1988)en)later)is) deze) door) Ajzen) steeds) verder) uitgebreid) en) verbeterd) tot) de) versie) van) 2006.) De) theorie) van) Ajzen) is) een) voortzetting) van) de) Theory) of) Reasoned) Action) uit) 1975) door) Fishbein) &) Ajzen.)) Het)doel)van)de)theorie)is)om)een)verklaring)te)geven)voor)beredeneerd)menselijk)gedrag.) Ajzen)is)geïnteresseerd)in)onderliggende)factoren)die)van)invloed)zijn)op)deze)gedragingen.) De) auteur) kijkt) hiervoor) naar) de) relatie) tussen) intentie) en) gedrag.) De) determinanten) van) intentie) en) gedrag) worden) in) de) theorie) uitgelegd.) Verder) worden) de) onderlinge) relaties) tussen)de)verschillende)factoren)bepaald)(Ajzen,)2014).)) + Werking+ Fishbein) en) Ajzen) veronderstellen) dat) een) gedraging) het) gevolg) is) van) een) intentie) om) dit) gedrag) te) vertonen) (Fishbein) &) Ajzen,) 1975).) Volgens) Ajzen) zijn) er) drie) componenten) die) invloed) hebben) op) de) intentie) tot) het) gedrag) (Ajzen,) 2006).) De) drie) componenten) zijn) de) attitude) ten) aanzien) van) het) gedrag) (attitude) toward) the) behavior),) de) subjectieve) norm) (subjective)norm))over)het)gedrag)en)de)verwachte)controle)(perceived)behavioral)control)) over)het)gedrag.)Bij)de)verwachte)controle)moet)in)acht)worden)genomen)in)welke)situatie) het)gedrag)wordt)vertoond,)welke)gevolgen)het)gedrag)heeft)en)welke)mogelijkheden)er)zijn)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 15

)Waar)in)dit)hoofdstuk)“persoon”)staat,)kan)ook)“organisatie”)worden)gelezen.)


23"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) om) het) gedrag) te) vertonen.) Het) model) dat) bij) deze) theorie) hoort) wordt) weergegeven) in) figuur)3.1.)

) Figuur)3.1)Het)“Theory)of)Planned)Behavior”)model)(Ajzen,)2006).)) ) De) componenten) attitude,) subjectieve) norm) en) verwachte) controle) zijn) op) hun) beurt) het) resultaat)van)de)gedachten)van)iemand)over)de)eigenschappen)van)het)gedrag.)Het)zijn)de) argumenten)van)iemand)om)gedrag)wel)of)niet)te)vertonen.)Deze)argumenten)noemt)men)in) deze) context) “beliefs”.) Deze) beliefs) zijn) door) Ajzen) pas) later) aan) het) model) toegevoegd) (Ajzen,)1991).)) ) Attitude) wordt) uitgelegd) als) de) aangeleerde) neiging) om) consistent) te) reageren) in) een) positieve) of) negatieve) manier) met) betrekking) tot) een) bepaalde) context) (Ajzen,) 1988).) Een) attitude) bepaalt) of) iemand) het) voorgenomen) gedrag) ziet) als) iets) positiefs) of) negatiefs) en) zodoende) of) deze) persoon) van) plan) is) het) gedrag) te) vertonen.) De) attitude) kan) betrekking) hebben) op) gedrag) ten) aanzien) van) objecten,) personen,) instituten) of) gebeurtenissen) en) op) de)objecten,)personen,)instituten)of)gebeurtenissen)zelf.)Beide)kunnen)het)onderwerp)van) de) attitude) zijn.) De) attitude) wordt) aangeleerd) door) direct) contact) met) dit) onderwerp) (ervaring))en)door)het)ontvangen)van)informatie)(kennis))over)dit)onderwerp.)) De) gedragsmatige) beliefs) (behavioral) beliefs)) van) iemand) bepalen) de) attitude) die) er) is) ten) aanzien) van) het) onderwerp.) De) gedragsmatige) beliefs) komen) voort) uit) gedachten) over) de) verwachte) effecten) van) het) gedrag) en) de) waardering) van) die) effecten.) Het) geloof) dat) het) gedrag) het) verwachte) resultaat) zal) produceren) is) het) meest) dominante) element) achter) attitude)(Ajzen)&)Fishbein,)1975).)) ) De)subjectieve)norm)komt)voort)uit)de)opvatting)die)de)sociale)omgeving)van)een)persoon) heeft) ten) aanzien) van) een) bepaald) gedrag.) Vervolgens) wordt) door) de) persoon) in) kwestie) overwogen)of)hij)/)zij)zich)wil)conformeren)aan)deze)opvatting.)Dit)kan)zowel)een)positief)of) een) negatief) effect) hebben.) Als) de) sociale) omgeving) het) gedrag) goedkeurt) zal) de) persoon) zich)gesteund)voelen)in)zijn)intentie)om)het)gedrag)te)vertonen.)Andersom)kan)de)persoon) juist)de)neiging)voelen)om)van)het)gedrag)af)te)zien,)omdat)de)omgeving)afkeurend)is)naar) het)gedrag.)) De) normatieve) beliefs) (normative) beliefs)) zijn) de) onderliggende) determinanten) van) de) subjectieve)norm)(Ajzen,)1991).)Ze)hebben)betrekking)op)de)kans)dat)anderen)waarvan)de) mening) relevant) wordt) geacht) een) bepaald) gedrag) goedS) of) afkeuren,) oftewel) de) veronderstelde)norm)van)toonaangevende)anderen)aangaande)een)bepaalde)gedraging.)De) normatieve) beliefs) ontstaan) uit) een) combinatie) van) de) door) de) sociale) omgeving) gehanteerde)normen)omtrent)het)gedrag)en)de)motivatie)om)aan)deze)normen)te)voldoen.+)


24"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) Als)men)overtuigd)is)dat)de)meerderheid)van)de)toonaangevende)individuen)of)groepen)een) bepaald)gedrag)verwacht,)zal)dit)bijdragen)aan)de)intentie)om)het)gedrag)te)vertonen.)) ) De)verwachte)controle)(perceived)behavioral)control))is)de)mate)waarin)een)persoon)gelooft) dat)hij)of)zij)werkelijk)in)staat)is)bepaald)gedrag)te)vertonen.)Er)wordt)aangenomen)dat)de) verwachte) controle) een) weerspiegeling) is) van) de) ervaringen) uit) het) verleden) en) de) geanticipeerde)belemmeringen)en)obstakels)(Ajzen,)1991).))) De)verwachte)controle)komt)voort)uit)de)controle)beliefs)(control)beliefs).)Deze)bestaan)uit) een) combinatie) van) de) waargenomen) mogelijkheden) die) het) gedrag) faciliteren) en) de) ingeschatte)invloed)van)die)mogelijkheden)(Ajzen,)1988).)Anders)gezegd)zijn)dit)argumenten) die)het)vertonen)van)gedrag)(on)mogelijk)maken.) Hoe)positiever)de)attitude)en)de)subjectieve)norm)met)betrekking)tot)een)bepaald)gedrag) zijn) en) hoe) groter) de) verwachte) controle) over) het) gedrag) is,) des) te) sterker) zal) de) intentie) van)diegene)zijn)om)het)gedrag)te)vertonen.) ) Tenslotte)is)er)nog)één)meer)opzichzelfstaande)component)in)het)model)aanwezig.)Dit)is)de) werkelijke) controle) over) het) gedrag.) Dit) wordt) ook) wel) uitgelegd) als) de) mate) waarin) een) persoon) en) zijn/haar) context) voldoen) aan) de) randvoorwaarden) om) een) bepaald) gedrag) te) vertonen.) De) randvoorwaarden) zijn) te) beschouwen) als) een) set) van) interne) en) externe) factoren) die) een) persoon/context) beperkingen) opleggen) bij) het) vertonen) van) het) gedrag.) Deze)interne)factoren)zijn)onder)andere)de)kennis,)intelligentie,)vaardigheden)en)het)fysiek) van)een)persoon.)De)externe)factoren)bestaan)onder)meer)uit)de)beschikbare)financiering,) apparatuur,)medewerking)en)geldende)wetgeving)(Ajzen,)2014).)Het)is)de)objectieve)situatie) van)mogelijkheden)en)middelen)van)de)persoon,)waar)hij)of)zij)vaak)geen)directe)invloed)op) kan) uitoefenen.) De) werkelijke) controle) heeft) op) haar) beurt) wel) invloed) op) zowel) de) verwachte)controle)als)de)uiteindelijke)beslissing)om)het)gedrag)uit)te)voeren.) ) Toepassing+ De)theorie)van)Ajzen)wordt)in)vele)onderzoeksvelden)binnen)de)psychologie)toegepast)om) een)verklaring)van)menselijk)gedrag)te)geven.)Onder)andere)in)de)gezondheidszorg)bewijst) de) theorie) zijn) nut.) De) componenten) intentie,) attitude,) subjectieve) norm) en) verwachte) controle) hebben) bewezen) goede) indicatoren) te) zijn) bij) het) voorspellen) van) gedragingen) zoals) bijvoorbeeld) medicijngebruik,) diëten) of) behandeling.) Het) blijkt) dat) de) verbanden) die) Ajzen) in) zijn) model) legt) in) veel) gevallen) van) hoge) verklarende) waarde) zijn.) Dit) heeft) tot) gevolg)dat)TPB)goed)gebruikt)kan)worden)bij)interventies)om)gedrag)te)veranderen)(Ajzen,) 1991).) Ook) bij) milieugerelateerde) vraagstukken) is) de) theorie) al) meerdere) malen) aangewend) om) problemen) te) verklaren.) Zo) heeft) onderzoek) op) basis) van) de) TPB) uitgewezen) dat) de) verwachte) controle) over) milieuverbeterende) maatregelen) wordt) gehinderd) door) de) overtuiging)dat)deze)maatregelen)toch)geen)impact)hebben)(Stern,)2005).)Met)behulp)van) de) theorie) van) Ajzen) bleek) dat) de) attitude) en) de) subjectieve) norm) wat) betreft) milieuS) verbeterende) maatregelen) positief) zijn.) Maar) vanwege) ontbrekende) controle) worden) de) maatregelen) toch) vaak) niet) uitgevoerd.) Een) voorbeeld) hiervan) is) de) intentie) om) afval) te) scheiden.)Omdat)de)infrastructuur)voor)de)verwerking)van)gescheiden)afval)ontbreekt)is)de) verwachte) controle) laag.) Dit) leidt) ertoe) dat) men) denkt) dat) scheiden) geen) zin) heeft) en) daarom)doen)veel)mensen)het)niet.)) !


25"


3.1.2!Uitgebreide!Theory!of!Planned!Behavior! ) Herkomst+&+Doel+ Het)model)van)Fishbein)en)Ajzen)is)in)vele)onderzoeken)gebruikt)en)aangepast)of)uitgebreid.) Eén) van) die) onderzoeken) is) het) “Labyrint) van) leefstijlen”) onderzoek) van) Heijs,) Carton,) Smeets) &) Van) Gemert) uit) 2005.) Dit) onderzoek) is) verricht) in) opdracht) van) de) gemeente) Eindhoven.) ) In)het)onderzoek)gebruiken)Heijs)et.al.)een)model)dat)een)uitbreiding)is)van)het)TPB)model.) Het) originele) TPB) model) (Ajzen,) 1991)) wordt) aangevuld) met) de) componenten) kennis,) waarden) en) emotie) vanuit) een) latere) studie) (Ajzen,) 2001).) Ook) worden) de) componenten) gewoonte) en) context) (Heijs,) 2006)) toegevoegd.) Het) doel) van) het) model) is) om) zowel) beredeneerd) als) gewoontegedrag) te) kunnen) verklaren.) Het) gaat) hierbij) om) het) proces) dat) leidt)observeerbaar)gedrag)(Heijs)et.al.,)2005).)Hierbij)kan)worden)gedacht)aan)woningkeuze) maar)ook)het)nemen)van)energiebesparende)maatregelen.)) ) Werking++ Het) model) van) Heijs) et.) al.) wordt) weergegeven) in) figuur) 3.2.) In) bijlage) II) is) een) voorbeeld) opgenomen)van)de)wijze)waarop)het)model)dient)te)worden)ingevuld.)) ) persoonskenmerken (demografisch, psychologisch, lichamelijk, economisch, sociaal, cultureel)

gewoonten "beliefs" kennis (cognitie)

waardering verwachte effecten X effecten

attitudes & voorkeuren

waarden

motivatie veronderst. normen X normen

subjectieve normen

emoties (affect)

inschatting ingeschatte invloed X mogelijkh.

verwachte controle

intentie / planning

gedrag

controle / mogelijkheden fysieke, sociale en organisatorische omgeving

) Figuur)3.2)Het)TPB)model)uitgebreid)met)gewoonten)(Heijs,)et)al.,)2005).) ) In)het)model)leidt)net)als)bij)Ajzen)intentie)tot)gedrag)en)gaan)attitude,)subjectieve)norm)en) verwachte) controle) vooraf) aan) intentie.) De) “beliefs”) (argumenten)) beïnvloeden) op) hun) beurt) de) zojuist) genoemde) die) componenten.) Een) uitleg) van) de) werking) van) deze) componenten)is)terug)te)vinden)in)paragraaf)3.1.1)Theory)of)Planned)Behavior.) De)“beliefs”)uit)het)model)van)Ajzen)zijn)hier)verder)uitgeschreven.)In)de)theorie)van)Ajzen) ontstaan) de) beliefs) uit) een) combinatie) van) twee) elementen,) maar) dit) is) niet) letterlijk) zichtbaar) in) het) model.) Heijs) et.al) maken) bij) elk) belief) deze) twee) elementen) wel) waarneembaar)in)hun)model.) De)werkelijke)controle)wordt)hier)weergegeven)als)controle)/)mogelijkheden.)Deze)controle/) mogelijkheden) hebben) geen) zichtbare) relatie) met) verwachte) controle,) terwijl) dit) bij) Ajzen)


26"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) wel)wordt)weergegeven.)In)de)beschrijving)van)Heijs)et.al.)wordt)de)relatie)wel)uitgelegd)en) blijkt)werkelijke)controle)precies)dezelfde)werking)te)hebben)als)bij)Ajzen.)) De)componenten)kennis,)waarden)en)emoties)zijn)expliciet)zichtbaar)gemaakt)in)het)model.) Dit)drietal)heeft)invloed)op)alle)beliefs.)In)onderzoek)naar)TPB)in)2001)wordt)door)Ajzen)de) link) al) gelegd) tussen) deze) nieuwe) componenten) en) beliefs.) Heijs) et.al) hebben) deze) uitbreiding)van)Ajzen’s)theorie)verwerkt)in)hun)model.)De)auteurs)stellen)dat)“beliefs)vorm) krijgen) door) kennis) en) ervaring) (cognitie),) emoties) (affect)) en) door) algemene) waarden) en) doelen) die) men) in) het) leven) nastreeft”) (Heijs) et.al.,) 2005).) Tussen) kennis) en) waarden) kan) wederzijds)invloed)worden)verondersteld.)) Een) nieuwe) component) in) het) model) is) de) invloed) van) gewoonten.) Een) gewoonte) is) een) mentale) structuur) (net) als) een) attitude) of) een) herinnering)) die) door) een) stimulus) wordt) geactiveerd)in)een)bepaalde)situatie.)Deze)stimulus)is)gelinkt)aan)de)mentale)structuur)(Heijs,) 1999).) Volgens) Heijs) zijn) er) twee) soorten) gewoonten) te) onderscheiden.) De) eerste) soort) gewoonte) gaat) volledig) onbewust) van) start) en) is) een) automatisch) proces.) De) gewoonte) wordt) geactiveerd) in) bepaalde) situatie) waarin) een) stimulus) zit) die) deze) activatie) oproept) (bijvoorbeeld) automatisch) het) licht) aan) doen) als) men) een) ruimte) binnenkomt).) De) gewoonte)stuurt)deze)gedraging)aan)zonder)een)bewuste)keuze,)intentie)of)planning)(Heijs,) 2006).) Bij) de) tweede) soort) gaat) het) om) gewoonten) die) niet) automatisch) van) start) gaan) omdat)er)bewuste)beslissingsmomenten)aanwezig)zijn.)De)gewoonte)beïnvloedt)na)activatie) de)intentie)en)planning)om)een)gedraging)te)vertonen.)Dit)kan)gebeuren)als)een)gewoonte) zwakker) is) (mindere) mate) van) oefening)) of) als) er) in) de) gewoonte) vastgelegde) beslissingsregels) zitten) (Heijs,) 1999).) Als) voorbeeld) noemt) Heijs) het) zorgvuldig) sorteren) tijdens)het)doen)van)de)was)op)maandag)(Heijs,)2006).)De)eerste)soort)gewoonte)heeft)dus) direct) invloed) op) gedrag) en) de) tweede) soort) gewoonte) heeft) invloed) op) intentie.) Op) hun) beurt)hebben)kennis)en)waarden)invloed)op)gewoonten.)Ook)herhaald)gedrag)heeft)invloed) op)gewoonten.)In)het)laatste)geval)werkt)het)model)dus)in)omgekeerde)richting.)) Tenslotte)worden)aan)het)model)nog)persoonsS)en))omgevingskenmerken)toegevoegd.)Deze) kenmerken)hebben)effect)op)de)relaties)tussen)de)verschillende)componenten)in)het)totale) zojuist)geschetste)model)(Heijs)et.)al.,)2005).)Ze)kunnen)ook)van)invloed)zijn)op)één)van)de) afzonderlijke) variabelen) in) het) model) (Heijs,) 2007).) De) persoonskenmerken) zijn) onderverdeeld) in) demografische,) psychologische,) lichamelijke,) economische,) sociale) en) culturele) variabelen.) De) omgevingskenmerken) bestaan) uit) fysieke,) sociale) en) organisatorische) aspecten.) Heijs) et.al.) beschrijven) de) omgevingskenmerken) als) de) formele) en)informele)regels)die)gelden)vanuit)de)omgeving.)) Een)component)is)het)best)te)voorspellen)met)behulp)van)de)componenten)die)voorafgaan) aan) deze) component) (Heijs) et.al,) 2005).) De) relaties) tussen) componenten) worden) zwakker) naarmate) er) meer) overige) componenten) tussen) liggen.) Men) kan) “waarden”) bijvoorbeeld) niet)goed)gebruiken)om)“gedrag”)te)voorspellen.)Er)zijn)namelijk)meerdere)tussenliggende) componenten) in) het) model) aanwezig) die) ook) invloed) hebben) op) gedrag.) Bovendien) beïnvloeden) de) persoonsS) en) omgevingskenmerken) de) sterkte) van) de) relaties) die) componenten)hebben)met)elkaar.)) + Toepassing+ In)2005)hebben)Heijs)et.al.)het)model)toegepast)om)de)potentie)van)leefstijlonderzoek)voor) stedelijk) beleid) op) het) terrein) van) wonen) en) woonkeuze) gedrag) inzichtelijk) te) maken.) De) auteurs) beschrijven) het) onderzoek) als) een) uitbreiding) van) de) TPB) toegepast) op) de) woningmarkt.) Het) model) is) vervolgens) in) 2007) door) Heijs) gebruik) in) onderzoek) naar) een) vraag) gedreven) woningmarkt) in) plaats) van) de) aanbodgerichte) markt) waar) veel) theorieën) vanuit) gaan.) De) onderliggende) theorie) wat) betreft) gewoontegedrag) heeft) Heijs) in) 2006) toegepast)in)een)onderzoek)naar)gedrag)rondom)de)energieconsumptie)van)huishoudens.))


27"


3.2#Innovatie2diffusiemodellen# 3.2.1!Innovation!Diffusion!Theory! + Herkomst+&+Doel+ Eén) van) de) bekendste) theorieën) rondom) innovatie) is) genaamd) “Diffusion) of) Innovations”) van)Everett)M.)Rogers.)Het)boek)met)de)theorie)is)voor)het)eerst)gepubliceerd)in)1962.)In) 2003)is)de)vijfde)editie)uitgebracht;)dit)is)de)meeste)recente)uitgave)over)deze)theorie.)) Het)doel)van)de)theorie)is)om)te)verklaren)hoe)en)waarom)nieuwe)ideeën)en)technologieën) zich)verspreiden)binnen)een)bepaalde)populatie.)De)theorie)wordt)gebruikt)om)te)verklaren) waarom) sommige) innovaties) meer) en) andere) minder) aan) slaan) bij) het) grote) publiek.) In) Rogers’)laatste)boek)gebruikt)hij)de)theorie)om)te)verklaren)hoe)internet)zich)heeft)verspreid) onder) de) bevolking.) Hij) legt) uit) hoe) internet) de) manier) waarop) mensen) communiceren) en) ideeën)adopteren)heeft)veranderd)(Rogers,)2003).)) ) Werking+ Rogers)omschrijft)de)diffusie)van)nieuwe)ideeën)als)het)proces)waardoor)een)innovatie)via) bepaalde)kanalen)gecommuniceerd)wordt)binnen)een)bepaalde)tijdsperiode)onder)de)leden) van)een)sociaal)systeem)(Sahin,)2006).)In)deze)definitie)zitten)de)vier)hoofdelementen)van) de)diffusie)van)innovaties)verwerkt.)Het)eerste)element)is)de)innovatie)zelf.)Een)innovatie)is) een)idee,)praktijk)of)project)dat)door)een)persoon)als)nieuw)wordt)ervaren)(Rogers,)2003).) De) eigenschappen) van) de) innovatie) bepalen) de) snelheid) van) de) adoptie.) Over) deze) eigenschappen)is)verderop)in)deze)paragraaf)meer)te)lezen.)Het)tweede)element)betreft)de) communicatiekanalen.) Er) wordt) onderscheid) gemaakt) tussen) massamediaS) en) interpersoonlijke) kanalen.) Bij) massamediakanalen) kan) worden) gedacht) aan) TV,) radio,) internet)of)kranten.)De)interpersoonlijke)kanalen)bestaan)uit)de)tweezijdige)communicatie) tussen) twee) of) meer) individuen.) Massamedia) spelen) vooral) een) rol) bij) het) bekend) maken) van)een)innovatie)(Hoffman,)2007).)De)interpersoonlijke)communicatie)is)met)name)krachtig) in)het)creëren)of)veranderen)van)de)attitude)van)een)persoon)ten)aanzien)van)een)innovatie.) Er) is) risico) en) onzekerheid) verbonden) aan) de) adoptie) van) een) innovatie.) De) mening) van) gelijk) denkenden) (peers)) over) dit) risico) helpt) bij) overtuigen) van) een) persoon) om) een) innovatie)te)adopteren.)Het)derde)element)is)de)dimensie)tijd.)De)diffusie)van)een)innovatie) vergt) tijd.) Een) persoon) doorloopt) vijf) stadia) vanaf) het) moment) van) kennismaking) met) een) innovatie) tot) de) bevestiging) van) de) adoptie) ervan.) Ook) over) de) verspreiding) van) een) innovatie)binnen)een)populatie)gaat)tijd)heen.)Later)in)deze)paragraaf)worden)deze)stadia) en) de) verspreiding) verder) toegelicht.) Het) laatste) element) is) het) sociale) systeem.) Rogers) definieert) het) sociale) systeem) als) “een) verzameling) van) onderling) samenhangende) eenheden)(personen))die)zich)gezamenlijk)bezighouden)met)het)oplossen)van)een)probleem) om)een)gemeenschappelijk)doel)te)bereiken”.)De)diffusie)van)de)innovatie)wordt)beïnvloed) door)de)sociale)structuur)van)een)systeem.)Deze)structuur)geeft)stabiliteit)en)regelmaat)aan) het) gedrag) van) personen) binnen) een) sociaal) systeem) (Hoffman,) 2007).) Adoptie) door) de) opinieleiders)van)een)sociaal)systeem)versnelt)de)verspreiding)van)de)innovatie)(Robinson,) 2009).) ) Binnen) de) theorie) is) een) aantal) modellen) belangrijk.) Het) wellicht) bekendste) model) wordt) weergegeven) in) figuur) 3.3) en) gaat) in) op) de) levenscyclus) van) een) innovatie.) ) Het) model) categoriseert)de)adopters)van)innovatie)op)basis)van)de)wiskundige)Bell)curve.)))


28"


) ) Figuur)3.3)De)vijf)adopter)categorieën)binnen)een)populatie)per)fase)van)de)levenscyclus)van) een)innovatie)(Rogers,)1962).) ) Rogers)onderscheidt)vijf)groepen)binnen)een)populatie)die)elk)op)eigen)wijze)met)innovatie) omgaan) (Robinson,) 2009).) De) eerste) groep) zijn) de) innovators,) zij) zijn) altijd) op) zoek) naar) nieuwe)ideeën)en)technologieën.)Ze)zijn)bereid)om)te)gaan)met)de)onzekerheid)van)nieuwe) innovaties) en) nemen) de) risico’s) hiervan) voor) lief.) De) innovators) zijn) de) poortwachters) die) een) innovatie) introduceren) in) een) populatie.) Vervolgens) begint) de) tweede) groep) een) innovatie)te)adopteren;)dit)zijn)de)pioniers)(early)adopters).)Pioniers)zijn)geïnteresseerd)in) innovaties) die) strategisch) voordeel) op) zouden) kunnen) leveren.) Volgens) Rogers) vervullen) pioniers) vaak) een) leiderschapsrol) binnen) een) populatie.) Als) rolmodel) geven) ze) blijk) van) goedkeuring) aan) een) innovatie) door) de) adoptie.) Hierna) is) de) derde) groep,) de) voorlopers) (early)majority),)bereid)een)innovatie)te)omarmen.)De)voorlopers)worden)gekenmerkt)door) een) meer) afwachtende) houding) dan) de) voorgaande) groepen,) maar) zodra) een) innovatie) blijkt)te)werken)adopteren)ze)deze)gemakkelijk.)Ze)bekleden)geen)leiderschapsrol,)maar)hun) interpersoonlijke)netwerk)is)belangrijk)voor)het)diffusieproces.)Samen)met)de)innovators)en) pioniers) vormen) zij) de) helft) van) de) populatie.) De) achterlopers) (late) majority)) vormen) de) vierde) groep) in) de) levenscyclus) van) de) adoptie) van) een) innovatie.) Deze) groep) is) sceptisch) jegens)innovaties)en)de)prestaties)ervan.)Ze)willen)eerst)overtuigd)worden)door)vertrouwde) populatiegenoten)dat)het)veilig)en)verstandig)is)om)een)innovatie)in)gebruik)te)nemen.)De) laatste) groep) zijn) de) achterblijvers) (laggards);) dit) is) de) meest) sceptische) groep) gebruikers.) Het) interpersoonlijke) netwerk) van) deze) groep) bestaat) voornamelijk) uit) groepsleden) van) dezelfde) categorie,) waardoor) diffusie) in) deze) groep) lastig) is) (Sahin,) 2006).) Kenmerkend) is) dat)ze)eerst)kijken)of)de)innovatie)naar)tevredenheid)werkt)bij)leden)van)de)andere)groepen) in)de)populatie.)) ) Volgens) Rogers) zijn) de) vijf) groepen) verdeeld) volgens) de) verhouding) zoals) deze) is) weergegeven)in)figuur)3.3.)De)eerste)drie)groepen)worden)gezamenlijk)de)“earlier)adopters”) genoemd,)de)laatste)twee)groepen)de)“later)adopters”)(Hoffmann,)2007).)) ) Een)ander)model)van)Rogers)is)wellicht)een)stuk)interessanter)in)het)licht)van)dit)onderzoek.) Het)model)in)figuur)3.4)beschrijft)de)vijf)stadia)van)het)innovatie)besluitvormingsproces)die) een) persoon) doormaakt.) In) essentie) is) dit) proces) een) informatieSzoekende) en) informatieS)


29"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) verwerkende)activiteit)waarin)een)persoon)onduidelijkheden)over)de)voorS)en)nadelen)van) een)innovatie)probeert)te)verminderen)(Rogers,)2003)) )

) Figuur)3.4)Het)innovatieSbesluitvormingsproces)(Rogers,)2003)) ) Het) proces) start) bij) de) eerste) kennismaking) met) de) innovatie) (Sahin,) 2006).) In) dit) zogenoemde) kennisstadium) (knowledge)) leert) de) gebruiker) de) werking) en) het) nut) van) de) innovatie)begrijpen.)In)het)tweede)stadium)(persuasion))vormt)de)gebruiker)een)positieve)of) negatieve)houding)jegens)de)innovatie.)Stadium)drie)(decision))bestaat)uit)het)besluit)om)de) innovatie) te) adopteren) of) te) verwerpen.) In) het) vierde) stadium) (implementation)) wordt) de) innovatie) in) gebruik) genomen.) De) vijfde) en) laatste) stap) (confirmation)) bestaat) uit) het) zoeken) van) bevestiging) voor) de) gemaakte) keuze.) Als) in) dit) stadium) tegenstrijdigheden) worden)gevonden,)vindt)alsnog)verwerping)van)de)innovatie)plaats.)) ) Vier) belangrijke) antecedenten) hebben) een) werking) tijdens) de) adoptie) van) een) innovatie) (Weitzel) &) Hallahan,) 2003).) Dit) zijn) de) randvoorwaarden,) de) eigenschappen) van) de) beslissingsnemer,)de)eigenschappen)van)de)innovatie)zelf)en)de)communicatiekanalen.)) ) Er) zijn) vier) randvoorwaarden) die) voorafgaan) aan) het) besluitvormingsproces.) Een) beslisser) moet) een) behoefte) of) probleem) ervaren) (felt) needs/problem)) om) open) te) staan) voor) informatie)over)een)innovatie)(Andrade,)2008).)Deze)ervaren)behoefte)zorgt)ervoor)dat)de) beslisser) op) zoek) gaat) naar) oplossingen.) Men) kan) wel) kennis) hebben) van) het) bestaan) van) een) innovatie) voordat) er) een) probleem) of) behoefte) wordt) ervaren.) Maar) om) het) adoptieS besluitvormingsproces)in)te)gaan)is)een)probleem)of)behoefte)wel)een)vereiste.)Verder)zijn) de) mate) waarin) de) potentiële) gebruiker) openstaat) voor) innovaties) (innovativeness)) en) de) norm) van) de) sociale) omgeving) (norms) of) the) social) system)) van) de) beslisser) belangrijke) randvoorwaarden.)Tenslotte)is)van)belang)dat)de)beslisser)ervaring)(previous)practise))heeft) met)de)specifieke)innovatie)of)met)innovaties)in)het)algemeen.)Succesvolle)adoptie)van)een) eerdere) innovatie) in) het) verleden) heeft) een) positieve) invloed) op) innovatie) adopties) in) de) toekomst.)) De) mate) waarin) kennis) over) een) innovatie) tijdens) het) eerste) stadium) (knowledge)) wordt) overgedragen)hangt)af)van)de)eigenschappen)van)de)beslissingsnemer.)Deze)eigenschappen) staan) in) relatie) tot) de) vijf) categorieën) adopters) zoals) die) in) de) levenscyclus) van) een)) innovatie) voorkomen) (Hoffman,) 2007).) Er) worden) drie) soorten) eigenschappen) onderscheiden,) namelijk;) de) sociaaleconomische) eigenschappen) (socioeconomic) characteristics),) de) persoonlijkheidsvariabelen) (personality) variables)) en) het) communicatiegedrag) (communication) behavior)) van) de) beslissingsnemer.) Bij) de) sociaalS economische) eigenschappen) noemt) Rogers) onder) andere) leeftijd,) opleiding,) inkomen,)


30"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) sociale) status,) omvang) (van) organisatie)) en) mate) van) oriëntatie) op) commercie) als) belangrijke) indicatoren.) De) sociaaleconomische) eigenschappen) gaan) hand) in) hand) met) de) mate) waarin) een) beslissingsnemer) openstaat) voor) innovaties) (Rogers,) 1983).) Bij) persoonlijkheidsvariabelen) moet) worden) gedacht) aan) eigenschappen) als) empathie,) rationaliteit,)intelligentie)en)houding)ten)opzichte)van)verandering,)onzekerheid,)scholing)en) wetenschap.) Aan) het) communicatiegedrag) worden) kenmerken) gekoppeld) als) sociale) participatie,)blootstelling)aan)media)en)informatie,)opinieleiderschap)en)kosmopolititeit16.)) Volgens) het) model) moet) een) innovatie) vijf) eigenschappen) bezitten) om) de) gebruiker) te) overtuigen)tot)adoptie)over)te)gaan)(Hoffmann,)2007).)De)eigenschappen)spelen)met)name) een)rol)tijdens)het)tweede)stadium)(persuasion))van)het)besluitvormingsproces.)Er)moet)een) relatief)voordeel)(relative)advantage))worden)ervaren)ten)opzichte)het)idee)dat)de)innovatie) gaat)vervangen.)Hoe)groter)het)voordeel,)hoe)sneller)de)adoptie)van)de)innovatie)zal)gaan) (Sahin,) 2006).) ) Om) een) innovatie) succesvol) te) laten) adopteren) moet) deze) worden) ervaren) als) consistent) met) bestaande) situatie,) waarden,) ervaringen) en) behoeften) van) potentiele) gebruikers) (compatibility).) Door) de) overeenkomsten) van) een) innovatie) met) bestaande) ideeën) en) technologieën) te) benadrukken) wordt) de) innovatie) sneller) als) compatibel) beschouwd)(Hoffman,)2007).)De)technologie)of)het)idee)behoort)niet)lastig)te)gebruiken)en) te) begrijpen) zijn) (complexity).) Een) relatief) ingewikkelde) innovatie) zal) minder) snel) worden) geadopteerd.) Ook) de) mate) waarin) een) innovatie) kan) worden) uitgeprobeerd) op) beperkte) basis) (triability)) speelt) mee) met) snelheid) van) de) adoptie.) Tenslotte) moeten) de) resultaten) van) een) innovatie) zichtbaar) zijn) voor) anderen) (observability).) Als) een) innovatie) duidelijk) succesvol)is)bij)een)deel)van)de)populatie,)zal)de)rest)eerder)geneigd)zijn)ook)over)te)gaan) tot)adoptie.)) In)het)derde)stadium)(decision))neemt)een)beslissingsnemer)het)besluit)om)een)innovatie)te) adopteren) dan) wel) af) te) wijzen.) Rogers) omschrijft) twee) soorten) afwijzingen;) actieve) en) passieve) afwijzing.) Bij) actieve) afwijzing) probeert) een) beslissingsnemer) een) innovatie) eerst) uit) en) besluit) vervolgens) om) deze) niet) te) adopteren.) Een) dergelijke) afwijzing) wordt) omschreven) als) een) stopzetting) (discontinuance).) Een) passieve) afwijzing) betekent) dat) de) persoon) in) kwestie) helemaal) niet) nadenkt) over) het) adopteren) van) een) innovatie) (Sahin,) 2006).)) Bij) elk) stadium) is) een) communicatiekanaal) van) invloed.) Op) het) kennisstadium) speelt) het) massamedia) kanaal) een) grote) rol,) terwijl) bij) het) overtuigingsS) en) beslissingsstadium) de) interpersoonlijke) communicatie) meer) van) belang) is.) De) communicatiekanalen) worden) daarnaast) ) onderverdeeld) in) lokaal) (localite)) of) kosmopoliet) (cosmopolite).) Vrijwel) alle) communicatie)met)behulp)van)massamedia)is)kosmopoliet.)Interpersoonlijke)communicatie) kan)zowel)lokaal)als)kosmopoliet)zijn.)De)effectiviteit)van)de)communicatiekanalen)verschilt) per)adopter)categorie.)De)interpersoonlijke)communicatie)is)minder)belangrijk)bij)de)“earlier) adopters”)dan)bij)de)“later)adopters”)(Rogers,)2003).) ) ) Toepassing) Veel) van) het) onderzoek) van) Rogers) gaat) in) op) agriculturele) en) gezondheidsvraagstukken.) Ook) in) andere) werkvelden) blijkt) de) theorie) van) waarde.) De) theorie) van) Rogers) wordt) veel) gebruikt) in) de) marketingwereld) en) geeft) hier) vaak) een) verklaring) over) de) manier) waarop) een) nieuw) product) de) markt) kan) veroveren.) Ook) in) onderzoek) rondom) politiek) wordt) de) theorie)gebruikt)om)de)verspreiding)van)beleidsmaatregelen)te)verklaren.)) !

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 16

)Kosmopolititeit)=)Mate)waarin)iemand)kosmopolitische)trekken)bezit)(Jeffres,)Atkin,) Bracken)&)Neuendorf,)2006))


31"


3.2.2!Technology!Acceptance!Model! ) Herkomst+&+Doel+ In) 1985) stelde) Fred) Davis) voor) het) eerst) zijn) Technology) Acceptance) Model) (TAM)) voor.) Sinds)het)eerste)voorstel)is)het)model)velen)malen)gewijzigd.)De)meest)gebruikte)versie)is)in) 1989) gepubliceerd.) Daarna) heeft) Davis) in) 2000) samen) met) Venkatesh) TAM) verder) ontwikkeld)tot)TAM2.)In)2008)publiceerden)Venkatesh)en)Bala)de)laatste)versie;))TAM3.)Het) model)vindt)zijn)oorsprong)in)de)ICTSsector.)Hier)wordt)het)model)gebruikt)om)de)adoptie) van)nieuwe)elektronische)informatiesystemen)te)verklaren)(Schlingmann,)2005).)) Het)doel)van)TAM)is)om)gebruikersgedrag)te)kunnen)voorspellen.)Het)model)moet)duidelijk) maken)wat)gebruikers)motiveert)om)een)nieuwe)technologie)te)adopteren)(Chuttur,)2009).)) Met) TAM) wilde) de) auteur) een) betrouwbaar) instrument) creëren) dat) kan) voorspellen) in) hoeverre)een)informatiesysteem)gebruikt)zal)gaan)worden.)Ook)kan)het)model)achteraf)de) evaluatie) van) dergelijke) systemen) uitvoeren) (Schlingmann,) 2005).) Als) input) voor) TAM) gebruikt)Davis)het)model)uit)de)Theory)of)Reasoned)Action)(TRA))van)Fishbein)en)Ajzen)uit) 1975.) Terwijl) TRA) toepasbaar) is) op) vele) situaties,) is) TAM) opgesteld) om) ICTSacceptatie) te) kunnen)verklaren)(Pijpers,)Van)Montfort)en)Heemstra,)2002).)Het)model)is)in)de)informatie) systemen) gemeenschap) één) van) de) standaard) instrumenten) om) de) acceptatie) van) een) breed)scala)van)informatietechnologieën)te)verklaren.)) ) Werking+ ! TAM! Het)onderstaande)figuur)3.5)geeft)het)Technology)Acceptance)Model)weer.) )

) ) Figuur)3.5)Het)Technology)Acceptance)Model)(Davis))et)al.,)1989)) ) Het) gebruik) van) een) systeem) is) het) gevolg) van) de) gedragsintentie) (behavioral) intention) to) use)) om) het) systeem) te) gebruiken.) Met) een) systeem) wordt) een) interface) bedoelt) die) informatie) kan) opslaan,) indexeren,) verwerken) en) inzichtelijk) maken) voor) de) gebruiker) van) het)systeem)(De)Jong)&)Van)Joolingen,)2000).)De)gedragsintentie)is)het)resultaat)is)van)de) attitude)(attitude)toward)using))van)een)gebruiker)en)de)ervaren)bruikbaarheid)(perceived) usefulness))(Davis))et)al.,)1989).)Deze)attitude)wordt)door)twee)overtuigingen)beïnvloed;)de) ervaren)bruikbaarheid)en)het)ervaren)gebruiksgemak)(perceived)ease)of)use))(Davis,)1985).) De) ervaren) bruikbaarheid) heeft) dus) zowel) invloed) op) de) attitude) als) de) intentie.) De) overtuigingen)van)een)gebruiker)(ervaren)bruikbaarheid)en)ervaren)gebruiksgemak))worden) beïnvloed)door)externe)variabelen.)Deze)externe)variabelen)zijn)meestal)de)eigenschappen) van) een) systeem,) de) gebruikerstraining,) de) betrokkenheid) van) de) gebruiker) bij) de) ontwikkeling)en)de)aard)van)het)implementatieproces)(Venkatesh)&)Davis,)1996).)) ! ! !


32"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) ! TAM2! Met) het) oorspronkelijke) TAMSmodel) konden) geen) achterliggende) redenen) geïdentificeerd) worden.)Davis)en)Venkatesh)publiceerden)daarom)in)2000)een)uitgebreid)model.)Het)model) wordt)in)figuur)3.6))weergegeven.) )

) ) Figuur)3.6)Het)Technology)Acceptance)Model)2)(Venkatesh)&)Davis,)2000).! ) Uit) verdere) research) bleek) dat) de) ervaren) bruikbaarheid) en) het) ervaren) gebruikersgemak) een) sterke) correlatie) hadden) met) de) gedragsintentie.) De) attitude) van) een) gebruiker) ten) opzichte) van) een) systeem) had) juist) een) zeer) zwakke) correlatie) met) de) overige) factoren.) Venkatesh)&)Davis)redeneren)dat)de)attitude)van)gebruiker)daarom)een)overbodige)factor) in) het) model) is) en) laten) deze) factor) in) deze) versie) weg.) Volgens) Davis) was) aanvankelijk) gebleken) dat) de) subjectieve) norm) de) meest) onzekere) component) was) van) het) TRASmodel) van)Fishbein)&)Ajzen)(Davis,)1985).)Bij)het)TAM2)model)komen)Venkatesh)&)Davis)hier)op) terug.) Bij) een) vrijwillige) setting) had) de) subjectieve) norm) inderdaad) geen) effect) op) het) gebruik) van) systemen) (Venkatesh) and) Davis,) 2000).) Bij) verplicht) gebruik) van) een) systeem) bleek)de)subjectieve)norm)wel)degelijk)van)invloed.)In)TAM2)heeft)de)subjectieve)norm)een) relatie)met)zowel)de)ervaren)bruikbaarheid)als)de)intentie)van)de)gebruiker.)Tevens)worden) de) variabelen) imago) (image),) werkrelevantie) (job) relevance),) productiekwaliteit) (output) quality)) en) resultaatSwaarneembaarheid) (result) demonstrability)) opgenomen) in) het) model) als)determinanten)voor)de)ervaren)bruikbaarheid.)Imago)wordt)uitgelegd)als)de)mate)waarin) men) ervaart) dat) een) systeem) bijdraagt) aan) de) verbetering) van) de) status) van) die) persoon) binnen) zijn) sociale) omgeving) (Chuttur,) 2009).) Bij) werkrelevantie) gaat) het) om) de) perceptie) van) de) mate) van) relevantie) van) de) innovatie) voor) het) werk) (Venkatesh,) 2014).) Productiekwaliteit) is) de) mate) waarin) een) persoon) gelooft) dat) een) systeem) de) taken) goed) uitvoert.) De) waarneembaarheid) van) resultaten) geeft) de) mate) waarin) de) resultaten) van) de) adoptie) van) een) systeem) zichtbaar) en) communiceerbaar) zijn) voor/naar) anderen) (Chuttur,) 2009).) Tenslotte) hebben) ervaring) (experience)) en) vrijwilligheid) (voluntariness)) nog) invloed) op) de) relatie) tussen) de) subjectieve) norm) en) de) ervaren) bruikbaarheid) /) intentie.) Ervaring) heeft)betrekking)op)eerder)gebruik)van)een)bepaald)systeem.)De)vrijwilligheid)zegt)iets)over) de)mate)waarin)gebruik)van)een)systeem)wel)of)niet)wordt)ervaren)als)een)vrije)keuze.)) ! ! ! !


33"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) TAM3! Bij) TAM2) hebben) Venkatesh) en) Davis) de) determinanten) van) ervaren) bruikbaarheid) uiteengezet.) In) 2008) worden) door) Venkatesh) en) Bala) bij) TAM3) de) determinanten) van) het) ervaren)gebruiksgemak)toegevoegd.)) )

) ) Figuur)3.7)Het)Technology)Acceptance)Model)3)(Venkatesh)&)Bala,)2008).! ) De) determinanten) van) ervaren) gebruiksgemak) worden) in) “anchors”) en) “adjustments”) opgedeeld.) De) “anchors”) worden) gezien) als) algemene) opvattingen) over) computers) en) computergebruik.) Tot) de) “anchors”) behoren) “computer) selfSefficacy”,) percepties) van) externe) controle) (perceptions) of) external) control),) computerangst) (computer) anxiety)) en) “computer)playfulness”.)De)“selfSefficacy”)is)de)mate)waarin)iemand)van)mening)is)dat)hij/zij) capabel) is) om) een) bepaald) taak) uit) te) voeren) (Chuttur,) 2009).) De) percepties) van) externe) controle)worden)uitgelegd)als)de)mate)waarin)een)individu)geloofd)dat)de)organisatorische) en)technische)infrastructuur)bestaat)om)een)bepaald)systeem)te)ondersteunen)(Venkatesh,) 2014).)Computerangst)is)de)mate)waarin)iemand)vrees)of)zelfs)angst)heeft)om)computers)te) gebruiken.) De) “computer) playfulness”) is) de) mate) van) cognitieve) spontaniteit) van) een) individu) tijdens) interacties) met) computers.) De) “adjustments”) worden) uitgelegd) als) opvattingen) die) zijn) gevormd) door) directe) ervaring) met) het) specifieke) systeem) in) kwestie) (Chuttur,) 2009).) De) “adjustments”) worden) onderscheiden) in) “perceived) enjoyment”) en) objectieve)bruikbaarheid)(objective)usability).)De)“perceived)enjoyment”)is)de)mate)waarin) een)bepaald)systeem)met)genoegen)wordt)gebruikt,)afgezien)van)de)prestatieconsequenties) van) het) gebruik) van) het) systeem) (Venkatesh,) 2014).) De) objectieve) bruikbaarheid) is) een) vergelijking)met)andere)systemen)van)de)daadwerkelijk)moeite)die)gedaan)moet)worden)om) bepaalde)taken)met)een)systeem)uit)te)voeren.)))


34"


3.3#Onderzoeksmodel# In) deze) paragraaf) wordt) uiteengezet) welke) elementen) en) verbanden) per) model) bruikbaar) zijn.) Hierbij) wordt) omschreven) welk) van) de) modellen) het) startpunt) vormt) voor) het) onderzoeksmodel.) Vervolgens) wordt) gekeken) waar) overeenkomsten) tussen) de) modellen) liggen.)Daarna)wordt)aangegeven)welke)aanpassingen)worden)gemaakt)ten)opzichte)van)het) originele)model.)Tenslotte)wordt)het)definitieve)onderzoeksmodel)besproken.)) 3.3.1!Bruikbare!elementen! ) Theory+of+Planned+Behavior+ Het) TPBSmodel) van) Ajzen) is) als) geheel) bruikbaar) als) input) voor) het) onderzoeksmodel.) De) theorie) van) Ajzen) wat) betreft) de) totstandkoming) van) beredeneerd) gedrag) het) zijn) nut) in) vele) onderzoeken) bewezen.) Ook) in) het) kader) van) dit) onderzoek) kan) het) model) van) Ajzen) verbanden)aantonen)en)helpen)de)onderzoeksvragen)te)beantwoorden.)Interessant)is)om)te) achterhalen)in)hoeverre)de)verwachte)controle)en)de)subjectieve)norm)invloed)hebben)op) de)keuze)van)zorginstellingen)om)energieneutraal)te)bouwen)of)renoveren.)) ! Uitgebreide+Theory+of+Planned+Behavior+ Het)model)van)Heijs)voegt)een)aantal)bruikbare)elementen)toe)aan)de)elementen)die)door) TPB)worden)omschreven.)Door)toevoeging)van)persoonsS)en)omgevingskenmerken)kunnen) onderliggende) redenen) en) verbanden) beter) worden) geïdentificeerd.) Dankzij) deze) kenmerken)kan)er)onderscheid)gemaakt)worden)tussen)verschillende)typen)zorginstellingen) en) hun) gedrag.) Ook) de) kennis,) waarden) en) emoties) van) zorginstellingen) kunnen) een) rol) spelen.) Deze) elementen) kunnen) verklaren) waarom) zorginstellingen) bijvoorbeeld) een) negatieve)houding)hebben)jegens)energieneutraal)bouwen.)) ) Diffusion+of+Innovations+ Door)de)modellering)van)het)innovatieSbesluitvormingsproces)van)Rogers)te)gebruiken)kan) het)onderzoeksmodel)meer)worden)gespecificeerd)naar)innovaties.)De)modellen)van)Ajzen) en) Heijs) zijn) algemeen) toepasbaar,) maar) door) implementatie) van) Rogers) kan) het) onderzoeksmodel) worden) toegespitst) op) energieneutraal) (ver)bouwen/renoveren.) Het) achterhalen) van) de) overtuigingskenmerken,) randvoorwaarden) en) kenmerken) van) de) beslisser) die) op) dit) onderzoek) van) toepassing) zijn) maakt) inzichtelijk) in) hoeverre) energieneutraal)(ver)bouwen)toepasbaar)is)in)de)V&VSsector.)Tenslotte)geven)de)gebruikte) communicatiekanalen)informatie)over)het)tempo)van)de)verspreiding)van)deze)innovatie)in) de)V&VSsector.)) ) Technologie+acceptatie+model+ Vanuit) het) originele) TAM) zijn) de) ervaren) bruikbaarheid) en) het) ervaren) gebruiksgemak) belangrijke) bruikbare) elementen.) Als) de) mate) waarin) energieneutrale) gebouwen) worden) ervaren) als) bruikbaar) en) gebruiksvriendelijk) laag) is) kan) dit) een) verklaring) zijn) voor) het) uitblijven)van)de)realisatie)van)deze)gebouwen.)Vervolgens)kan)met)een)aantal)elementen) uit)TAM3)worden)achterhaald)waarom)die)ervaring)zo)is.)De)elementen)die)hierbij)kunnen) helpen) zijn) ervaring,) vrijwilligheid,) subjectieve) norm,) imago,) werkrelevantie,) productiekwaliteit,) resultaatSwaarneembaarheid,) percepties) van) externe) controle,) zelfwerkzaamheid,)gebruiksgenoegen)en)objectieve)bruikbaarheid.)) Het) TAM3Smodel) bevat) ook) enkele) niet) bruikbare) elementen,) dit) zijn) computerangst,) “computer)playfulness”)en)“perceived)enjoyment”.)De)eerste)twee)elementen)zijn)specifieke) elementen)die)iets)zeggen)over)het)gebruik)van)computersystemen.)Omdat)deze)elementen) zo)specifiek)aan)computers)gekoppeld)zijn)kunnen)ze)niet)worden)gebruikt)in)het)kader)van)


35"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) energieneutrale) gebouwen.) Ook) het) derde) element) is) in) de) context) van) gebouwen) niet) relevant.) ) Startpunt++ De) zojuist) besproken) modellen) in) overweging) nemend) is) het) uitgebreide) TPBSmodel) van) Heijs)het)meest)geschikt)als)startpunt)voor)het)onderzoeksmodel.)Het)laat)op)zeer)uitvoerige) wijze)zien)hoe)gedrag)tot)stand)kan)komen.)Ten)opzichte)van)de)andere)modellen)zal)bij)het) model) van) Heijs) beter) duidelijk) worden) welke) factoren) een) beslissende) rol) spelen) bij) de) totstandkoming)van)gedrag,)omdat)het)model)zo)in)detail)treedt.)Veel)van)de)elementen)uit) het)innovatieSbeslissingsmodel)en)TAM3)zijn)terug)te)vinden)in)het)uitgebreide)TPB,)maar)er) ontbreken) nog) wel) enkele) elementen.) Over) deze) overeenkomsten) en) verschillen) wordt) meer)uiteengezet)in)de)volgende)paragraaf.) 3.3.2!Overeenkomstige!elementen! De)overeenkomsten)tussen)TPB)en)de)andere)modellen)worden)besproken)onder)de)kopjes) “uitgebreide) TPB”,) omdat) TPB) in) zijn) geheel) is) opgenomen) in) het) uitgebreide) model) van) Heijs.) ) Uitgebreide+TPB+en+Diffusion+of+Innovations++ Vier) van) de) vijf) stadia) van) het) proces) dat) Rogers) omschrijft) zijn) terug) te) vinden) in) het) uitgebreide)TPB)model.)Het)element)kennis)is)in)beide)modellen)nadrukkelijk)aanwezig.)Het) overtuigingsstadium) komt) overeen) met) het) vormen) van) een) positieve) houding) jegens) een) innovatie.) De) beslissing) om) een) innovatie) te) adopteren) is) gelijk) aan) de) intentie) van) een) persoon)om)gedrag)te)vertonen.)Tenslotte)valt)de)implementatie)van)een)innovatie)samen) met)het)vertonen)van)het)gedrag)zoals)Ajzen)het)omschrijft.)In)het)vijfde)stadium)wordt)wel) of)niet)bevestiging)gevonden)voor))het)adopteren)van)een)innovatie.)Dit)element)ontbreekt) in)het)uitgebreide)TPBSmodel.)) De) randvoorwaarden) waar) aan) moet) worden) voldaan) volgens) Rogers) zijn) deels) minder) nadrukkelijk) aanwezig) in) het) uitgebreide) TPBSmodel.) De) eerdere) praktijkervaring) kan) worden)beschouwd)als)een)onderdeel)van)de)kennis)die)een)persoon)heeft)opgedaan)met) innovaties,)maar)de)overeenkomst)is)niet)heel)sterk.)Kennis)over)innovaties)kan)namelijk)op) allerlei)manieren)worden)verkregen.)De)ervaren)behoefte)of)probleem)komen)voort)uit))de) persoonsS) en) omgevingskenmerken.) Bijvoorbeeld) een) slechte) financiële) situatie) of) een) verandering)in)het)politieke)beleid)kunnen)zorgen)dat)er)behoefte)is)aan)een)innovatie)die) inspeelt)op)deze)situatie.)Ook)de)mate)van)innovativiteit)van)een)persoon)is)onderdeel)van) de)persoonskenmerken.)De)normen)van)de)sociale)omgeving)maken)deel)uit)van)normatieve) beliefs)die)Ajzen)heeft)beschreven.)) Verder)zijn)de)drie)typen)eigenschappen)van)de)beslissingsnemer)allemaal)te)koppelen)aan) de) persoonskenmerken) die) Heijs) et.al.) hebben) toegevoegd) aan) hun) model.) De) persoonlijkheidsvariabelen) zijn) tevens) terug) te) vinden) in) de) waarden) en) emoties) die) onderdeel)uitmaken)van)de)uitbreiding)op)het)TPBSmodel.) De)overtuigingskenmerken)van)Rogers)zijn)terug)te)vinden)in)de)beliefs)van)het)uitgebreide) TPBSmodel.)Het)relatieve)voordeel)is)uit)te)leggen)als)het)verwachte)effect)van)een)innovatie.) Toepasbaarheid) en) complexiteit) zijn) te) beschouwen) als) de) inschatting) van) de) invloed) en) mogelijkheden) die) een) organisatie) heeft) om) een) innovatie) te) adopteren.) Deze) twee) eigenschappen)hebben)dus)samen)invloed)op)de)verwachte)controle.)De)waarneembaarheid) hangt) deels) samen) met) de) normatieve) overtuigingen.) De) mening) van) anderen) over) de) innovatie) is) hierin) verwerkt,) evenals) de) wil) van) een) organisatie) zich) te) schikken) naar) die) mening.) Maar) de) waarneembaarheid) zegt) volgens) Rogers) met) name) iets) over) de) zichtbaarheid) van) de) resultaten.) In) die) context) komt) het) element) niet) terug) in) het)


36"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) uitgebreide)TPB)model.)De)resultaten)worden)pas)na)vertoning)van)het)gedrag)zichtbaar)en) het)model)van)Heijs)et.al.)is)hiervoor)al)geëindigd.)) Tenslotte)zijn)de)communicatiekanalen)die)van)invloed)zijn)op)het)model)van)Rogers)terug)te) vinden) in) de) omgevingskenmerken) bij) het) uitgebreide) TPBSmodel.) Zowel) massamedia) als) persoonlijke)communicatie)zijn)elementen)vanuit)de)omgeving)die)invloed)uitoefenen)op)het) gehele)model.) ) Uitgebreide+TPB+en+TAM3+ Davis)heeft)de)Theory)of)Reasoned)Action)als)basis)gebruikt)voor)TAM.)De)theorie)van)het) uitbreide) TPBSmodel)maakt)eveneens)gebruik)van)deze)basis.)De)koppeling)tussen)intentie) en)gedrag)komt)dan)ook)overeen)tussen)de)twee)modellen.)Het)ervaren)gebruiksgemak)zit) verwerkt) in) de) verwachte) controle.) De) ervaren) bruikbaarheid) valt) te) vergelijken) met) de) gedragsmatige)beliefs)die)in)de)TPB)worden)gebruikt.)) De) omschreven) onderliggende) redenen) van) TAM3) zijn) voor) een) groot) deel) ook) terug) te) vinden)in)het)uitgebreide)TPBSmodel.)De)subjectieve)norm)wordt)in)beide)modellen)gebruikt.) Het) belang) dat) gedrag) voor) het) imago) van) een) persoon) heeft) komt) overeen) met) de) motivatie) om) te) schikken) naar) de) norm) van) toonaangevende) individuen) of) groepen.) Dit) maakt)dus)onderdeel)uit)van)de)normatieve)beliefs.)De)werkrelevantie)heeft)te)maken)met) de) verwachte) effecten) die) onderdeel) uitmaken) van) de) gedragsmatige) beliefs.) Voor) de) productiekwaliteit)geldt)dit)eveneens.)De)mate)waarin)een)persoon)het)gevoel)ervaart)dat) het)gebruik)van)een)systeem)een)vrije)keuze)is)komt)overeen)met)de)verwachte)controle)die) Ajzen) omschrijft.) Ook) de) zelfwerkzaamheid) van) een) persoon) is) gelijk) aan) de) verwachte) controle) die) hij/zij) heeft) over) het) uit) te) voeren) gedrag.) Maar) deze) heeft) tevens) overeenkomsten) met) de) persoonskenmerken.) De) percepties) van) externe) controle) zijn) te) beschouwen) als) de) controle) beliefs) in) het) TPBSmodel.) “Perceived) enjoyment”) is) te) vergelijken)met)emoties)die)een)persoon)heeft)over)een)gedraging.)Het)laatste)element)van) TAM3)dat)goed)is)terug)te)vinden)in)het)uitgebreid)TPBSmodel)is)de)objectieve)bruikbaarheid.) Dit)element)staat)gelijk)aan)de)werkelijke)controle)die)een)persoon)ervaart)over)het)gedrag.)) Het)element)ervaring)kan)worden)beschouwd)als)een)onderdeel)van)kennis)van)een)systeem,) maar)het)is)geen)sterke)overeenkomst.)Tenslotte)is)de)waarneembaarheid)van)de)resultaten) van) systeem) niet) terug) te) vinden) in) het) uitgebreide) TPBSmodel.) Er) is) wel) een) link) met) de) subjectieve)norm,)omdat)het)element)in)gaat)op)de)zichtbaarheid)voor)anderen.)Maar)het) element)is)afhankelijk)van)het)resultaat)van)een)adoptie)en)het)uitgebreide)TPBSmodel)geeft) geen)resultaten)weer.) +


37"


3.3.3!Definitieve!model! ) Het)definitieve)model)voor)dit)onderzoek)wordt)weergegeven)in)figuur)3.8).)De)basis)van)het) model)is)het)uitgebreide)TPBSmodel)van)Heijs.)In)dit)model)zijn)bijna)alle)elementen)van)het) innovatieSbeslissingsproces) van) Rogers) terug) te) vinden.) Het) doel) om) een) beslissingsmodel) en)innovatieS)adoptiemodel)te)combineren)is)hiermee)bereikt.))

Figuur)3.8)Definitieve)onderzoeksmodel)(n.a.v.)Heijs,)2005)en)Rogers,)2003)) ) Wel)zijn)er)enkele)aanpassingen)gemaakt)ten)opzichte)van)het)originele)model)van)Heijs.)Dat) model) gaat) namelijk) uit) van) persoonskenmerken.) Dit) onderzoek) is) gericht) op) organisaties.) Daarom)worden)de)persoonskenmerken)vervangen)door)organisatiekenmerken.)Verder)is)de) relatie) tussen) verwachte) controle) en) werkelijke) controle) die) aanwezig) is) in) het) TPB) van) Ajzen)weer)visueel)gemaakt)in)het)model)van)dit)onderzoek.)) Twee) elementen) uit) het) model) van) Rogers) zijn) niet) (goed)) vertegenwoordigd) in) het) uitgebreide) TPBSmodel.) Dit) zijn) het) bevestigingsstadium) en) waarneembaarheid) van) resultaten.) Het) laatste) element) speelt) ook) bij) TAM3) een) rol.) De) ontbrekende) elementen) worden)opgenomen)in)het)model))door)een)extra)component)met)de)variabelen)evalueren) en)zichtbaar+maken)toe)te)voegen.)De)component)volgt)op)de)vertoning)van)het)gedrag.)Bij) deze) component) wordt) gekeken) in) welke) mate) de) onderzoekseenheid) (bijvoorbeeld) een) zorginstelling)) zich) bezig) houdt) met) het) evalueren) van) het) gedrag) en) het) zichtbaar) maken) van)de)resultaten)van)het)gedrag.)) Na) de) extra) component) is) een) stippellijn) getekend.) Deze) stippellijn) duidt) op) herhaling) van) het)gedrag.)Dit)kan)op)twee)manieren.)Als)uit)de)evaluatie)van)de)onderzoekseenheid)blijkt) dat) het) gedrag) de) gewenste) resultaten) heeft) oplevert,) kan) deze) onderzoekseenheid) besluiten)om)het)gedrag)in)andere)situaties)te)herhalen.)Een)zorginstelling)kan)bijvoorbeeld) beslissen) om) energiebesparende) maatregelen) bij) meer) van) hun) locaties) uit) te) voeren.) Een) tweede) optie) vindt) plaats) als) de) resultaten) van) het) gedrag) zichtbaar) zijn.) Anderen) kunnen) het) gedrag) waarnemen) en) besluiten) dit) ook) te) willen) vertonen.) Een) andere) zorginstelling) kan) bijvoorbeeld) beslissen) ook) energiebesparende) maatregelen) te) willen) nemen,) omdat) is) gebleken)dat)deze)maatregelen)succesvolle)resultaten)opleveren.)) De) adoptie) van) een) innovatie) is) een) dynamisch) proces,) terwijl) het) uitgebreide) TPBSmodel) statisch)is)omdat)het)uitgaat)van)een)enkele)gedraging.)Het)statische)model)staat)centraal)in) het)onderzoeksmodel.)Door)het)toevoegen)van)de)extra)stap)en)de)stippellijn)voor)herhaling) van) het) gedrag) ontstaat) een) dynamisch) model.) Het) model) kan) nu) nogmaals) worden) doorlopen) door) dezelfde) persoon) of) organisatie) in) een) andere) situatie) en) het) gedrag) kan)


38"

Hoofdstuk)3)Theoretisch)Kader) worden)overgenomen)door)een)andere)persoon)of)organisatie.)Hierdoor)kan)een)reeks)van) gedragingen)ontstaan.)Hierin)is)de)diffusie)van)innovaties)waar)Rogers)het)over)heeft)terug) te)vinden.)In)figuur)3.9)wordt)deze)reeks)visueel)gemaakt.))

) Figuur) 3.9) De) herhaling) van) gedrag) (in) andere) situaties)) en) de) overname) van) gedrag) door) anderen.)) ) ) ) ) ) ))


39"

Hoofdstuk)4)Resultaten)


40"


Hoofdstuk)4)Resultaten! Dit) hoofdstuk) bestaat) uit) vier) onderdelen.) Eerst) wordt) uitgelegd) hoe) de) interviews) zijn) opgezet.) Vervolgens) wordt) in) het) veldwerkverslag) besproken) hoe) de) interviews) in) de) praktijk) zijn) verlopen.) In) de) derde) paragraaf) wordt) het) onderzoeksmodel) ingevuld) wat) betreft) de) mate) waarin) zorgorganisaties) de) beslissing) nemen) om) hun) vastgoed) te) verduurzamen) en) de) achterliggende) factoren.) In) de) slotparagraaf) worden) de) aangrijpingspunten)behandeld)die)volgens)de)resultaten)helpen)bij)het)veranderen)van)het) gedrag)van)de)zorgorganisaties.))

4.1#Opzet#interviews## In) deze) paragraaf) worden) de) stappen) besproken) die) zijn) genomen) om) te) komen) tot) de) resultaten.)) ) Interviewguide+ Er) is) gestart) met) het) maken) van) een) interviewguide) die) diende) als) hulpmiddel) bij) de) gesprekken.) In) bijlage) III) is) de) interviewguide) te) zien.) De) opbouw) van) de) interviewguide) is) ontstaan)aan)de)hand)van)het)onderzoeksmodel)dat)is)gevormd)in)het)theoretisch)kader)(zie) 3.3.3).) Voor) elke) component) van) het) model) zijn) één) of) meerdere) vragen) opgesteld.) De) eerste))vragen)gaan)in)op)de)wat)meer)algemene)gegevens)van)de)zorginstellingen,)zodat)er) een)beter)beeld)ontstaat)van)wat)er)speelt)bij)de)organisatie.)Vervolgens)wordt)het)model) van) achter) naar) voren) doorlopen.) De) eerste) vragen) gaan) over) het) gedrag) en) de) intenties,) daarna)komen)de)beliefs)aan)bod)en)dan)de)overige)componenten.)Tenslotte)worden)er)nog) enkele) gerichte) resterende) vragen) gesteld) die) ingaan) op) specifieke) onderwerpen.) De) gedachte) achter) deze) volgorde) is) dat) de) respondenten) de) kans) krijgen) om) te) wennen) aan) het)onderwerp.)Vaak)is)duurzaamheid)niet)een)onderwerp)waar)ze)dagelijks)mee)bezig)zijn,) dus)worden)de)vragen)van)“grof)naar)fijn”)vragen)gesteld.)) ) Steekproefselectie+ Na) het) opstellen) van) de) vragenlijst) zijn) de) organisaties) geselecteerd) die) interessant) waren) om) te) interviewen.) Daarbij) is) gelet) op) een) aantal) selectiecriteria.) Allereerst) moesten) de) geselecteerde) zorginstellingen) een) bepaalde) grootte) hebben,) zoals) bij) aanvang) van) dit) onderzoek)is)vastgesteld)(zie)1.3).)Organisaties)met)maar)één)of)twee)gebouwen)vielen)af.) Daarnaast)is)rekening)gehouden)met)het)kennisS,)beslissingsS)en)implementatiestadium)van) het)innovatieSbesluitvormingsproces)van)Rogers.)Er)is)getracht)voor)elk)van)deze)stadia)een) bijpassende) organisatie) te) vinden.) Dit) proces) is) namelijk) een) onderlegger) van) het) onderzoeksmodel) (zie) 3.2.1).) In) het) perspectief) van) dit) onderzoek) houdt) dit) in) dat) er) is) gezocht) naar) organisaties) die) al) bezig) zijn) met) de) verduurzaming) van) hun) vastgoed,) organisaties) die) de) intentie) hebben) om) hiermee) te) gaan) starten,) organisaties) die) zich) oriënteren)op)het)onderwerp)en)organisaties)die)voorlopig)niets)doen.)Het)ging)hier)om)een) inschatting)van)de)fase)waarin)ze)zich)bevinden.)Pas)tijdens)de)interviews)werd)duidelijk)tot) welke)groep)ze)daadwerkelijk)behoren.)Tenslotte)is)geprobeerd)een)bepaalde)spreiding)qua) locatie) te) realiseren.) Een) aantal) organisaties) in) de) Randstad) is) geselecteerd,) maar) ook) organisaties) in) NoordSBrabant,) Overijssel) en) Gelderland) zijn) in) het) onderzoek) betrokken.) Ook) is) er) onderscheid) gemaakt) tussen) de) organisaties) die) met) andere) zorginstellingen) in) hetzelfde) gebied) opereren) en) organisaties) die) de) enige) intramurale) aanbieder) in) de) regio) zijn.))) + +


41"

Hoofdstuk)4)Resultaten) + Geselecteerde+organisaties+ De) organisaties) die) uiteindelijk) zijn) geselecteerd) worden) in) tabel) 4.1) weergegeven.) Ze) zijn) ingedeeld) in) de) fase) waarin) ze) van) te) voren) naar) verwachting) hoorden.) Per) organisatie) wordt)de)plaats)waar)hoofdvestiging)is)en)het)werkgebied)weergegeven)(zie)2.1.6).)) Er)zijn)vier)organisaties)geselecteerd)die)een)gemeenschappelijk)werkgebied)hebben,)zodat) kan) worden) onderzocht) in) hoeverre) het) beleid) van) concurrerende) zorginstellingen) invloed) heeft) op) het) beslissingsproces) wat) betreft) verduurzaming.) Florence) en) Pieter) van) Foreest) opereren) allebei) in) het) werkgebied) Delft) Westland) Oostland.) Ze) hebben) zelfs) locaties) in) dezelfde) gemeente.) Ook) Vivium) en) Hilverzorg) zitten) in) hetzelfde) werkgebied,) namelijk) ’t) Gooi.)Maar)deze)organisaties)hebben)geen)locaties)in)dezelfde)gemeente.)) ) Naam!organisatie! Hoofdvestiging! Werkgebied!volgens!zorgkantoor! Implementatiefase+ Amstelring) Amsterdam) Amsterdam,)AmstellandSMeerlanden) Florence) Rijswijk) Delft)Westland)Oostland,)Haaglanden) Zorgpartners) Gouda) MiddenSHolland) MiddenSHolland) Beslissingsfase+ Vivium) Huizen) ‘t)Gooi) BrabantZorg) Veghel) NoordSOost)Brabant) Omring) Hoorn) NoordSHolland)Noord) Zonnehuisgroep) Zwolle) Zwolle) IjsselSVecht) Kennisfase) Pieter)van)Foreest) Delft) Delft)Westland)Oostland) Hilverzorg) Hilversum) ’t)Gooi) Aafje) Rotterdam) Rotterdam,)Waardenland,)ZuidSHollandse)Eilanden) Nog+niet+bezig+ Azora) Terborg) Arnhem) Charim) Zeist) Utrecht) Tabel)4.1)Steekproefselectie)ten)behoeve)van)interviews)

4.2#Veldwerkverslag## Deze) paragraaf) geeft) een) overzicht) van) het) verloop) van) het) interviewproces.) Er) wordt) besproken) hoe) de) medewerking) vanuit) de) zorginstelling) en) de) stageorganisatie) verliep,) welke) onderdelen) goed) gingen) en) welke) stukken) minder) soepel) verliepen.) De) paragraaf) is) opgedeeld)in)een)stuk)over)de)aanloop)en)een)stuk)over)de)uitvoering.)) + De+aanloop+ Om) in) contact) te) komen) met) de) betreffende) organisaties) is) gebruik) gemaakt) van) het) netwerk)van)Energiesprong.)Zij)hebben)geholpen)met)het)maken)van)de)afspraken)voor)de) interviews,) door) de) connecties) te) benaderen) die) ze) al) hadden) bij) de) organisaties.) Bij) elk) gesprek) ging) sloot) een) “collega”) van) Energiesprong) aan.) Op) deze) manier) konden) deze) collega’s) ook) op) de) hoogte) konden) blijven) van) wat) er) speelt) bij) de) zorginstellingen.) Het) interview) werd) door) mij) afgenomen,) terwijl) mijn) “collega’s”) vooral) luisterde) en) af) en) toe) aanvullende)vragen)stelde.)Dankzij)het)netwerk)van)Energiesprong)konden)de)afspraken)op) redelijk) korte) termijn) gemaakt) worden.) Eind) oktober) is) gestart) met) het) benaderen) van) de) organisaties)en)half)november)stonden)alle)interviews)ingepland.)) Uiteindelijk)zijn)er)12)interviews)met)vertegenwoordigers)van)zorgorganisaties)afgenomen.) De) helft) van) de) interviews) was) met) één) van) de) bestuurders) van) de) zorginstellingen.) Soms)


42"

Hoofdstuk)4)Resultaten) was) de) vastgoedmanager) van) de) organisatie) ook) bij) het) gesprek) aanwezig.) Bij) de) andere) helft) was) de) bestuurder) niet) beschikbaar) en) vond) het) gesprek) alleen) met) de) vastgoedmanager) plaats.) Daarnaast) zijn) twee) expertmeetings) bijgewoond) waarbij) vertegenwoordigers) van) zorginstellingen,) corporaties,) ministeries,) banken) en) energiemaatschappijen) het) thema) verduurzaming) van) zorgvastgoed) bespraken.) De) aantekeningen)van)deze)meetings)zijn)gebruikt)als)extra)input)voor)dit)onderzoek.)Tenslotte) heeft) een) aantal) gesprekken) met) marktdeskundigen) plaatsgevonden) die) werkzaam) zijn) bij) intermediaire) en) aanbiedende) partijen.) Het) doel) hiervan) was) om) input) vanuit) een) andere) invalshoek)te)krijgen,)als)extra)controle)middel.)In)verband)met)de)privacy)worden)de)namen) van)respondenten)niet)vermeld.) ) De+uitvoering+ De)interviews)vonden)plaats)eind)2014)tussen)7)november)en)19)december.)De)gesprekken) duurden) gemiddeld) anderhalf) uur.) Twee) bestuurders) hadden) maar) één) uur) beschikbaar,) terwijl)er)ook)twee)gesprekken)waren)die)bijna)twee)uur)duurde.)Over)het)algemeen)waren) het)allemaal)prettige)gesprekken)die)vlot)verliepen.)De)respondenten)moesten)meestal)even) op) gang) komen) wat) betreft) het) thema) duurzaamheid,) maar) gaven) uiteindelijk) veel) antwoorden) die) bruikbaar) zijn) voor) het) onderzoek.) Bij) de) gesprekken) diende) de) interviewguide) als) leidraad,) maar) vaak) volgde) de) gesprekken) enigszins) hun) eigen) koers.) Soms)werden)er)antwoorden)gegeven)die)bruikbaar)waren)bij)andere)of)meerdere)vragen.) In)verband)met)de)tijd)moest)een)aantal)vragen)soms)achterwege)gelaten)worden.)Het)ging) hier)meestal)om)de)resterende)vragen)die)op)het)eind)gepland)stonden.)) Sommige)vragen)bleken)moeilijk)te)begrijpen)of)te)beantwoorden.)De)bestuurders)gaven)bij) de) vraag) over) welke) maatregelen) al) worden) genomen) op) het) gebied) van) duurzaamheid) (bijlage) III) vraag) 6)) soms) aan) dat) zij) dat) niet) precies) wisten,) maar) dat) de) facilitairS) of) vastgoedmanager)dat)wel)zou)weten.)Hetzelfde)gold)voor)de)vraag)over)de)beschikbaarheid) van)gegevens)over)energieverbruik)en)energiekosten)(bijlage)III)vraag)28).)De)vraag)welke)rol) controle) speelt) bij) het) implementeren) van) verduurzaming) (bijlage) III) vraag) 19)) had) vaak) extra)uitleg)nodig.)Blijkbaar)was)de)term)controle)niet)helder,)want)er)werd)vaak)gevraagd) wat) bedoeld) werd) met) controle.) Na) een) aanvullende) uitleg) werd) de) vraag) verder) gemakkelijk)beantwoord.)Bij)één)vraag)bleek)dat)er)meerdere)interpretaties)mogelijk)waren,) dit) was) de) vraag) over) de) inspanningen) van) anderen) op) het) gebied) van) verduurzaming) (bijlage) III) vraag) 15).) Het) bleek) dat) er) een) onderscheid) was) tussen) respondenten) die) wel) concurrentie) ervaren) en) respondenten) die) dit) niet) doen) (zie) 4.3.4).) Vanuit) dit) perspectief) werd) deze) vraag) door) de) respondenten) verschillende) geïnterpreteerd.) Hier) is) bij) de) verwerking)van)de)resultaten)rekening)mee)gehouden.)In)de)interviewguide)stonden)vragen) die) specifiek) ingingen) op) de) waarde) en) emoties) in) relatie) tot) verduurzaming.) Maar) in) de) praktijk)werden)deze)componenten)vanzelf)duidelijk)tijdens)de)gesprekken)en)daarom)is)er) niet) nadrukkelijk) meer) naar) gevraagd.) Verder) is) de) respondenten) verzocht) om) in) een) lijst) met) diverse) argumenten) bij) elk) argument) een) rapportcijfer) in) te) vullen.) De) bedoeling) hiervan) was) dat) een) rangordening) van) de) argumenten) zou) ontstaan) in) volgorde) van) belangrijkheid.)In)de)praktijk)bleek)dat)een)aantal)respondenten)moeite)had)de)vraagstelling) van)dit)onderdeel)te)begrijpen.)Dit)wordt)in)de)volgende)alinea)verder)besproken.)) ) De+bruikbaarheid+ De) twaalf) interviews) en) twee) expertmeetings) hebben) veel) informatie) opgeleverd.) Daarbij) moet)de)kanttekening)gemaakt)worden)dat)de)steekproef)ten)opzichte)van)de)totale)V&VS sector)gering)is.)Dit)geeft)druk)op)de)mate)van)generaliseerbaarheid)van)de)resultaten.)Toch) geven) de) resultaten) al) een) helder) en) uitgebreid) beeld) van) het) vraagstuk.) Redelijk) veel) antwoorden) kwamen) in) meerdere) gesprekken) terug.) Door) de) spreiding) en) variatie) van) de) geselecteerde)organisaties)wordt)toch)een)groot)deel)van)de)V&VSsector)vertegenwoordigd.)


43"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Bovendien) worden) de) grote) lijnen) die) zich) aftekenen) vanuit) de) resultaten) onderschreven) door)andere)onderzoeken)die)zich)met)dit)thema)hebben)bezig)gehouden.)) Vanwege) de) onduidelijkheid) bij) de) respondenten) over) de) weging) van) de) argumenten) is) gekozen)om)geen)conclusies)te)verbinden)aan)deze)resultaten.)Omdat)de)rapportcijfers)niet) betrouwbaar)zijn,)zouden)ze)een)vertekend)beeld)kunnen)scheppen.))

4.3#Invulling#model##

In) deze) paragraaf) wordt) het) onderzoeksmodel) ingevuld) aan) de) hand) van) informatie) die) is) verzameld) door) het) afnemen) van) interviews.) In) bijlage) IV) zijn) de) resultaten) van) de) interviews) verwerkt) in) een) gegeneraliseerde) tabel.) Tevens) is) er) een) excelSbestand) met) de) naam) “Resultatentabellen) Scriptie) Rens) Verbruggen) 16S06S15”) toegevoegd) op) cdSrom) waarin)dezelfde)tabel)te)sorteren)is.)) Het) ingevulde) model) wordt) in) deze) paragraaf) van) achter) naar) voren) per) component) besproken.) Dit) komt) overeen) met) de) volgorde) die) tijdens) de) interviews) is) gehanteerd.) Er) wordt)gestart)met)het)gedrag)en)de)intenties,)vervolgens)de)beliefs,)dan)kennis,)organisatieS) en) omgevingskenmerken) en) tenslotte) de) component) evalueren+ en+ zichtbaar+ maken.) Waar) dit)mogelijk)is)wordt)de)verkregen)informatie)nog)aangevuld)vanuit)de)literatuur.) 4.3.1!Categorisering! Om) de) invulling) overzichtelijker) weer) te) geven) is) er) per) component) gezocht) naar) een) categorisering.) De) gekozen) indeling) volgt) uit) de) verzamelde) data,) er) is) dus) geen) gebruik) gemaakt) van) categorieën) uit) de) literatuur.) Bij) elke) component) wordt) in) een) tabel) weergegeven) welke) categorieën) worden) gebruikt.) Tevens) wordt) in) een) percentage) weergegeven) bij) welke) categorie) de) meeste) antwoorden) aansluiten.) Tot) slot) staat) in) elke) tabel) een) miniatuurweergave) van) het) onderzoeksmodel) waarin) de) component) die) wordt) besproken)is)omcirkeld)en)gemarkeerd)in)het)rood.)) 4.3.2!Gedrag!# De)eerste)component)van)het)model)dat)wordt)ingevuld)is)gedrag.)Per)categorie)(zie)tabel) 4.2))worden)het)belangrijkste)gedrag)dat)naar)voren)kwam)tijdens)de)interviews)besproken.) Tijdens) de) gesprekken) bleek) dat) de) zorgorganisaties) op) diverse) fronten) toch) al) enig) duurzaam) gedrag) vertonen.) Sommige) gedragingen) vallen) eigenlijk) buiten) de) scope) van) dit) onderzoek,)omdat)ze)geen)directe)link)met)vastgoed)hebben.)Het)gaat)hier)bijvoorbeeld)om) voedselverspilling)en)wassen.)Om)een)totaal)beeld)van)de)inspanningen)van)de)instellingen) op)het)gebied)van)duurzaamheid)te)scheppen)worden)dit)gedrag)toch)besproken.))

) Figuur)4.1)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)focus)op)gedrag) ) Categorieën+gedrag+ Verhouding+antwoorden) BeleidsS)en)bedrijfsmatig) 23%) Bouwkundig) 24%) Vastgoedkundig) 11%) Beheersmatig) 18%) Financieel) 6%) Organisatorisch) 18%) Tabel)4.2)Categorisering)gedrag)en)verhouding)gegeven)antwoorden)


44"

Hoofdstuk)4)Resultaten) BeleidsQ+en+bedrijfsmatig+gedrag+ Bij) een) minderheid) van) de) organisaties) is) een) duurzaamheidsbeleid) aanwezig) en) maakt) duurzaamheid)onderdeel)uit)van)de)strategische)visie.)Daar)tegenover)heeft)de)helft)van)de) organisaties) geen) beleid) over) duurzaamheid) op) papier) en) hier) ook) geen) ambities) over) uitgesproken.)Een)aantal)hiervan)neemt)wel)ad)hoc)maatregelen.)Dan)is)er)nog)een)deel)van) de) organisaties) dat) wel) ambities) heeft) rondom) dit) thema,) bijvoorbeeld) 20%) energie) besparen,)maar)ze)hebben)er)niets)over)vastgelegd.)Overige)interessante)duurzame)beleidsS) en)bedrijfsmatige)gedragingen)zijn)de)keuze)om)alleen)nog)biologische)voeding)te)serveren,) de)voedselverspilling)terugdringen)en)digitaliseren)om)papierverbruik)te)verminderen.) ) Bouwkundig+gedrag) Het)merendeel)van)de)zorginstellingen)vertoont)nog)weinig)duurzaam)bouwkundig)gedrag.) De) maatregelen) die) wel) worden) genomen,) zijn) meestal) het) plaatsen) van) WKO’s,) zonnepanelen,) LEDSverlichting) en) warmtepompen.) Daarnaast) past) een) aantal) organisaties) hoogwaardige)isolatie)en)beglazing)toe.)Tevens)geeft)een)aantal)bestuurders)aan)dat)ze)niet) weten)welke)maatregelen)precies)worden)genomen.)) + Vastgoedkundig+gedrag+ Een) kwart) van) de) respondenten) geeft) aan) dat) hun) organisatie) alle) nieuwbouw) voortaan) flexibel) bouwt,) zodat) in) de) toekomst) redelijk) gemakkelijk) van) doelgroep) kan) worden) veranderd.) In) een) aantal) gebouwen) worden) alvast) voorzieningen) aangebracht) zodat) maatregelen)in)de)toekomst)snel)geïmplementeerd)kunnen)worden.)Enkele)organisaties)zijn) begonnen) met) resultaatgericht) vastgoedonderhoud.) Hierbij) maken) vastgoedeigenaren) en) onderhoudsbedrijven) zelf) onderlinge) afspraken,) waardoor) de) tussenkomst) van) externe) adviesbureaus) of) controleurs) en) de) daarmee) gemoeide) kosten) overbodig) worden.) Het) onderhoudsbedrijf) richt) het) onderhoudswerk) in) naar) eigen) inzicht) (TNO,) 2014).) Energiebesparing) is) onderdeel) van) de) gemaakte) afspraken.) Ook) het) langer) dan) 30) jaar) exploiteren)kwam)ter)sprake,)onder)het)motto)“slopen)is)niet)duurzaam”.)) )) Beheersmatig+gedrag+ Het) meest) genoemde) beheersmatige) gedrag) is) het) uitvoeren) van) een) nulmeting) en) monitoring) van) de) energieprestaties) en) duurzaamheid) van) het) vastgoed) d.m.v.) energiebeheerssystemen.) Bij) een) aantal) organisaties) werden) de) installaties) daaropvolgend) ook) beter) ingeregeld) en) geoptimaliseerd.) Bij) één) organisatie) is) er) een) specialist) in) dienst) genomen) die) een) strategisch) installatieplan) heeft) opgesteld) en) uitgevoerd.) Het) energieverbruik)wordt)bij)een)beperkt)deel)van)zorginstellingen)per)locatie)gebenchmarkt)en) de)resultaten)hiervan)worden)vervolgens)zichtbaar)gemaakt)(zie)4.3.12).)Tenslotte)probeert) men)bij)een)aantal)organisaties)het)gedrag)te)beïnvloeden)door)middel)van)domotica.))) ) Financieel+gedrag+ Wat)betreft)financieel)gedrag)in)relatie)tot)duurzaamheid)heeft)slechts)een)minderheid)van) de) organisaties) gedragingen) genoemd.) Er) worden) kosten) bespaard) door) het) energieS inkoopbeleid,) waarbij) gewerkt) wordt) met) groene) stroom.) Eén) zorgverlener) stelt) bij) elk) project) een) apart) deel) bovenop) de) begroting) beschikbaar) dat) alleen) mag) worden) ingezet) voor) duurzaamheid.) Verder) werd) crowdfunding) gebruikt) om) zonnepanelen) te) realiseren.) Een)opvallende)verrichting)is)het)oprichten)van)een)VOF)om)de)split)incentive17)op)te)lossen) en)zo)de)financiering)rond)te)krijgen.))

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 17

)Split) incentive) =) fenomeen) waarbij) de) verhuurder) en) huurder) verschillende) motieven) hebben) om) energiebesparende) maatregelen) te) treffen.) Dit) maakt) een) afweging) over) investeringen)in)dit)soort)maatregelen)vaak)lastig)(Senergy)Consult,)2013).)


45"

Hoofdstuk)4)Resultaten) + Organisatorisch+gedrag+ Een) programma) waar) vrijwel) alle) respondenten) enthousiast) over) zijn) is) de) Energiestrijd.) Tijdens) dit) energiereduceringsprogramma) wordt) geprobeerd) om) met) behulp) van) gedragsverandering) en) eenvoudige) ingrepen) energie) te) besparen) (zie) 2.3.6).) De) respondenten) geven) aan) dat) er) dankzij) dit) programma) een) positievere) houding) ontstaat) jegens) duurzaamheid) binnen) de) organisatie,) met) name) vanwege) de) laagdrempeligheid.) Verder)wordt)er)gebruik)gemaakt)van)restwarmte)en)reststroom)van)nabijgelegen)kassen)en) industrie.) Enkele) organisaties) zijn) de) samenwerking) aangegaan) met) een) ESCo) om) hun) vastgoed) te) verduurzamen.) Opvallend) is) dat) deze) organisaties) geen) duurzaamheidsvisie) of) beleid)hebben)opgesteld.)Bij)een)beperkt)aantal)organisaties)wordt)van)de)bouwpartners)en) leveranciers)verlangd)dat)hun)processen)en)producten)duurzaam)zijn.)Opmerkelijk)is)dat)één) van) deze) organisaties) zelf) verder) nog) geen) inspanningen) verricht) op) het) gebied) van) duurzaamheid.)) 4.3.3!Intentie!# De) tweede) component) die) wordt) besproken) is) de) intentie) om) gedrag) te) vertonen.) De) intenties)van)de)zorginstellingen)zijn)op)dezelfde)wijze)gecategoriseerd)als)het)gedrag.))

) Figuur)4.2)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)focus)op)intentie) ) Categorieën+intentie+ Verhouding+antwoorden) BeleidsS)en)bedrijfsmatig) 47%) Bouwkundig) 4%) Vastgoedkundig) 11%) Beheersmatig) 20%) Financieel) 11%) Organisatorisch) 7%) Tabel)4.3)Categorisering)intentie)en)verhouding)gegeven)antwoorden) + BeleidsQ+en+bedrijfsmatige+intenties.+ De)helft)van)de)geïnterviewde)organisaties)geeft)aan)dat)ze)duurzaamheid)gaat)opnemen)in) de) strategische) visie) en) dat) er) een) duurzaamheidsbeleid) komt.) Een) deel) van) de) respondenten) maakt) kenbaar) aan) dat) ze) de) bewustwording) wat) betreft) duurzaamheid) willen) vergroten) in) de) organisatie.) Daarnaast) wordt) duurzaamheid) bij) een) aantal) zorginstellingen) onderdeel) van) de) programmering) van) elk) project.) Enkele) zorgverleners) hebben) de) ambitie) om) op) korte) termijn) 20%) energie) te) besparen.) Interessant) is) dat) tweemaal) wordt) aangegeven) dat) de) organisatie) het) voornemen) heeft) om) het) beleidsplan) wat)betreft)energie)en)duurzaamheid)ook)daadwerkelijk)uit)te)voeren.)De)aanwezigheid)van) een) beleidsplan) is) blijkbaar) nog) geen) garantie) voor) de) realisatie) ervan.) Verder) wordt) genoemd) het) actief) zichtbaar) maken) van) besparingen) naar) de) cliënt) en) medewerker,) het) terugdringen)van)de)voedselverspilling)en)het)in)brede)zin)uitrollen)van)duurzaamheid)in)de) organisatie.)) + +


46"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Bouwkundige+intenties.+ Er) werden) opvallend) weinig) bouwkundige) intenties) genoemd.) Er) werd) een) enkele) keer) gesproken)over)het)plaatsen)van))zonnepanelen)en)het)toepassen)van)LEDSverlichting.)Een) verklaring) hiervoor) is) dat) bestuurders) zich) met) name) bezighouden) met) visieS) en) beleidskeuzes,)niet)met)de)technische)of)bouwkundige)invulling)van)dit)beleid.)Enkele)malen) werd) ook) letterlijk) aangegeven) dat) de) respondent) daar) geen) zicht) op) had,) omdat) dit) door) een)projectleider)per)project)wordt)bekeken.)) ) Vastgoedkundige+intenties+ De) meest) ambitieuze) intentie) die) tijdens) de) interviews) voorbij) kwam) is) die) om) al) het) vastgoed) CO2Sneutraal) te) maken) voor) 2020.) Deze) organisatie) heeft) hiervoor) al) een) aantal) maatregelen) uitgevoerd) en) zal) dit) de) komende) jaren) verder) uitbreiden.) Een) vergelijkbare) intentie) die) werd) genoemd) is) om) alle) nieuwbouw) energieneutraal) te) bouwen.) Verder) gaf) een) minderheid) aan) dat) het) aantal) locaties) waar) de) organisatie) verduurzaamt) en) energie) bespaart)de)komende)periode)wordt)uitgebreid.)Tenslotte)werd)het)plan)om)flexibel)te)gaan) bouwen)kenbaar)gemaakt.)) ) Beheersmatige+intenties+ Bij) de) beheersmatige) intenties) is) het) meest) genoemde) voornemen) het) uitvoeren) van) een) nulmeting)en)monitoring)van)de)energieprestaties)en)duurzaamheid)van)het)vastgoed)d.m.v.) energiebeheerssystemen.)De)helft)van)de)respondenten)maakte)deze)intentie)kenbaar.)Een) kleiner)deel)van)de)organisaties)binnen)deze)groep)gaf)aan)dat)ze)de)installaties)vervolgens) ook) willen) laten) optimaliseren) en) beter) laten) inregelen.) Eenmaal) werd) het) voornemen) uitgesproken)om)gedrag)te)beïnvloeden)door)middel)van)domotica.)) ) Financiële+intenties+ Een) derde) van) de) organisaties) is) van) plan) om) met) de) gerealiseerde) besparingen) investeringen)in)verdergaande)duurzame)maatregelen)te)financieren.)Er)werd)wel)benadrukt) dat)de)intentie)om)duurzame)toepassingen)mee)te)nemen)afhangt)van)het)rendement)dat) het)oplevert)en)dat)dit)per)project)wordt)bekeken.)) + Organisatorische+intenties+ Over)het)programma)de)Energiestrijd)werd)de)intentie)om)volgend)jaar)deel)te)nemen)maar) beperkt) kenbaar) gemaakt.) Vanwege) het) enthousiasme) dat) nu) bij) de) deelnemende) organisaties)aanwezig)is,)zal)de)intentie)om)volgend)jaar)mee)te)doen)in)werkelijkheid)hoger) liggen,) maar) hier) is) niet) nadrukkelijk) naar) gevraagd.) Een) enkeling) is) van) plan) om) vanaf) volgend) jaar) zelf) intern) een) vergelijkbaar) energiereduceringsprogramma) te) organiseren.) Verder)is)soms)de)intentie)aanwezig)om)van)de)bouwpartners)en)leveranciers)te)verlangen) dat)hun)processen)en)producten)duurzaam)zijn.) 4.3.4!Attitude!en!gedragsmatige!beliefs!# In) deze) paragraaf) worden) de) attitudes) en) de) onderliggende) argumenten) (beliefs)) van) de) verschillende)organisaties)besproken.)Binnen)deze)argumenten)is)op)basis)van)de)data)een) aantal)categorieën)te)onderscheiden)(zie)tabel)4.4).)Per)categorie)wordt)een)alinea)besteed) aan)de)argumenten)met)een)positief)effect)op)de)intentie)en)een)alinea)aan)de)argumenten) met)een)negatief)effect.)Ook)zijn)er)een)aantal)neutrale)argumenten.)


47"


) Figuur) 4.3) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) attitude) en) gedragsmatige) beliefs) + Attitude) In) principe) is) een) attitude) positief,) negatief) of) neutraal.) Binnen) een) organisatie) kan) die) attitude)verschillen)per)medewerker.)Bij)dit)onderzoek)wordt)gekeken)naar)de)attitude)van) het)bestuur,)omdat)zij)het)meeste)invloed)hebben)op)de)besluitvorming)van)de)organisatie) als)geheel.)) ) De)meeste)organisaties)hebben)ten)opzichte)van)de)verduurzaming)van)vastgoed,)in)welke) vorm) dan) ook,) een) neutrale) attitude.) Het) bestuur) heeft) er) wel) aandacht) voor,) maar) het) thema) moet) concurreren) met) andere) onderwerpen.) Bij) iets) minder) dan) de) helft) van) organisaties) staat) het) bestuur) positief) tegenover) duurzaamheid.) Van) deze) bestuurders) zijn) er)twee)zelfs)aan)te)duiden)als)bevlogen)wat)betreft)dit)onderwerp.)Daartegenover)is)er)bij) een) kleine) minderheid) van) de) organisaties) vanuit) het) bestuur) helemaal) geen) interesse) in) duurzaamheid.)) ) Categorieën+beliefs+ Verhouding+antwoorden) (argumenten)+ Totaal+ ++ Q+ 0) Financiën) 31%) 21%) 10%) 0%) Imago) 20%) 19%) 1%) 0%) Visie) 8%) 4%) 4%) 0%) Bedrijfsvoering) 21%) 16%) 5%) 0%) Samenwerking) 6%) 1%) 5%) 0%) Beleving) 14%) 12%) 2%) 0%) Tabel)4.4)Categorisering)gedragsmatige)beliefs)en)verhouding)gegeven)antwoorden.) ) Argumenten+in+relatie+tot+financiën++ Veruit) het) meest) gegeven) argument) waarom) men) positief) staat) tegenover) de) verduurzaming)van)vastgoed)is)dat)het)kan)leiden)tot)lagere)exploitatielasten)en)vanuit)daar) tot) kostenbesparing.) De) respondenten) verwachten) dat) de) organisatie) op) de) lange) termijn) financieel) beter) uitkomt) door) het) vastgoed) te) verduurzamen.) Door) het) vastgoed) energiezuinig)te)maken)is)een)organisatie)beter)voorbereid)om)de)verwachte)stijging)van)de) energieprijzen)op)te)vangen.)Mede)hierdoor)kan)duurzaamheid)een)middel)zijn)om)wonen) met) zorg) betaalbaar) te) houden) voor) de) cliënt.) Het) effect) op) de) betaalbaarheid) van) verduurzaamd)vastgoed)wordt)vooral)groot)zodra)scheiden)van)wonen)en)zorg)verder)wordt) doorgevoerd.) Kanttekening) is) wel) dat) het) vooral) gunstig) is) om) te) investeren) in) duurzaamheid)als)de)gebouwen)in)eigendom)zijn,)omdat)de)gerealiseerde)besparingen)dan) bij) de) organisatie) terecht) komen.) Er) wordt) aangehaald) dat) een) financieel) slechte) positie) motivatie)kan)zijn)om)te)gaan)besparen)op)energiekosten.)Het)ESCoStraject)van)Amstelring)is) hier)een)goed)voorbeeld)van.)) ) Aan) de) andere) kant) maken) de) respondenten) kenbaar) dat) energie) en) vastgoed) maar) een) klein)percentage)van)de)totale)kosten)vormen,)meestal)niet)meer)dan)10%.)Hierdoor)is)het) effect)van)energiebesparing)en)verduurzaming)voor)de)organisatie)niet)zo)groot.)Bovendien) is)de)opvatting)dat)het)op)de)korte)termijn)vooral)leidt)tot)extra)kosten,)de)baten)komen)pas)


48"

Hoofdstuk)4)Resultaten) op) langere) termijn.) Zorginstellingen) mogen) zelfopgewekte) energie) niet) terugleveren) en) salderen.) Daarom) zijn) energieopwekkende) maatregelen) voor) deze) organisaties) minder) interessant.) Verder) worden) nog) een) paar) argumenten) gegeven) die) specifiek) aansluiten) op) een)situatie)waarin)de)organisatie)zich)bevindt.)Zo)heeft)één)organisatie)net)al)haar)vastgoed) vernieuwd,) waardoor) verduurzamen) relatief) minder) financieel) voordeel) oplevert.) Een) andere) respondent) verklaart) dat) het) vastgoed) met) een) lage) boekwaarde) momenteel) nog) winstgevend)is)omdat)de)NHC)nog)maar)deels)van)kracht)is.)Daardoor)is)er)geen)motivatie) om) nu) te) investeren,) want) dan) zou) de) winst) op) het) vastgoed) alleen) maar) afnemen.) Tenslotte) werd) tijdens) één) van) de) expertmeetings) aangeven) dat) het) merendeel) van) de) besturen) pas) gaat) bewegen) wat) betreft) vastgoed) als) het) financieel) noodzakelijk) is,) omdat) het)geen)corebusiness)is)van)de)organisatie.)) ) Argumenten+in+relatie+tot+imago+ Het)merendeel)van)de)respondenten)stelt)dat)de)zorg)bij)elke)instelling)voor)95%)hetzelfde)is,) op)de)overige)5%)kan)een)organisatie)zich)onderscheiden.)Het)verduurzamen)van)vastgoed) is)één)van)de)manieren)waarop)een)zorgorganisatie)onderscheidend)vermogen)kan)creëren.) De) verwachting) is) dat) veel) duurzame) toepassingen) verplicht) gaan) worden) en) dan) normaal) worden)bevonden.)Nu)kan)een)organisatie)zich)er)nog)mee)differentiëren)van)de)rest,)straks) niet) meer.) Los) van) het) onderscheidend) vermogen) vindt) men) het) ook) belangrijk) om) als) maatschappelijke) organisatie) het) goede) voorbeeld) te) geven) door) bij) te) dragen) aan) het) verminderen) van) uitstoot) en) milieubelasting.) Bijkomend) voordeel) is) dat) een) duurzaam) gebouw) een) betere) uitstraling) heeft.) Eén) respondent) denkt) dat) het) bestuur) eerder) een) positieve)houding)ten)opzichte)van)duurzame)toepassingen)krijgt)als)de)innovativiteit)ervan) benadrukt)wordt,)omdat)er)meer)bestuurlijke)aandacht)is)voor)innovaties)dan)voor)milieu.) Opvallende) maatregelen) zoals) zonnepanelen) kunnen) de) zichtbaarheid) van) een) organisatie) vergroten)en)zo)meer)cliënten)opleveren.)De)algemene)consensus)vanuit)de)interviews)is)dat) verduurzaamd)vastgoed)goed)is)voor)het)imago)van)de)zorginstantie.)) ) Daarentegen) wordt) ook) gesteld) dat) het) goed) is) te) beseffen) dat) het) imago) van) de) zorgorganisatie)vooral)bepaald)wordt)op)andere)onderwerpen,)zoals)de)kwaliteit)van)de)zorg.) ) Argumenten+in+relatie+tot+visie+ Voor) een) klein) deel) sluit) de) verduurzaming) van) de) gebouwen) aan) bij) de) visie) van) de) organisatie.) De) zorginstellingen) die) dit) argument) geven) hebben) ook) een) MVOSbeleid) opgesteld.) In) enkele) gevallen) is) een) actief) duurzaamheidsbeleid) het) gevolg) van) de) bevlogenheid)van)de)bestuurder)om)beter)voor)de)aarde)te)zorgen.)) ) Aan)de)andere)kant)is)er)een)groep)zorgorganisaties)waar)duurzaamheid)niet)leeft)en)geen) prioriteit)heeft)bij)het)huidige)bestuur.)Uit)de)expertmeetings)bleek)dat)bij)zorginstellingen) de) opvatting) bestaat) dat) het) vervullen) van) een) maatschappelijke) functie) al) duurzaam) genoeg) is.) Dit) wordt) als) reden) aangedragen) om) verder) geen) inspanningen) rondom) het) thema)te)doen.)) ) Argumenten+in+relatie+tot+bedrijfsvoering) Een) aantal) vaak) genoemde) redenen) die) een) positieve) werking) hebben) op) de) attitude) hebben) te) maken) met) de) bedrijfsvoering.) Zo) is) de) inschatting) dat) duurzaamheid) tot) meer) efficiëntie) leidt.) Dit) sluit) goed) aan) bij) de) werking) van) het) nieuwe) zorgsysteem.) Het) zorgt) voor) meer) toekomstwaarde) van) het) vastgoed,) vooral) vanwege) verhoogde) flexibiliteit.) De) cliëntwaarde)wordt)hoger)en)daardoor)de)verhuurbaarheid)beter.)Een)aantal)respondenten) geeft) aan) dat) er) door) duurzaamheid) stapsgewijs) te) introduceren) een) positieve) houding) ontstaat.) Hierdoor) kunnen) grotere) veranderingen) op) het) gebied) van) verduurzaming) in) de) toekomst)makkelijker)worden)doorgevoerd.)) ) )


49"

Hoofdstuk)4)Resultaten) De) meerderheid) vindt) vastgoed) en) duurzaamheid) niet) tot) de) corebusiness) behoren,) het) maakt) geen) deel) uit) van) het) primaire) proces) van) de) zorgaanbieder.) Opvallend) is) dat) één) respondent) juist) wel) vindt) dat) vastgoed) en) daarmee) duurzaamheid) deel) uitmaken) van) de) corebusiness.)De)reden)hiervoor)is)dat)mensen)24)uur)per)dag)verblijven)in)de)gebouwen)en) een) groot) deel) van) de) leefkwaliteit) samenhangt) met) de) prestaties) van) het) vastgoed.) Om) goede) zorg) te) kunnen) leveren) moet) een) zorgaanbieder) dus) juist) wel) verstand) hebben) van) huisvesting.) Verder) werd) duidelijk) dat) investeringen) in) duurzaamheid) niet) altijd) moreel) verantwoord)zijn.)“Een)organisatie)kan)niet)aan)de)ene)kant)werknemers)ontslaan)vanwege) bezuinigingen) en) tegelijkertijd) dure) zonnepanelen) op) het) dak) leggen,) dat) krijg) je) niet) verkocht”.) Ook) werd) duidelijk) dat) niet) iedereen) iets) ziet) in) convenanten) rondom) duurzaamheid.) Ze) zouden) vooral) veel) tijd) kosten) en) weinig) opleveren.) Tenslotte) gaf) één) respondent)aan)dat)de)zorg)dicht)bij)de)cliënt)wil)staan)en)flexibel)wil)kunnen)bewegen.)De) verduurzaming) van) vastgoed) laten) uitvoeren) door) externe) partijen) werkt) in) deze) context) juist) belemmerend,) want) het) schept) meer) afstand) naar) de) cliënt) en) zorgt) voor) minder) flexibiliteit.))) ) Argumenten+in+relatie+tot+samenwerking+ Enkele) organisaties) zijn) de) samenwerking) aangegaan) met) een) ESCo) (zie) 4.3.2).) Er) werd) aangegeven) dat) de) samenwerking) interessant) is) omdat) het) contract) kortlopend,) overzichtelijk,)pragmatisch)is)en)een)vaste)reductie)oplevert.)) ) Echter,) de) samenwerking) met) een) externe) partij) komt) nog) niet) veel) voor.) Het) meest) gegeven) negatieve) attitude) argument) is) dat) er) slechte) ervaringen) zijn) met) marktpartijen) zoals) leveranciers,) installateurs) en) bouwers.) Er) werd) zelfs) geadviseerd) in) een) uitvraag) nog) niets) over) duurzaamheid) te) zetten) en) dit) pas) in) het) gesprek) met) de) marktpartij) te) introduceren,) want) dat) zou) een) lagere) prijs) opleveren.) Dit) illustreert) het) gebrek) aan) vertrouwen) dat) heerst.) Ook) de) door) deze) partijen) beloofde) besparingen) worden) niet) behaald)en)er)zijn)geen)garanties.)In)de)meeste)gevallen)ging)het)om)slechtwerkende)WKO’s,) maar)deze)ervaring)levert)een)negatieve)houding)op)jegens)alle)duurzame)maatregelen.)) ) Argumenten+in+relatie+tot+beleving+ Het)merendeel)van)de)geïnterviewde)personen)geeft)aan)dat)ze)een)positieve)houding)heeft) jegens) duurzaam) vastgoed,) onder) andere) omdat) het) prettiger) werken) en) wonen) is) in) duurzaam)gebouw.)De)onderliggende)reden)hiervoor)is)dat)het)klimaat)aangenamer)is)en)er) meer) comfort) is.) Bovendien) geeft) het) (technisch)) personeel) een) uitdaging) in) hun) werk) en) daarmee)ook)meer)plezier.)Er)wordt)kenbaar)gemaakt)dat)bewoners)het)leuk)en)belangrijk) vinden) een) bijdrage) aan) een) betere) wereld) na) te) laten) aan) hun) kinderen.) Vanuit) dit) perspectief)kunnen)ze)zich)identificeren)met)een)duurzaam)gebouw.)Het)eerder)beschreven) enthousiasme) voor) de) Energiestrijd) (zie) 4.3.2)) komt) voort) uit) de) overtuiging) dat) het) programma) effectief) helpt) bij) de) bewustwording) van) bewoner) en) medewerker.) Het) maakt) energiebesparing)leuk,)waardoor)beter)aan)het)programma)meegewerkt)wordt)door)zowel) cliënt)als)werknemer.)“Eén)van)de)bewoners)nam)bijvoorbeeld)elke)dag)de)trap)omdat)dit) energie)voor)gebruik)van)de)lift)uitspaart.)Dat)is)hartstikke)goed)omdat)onze)bewoners)door) meer)te)bewegen)bovendien)gezonder)worden”.)Er)wordt)aangegeven)dat)het)programma) laagdrempelig)is)en)daardoor)een)goede)opstap)naar)verdergaande)maatregelen.) ) Evenwel) wordt) het) argument) aangedragen) dat) energiezuinige) gebouwen) niet) altijd) leiden) tot) een) verhoging) van) de) kwaliteit) in) de) ogen) van) de) cliënt.) Als) in) een) gebouw) de) ramen) bijvoorbeeld) niet) meer) open) kunnen) vanwege) een) klimaatbeheersingssysteem) beperkt) dit) de)cliënt)in)zijn)bewegingsvrijheid)en)dus)de)cliëntwaardering.)Daarnaast)blijkt)het)inregelen) van) nieuwe) technieken) moeilijk) en) dat) levert) (indirect)) overlast) op) voor) de) bewoners.) Het) welzijn)van)de)bewoners)staat)altijd)voorop)in)de)zorg,)daarom)wordt)in)deze)context)soms) afgezien)van)energiebesparende)maatregelen.))


50"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Aanvulling+vanuit+de+literatuur++ De) argumenten) die) naar) voren) kwamen) tijdens) de) interviews) worden) voor) een) groot) deel) onderschreven)door)een)onderzoek)van)Stratus)uit)2012.)Bij)dit)onderzoek)werd)een)aantal) jaar)achtereen)gekeken)naar)de)redenen)om)energiebesparende)maatregelen)te)nemen.)De) resultaten)van)dit)onderzoek)worden)weergegeven)in)tabel)4.5.)De)belangrijkste)reden)voor) instellingen) in) de) V&VSsector) om) energiebesparende) maatregelen) te) nemen) is) kostenbesparing.) Een) gezond) binnenklimaat) wordt) als) tweede) reden) aangemerkt) en) het) milieu,) maatschappelijk) verantwoord) ondernemen) en) onderhoud) zijn) andere) belangrijke) redenen)(Stratus,)2012).)Opvallend)is)dat)de)Wet)milieubeheer)nog)geen)veel)voorkomende) reden)was)in)2011,)terwijl)deze)wet)het)nemen)van)maatregelen)verplicht.)Waarschijnlijk)is) de)reden)hiervoor)dat)de)middelen)voor)een)adequate)handhaving)ontbreken)(Wielders,)De) Buck)&)Leguijt,)2013).)) ) Redenen+ 2006+ 2008+ 2010+ 2011+ Vanwege)energiekosten)of)vanwege)kostenbesparing))) 87%) 81%) 68%) 82%) Vanwege)arboSbeleid)of)een)gezond)binnenklimaat) 72%) 63%) 52%) 72%) Vanwege)het)milieu) 62%) 59%) 46%) 67%) Vanwege)maatschappelijk)verantwoord)ondernemen) 66%) 57%) 48%) 64%) Vanwege)groot)onderhoud,)renovatie)of)verbouwing) 55%) 43%) 35%) 51%) Vanwege)het)verbeteren)van)de)arbeidsproductiviteit) S) 25%) 26%) 41%) Vanwege)de)Wet)milieubeheer) S) S) 11%) 38%) Omdat)subsidie)op)energiebesparing)kan)worden)verkregen) 44%) 19%) 14%) 33%) Omdat)het)moet)(of)geïnitieerd)is))vanuit)het)bestuur) 24%) 26%) 22%) 32%) Vanwege)het)energielabel) S) 12%) 9%) 22%) Vanwege)het)Activiteitenbesluit) S) S) 14%) 14%) Geen)van)deze) 5%) 6%) 17%) 8%) Tabel)4.5)Redenen)om)energiebesparende)maatregelen)te)nemen)(Stratus,)2012)) 4.3.5!Subjectieve!norm!en!normatieve!beliefs!!# In) deze) paragraaf) worden) de) subjectieve+ norm) en) de) onderliggende) argumenten) (beliefs)) van) de) verschillende) organisaties) besproken.) De) argumenten) zijn) op) basis) van) de) data) te) categoriseren) per) toonaangevende) persoon) of) partij) in) de) sociale) omgeving) die) een) opvatting) heeft) over) het) gedrag) van) de) organisatie) (zie) tabel) 4.6).) Voor) zorgbesturen) bevinden)de)belangrijkste)toonaangevende)personen)en)partijen)zich)aan)de)vraagzijde.)De) belangrijkste) is) de) cliënt,) maar) ook) de) verwachtingen) van) de) medewerkers) en) overheidsinstanties) wegen) mee.) Daarnaast) zijn) marktpartijen) aan) de) aanbodszijde) en) andere) zorginstellingen) nog) van) invloed.) Per) categorie) wordt) een) alinea) besteed) aan) de) argumenten)met)een)positief)effect)op)de)intenties)en)een)alinea)aan)de)argumenten)met) een)negatief)effect.)

) Figuur) 4.4) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) subjectieve) norm) en) normatieve)beliefs) + + +


51"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Subjectieve+norm) Bij) iets) meer) dan) de) helft) van) de) geïnterviewde) zorginstellingen) is) de) subjectieve) norm) negatief.) Oftewel) de) voor) de) organisatie) toonaangevende) personen) of) instanties) verwachten) niet) dat) de) zorginstelling) duurzaam) gedrag) vertoont.) Het) overige) deel) van) de) gesproken)organisaties)ervaart)eveneens)geen)behoefte)aan)duurzaamheid)vanuit)de)sociale) omgeving,)met)als)uitzondering)de)gemeente.)De)gemeentes)verwachten)dat)de)organisaties) duurzaam) gedrag) vertonen) en) handhaven) het) beleid) dat) ze) voor) duurzaamheid) hebben) opgesteld.) Het) is) opvallend) dat) geen) van) de) respondenten) een) positieve) subjectieve) norm) ervaart)en)vanuit)dit)perspectief)duurzaam)gedrag)vertoont.)) ) Categorieën+beliefs+ Verhouding+antwoorden) (argumenten)+ Totaal+ ++ Q+ 0) Algemene)omgeving) 12%) 10%) 1%) 0%) Cliënt) 29%) 10%) 18%) 0%) Medewerker) 5%) 5%) 0%) 0%) Overheid/zorgkantoor) 27%) 6%) 19%) 1%) Marktpartijen) 6%) 3%) 4%) 0%) Zorginstellingen) 21%) 9%) 12%) 0%) Tabel)4.6)Categorisering)normatieve)beliefs)en)verhouding)gegeven)antwoorden) ) Argumenten+in+relatie+tot+de+omgeving+in+het+algemeen+ Tijdens) de) gespreken) werd) gesproken) over) “de) maatschappij”) of) “de) omgeving”.) In) relatie) tot)de)omgeving)in)het)algemeen)zijn)er)voornamelijk)positieve)normatieve)argumenten.)Zo) vinden) de) respondenten) het) belangrijk) om) vanuit) de) centrale) rol) als) maatschappelijke) organisatie) het) goede) voorbeeld) te) geven.) Ze) verwachten) dat) de) zorglocaties) steeds) meer) een)wijkfunctie)gaan)krijgen)en)daarom)ook)meer)een)voorbeeldrol)voor)de)omwonenden.) Met) duurzaamheid) kan) de) organisatie) zich) positief) profileren) naar) de) omgeving.) In) de) maatschappij) groeit) het) besef) van) verduurzaming) langzaam.) Doordat) steeds) meer) particulieren) zelf) duurzame) maatregelen) nemen,) groeit) de) kennis) over) de) materiële) mogelijkheden.) De) mensen) die) nu) particulier) investeren) in) verduurzaming) zijn) de) cliënten) van)de)toekomst.)Er)wordt)aangegeven)dat)vreemde)ogen)dwingen)om)goed)te)doen,)als)die) “ogen”)ontbreken)duikt)iedereen)weer)terug)in)oude)patronen)(zie)4.3.8).)Verder)heeft)één) organisatie)regionale)afspraken)gemaakt)met)corporaties,)provincie,)gemeenten)en)andere) zorginstellingen) om) 20%) energie) te) besparen.) Vanuit) de) regionale) samenwerking) is) meer) bewustzijn)rondom)duurzaamheid)ontstaan)en)met)de)betrokken)partijen)wordt)gezamenlijk) beleid) gemaakt.) Door) als) organisatie) met) deze) afspraak) akkoord) te) gaan) ontstaat) de) verwachting)vanuit)de)andere)partijen)dat)er)ook)daadwerkelijk)duurzaam)gedrag)vertoond) gaat)worden.)) ) Daarentegen)werd)ook)eenmaal)de)opvallende)stelling)geponeerd)dat)in)het)werkgebied)van) de)organisatie)helemaal)niemand)bezig)is)met)verduurzaming.)Dit)lijkt)uitzonderlijk)en)staat) in)contrast)met)het)groeiende)maatschappelijke)bewustzijn)wat)betreft)duurzaamheid.)) + Argumenten+in+relatie+tot+de+cliënt+ Vrijwel)alle)respondenten)stellen)dat)de)cliënt)de)meest)bepalende)factor)is)in)relatie)tot)de) subjectieve) norm.) Aansluiten) bij) de) behoefte) van) de) cliënt) is) het) uitgangspunt) voor) elke) zorginstelling.) Maar) duurzaamheid) behoort) niet) tot) de) behoeften) van) de) cliënt.) De) organisaties) geven) aan) dat) het) als) losstaand) onderwerp) geen) onderdeel) is) van) de) criteria) waarop) de) cliënt) selecteert.) De) cliënt) maakt) overwegingen) vanuit) prestaties) op) het) zorgproces,) welzijn,) comfort) en) kosten.) De) prioriteit) ligt) in) de) laatste) levensfase) niet) bij) duurzaamheid) en) energiebesparing.) Bovendien) heeft) de) cliënt) geen) inzicht) in) de) energiekosten) doordat) er) wordt) gewerkt) met) inclusief) prijzen) en) vergoedingen.) De)


52"

Hoofdstuk)4)Resultaten) zorginstelling)zelf)heeft)geen)verantwoordelijkheid)als)energieleverancier,)dus)als)de)cliënt)al) vragen) heeft) over) energiebesparing) komt) die) niet) bij) hen) terecht.) Er) wordt) gesteld) dat) de) manier)waarop)het)zorgsysteem)nu)is)ingericht)ervoor)zorgt)dat)de)cliënt)en)zijn)omgeving) nooit)om)een)duurzame)zorginstelling)gaan)vragen.)Verder)wordt)kenbaar)gemaakt)dat)van) concurrentie)maar)beperkt)sprake)is,)omdat)de)cliënt)vooral)zoekt)naar)ouderenzorg)in)zijn) of)haar)eigen)buurt)en)niet)snel)zal)uitwijken)naar)een)andere)omgeving.)Mensen)willen)zo) dicht) mogelijk) bij) hun) oorspronkelijke) leefomgeving) blijven,) vooral) omdat) ze) daar) al) een) sociaal) netwerk) hebben) opgebouwd.) Vaak) zijn) organisaties) lokaal) gezien) de) enige) zorgaanbieder,)waardoor)mensen)niet)echt)een)keuze)hebben.)) Interessant)is)dat)een)groot)deel)van)de)respondenten)verwacht)dat)de)cliënt)in)de)toekomst) steeds)meer)om)duurzaamheid)gaat)vragen)en)kritischer)gaat)worden)op)het)aanbod)van)de) zorginstellingen.) Daarnaast) wordt) gesteld) dat) verduurzaamde) gebouwen) kwalitatief) beter) zijn,) vanwege) lagere) kosten) en) hoger) comfort.) Dit) zijn) juist) criteria) waarop) de) cliënt) wel) selecteert.)Hoewel)de)cliënt)er)niet)om)vraagt,)kan)duurzaamheid)indirect)wel)bijdragen)aan) een)verhoogde)cliëntwaardering.)) ) Argumenten+in+relatie+tot+medewerkers+ Bij) enkele) organisaties) wordt) er) door) medewerkers) af) en) toe) om) duurzaamheid) gevraagd,) maar) dit) is) nog) niet) als) een) relevante) norm) te) beschouwen.) Een) beperkt) deel) van) de) respondenten) geeft) aan) dat) duurzaamheid) onderscheidend) vermogen) kan) bieden) naar) potentiële) werknemers.) De) verwachting) is) dat) het) steeds) lastiger) zal) zijn) om) goede) werknemers) aan) te) trekken,) omdat) er) in) de) zorgsector) als) geheel) een) tekort) aan) geschikt) personeel)gaat)ontstaan.)Potentiële)werknemers)zullen)dus)steeds)kritischer)worden)op)de) werkgever)en)zaken)als)duurzaamheid)meenemen)als)selectiecriterium.) + Argumenten+in+relatie+tot+de+overheid+en+het+zorgkantoor+ Een) deel) van) de) respondenten) maakt) kenbaar) dat) duurzaamheid) vaak) aansluit) bij) gemeentelijke,) regionale) en/of) (inter)nationale) afspraken) en) ambities.) In) enkele) werkgebieden) wordt) actief) gehandhaafd) op) de) Wet) milieubeheer,) maar) dit) is) eerder) uitzondering)dan)regel.))) Het)merendeel)geeft)aan)dat)er)weinig)aandacht)is)voor)duurzaamheid)vanuit)de)gemeente) en)het)zorgkantoor.)Er)wordt)niet)verwacht)dat)er)inspanningen)rondom)dit)thema)gedaan) worden.) Als) er) al) beleid) is,) dan) ontbreekt) de) handhaving) erop) en) wordt) het) beleid) niet) nageleefd.) De) gemeenten) houden) zich) meer) bezig) met) het) doorvoeren) van) de) recente) stelselwijzigingen) en) bezuinigingen.) Vanuit) het) zorgkantoor) wordt) duurzaamheid) niet) beloond,)er)staat)geen)extra)vergoeding)tegenover.)Hierdoor)voelen)de)organisaties)zich)niet) gestimuleerd)om)op)duurzaamheid)in)te)zetten.)Sommige)organisaties)hebben)te)maken)met) een)gemeente)die)verduurzaming)wel)bevordert,)maar)hier)zelf)niets)tegenover)kan)zetten) qua) investering.) Er) wordt) zelfs) gesteld) dat) in) de) praktijk) duurzaamheid) wordt) afgestraft.) Bijvoorbeeld) doordat) de) aansluiting) van) stadsverwarming) bij) de) gemeente) onrealistisch) duur)is,)waardoor)zorginstellingen)niet)voor)die)optie)kiezen.)) ) Tenslotte)maakt)één)bestuurder)de)interessante)opmerking)dat)bezuinigingen)van)alle)tijden) zijn) en) dat) deze) daarom) bij) hem) weinig) invloed) hebben) op) de) beslissing) om) te) verduurzamen.) ) Argumenten+in+relatie+tot+marktpartijen+ Een)zorginstelling)heeft)met)een)breed)scala)aan)marktpartijen)te)maken.)Denk)hierbij)onder) andere) aan) banken,) leveranciers,) architecten,) bouwers,) installateurs,) corporaties) en) ontwikkelaars.) Over) het) algemeen) vinden) de) vastgoedmanagers) en) bestuurders) van) zorginstellingen) dat) marktpartijen) nog) onvoldoende) ondersteuning) bieden) bij) het) verduurzamen) van) hun) vastgoed.) Voor) sommige) banken) is) duurzaamheid) een) eis) om)


53"

Hoofdstuk)4)Resultaten) financiering)te)krijgen,)maar)bij)de)meeste)banken)zijn)er)volgens)de)respondenten)helemaal) geen)gunstige)regelingen)wat)betreft)duurzaamheid.)Architecten,)leveranciers,)bouwers)en) installateurs) verwerken) energiebesparing) en) duurzaamheid) nog) niet) voldoende) in) hun) aanbiedingen,)daardoor)worden)deze)onderwerpen)bij)projecten)minder)snel)meegenomen.) Door)projectontwikkelaars)wordt)duurzaamheid)in)sommige)gevallen)zelfs)afgeraden,)omdat) zij)voor)de)goedkoopste)oplossing)gaan.) + Argumenten+in+relatie+tot+andere+zorginstellingen+ Over) de) invloed) van) inspanningen) van) andere) zorginstellingen) op) het) eigen) beleid) verschillen) de) respondenten) van) opvatting.) Een) deel) van) de) geïnterviewde) personen) stelt) dat)er)geen)sprake)is)van)concurrentie,)terwijl)het)andere)deel)juist)beaamt)dat)concurrentie) onder) zorginstellingen) bestaat) en) invloed) heeft) op) hun) eigen) beleid.) Het) verschil) wordt) verklaard) door) het) gegeven) dat) veel) organisaties) de) enige) intramurale) zorgverlener) in) de) regio) zijn,) waardoor) er) geen) concurrentie) wordt) ervaren) en) er) geen) aanleiding) is) om) meerwaarde) te) creëren.) Maar) waar) er) wel) andere) intramurale) zorgverleners) in) de) regio) opereren) wordt) er) wel) degelijk) enige) concurrentie) ervaren.) Men) heeft) het) in) die) context) vaak)over)“concullega’s”,) omdat)men)de)concurrent)eigenlijk)ook)als)collega)ziet.)Er)wordt) niet)zozeer)geprobeerd)elkaar)uit)de)markt)te)rivaliseren,)maar)het)is)wel)van)belang)dat)de) organisatie) voldoende) cliënten) en) vergoedingen) binnenhaalt) om) te) overleven.) Het) belangrijkst) is) wat) andere) zorginstellingen) aan) inspanningen) verrichten) op) het) gebied) van) het) primaire) zorgproces.) Maar) het) is) ook) belangrijk) wat) andere) zorginstellingen) op) het) gebied) van) duurzaamheid) doen) met) het) oog) op) de) concurrentiepositie.) Voor) sommige) organisaties) stimuleert) het) om) het) thema) op) te) pakken) als) collegaSinstellingen) er) verder) mee) zijn.) Andere) zorgpartijen) voelen) zich) vanuit) het) concurrentieperspectief) juist) niet) gemotiveerd)om)aan)te)sluiten)bij)wat)andere)partijen)aan)duurzaamheid)doen.)Zij)gaan)zich) juist)inspannen)op)andere)fronten,)om)zich)te)onderscheiden)van)de)andere)instellingen.)In) elk)geval)zijn)de)respondenten)het)er,)los)van)de)opvatting)over)concurrentie,)over)eens)dat) er)met)het)oog)op)kennisuitwisseling)wordt)gekeken)waar)andere)partijen)mee)bezig)zijn.)) 4.3.6!Verwachte!controle!en!controle!beliefs!# Deze) paragraaf) bespreekt) de) verwachte) controle) en) de) onderliggende) argumenten) van) de) organisaties)wat)betreft)het)verduurzamen)van)vastgoed.)De)argumenten)hebben)meestal)te) maken)met)het)(on)mogelijk)maken)van)het)gedrag.)Binnen)deze)argumenten)is)op)basis)van) de) data) een) aantal) categorieën) te) onderscheiden,) deze) worden) weergegeven) in) tabel) 4.7.) Per) categorie) wordt) een) alinea) besteed) aan) de) argumenten) met) een) positief) effect) op) de) intenties)en)een)alinea)aan)de)argumenten)met)een)negatief)effect.)

) Figuur) 4.5) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) verwachte) controle) en) controle)beliefs) + Verwachte+controle) De)situatie)van)elke)organisatie)ten)aanzien)van)de)verwachte)controle)is)anders,)omdat)het) een) weerspiegeling) is) van) de) ervaringen) uit) het) verleden) en) de) geanticipeerde) belemmeringen)en)obstakels)die)de)organisatie)kan)tegenkomen)bij)het)verduurzamen)van) vastgoed.)Vanuit)deze)verschillende)situaties)zijn)drie)groepen)te)destilleren.)Bij)het)grootste) deel)van)organisaties)is)de)verwachte)controle)laag,)omdat)andere)processen)de)aandacht,)


54"

Hoofdstuk)4)Resultaten) tijd)en)middelen)opeisen.)Bij)een)iets)kleiner)deel)is)de)verwachte)controle)is)neutraal.)Deze) organisaties)verwachten)alleen)kleine)stappen)te)(kunnen))nemen)wat)betreft)duurzaamheid,) maar) geen) grote) veranderingen) te) kunnen) doorvoeren.) Daarnaast) is) er) ook) een) groep) waarbij) de) verwachte) controle) hoog) is,) de) betreffende) organisaties) schatten) in) dat) ze) in) staat)zijn)verduurzaming)uit)te)voeren)of)ze)doen)dit)momenteel)al.)) ) Categorieën+beliefs+ Verhouding+antwoorden) (argumenten)+ Totaal+ ++ Q+ 0) Financiën) 26%) 3%) 20%) 3%) Complexiteit)/) 24%) 3%) 21%) 0%) competenties) Initiatief) 10%) 6%) 4%) 0%) Samenwerking) 13%) 6%) 4%) 3%) Prioriteit) 27%) 0%) 24%) 2%) Tabel)4.7)Categorisering)controle)beliefs)en)verhouding)gegeven)antwoorden) ) Argumenten+in+relatie+tot+financiën+ De) meerderheid) van) de) aangedragen) argumenten) heeft) te) maken) met) financiën) en) heeft) voornamelijk) een) negatief) karakter.) De) respondenten) geven) aan) dat) er) geen) budget) beschikbaar)is)(gemaakt))om)te)investeren)in)duurzaamheid.)Volgens)hen)is)het)lastig)om)de) financiering)rond)te)krijgen)bij)banken.)Daarnaast)is)het)zo)dat)een)zorginstelling)energie)zo) goedkoop) kan) inkopen) dat) de) terugverdientijden) te) lang) zijn) en) maatregelen) te) weinig) opleveren.) De) geïnterviewde) personen) geven) aan) dat) terugverdientijden) van) 10) of) 15) jaar) sowieso) te) lang) zijn) als) het) om) niet) bewezen) technieken) gaat,) zoals) WKO’s) of) warmtepompen.)Als)er)geen)garanties)zijn)voor)dit)soort)duurzame)ingrepen,)is)het)risico)te) groot.)Diverse)respondenten)stellen)als)voorwaarde)dat)de)vergoeding)voor)teruggeleverde) energie)gelijk)is)aan)het)bedrag)voor)het)afnemen)van)energie,)anders)sluit)de)businesscase) niet.) Uiteindelijk) is) het) rendement) van) een) techniek) doorslaggevend) bij) de) beslissing) om) deze) toe) te) passen.) Een) deel) van) de) respondenten) geeft) aan) dat) ze) kijkt) naar) investering) plus)exploitatie.)Alleen)als)duidelijk)is)dat)maatregelen)over)het)totaal)voordelig)zijn,)worden) ze)toegepast.)Maatregelen)worden)over)het)algemeen)alleen)genomen)op)het)moment)dat) het)gebouw)onderhouden)of)gerenoveerd)wordt,)anders)zijn)de)maatregelen)niet)betaalbaar.) Dit)betekent)dat)er)per)gebouw)maar)eens)in)de)30)jaar)een)moment)is)dat)verduurzaming) kan)worden)toegepast.)Voor)organisaties)die)te)maken)hebben)met)scheiden)van)wonen)en) zorg)is)het)lastig)om)investeringen)in)duurzaamheid)terug)te)verdienen)in)verband)met)het) split) incentive) probleem.) Wooneenheden) mogen) niet) duurder) worden) ten) gevolge) van) duurzame) investeringen,) want) dan) zijn) ze) voor) de) doelgroep) onbereikbaar.) Bij) zorg) die) betaald)wordt)vanuit)de)Wlz)ontbreekt)het)de)zorginstellingen)aan)echt)inzicht)in)energieS)en) exploitatiekosten,) omdat) alle) vergoedingen) uit) dezelfde) wet) gefinancierd) worden.) Verder) wordt) gesteld) dat) de) door) banken) gehanteerde) rente) op) dit) moment) zo) laag) is) dat) een) revolverend) fonds) van) de) overheid) niet) meer) voordelig) is) als) het) gaat) om) investeringen) in) duurzaamheid.) Ook) de) groenverklaring18)die) de) overheid) aanbiedt) wordt) soms) ervaren) als) beknellend.)De)regeling)is)maar)10)jaar)geldig)en)een)investering)heeft)vaak)een)looptijd)van) 15)à)20)jaar.)In)veel)gevallen)kiest)men)daarom)vanuit)risico)overwegingen)voor)de)minder) voordelige)maar)langer)lopende)contracten.) Er)zijn)wel)enkele)organisaties)waar)verduurzaming)mogelijk)is)omdat)daar)financiële)ruimte) voor) is) (gemaakt)) binnen) het) budget.) Deze) organisaties) zijn) niet) of) in) mindere) mate)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 18

)Groenverklaring) =) Projecten) die) een) positief) effect) hebben) op) het) milieu) en) de) natuur) kunnen) een) voordelige) lening) afsluiten) die) uit) het) Groenfonds) gefinancierd) wordt.) Om) aanspraak)te)maken)op)deze)lening)is)een)groenverklaring)nodig.))


55"

Hoofdstuk)4)Resultaten) afhankelijk)van)derden)wat)betreft)de)financiering.)Een)zeer)opvallende)constatering)tijdens) één)van)de)expertmeetings)was)dat)banken)wel)degelijk)voldoende)geld)beschikbaar)hebben) om)in)duurzaamheid)te)investeren.)De)vertegenwoordigers)van)twee)banken)gaven)aan)dat) de)infrastructuur)en)producten)voor)de)financiering)aanwezig)zijn,)maar)dat)ze)merken)dat) weinig)zorginstellingen)hiervan)op)de)hoogte)zijn.)Tenslotte)wordt)gesteld)dat)nu)renoveren) en) verduurzamen) voordelig) is,) omdat) de) nacalculatie) nog) deels) van) kracht) is.) ) Hierdoor) wordt) een) deel) van) de) kosten) opgevangen,) bijv.) tijdelijke) leegstand.) Straks) moet) bij) een) renovatie)of)verbouwing)alles)vanuit)de)organisatie)zelf)gefinancierd)worden.) ) Argumenten+in+relatie+tot+complexiteit+en+competenties+ Enkele) argumenten) gaan) in) op) het) verminderen) van) de) complexiteit) van) het) verduurzamingsproces.) De) respondenten) geven) aan) dat) met) de) Energiestrijd) wordt) bespaard)op)onderdelen)waar)vanuit)kantoor)geen)zicht)op)is.)Het)helpt)bij)de)verandering) van) gedrag) en) het) spreekt) tot) de) verbeelding) bij) alle) lagen) van) de) organisatie.) Bij) enkele) organisaties) wordt) de) vastgoedafdeling) gecentraliseerd.) Hierdoor) komt) er) steeds) meer) controle)op)één)plek)te)liggen,)waardoor)er)beter)te)sturen)is)op)duurzaamheid.))) De) meeste) argumenten) sluiten) echter) aan) op) zaken) die) de) verduurzaming) lastiger) maken.) Men)stelt)dat)het)moeilijk)is)om)goed)beleid)te)vormen,)omdat)de)overheid)vooral)op)korte) termijn) beslissingen) neemt,) maar) voor) de) langere) periode) weinig) duidelijkheid) schept.) De) onduidelijkheid) bij) de) overdracht) van) zorgtaken) naar) de) gemeente) zorgt) ervoor) dat) beslissingen)niet)worden)genomen.)Dat)afspraken)met)het)zorgkantoor)per)jaar)gaan)werkt) verlammend)en)zorgt)voor)risicomijdend)gedrag.)Verder)geven)de)bestuurders)aan)dat)het) personeel) van) hun) organisaties) niet) makkelijk) meegaan) met) verandering.) De) gedragsverandering)die)nodig)is)bij)de)verduurzaming)is)lastig,)want)het)personeel)is)gewend) op)een)bepaalde)manier)te)werken)(zie)4.3.8).)Dit)is)van)belang)omdat)gedrag)van)mensen) juist) een) groot) deel) van) het) energieverbruik) veroorzaakt.) Bij) sommige) organisaties) is) er) onvoldoende)inzicht)in)het)energieverbruik)en)de)onderliggende)oorzaken)van)het)verbruik.) Tevens)is)het)onduidelijk)welke)kennis)precies)nodig)is)om)te)verduurzamen)en)waar)die)te) vinden) is) (zie) 4.3.9).) Deze) onduidelijkheid) past) in) het) plaatje) dat) een) aantal) respondenten) vindt) dat) vastgoed) en) de) verduurzaming) ervan) niet) behoort) tot) de) corebusiness) van) een) zorginstelling.) Bij) één) van) de) expertmeetings) werd) aangegeven) dat) veel) kleine) instellingen) maar)eens)in)de)30)jaar)een)renovatie)doen,)omdat)ze)maar)één)gebouw)hebben.)Vaak)doen) ze) deze) renovatie) dan) op) traditionele) wijze,) want) dit) wordt) al) als) ingewikkeld) genoeg) ervaren.)Er)wordt)sowieso)aangegeven)dat)veel)nieuwe)technieken)te)ingewikkeld)zijn.)Veel) zorginstellingen)missen)de)professionaliteit)op)het)terrein)van)regie)voeren)en)ondernemen.) Hierdoor) blijven) kansen) zoals) verduurzaming) liggen) of) worden) niet) goed) uitgevoerd.) De) mensen)die)bezig)zijn)met)de)zorgvisie)kijken)vooral)naar)de)korte)termijn,)dit)gaat)niet)goed) samen)met)lange)termijn)investeringen)in)duurzaamheid.)Er)wordt)gebouwd)met)oog)voor) gezondheid,) bijvoorbeeld) frisse) lucht) en) hoge) lichtintensiteit) zijn) belangrijk.) Deze) eigenschappen) staan) soms) haaks) op) de) meest) duurzame) en) energiezuinige) oplossing.) Ook) zijn)er)zorginstellingen)waarbij)het)ontbreekt)aan)vertrouwen)in)de)organisatie)zelf.)Zolang) dat) vertrouwen) niet) is) hersteld) is) de) organisatie) nog) niet) klaar) voor) verduurzamingsprocessen.)En)de)vele)instanties)die)zich)met)de)zorg)bemoeien)maken)het) vraagstuk) nog) complexer.) Praktische) regelgeving) vanuit) andere) hoek) zoals) brandveiligheid) en)hygiëne)werken)soms)belemmerend)voor)duurzaamheidsambities.)Vanwege)bijvoorbeeld) de) hoge) verbouwkosten) in) verband) met) brandcompartimentering) wordt) vastgoed) afgestoten)in)plaats)van)gerenoveerd)en)door)geëxploiteerd.)) ) Argumenten+in+relatie+tot+initiatief+ Een) aantal) respondenten) draagt) aan) dat) iemand) eigenaar) moet) worden) gemaakt) van) het) vraagstuk) duurzaamheid,) zodat) het) sneller) wordt) opgepakt.) Door) het) huismeesterschap) in)


56"

Hoofdstuk)4)Resultaten) ere) te) herstellen) zou) er) meer) initiatief) komen) te) liggen) bij) een) persoon) die) een) drijfveer) heeft) om) duurzaamheid) op) te) pakken.) Door)locatiemanagers)resultaat)verantwoordelijk)te) maken) hebben) zij) er) belang) bij) om) energie) te) besparen.) Het) bewustzijn) omtrent) energieverspilling)wordt)groter,)omdat)ze)verantwoording)dragen)over)de)totale)kosten)en) inzicht)hebben)in)het)verbruik.)Hierdoor)zijn)ze)eerder)bereid)mee)te)werken)aan)duurzame) maatregelen.) Bij) één) organisatie) ligt) het) initiatief) en) de) verantwoordelijkheid) voor) de) invulling)van)de)ambities)wat)betreft)duurzaamheid)volledig)bij)de)medewerker.)Het)bestuur) hanteert)geen)belemmerende)controlesystemen,)maar)geeft)de)medewerker)vertrouwen)en) ruimte.)De)bestuurder)geeft)wel)aan)dat)dit)het)lastig)maakt)om)te)sturen)op)tempo.)) ) Aan) de) andere) kant) bleek) uit) een) aantal) gesprekken) met) vastgoedmanagers) dat) er) in) hun) organisatie) eerst) meer) bestuurlijke) aandacht) nodig) is) om) van) visie) tot) concreet) beleid) te) komen.)Het)bestuur)vraagt)niet)om)duurzaamheid)en)vanuit)de)organisatie)zelf)komen)geen) ideeën.) Dit) resulteert) erin) dat) gedrag) op) het) gebied) van) duurzaamheid) uitblijft) bij) deze) organisaties.) ) ) Argumenten+in+relatie+tot+samenwerking+ Een) aantal) respondenten) vindt) het) een) goede) oplossing) om) externe) partijen,) zoals) ESCo’s,) duurzame) maatregelen) voor) de) organisatie) te) laten) nemen.) Zij) kunnen) namelijk) wel) investeren) en) risico) dragen.) Het) is) belangrijk) dat) er) verbindingen) worden) aangegaan) met) partijen) die) de) zorgorganisatie) ook) zelf) nodig) hebben.) Hierdoor) ontstaat) een) gezamenlijk) doel)en)wordt)het)resultaat)uiteindelijk)beter.)De)ESCo)heeft)er)bijvoorbeeld)zelf)net)zoveel) belang) bij) dat) er) veel) energie) bespaard) wordt,) omdat) ze) daarmee) hun) investeringen) terugverdient.) Een) minderheid) van) de) respondenten) is) van) mening) dat) alles) wat) niet) tot) corebusiness) hoort) geoutsourcet) kan) worden,) mits) de) cliënt) er) bij) gebaat) is) en) de) organisatie)er)niet)op)achteruit)gaat.)Duurzaamheid)en)energiebesparing)vallen)volgens)deze) persoon)niet)onder)de)corebusiness.)) Zodra)belangen)van)samenwerkingspartners)verschillen)van)die)van)de)organisatie)ontstaan) al)snel)problemen.)De)organisaties)merken)bijvoorbeeld)het)moeilijk)is)om)een)corporatie)te) overtuigen) om) te) investeren) in) energiebesparende) maatregelen,) omdat) de) gerealiseerde) besparing)niet)in)hun)voordeel)is)(split)incentive).)Daarnaast)blijkt)dat)er)huiverigheid)is)om) lange)contracten)af)te)sluiten,)omdat)niet)helder)is)wat)er)over)5)jaar)in)de)zorg)gebeurt,)laat) staan)over)15)jaar.)Een)deel)van)de)bestuurders)stelt)dat)voor)een)goede)samenwerking)met) externen) beide) partijen) transparant) moeten) zijn) en) hetzelfde) doel) moeten) hebben.) Dit) schept)vertrouwen)en)geeft)de)marktpartij)de)kans)om)mee)te)denken)en)betere)service)te) leveren.) ) Argumenten+in+relatie+tot+prioriteit+ De) meest) gegeven) argumenten) waarom) organisaties) geen) duurzaam) gedrag) vertonen) hebben) te) maken) met) prioriteit.) De) prioriteit) van) de) organisaties) ligt) bij) het) herstellen,) verbeteren) of) in) stand) houden) (afhankelijk) van) de) organisatiekenmerken)) van) de) kwaliteit) van)het)zorgproces.)Duurzaamheid)moet)concurreren)met)andere)onderwerpen)die)dichter) bij) het) zorgproces) staan.) Het) thema) wordt) pas) interessant) als) het) een) winSwin) situatie) creëert) met) een) extra) belang,) zoals) imago,) gezondheid,) MVO) of) groot) onderhoud.) Verduurzaming) is) nooit) een) item) op) zichzelf.) Voor) de) meeste) organisaties) vragen) de) wijzigingen)in)het)zorgproces)momenteel)zoveel)aandacht)dat)er)nauwelijks)tijd)en)ruimte)is) voor)thema’s)als)duurzaamheid.)Bij)een)groot)deel)van)de)organisaties)weegt)ook)nog)mee) dat) ze) intern) diverse) veranderingen,) bezuinigingen) en) /) of) reorganisaties) aan) het) doorvoeren)zijn.)Inspanningen)op)het)gebied)van)duurzaamheid)schieten)er)daardoor)bij)in.) Eén)bestuurder)voert)vanuit)dit)perspectief)duurzaamheid)topdown)door,)omdat)het)thema) bij)hem)wel)prioriteit)heeft.)Hij)stelt)dat)men)binnen)een)organisatie)de)beschikbare)tijd)en) budgeten)altijd)liever)aan)persoonlijke)verantwoordelijkheden)zal)uitgeven)en)dat)er)daarom)


57"

Hoofdstuk)4)Resultaten) van) bovenaf) beslist) moet) worden) dat) het) belangrijk) is.) Verder) geeft) een) aantal) respondenten)aan)dat)ze)de)doelstellingen)naar)de)cliënt)te)belangrijk)vinden)om)een)deel) van) de) controle) uit) handen) te) geven) aan) een) externe) partij.) Ze) zijn) bang) om) de) regie) te) verliezen) als) er) bijvoorbeeld) met) een) ESCo) wordt) samengewerkt.) Als) de) ESCo) tijdens) het) verduurzamingstraject) de) belangen) van) de) cliënt) niet) goed) in) acht) neemt) heerst) de) angst) dat) ze) te) weinig) kunnen) sturen.) Tenslotte) is) een) beperkt) deel) van) de) respondenten) ervan) overtuigd) dat) duurzaamheid) alleen) werkt) als) het) onderdeel) is) van) een) groter) geheel) en) gedaan)wordt)vanuit)de)visie)over)het)bestaansrecht)van)de)organisatie.) 4.3.7!Werkelijke!controle!!!

) Figuur)4.6)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)focus)op)werkelijke)controle) ) Voor) het) vertonen) van) gedrag) zijn) simpel) gezegd) twee) dingen) nodig;) overtuigingen) en) mogelijkheden.) Het) zwaartepunt) van) het) onderzoeksmodel) ligt) bij) de) overtuigingen.) De) intenties,) beliefs) en) kenmerken,) die) daarop) van) invloed) zijn,) zeggen) allemaal) iets) over) de) overtuigingen.) De) werkelijke) controle) is) eigenlijk) de) enige) component) die) ingaat) op) de) mogelijkheden.) Tijdens) de) gesprekken) zijn) af) en) toe) wel) argumenten) genoemd) die) terug) grijpen) op) de) werkelijke) controle.) Het) gaat) bij) de) werkelijke) controle) om) de) randvoorwaarden,) bestaande) uit) een) set) interne) en) externe) factoren,) die) een) organisatie) beperkingen)opleggen)en/of)mogelijkheden)bieden)bij)het)vertonen)van)gedrag.)Er)is)sprake) van) een) objectieve) situatie) van) mogelijkheden) en) middelen) van) de) organisatie,) waar) de) organisatie) vaak) geen) directe) invloed) op) kan) uitoefenen) (zie) 3.1.1).) De) interne) factoren) bestaan) onder) andere) uit) de) aanwezige) kennis) en) vaardigheden) binnen) de) organisatie,) de) eigendomsverhoudingen) van) het) vastgoed) en) bepaalde) eigenschappen) van) de) gebouwen.) De) externe) factoren) bestaan) onder) meer) uit) de) geldende) regelgeving,) beschikbare) financiering,)het)aanbod)vanuit)de)markt)en)de)mogelijkheden)tot)samenwerken.)Meestal)is) er)een)koppeling)te)maken)met)de)organisatieS)en)omgevingskenmerken.) De)werkelijke)controle)is)bij)elke)organisatie)en)elke)situatie)verschillend,)waardoor)het)lastig) is) hier) algemene) uitspraken) over) te) doen.) Het) is) niet) realistisch) voor) elke) situatie) van) de) twaalf) geïnterviewde) organisaties) de) werkelijke) controle) uiteen) te) zetten.) Bovendien) is) de) toegevoegde) waarde) daarvan) voor) de) beantwoording) van) de) hoofdvragen) niet) heel) groot.) Daarom)is)er)voor)gekozen)om)de)relevante)factoren)te)bespreken)in)paragrafen)over)kennis,) organisatieS)en)omgevingskenmerken.) 4.3.8!Gewoonten!#

) Figuur)4.7)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)focus)op)gewoonte) )


58"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Een) aantal) gedragingen) wordt) gedaan) vanuit) gewoonte.) Dit) betekent) dat) er) geen) beliefs) vooraf) gaan) aan) de) vertoning) van) het) gedrag.) Een) gewoonte) ontstaat) doordat) gedrag) herhaaldelijk) wordt) vertoond.) In) het) model) zitten) twee) soorten) gewoonten) (zie) 3.1.2),) de) ene)haakt)in)op)de)intentie)en)de)andere)stuurt)direct)gedrag)aan.)Binnen)de)resultaten)gaan) vrijwel)alle)antwoorden)over)gewoonte)die)op)de)intentie)inhaakt.)) ) De)respondenten)melden)herhaaldelijk)dat)ze)veel)moeite)ervaren)en/of)verwachten)bij)het) veranderen)van)gedrag)van)personeel)en)cliënt.)Die)moeilijkheid)komt)voort)uit)gewoonte.) Medewerkers)zijn)al)lange)tijd)gewend)om)op)een)bepaalde)manier)te)werken)en)het)blijkt) lastig) om) deze) mensen) een) nieuwe) manier) van) werken) te) laten) adopteren.) “Doe) maar) normaal,) dan) doe) je) al) gek) genoeg”) is) vaak) de) opvatting) binnen) de) organisatie.) Hetzelfde) geldt)voor)de)manier)waarop)een)aantal)zorginstellingen)omgaat)met)bouwprojecten.)Ze)zijn) gewend) om) op) een) bepaalde) manier) met) vaste) leveranciers,) ontwerpers) en) uitvoerende) partijen)te)werken.)Zorginstellingen)hebben)geen)aanbestedingsplicht,)dus)in)principe)is)er) niets)mis)mee)om)vaste)partijen)in)te)huren.))Maar)deze)partijen)bieden)niet)altijd)de)meest) duurzame) en) rendabele) oplossingen.) Enkele) vastgoedmanagers) gaven) aan) dat) de) zorginstelling) voorheen) nauwelijks) inhoudelijk) keek) naar) de) voorstellen) van) deze) partijen.) Architecten) kregen) volledig) vertrouwen) en) vrij) spel) puur) uit) gewoonte,) terwijl) dit) voor) de) organisatie)helemaal)niet)voordelig)was.)Tenslotte)werd)aangegeven)dat)de)kans)bestaat)dat) organisaties)na)het)verduurzamen)van)vastgoed)snel)weer)terugvallen)in)hun)oude)patroon,) omdat) duurzaamheid) als) iets) nieuws) en) bijzonders) wordt) gezien.) Dat) dit) bij) een) project) wordt)toegepast)betekent)dus)nog)niet)dat)het)vervolgens)de)nieuwe)standaard)is)waarmee) een)organisatie)werkt.)Duurzaamheid)zal)volgens)een)aantal)respondenten)bewust)moeten) worden) opgenomen) in) het) beleid) en) de) visie) van) de) organisatie.) Vervolgens) moet) het) onderwerp) in) alle) processen) worden) verweven.) Dit) vergt) veel) aandacht,) energie) en) tijd.) Duurzaamheid)moet)onderdeel)van)het)nieuwe)patroon)worden,)anders)is)de)kans)groot)dat) het)blijft)bij)eenmalige)duurzame)maatregelen.)) 4.3.9!Kennis,!waarden!en!emoties!!# In) deze) paragraaf) worden) de) componenten) kennis,) waarden) en) emoties) besproken.) De) respondenten) hebben) aangegeven) welke) kennis) ze) relevant) achten) als) het) gaat) om) het) verduurzamen) van) zorgvastgoed.) De) kennis) wordt) naar) aanleiding) van) de) data) onderverdeeld) in) externe) en) interne) kennis.) Externe) kennis) staat) in) relatie) tot) de) omgevingskenmerken) en) interne) kennis) heeft) betrekking) op) de) organisatiekenmerken.) Tevens)wordt)besproken)van)welke)kennis)wordt)aangegeven)dat)deze)ontbreekt.)Ook)bleek) een) aantal) antwoorden) tijdens) de) interviews) te) maken) hebben) met) het) thema) aandacht,) terwijl) er) geen) specifieke) vragen) over) aandacht) zijn) gesteld.) Aandacht) is) niet) hetzelfde) als) kennis,)maar)het)gaat)er)wel)aan)vooraf.)Het)wordt)ook)wel)als)een)randvoorwaarde)gezien,) die)ervoor)zorgt)dat)kennis)over)een)bepaald)onderwerp)wordt)verzameld.)Aandacht)heeft) geen) plek) in) het) onderzoeksmodel,) maar) kan) het) beste) bij) kennis) worden) ingedeeld.) Derhalve) is) er) hier) een) subparagraaf) over) aandacht) opgenomen.) Tot) slot) worden) de) relevante)waarden)en)emoties)besproken)die)aan)de)orde)kwamen)tijdens)de)interviews.)

+ Figuur)4.8)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)focus)op)kennis,)waarden)en)emoties) + +


59"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Categorieën+kennis,+waarden+en+emoties+ Verhouding+antwoorden+ Extern) 41%) Intern) 29%) Ontbrekend) 16%) Aandacht) 4%) Waarden)) 7%) Emoties) 2%) Tabel)4.8)Categorisering)kennis,)waarden)en)emoties)en)verhouding)gegeven)antwoorden) Externe+kennis+ + Onder)externe)kennis)wordt)de)kennis)verstaan)die)ingaat)op)zaken)die)buiten)de)organisatie) liggen.)Volgens)de)respondenten)is)het)in)dit)kader)cruciaal)dat)er)kennis)aanwezig)is)van)de) technische) mogelijkheden) om) te) verduurzamen.) Een) organisatie) moet) eerst) weten) welke) duurzame)toepassingen)beschikbaar)zijn)voordat)er)aan)de)hand)van)de)beliefs)een)intentie) kan) ontstaan) om) duurzaam) gedrag) te) vertonen.) Deze) kennis) is) niet) bij) elke) organisatie) aanwezig.)) Als) bijna) even) relevant) worden) de) financieringsmogelijkheden) om) te) verduurzamen) aangemerkt.)Een)aantal)bestuurders)maakt)kenbaar)dat)ze)graag)duurzamer)willen)worden) als) organisatie,) maar) niet) weet) waar) ze) het) budget) vandaan) kunnen) halen.) Er) wordt) aangegeven) dat) het) van) belang) is) dat) de) kostenontwikkeling) en) het) rendement) van) duurzame)maatregelen)over)de)gehele)exploitatieperiode)helder)moet)zijn)voordat)er)wordt) beslist) ze) toe) te) passen.) Nu) kunnen) leveranciers) en) installateurs) dit) nog) niet) altijd) helder) aangeven,)waardoor)wordt)afgezien)van)de)maatregelen.)In)relatie)hiermee)vindt)men)dat) de) organisatie) de) kennis) moet) hebben) om) te) sturen) op) resultaat) en) prestatie.) Vanuit) het) oogpunt) van) efficiëntie) en) exploitatie) moet) men) weten) hoe) bedrijfsmatige) processen) verlopen)en)hoe)businesscases)opgezet)worden.)) Daarnaast) is) belangrijk) dat) zorginstellingen) op) de) hoogte) zijn) van) de) wetS) en) regelgeving) rondom) duurzaamheid.) Met) name) de) bekendheid) met) de) Wet) milieubeheer) is) belangrijk,) omdat)deze)het)nemen)van)bepaalde)maatregelen)verplicht.)Evenzeer)van)belang)is)kennis) over)de)ontwikkelingen)van)de)eisen)van)de)cliënt.)Het)is)goed)om)weet)te)hebben)van)de) netwerken) in) de) regio.) Met) behulp) van) samenwerkingspartners) in) deze) netwerken) kan) onder)andere)achterhaald)worden)welke)producten)en)partijen)in)de)markt)betrouwbaar)zijn.) Tevens) blijft) men) dankzij) deze) netwerken) op) de) hoogte) van) de) ontwikkelingen) bij) andere) zorginstellingen.) ) Interne+kennis+ De) interne) kennis) wordt) uitgelegd) als) de) kennis) die) gerelateerd) is) aan) processen) en) personeel)binnen)de)organisatie.)De)meest)essentiële)kennis)op)dit)vlak)is)inzicht)hebben)in) het)energieverbruik.)Organisaties)moeten)weten)waar)ze)staan,)voordat)ze)stappen)kunnen) zetten.)Een)groot)deel)van)de)zorginstellingen)is)daarom)gestart)met)een)conditiemeting)van) de)gebouwen)of)heeft)de)intentie)om)dit)te)doen.)Vanuit)dezelfde)gedachte)is)het)belangrijk) dat)de)organisatie)weet)hoe)ze)presteert)op)het)gebied)van)duurzaamheid.)Het)is)goed)als) het)personeel)van)de)organisatie)zich)bewust)is)van)het)energieverbruik,)hierdoor)zullen)ze) eerder)bereid)zijn)mee)te)werken)aan)verduurzamingsprocessen.)) Ook)is)het)volgens)de)respondenten)van)belang)dat)er)binnen)de)organisatie)iemand)is)die) de) taal) van) de) markt) spreekt) en) praktijkervaring) heeft) op) het) vlak) van) verduurzaming) en) vastgoed.)Daardoor)kunnen)misverstanden)tussen)marktpartijen)en)zorginstellingen)worden) voorkomen.) Verder) is) het) belangrijk) dat) het) besef) aanwezig) is) dat) energiebesparing) op) de) lange) termijn) grote) effecten) kan) hebben) voor) de) organisatie,) evenals) besef) van) wat) de) gevolgen) van) gedrag) zijn) op) het) verbruik) van) de) organisatie.) De) geïnterviewde) personen) geven)aan)dat)in)de)organisatie)kennis)aanwezig)moet)zijn)om)een)visie)op)duurzaamheid)te)


60"

Hoofdstuk)4)Resultaten) ontwikkelen.)Er)wordt)gesteld)dat)men)moet)beseffen)dat)duurzaamheid)beter)werkt)als)het) in)de)brede)betekenis)wordt)opgepakt)door)de)totale)organisatie,)dus)niet)alleen)vastgoed.) Een) vastgoedmanager) geeft) aan) dat) het) essentieel) is) dat) men) weet) hoe) kansen) in) duurzaamheid) moeten) worden) gecommuniceerd) naar) het) bestuur.) Vaak) betreffen) de) duurzame) oplossingen) een) technisch) verhaal) dat) niet) tot) de) verbeelding) spreekt) van) bestuursleden)in)de)zorg.)Tenslotte)is)één)respondent)overtuigd)dat)het)belangrijk)is)dat)elke) organisatie)iemand)in)dienst)heeft)die)verstand)heeft)van)installaties,)beheer)en)onderhoud) om)echt)een)slag)te)kunnen)maken)in)de)verduurzaming)van)het)vastgoed.)) ) Ontbrekende+kennis+ In) de) twee) bovenstaande) subparagrafen) is) de) kennis) besproken) die) als) relevant) werd) aangemerkt) door) de) respondenten.) Soms) werd) specifiek) aangegeven) dat) deze) kennis) nog) ontbreekt)in)de)organisatie.)In)andere)gevallen)werd)dit)in)de)loop)van)het)gesprek)duidelijk.) De) meeste) opvallende) ontbrekende) kennis) was) die) over) de) Wet) milieubeheer.) Sinds) de) invoering) van) het) activiteitenbesluit) in) 2008) zijn) zorginstellingen) verplicht) maatregelen) te) nemen) die) een) terugverdientijd) van) 5) jaar) of) korter) hebben) (zie) 2.3.3).) Tijdens) de) gesprekken)bleek)dat)een)groot)aantal)van)de)bestuurders)nog)niet)gehoord)had)van)de)wet) of) er) in) elk) geval) nog) niet) mee) geconfronteerd) was) door) de) gemeente.) De) bestuurders) in) kwestie)gaven)meestal)wel)aan)dat)ze)vermoeden)dat)de)vastgoedS)of)facilitairmanager)wel) op)de)hoogte)is)van)de)wet.)) Verder)wordt)de)inschatting)gemaakt)dat)veel)zorginstellingen)de)kennis)niet)hebben)om)de) juiste) keuzes) te) maken) en) vaak) niet) weten) waar) ze) moeten) beginnen.) Het) ontbreekt) over) het)algemeen)aan)expertise)omtrent)het)verbeteren)van)vastgoed.)De)specifieke)kennis)van) techniek) is) meestal) niet) in) huis) bij) een) zorginstelling.) Voor) bijvoorbeeld) het) inregelen) van) installaties) is) men) afhankelijk) van) externe) partijen.) In) sommige) gevallen) wordt) die) kennis) dan) ook) echt) ingekocht,) maar) er) zijn) ook) zorginstellingen) waar) wordt) afgezien) van) de) verduurzaming)omdat)het)als)te)ingewikkeld)wordt)geanticipeerd.)Vaak)spreekt)men)niet)de) taal) van) de) markt) en) hebben) marktpartijen) en) zorginstellingen) moeite) elkaar) goed) te) begrijpen.) Ook) schort) het) af) en) toe) aan) het) inzicht) dat) verduurzaming) bijdraagt) in) een) breder)kader,)bijvoorbeeld)dat)het)gebouw)fris,)gezond)en)toekomstbestendig)wordt.)) Als)gekeken)wordt)naar)financieringsstromen)is)onduidelijk)welk)deel)van)de)WlzSvergoeding) voor)energiekosten)bedoeld)is.)Hierdoor)is)het)voor)veel)zorginstellingen)niet)helder)of)het) bedrag) dat) ze) per) cliënt) aan) energie) uitgeven) veel) of) weinig) is.) Tijdens) één) van) de) expertmeetings) werd) duidelijk) dat) volgens) de) banken) veel) zorginstellingen) onbekend) zijn) met)de)mogelijkheden)van)een)groenverklaring,)die)voordeligere)financiering)biedt.)Tevens) ontbreekt) het) aan) inzicht) dat) het) momenteel) voordelig) is) om) duurzame) maatregelen) te) nemen,) omdat) de) nacalculatie) nog) deels) van) kracht) is.) Elk) jaar) wordt) dit) voordeel) kleiner.) Tenslotte) werd) kenbaar) gemaakt) dat) zorgbestuurders) weinig) kennis) hebben) van) goede) voorbeelden,)zoals)het)traject)waar)Amstelring)mee)bezig)is.)) )) Aandacht++ Een) belangrijke) voorwaarde) voor) het) verkrijgen) van) kennis) over) verduurzaming) is) dat) er) aandacht)is)of)wordt)gewekt)voor)het)onderwerp.)De)aandacht)kan)voortkomen)uit)de)eigen) interesse)van)mensen)binnen)de)organisatie)of)worden)gewekt)door)de)omgeving.)Soms)is)er) sprake)van)voorkennis,)in)de)trant)van)“daar)heb)ik)wel)eens)iets)over)gehoord)of)gelezen”.) Aandacht)is)als)het)ware)de)motor)die)zorgt)dat)kennis)wordt)vergaard.)) ) Er)wordt)door)de)respondenten)gesteld)dat)het)van)belang)is)om)inzichtelijk)te)maken)dat) investeren) in) verduurzaming) een) aanzienlijke) besparing) oplevert.) Dit) kan) leiden) tot) gedragsverandering) met) betrekking) tot) energiegebruik.) Bij) sommige) zorginstellingen) zijn) medewerkers) zich) ervan) bewust) dat) de) organisatie) het) financieel) moeilijk) heeft.) Dit) bewustzijn) zorgt) ervoor) dat) deze) medewerkers) uit) zichzelf) proberen) energieS,) voedsel) en)


61"

Hoofdstuk)4)Resultaten) materiaalverspilling) te) verminderen.) Ze) denken) dus) mee) met) de) organisatie) omdat) ze) noodzaak)van)kostenbesparing)begrijpen.) ) Daartegenover) zijn) er) ook) zorginstellingen) waarbij) er) weinig) tot) geen) awareness) is) dat) energiebesparing) nuttig) of) zelfs) noodzakelijk) is.) Men) is) binnen) de) organisatie) totaal) niet) bezig) met) het) thema,) het) behoort) niet) tot) de) interesses) van) de) medewerkers.) In) de) zorg) denkt)men)vanuit)termen)van)gezondheid.)De)verduurzaming)van)het)gebouw)zou)dan)ook) moeten) worden) gelabeld) in) relatie) tot) gezondheid.) De) zorgsector) is) gevoeliger) voor) de) bijdrage) van) een) gebouw) aan) een) gezondere) wereld) dan) een) bijdrage) aan) een) energiezuinigere)wereld.) + Waarden) Tijdens) de) interviews) is) niet) gericht) gevraagd) naar) de) waarden) van) de) geïnterviewde) personen) of) de) organisaties.) Toch) kwamen) vanuit) enkele) gesprekken) een) aantal) relevante) waarden)naar)voren.)De)belangrijkste)waarde)die)aan)bod)kwam)was)zuinig)zijn)op)de)aarde.) De) bestuurders) gaven) aan) dat) ze) vanuit) die) intrinsieke) waarde) gemotiveerd) zijn) om) te) proberen)de)organisatie)te)verduurzamen.)Daarnaast)wordt)gesteld)dat)het)belangrijk)is)om) vast)te)houden)aan)de)visie.)Er)moet)niet)meteen)worden)afgeweken)bij)het)eerste)obstakel,) maar)vanuit)de)visie)naar)de)lange)termijn)gekeken)worden.)Daarvoor)moet)een)organisatie) durven)veranderen)en)is)er)een)“doen”Scultuur)nodig.)Tenslotte)moeten)mensen)binnen)de) organisatie)niet)denken)in)problemen)en)alleen)maar)“ja/nee”)vragen)stellen.)Het)is)volgens) de)respondenten)veel)beter)als)men)denkt)in)oplossingen)en)meer)“hoe”)vragen)stelt.)) + Emoties+ Ook) naar) de) emoties) is) niet) specifiek) gevraagd.) Er) werd) wel) duidelijk) dat) een) aantal) bestuurders) het) uitdagender) en) leuker) vindt) om) als) organisatie) duurzaam) te) opereren.) Ze) krijgen) er) meer) plezier) van) in) hun) werk) en) hadden) het) gevoel) dat) hetzelfde) geldt) voor) de) rest)van)het)personeel.)Ook)het)gebrek)aan)vertrouwen)in)marktpartijen)is)als)een)emotie)te) beschouwen.) Deze) emotie) heeft) negatieve) invloed) op) de) attitude) van) bestuurders) wat) betreft) het) nemen) van) duurzame) maatregelen.) Tot) slot) werd) nog) duidelijk) dat) een) aantal) organisaties) binnen) de) zorg) angst) heeft) om) te) veranderen.) Dit) heeft) te) maken) met) de) gewoonte) om) op) een) bepaalde) vertrouwde) manier) te) werken.) Het) merendeel) van) de) zorginstellingen) wordt) volgens) de) respondenten) niet) gekenmerkt) door) ondernemerschap.)) Uit) de) interviews) bleek) dat) er) nog) veel) onduidelijkheid) is) over) het) verduurzamen) van) vastgoed)(gebrek)aan)kennis).)In)combinatie)met)de)vrees)om)te)veranderen)verlaagt)dit)de)) verwachte)controle)over)het)gedrag.)) 4.3.10!Organisatiekenmerken!!# Deze)paragraaf)bespreekt)in)grote)lijnen)de)organisatiekenmerken)die)relevant)zijn)in)relatie) tot)het)verduurzamen)van)vastgoed.)De)organisatiekenmerken)hebben)effect)op)de)andere) componenten)uit)het)onderzoeksmodel)en)de)relaties)tussen)deze)componenten)(zie)3.1.2).) Ze) zijn) op) basis) van) de) data) onderverdeeld) in) vijf) categorieën,) namelijk) missie+ en+ visie,) organisatiecultuur,+ bedrijfsvoering,+ vastgoed) en) financieel) (zie) tabel) 4.9).) Per) categorie) worden) de) belangrijkste) kenmerken) beschreven.) Bij) elk) kenmerk) is) bepaald) waar) deze) aangrijpt)in)het)onderzoeksmodel,)oftewel)waar)heeft)het)kenmerk)invloed)op.)Dit)kunnen) één) of) meerdere) componenten) zijn,) maar) een) kenmerk) kan) ook) de) relatie) tussen) twee) componenten) beïnvloedden.) Omdat) er) erg) veel) data) over) de) organisatiekenmerken) zijn) verzameld,) beperkt) deze) paragraaf) zich) tot) de) algemene) patronen) en) grote) lijnen) die) zich) aftekenen) vanuit) de) resultaten.) Bij) behoefte) aan) een) verdergaande) interpretatie) wordt) verwezen)naar)bijlage)IV)en)naar)het)excelSbestand)dat)is)bijgeleverd)op)cdSrom.)


62"


) Figuur)4.9)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)organisatiekenmerken) ) Categorieën+ Verhouding+antwoorden+ organisatiekenmerken+ Missie)&)visie) 11%) Organisatiecultuur) 24%) Bedrijfsvoering)) 26%) Vastgoed) 29%) Financieel)) 10%) Tabel)4.9)Categorisering)organisatiekenmerken)en)verhouding)gegeven)antwoorden)) ) Missie+&+visie+ Een) beperkt) aantal) organisaties) heeft) een) missie) en) visie) waar) duurzaamheid) goed) bij) aansluit.)Als)het)onderwerp)past)binnen)de)missie)en)visie)draagt)dit)volgens)een)derde)van) de) respondenten) bij) aan) een) positieve) attitude) wat) betreft) verduurzaming.) Twee) organisaties) worden) gekenmerkt) door) bestuurders) die) bevlogen) zijn) wat) betreft) energie) besparen)en)verduurzamen.)De)bestuurlijke)interesse)in)deze)onderwerpen)heeft)volgens)de) helft)van)de)respondenten)een)positief)effect)op)de)attitude,)de)intentie)en)de)beslissing)om) duurzaam) gedrag) te) vertonen.) Het) is) een) voorwaarde) om) kennis) over) het) onderwerp) te) verzamelen.) Hetzelfde) geldt) (in) mindere) mate)) voor) interesse) in) innovaties,) omdat) veel) duurzame)maatregelen)als)innovatief)zijn)aan)te)merken.)) Verder)werd)aangegeven)dat)vitaliteit)en)healing)environment)steeds)belangrijkere)thema’s) binnen)de)visies)van)zorginstellingen)worden)de)komende)jaren.)Duurzaamheid)past)goed)bij) deze) thema’s,) dus) dit) heeft) een) positief) effect) op) de) attitude.) Bij) de) expertmeetings) werd) aangegeven)dat)er)binnen)de)V&VSsector)twee)type)organisaties)zijn)te)onderscheiden)wat) betreft) visie.) De) ene) groep) kijkt) structureel) vooruit) en) handelt) vanuit) deze) eigenschap.) De) andere) groep) reageert) vooral) op) prikkels,) focust) op) de) korte) termijn) en) is) bezig) met) reorganiseren.) De) termijn) waarop) beslissingen) worden) gebaseerd) is) bepalend) voor) de) attitude)en)intentie)wat)betreft)duurzaamheid.)) ) Organisatiecultuur+ De) mate) waarin) duurzaamheid) past) binnen) de) cultuur) van) organisatie) heeft) uitwerking) op) de)verwachte)controle)over)de)te)nemen)maatregelen)en)bepaalt)voor)een)deel)de)attitude) over) het) thema.) Als) men) geen) affiniteit) heeft) met) duurzaamheid) zal) het) niet) snel) worden) opgepakt)en)zal)de)gewenste)gedragsverandering)niet)optreden.)Vaak)verschilt)de)houding) wat) betreft) duurzaamheid) binnen) de) organisatie.) Bewustzijn) van) de) effecten) van) duurzaamheid)in)de)rest)van)de)organisatie)hangt)hiermee)samen.)Zonder)dat)bewustzijn)zal) er)niet)snel)kennis)verzameld)worden)en)een)positieve)attitude)ontstaan.)Ook)komen)er)in) dat)geval)weinig)ideeën)vanuit)de)organisatie)zelf)rondom)duurzaamheid.)) Bij) een) deel) van) de) organisaties) blijkt) dat) het) bewustzijn) omtrent) de) mogelijkheden) van) verduurzaming) er) bij) de) vastgoedafdeling) wel) is,) maar) dat) het) ontbreekt) bij) de) overige) afdelingen.)Het)personeel)denkt)vaak)vanuit)de)eigen)verantwoordelijkheden)en)taken,)niet) vanuit) de) organisatie) als) geheel.) Kenmerkend) is) dan) dat) men) pas) in) actie) komt) als) het) zorgproces) ergens) onder) lijdt.) Dit) heeft) een) negatief) effect) op) de) verwachte) controle) wat)


63"

Hoofdstuk)4)Resultaten) betreft) verduurzaming) vanuit) de) vastgoedafdeling) en) het) bestuur.) De) lengte) van) de) communicatieS)en)beslissingslijnen)tussen)het)bestuur)en)de)verschillende)afdelingen)is)in)dit) kader) van) belang.) Door) als) vastgoedafdeling) meer) de) rol) van) regisseur) aan) te) nemen) in) plaats)van)uitvoerende)dienst)kan)de)verwachte)controle)worden)vergroot.)) Een) opvallende) constatering) is) dat) de) terugloop) van) inkomsten) ervoor) zorgt) dat) medewerkers) bewuster) worden) van) de) kosten) en) dat) ze) die) vanuit) het) belang) van) de) organisatie)dan)sneller)proberen)terug)te)dringen.)Volgens)de)respondenten)is)het)de)kunst) om)te)zorgen)dat)dit)integraal)denken)vanuit)het)belang)van)de)organisatie)als)geheel)een) cultuureigenschap) wordt) die) los) staat) teruglopende) inkomsten.) De) mate) waarin) de) organisatie) opereert) als) ondernemer) bepaalt) of) dit) soort) veranderingen) succesvol) zijn.) Echter,)het)karakter)van)de)zorg)wordt)over)het)algemeen)gekenmerkt)door)conservatisme) en) risicomijdend) gedrag.) ) Men) gaat) niet) gemakkelijk) om) met) veranderingen.) Er) wordt) gedacht) vanuit) de) korte) termijn,) met) respect) naar) de) stakeholders.) Vaak) wordt) er) nog) gedacht) vanuit) het) oude) systeem,) dat) uitging) van) omzetmaximalisatie) in) plaats) van) efficiëntie.) Deze) organisatiekenmerken) hebben) een) negatief) effect) op) alle) drie) de) typen) beliefs,)en)daarmee)indirect)ook)op)de)intentie)om)duurzaam)gedrag)te)vertonen.)) ) Bedrijfsvoering+ De) meest) belangrijke) organisatiekenmerken) in) het) kader) van) de) beslissing) om) te) verduurzamen)hebben)te)maken)met)bedrijfsvoering.)De)mate)waarin)de)organisatie)onder) druk)staat)op)andere)thema’s)bepaalt)in)sterke)mate)de)verwachte)controle)en)uiteindelijk) de)intentie)om)duurzaam)gedrag)te)vertonen.)Veel)organisaties)bevinden)zich)in)een)periode) met) veel) veranderingen) ten) gevolge) van) reorganisaties.) Een) groot) deel) van) de) zorginstellingen) is) momenteel) aan) het) afslanken) en) inkrimpen.) Er) worden) allerlei) bezuinigingsmaatregelen)doorgevoerd)om)de)organisatie)gezond)te)houden.)Dit)veroorzaakt) bij) deze) organisaties) het) idee) dat) ze) het) verduurzamen) van) vastgoed) er) niet) bij) kunnen) hebben.)Als)gevolg)van)deze)kenmerken)is)de)verwachte)controle)over)het)gedrag)laag.)) Een)andere)eigenschap)heeft)een)sterke)relatie)met)de)attitude.)Als)locatiemanagers)en/of) directeuren)verantwoordelijkheid)hebben)voor)de)energiekosten)van)hun)gebouw,)blijkt)dat) ze)eerder)een)positieve)attitude)hebben)ten)aanzien)van)energiebesparing)en)duurzaamheid.) Zodra) ze) worden) afgerekend) op) de) resultaten) per) locatie) is) de) bereidheid) om) mee) te) werken) aan) verduurzaming) een) stuk) groter.) Bij) iets) minder) dan) de) helft) van) de) zorginstellingen) zijn) energiekosten) nog) niet) helder) per) locatie,) maar) een) deel) van) deze) groep)neemt)stappen)om)deze)inzichtelijk)te)krijgen.)Dit)verbetert)niet)alleen)de)attitude)van) het)personeel)maar)vergroot)ook)de)controle)om)te)sturen)op)energiekosten.)) Een) ander) begrip) dat) effect) heeft) op) de) controle) is) zelfsturende) teams.) Een) aantal) organisaties) werkt) met) zelfsturende) teams,) die) verantwoordelijkheid) en) initiatief) dragen) voor) projecten.) Ze) krijgen) vanuit) het) management) alleen) outputspecificaties) mee,) maar) mogen)zelf)de)invulling)bepalen.)Bij)sommige)van)deze)organisaties)zorgt)dit)ervoor)dat)van) onderuit)de)organisatie)duurzame)initiatieven)ontstaan,)omdat)de)zelfsturende)teams)daarin) de)oplossing)zien)om)aan)de)outputspecificaties)te)kunnen)voldoen.)) Er) zijn) ook) organisaties) die) de) vastgoedafdeling) centraliseren) en) vanuit) daar) het) technisch) beheer)voeren.)De)verantwoordelijkheid)voor)energieprestaties)en)de)verbetering)ervan)ligt) bij)deze)centrale)vastgoedafdeling,)omdat)er)verwacht)wordt)dat)er)dan)beter)gestuurd)kan) worden)op)kwaliteit)(o.a.)in)de)vorm)van)duurzaamheid).)Tenslotte)wordt)nog)gesteld)dat)de) focus)van)sommige)organisaties)op)een)specifieke)doelgroep)effect)heeft)op)de)attitude.)Dit) kan)zowel)een)positief)als)een)negatief)effect)zijn,)afhankelijk)van)de)eigenschappen)van)de) doelgroep.)) + + +


64"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Vastgoed+ Ook)de)eigenschappen)van)het)vastgoed)van)een)organisatie)spelen)in)belangrijke)rol)bij)de) beslissing) om) te) verduurzamen.) De) functionele) geschiktheid) van) de) gebouwen) wordt) aangemerkt) als) de) belangrijkste) vastgoedeigenschap) in) het) kader) van) duurzaamheid.) De) intentie)om)duurzame)maatregelen)te)nemen)komt)meestal)niet)uit)zichzelf,)maar)sluit)aan) bij) een) andere) belang.) In) veel) gevallen) gaat) het) om) een) functionele) aanpassing) of) herontwikkeling) van) een) pand.) In) gebouwen) die) functioneel) niet) geschikt) zijn) voor) de) doelgroep) en) ook) niet) meer) geschikt) kunnen) worden) gemaakt,) worden) meestal) weinig) investeringen)gedaan.)Meestal)worden)deze)gebouwen)afgestoten)of)gesloopt.)) De)intentie)om)iets)met)een)gebouw)te)doen)is)ook)sterk)afhankelijk)van)de)leeftijd)ervan)en) de) kwaliteit) die) daarmee) samenhangt.) Organisaties) zijn) eerder) bereid) te) investeren) in) gebouwen)die)nog)een)lange)levensduur)en)voldoende)kwaliteit)hebben.)Dit)is)logisch)omdat) de)gemaakte)kosten)dan)nog)kunnen)worden)terugverdiend.)Als)een)gebouw)in)dit)kader)de) juiste)eigenschappen)bezit)en)op)de)juiste)locatie)ligt)is)er)eerder)een)positieve)attitude)en) intentie)ten)aanzien)van)het)nemen)van)duurzame)maatregelen.)Vaak)zijn)groot)onderhoud) of) renovatie) de) momenten) waarop) de) zorginstellingen) duurzaamheid) dan) een) rol) laten) spelen.)Maar)groot)onderhoud)of)renovatie)wordt)in)de)regel)slechts)eens)in)de)20)à)30)jaar) gedaan) per) gebouw.) Er) zijn) ook) een) aantal) organisaties) waarbij) de) vastgoedstrategie) voorlopig)gericht)is)op)het)drukken)van)kosten.)) Verder)is)het)wel)of)niet)in)eigendom)hebben)van)de)gebouwen)nog)sterk)van)invloed)op)de) beslissing)om)het)vastgoed)te)verduurzamen.)Een)aantal)organisaties)geven)aan)dat)ze)wel) graag)aan)de)slag)willen)met)de)gebouwen,)maar)dat)de)eigenaar)dit)niet)ziet)zitten.)Meestal) zijn)deze)eigenaren)woningbouwcorporaties)(zie)4.3.11).)Daarom)worden)vooral)de)panden) aangepakt)die)in)eigen)beheer)zijn.)Toch)geeft)een)aantal)respondenten)aan)dat)nieuwbouw) alleen) nog) wordt) gedaan) in) samenwerking) met) corporaties) of) commerciële) beleggers.) De) reden) hiervoor) is) dat) deze) partijen) nog) wel) de) ruimte) hebben) om) te) investeren) en) dat) vastgoed) hun) corebusiness) is.) Dit) komt) dus) voort) uit) een) lage) verwachte) controle) en) een) gebrek)aan)expertise)(kennis).)Bij)deze)zorginstellingen)verschuift)de)eigendomsverhouding) dus)naar)meer)huurlocaties)en)minder)eigen)bezit.)) Een) aantal) organisaties) is) voor) het) verduurzamen) van) hun) vastgoed) de) samenwerking) aangegaan) met) een) ESCo) of) een) externe) onderhoudspartij.) Hier) geldt) eveneens) dat) dit) wordt)gedaan)omdat)deze)partijen)worden)geacht)beter)te)zijn)in)het)nemen)van)duurzame) maatregelen)en)ze)daar)ook)de)middelen)voor)hebben.)Deze)samenwerking)maakt)het)dus) mogelijk)gedrag)te)vertonen)dat)anders)niet)had)gekund.)) Tot)slot)is)nog)te)zien)dat)steeds)meer)instellingen)ervoor)kiezen)om)alle)typen)zorg)in)één) gebouw) te) combineren.) Dit) biedt) een) meerwaarde) naar) de) cliënt,) want) deze) kan) als) de) behoeften)veranderen)binnen)hetzelfde)gebouw)blijven)wonen.)Bovendien)is)het)rendabeler) voor) de) zorginstelling,) omdat) ze) hiermee) voldoende) schaal) realiseren) om) bepaalde) voorzieningen) te) kunnen) blijven) houden.) Hiervoor) is) het) van) belang) dat) de) gebouwen) flexibel)zijn,)zodat)van)doelgroep)kan)worden)gewisseld.)Het)biedt)de)organisatie)dus)meer) controle)en)daarmee)meer)ruimte)om)aan)de)slag)te)gaan)met)duurzaamheid.)) + Financieel+ Vanuit) een) financieel) perspectief) zijn) drie) organisatiekenmerken) doorslaggevend) in) het) kader)van)duurzaamheid.)De)hoogte)van)de)energiekosten)heeft)invloed)op)de)intentie)van) een)zorginstelling)om)deze)terug)te)willen)dringen.)Hiervoor)is)kennis)nodig)van)de)hoogte) van) de) energiekosten,) maar) die) is) niet) altijd) aanwezig) (zie) 4.3.9).) Hoe) hoger) het) energieverbruik,)hoe)positiever)de)attitude)en)sterker)de)intentie)zijn)om)te)verduurzamen.) Maar) de) organisatie) moet) wel) de) financiële) ruimte) hebben) om) te) investeren.) Wat) hierbij) meespeelt) is) de) boekwaarde) van) de) gebouwen.) Er) moet) vanuit) een) boekhoudkundig) perspectief) ruimte) zijn) om) te) investeren.) Is) die) er) niet,) dan) zal) de) intentie) om) te)


65"

Hoofdstuk)4)Resultaten) verduurzamen) niet) sterk) zijn,) ook) al) zijn) de) energiekosten) hoog.) Verder) blijkt) dat) als) een) organisatie)ook)focust)op)exploitatiekosten)in)plaats)van)enkel)op)de)investeringskosten)er) een)positievere)attitude)naar)duurzame)en)energiebesparende)oplossingen)is.)Door)te)kijken) naar) de) “total) cost) of) ownership19”) worden) de) zorginstellingen) zich) meer) bewust) van) de) voordelen) van) vergaande) duurzame) ingrepen) in) vastgoed.) Wat) over) het) geheel) van) organisatiekenmerken) gezien) duidelijk) wordt) is) dat) beschikbare) middelen) in) de) vorm) van) geld) een) sterke) rol) spelen) om) van) positieve) beliefs) naar) intentie) en) uiteindelijk) gedrag) te) komen.)) 4.3.11!Omgevingskenmerken!! In)deze)paragraaf)wordt)in)grote)lijnen)besproken)welke)omgevingskenmerken)relevant)zijn) in)relatie)tot)het)verduurzamen)van)vastgoed.)Dit)wordt)gedaan)volgens)het)principe)dat)ook) in)de)vorige)paragraaf)is)gehanteerd)(zie)4.3.10).)De)omgevingskenmerken)worden)op)basis) van) de) data) onderverdeeld) in) vier) categorieën,) namelijk) demografisch,+ economisch,+ sociaal/cultureel+en+politiek.+Deze)paragraaf)beperkt)zich)net)als)de)vorige)tot)de)algemene) patronen)en)grote)lijnen.)Bij)behoefte)aan)een)verdergaande)interpretatie)wordt)verwezen) naar)bijlage)IV)en)naar)het)excelSbestand)dat)is)bijgeleverd)op)cdSrom.) )

) Figuur)4.10)Miniatuurweergave)onderzoeksmodel)met)omgevingskenmerken) ) Categorieën+ Verhouding+ omgevingskenmerken+ antwoorden+ Demografie) 7%) Economie) 27%) Sociaal/cultureel)) 12%) Politiek) 55%) Tabel) 4.10) Categorisering) omgevingskenmerken,) verhouding) gegeven) antwoorden) en) een) miniatuurweergave)van)het)onderzoeksmodel) ) Demografische+omgevingskenmerken) De) demografische) ontwikkelingen) in) een) regio) bepalen) voor) een) deel) de) plannen) die) een) organisatie) heeft) met) haar) vastgoed.) Indirect) heeft) dit) invloed) op) de) attitude) jegens) verduurzaming.) Een) regio) kan) te) maken) hebben) met) een) afname) van) het) aantal) zorgplaatsen)en)het)risico)op)leegstand.)Veel)organisaties)gaan)in)dit)geval)niet)investeren)in) het)aanbrengen)van)duurzame)toepassingen)in)hun)gebouw.)Als)er)echter)een)groei)in)het) aantal) zorgplekken) wordt) geanticipeerd) kan) dit) zorgen) voor) een) positieve) attitude) ten) aanzien) van) verduurzaming.) Die) attitude) is) wel) afhankelijk) van) het) aantal) (concurrerende)) zorginstellingen)in)de)regio.)Enkele)respondenten)geven)aan)dat)er)geen)andere)intramurale) zorgverleners) zijn) hun) omgeving) en) dat) er) geen) overcapaciteit) is.) Hierdoor) hebben) ze)

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 19

)Total)cost)of)ownership)(TCO))=)benaderingswijze)waarbij,)naast)de)stichtingskosten,)ook) gekeken)wordt)naar)de)financiële)gevolgen)van)andere)gemaakte)keuzes)in)de)ontwerpfase) van) gebouwen.) De) totale) kosten) op) korte) en) lange) termijn) worden) in) beeld) gebracht) (Senternovem,)2007).)


66"

Hoofdstuk)4)Resultaten) eigenlijk)een)gegarandeerde)bezetting)van)de)zorgplaatsen.)Dit)heeft)een)negatief)effect)op) de)attitude)om)aan)de)slag)te)gaan)met)duurzaamheid.)) ) Economische+omgevingskenmerken) Eén)van)de)meest)genoemde)negatieve)omgevingskenmerken)is)dat)marktpartijen)niet)goed) snappen) wat) er) omgaat) in) de) zorg.) Het) aanbod) van) bouwers,) ontwerpers) en) installateurs) sluit)vaak)niet)aan)bij)de)behoefte)van)de)zorgorganisatie.)Er)wordt)nog)te)weinig)gedacht)in) termen)van)exploitatie)en)total)cost)of)ownership.)Hierdoor)is)de)verwachte)controle)laag.) Zorginstellingen) zijn) vaak) afhankelijk) van) dergelijke) marktpartijen) bij) de) uitvoering) van) verduurzaming,)maar)zolang)het)aanbod)kwalitatief)niet)positief)is)voor)de)exploitatie)zullen) de)instellingen)niet)snel)het)besluit)nemen)hiermee)te)starten.)Ook)blijkt)dat)corporaties)in) hun)rol)als)verhuurder)maar)weinig)ingaan)op)de)verzoeken)van)de)zorginstellingen)om)de) huurlocaties)te)verduurzamen,)zelfs)als)dit)aantoonbaar)financieel)voordeliger)is.)Daarnaast) ontstaat) er) een) negatieve) attitude) naar) duurzame) producten) doordat) de) prestaties) die) leveranciers,) bouwers) en) installateurs) beloven) niet) worden) gehaald.) Deze) partijen) willen) niet) risicodragend) zijn) en) bieden) geen) garanties,) waardoor) ze) weinig) vertrouwen) tonen) in) hun)eigen)product.)) Een)andere)omgevingskenmerk)met)een)negatief)effect)op)de)verwachte)controle)is)dat)het) volgens)de)respondenten)moeilijk)is)om)financiering)te)krijgen)bij)de)bank)als)gevolg)van)de) kredietcrisis) en) de) toenemende) onzekerheid) van) de) stelselwijziging.) Tijdens) de) expertmeetings) werd) duidelijk) dat) er) wel) degelijk) banken) zijn) die) financiële) producten) hebben)klaar)liggen)voor)zorgpartijen.)Normatief)gezien)hebben)steeds)meer)banken)in)dit) kader)duurzaamheid)als)financieringseis.)Een)aantal)respondenten)beklaagde)zich)erover)dat) er)geen)interessantere)rente)staat)tegenover)duurzamere)projecten.)Ook)hierover)gaven)de) banken) aan) dat) die) er) wel) is,) maar) dat) een) groenverklaring) daarvoor) vereist) is.) Zowel) de) interessantere) rente) als) de) financiële) producten) kunnen) een) positieve) invloed) hebben) op)) de)attitude,)mits)de)zorginstellingen)bekend)raken)met)de)regelingen.)) + Sociaal/culturele+omgevingskenmerken) Op) sociaal) cultureel) vlak) is) vooral) belangrijk) in) welke) mate) de) cliënt) vraagt) om) verduurzaming)van)de)zorg.)Dit)heeft)een)sterke)invloed)op)de)subjectieve)norm,)de)cliënt)is) namelijk) de) belangrijkste) toonaangevende) partij) in) de) omgeving) voor) de) zorginstelling.) Momenteel) vraagt) de) cliënt) nog) niet) om) duurzaamheid,) deze) selecteert) op) zaken) als) de) kwaliteit) van) de) zorg,) betaalbaarheid,) comfort) en) locatie.) Maar) de) komende) generatie) ouderen)is)al)meer)bekend)met)het)thema)en)gaat)er)naar)verwachting)ook)meer)om)vragen.) Dit)heeft)ermee)te)maken)dat)deze)mensen)nu)als)particulier)al)investeren)in)duurzaamheid.) De)inschatting)is)dat)hetzelfde)gaat)gelden)voor)de)werknemer.)Deze)komt)in)de)positie)om) kritisch)te)zijn)naar)de)werkgever,)omdat)er)in)de)toekomst)een)tekort)aan)goed)personeel) wordt)verwacht)in)de)zorg.))) ) Politieke+omgevingskenmerken) De) meerderheid) van) de) omgevingskenmerken) die) tijdens) interviews) naar) voren) kwamen) hebben) te) maken) met) de) politiek.) De) mate) waarin) de) overheid) om) duurzaamheid) vraagt) heeft) een) sterke) invloed) op) de) subjectieve) norm.) Door) de) aanwezigheid) en) met) name) de) handhaving)van)een)duurzaamheidsbeleid)bij)de)gemeente)groeit)de)intentie)en)neemt)de) kans)dat)gedrag)vertoond)wordt)toe.)Maar)de)respondenten)geven)aan)dat)kennisdeling)en) handhaving)inzake)regelgeving)ontbreekt)in)hun)regio.)Veel)van)de)organisaties)zijn)dan)ook) niet)van)plan)om)vanuit)dit)kader)duurzaam)gedrag)te)vertonen,)ook)al)is)het)soms)verplicht) (Wet)milieubeheer).)Ze)zijn)er)simpelweg)niet)van)op)de)hoogte)en)ervaren)ook)geen)druk) om)ermee)aan)de)slag)te)gaan.))


67"

Hoofdstuk)4)Resultaten) Verder) verwijt) een) groot) deel) van) de) respondenten) de) overheid) een) gebrek) aan) lange) termijn) visie) en) continuïteit.) Het) beleid) van) de) overheid) wordt) doorlopend) veranderd) als) gevolg)van)wisselingen)van)bestuur.)Vanuit)een)vastgoedperspectief)zijn)veel)regelingen)en) subsidies)voor)duurzaamheid)van)(te))korte)duur,)ze)zijn)niet)structureel.)Daarnaast)wordt)er) steeds)meer)bezuinigd)op)allerlei)budgeten)en)vergoedingen.)Met)name)het)verdwijnen)van) de) overheidsfinanciering) voor) de) verzorgingshuizen) heeft) invloed) op) de) zorginstellingen.) Veel)van)de)organisaties)moeten)hun)vastgoed)aanpassen)als)gevolg)van)de)afschaffing)van) de) meerbedskamers.) Ze) moeten) dus) investeren) in) hun) vastgoed,) terwijl) ze) steeds) minder) financiering)krijgen.)Daar)komt)nog)bij)dat)er)nog)veel)onduidelijkheid)is)over)het)beleid)van) de) overheid,) zoals) de) overdracht) van) zorgtaken) naar) gemeenten.) Deze) ontwikkelingen) zorgen)bij)de)organisaties)voor)een)afname)van)de)verwachte)controle.)Bovendien)wordt)er) gesteld)dat)er)geen)prikkel)zit)in)de)vergoeding)van)het)zorgkantoor)om)te)verduurzamen.)) Aan)de)andere)kant)nodigt)het)nieuwe)systeem)van)het)zorgkantoor)wel)uit)tot)efficiëntie.) Voorheen)was)de)zorg)regelgestuurd,)maar)in)de)toen)gehanteerde)regels)zat)geen)opdracht) om) te) verduurzamen.) Gevolg) hiervan) is) dat) er) weinig) awareness) is) wat) betreft) duurzaamheid.)) Tenslotte) is) er) nog) één) belangrijk) omgevingskenmerk) dat) in) de) weg) staat) voor) verduurzaming.) Zowel) corporaties) als) zorginstellingen) (bij) scheiden) van) wonen) en) zorg)) mogen) geen) energie) leveren.) Maar) deze) organisaties) zijn) wel) degenen) die) moeten) investeren) in) energiebesparende) maatregelen.) Door) de) huidige) regelgeving) ontstaat) hier) een)split)incentive,)want)de)partijen)moeten)wel)de)kosten)dragen,)maar)kunnen)niet)van)de) baten)profiteren.)) 4.3.12!Evalueren!en!zichtbaar!maken!!# Deze)paragraaf)gaat)in)op)de)laatste)component)van)het)onderzoeksmodel.)De)component) bestaat) uit) twee) onderdelen,) evalueren) en) zichtbaar+ maken.) Beide) onderdelen) zijn) een) voorwaarde) voor) verspreiding) en) uitbreiding) van) het) verduurzamen) van) vastgoed.) Door) evaluatie)van)het)vertoonde)duurzame)gedrag)kan)de)zorginstelling)bepalen)of)zij)het)gedrag) vaker) of) ook) bij) andere) locaties) wil) toepassen.) En) door) de) verduurzaming) zichtbaar) te) maken)kunnen)anderen)het)gedrag)overnemen.)))

+ Figuur) 4.11) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) evalueren) en) zichtbaar) maken) + Uit) vrijwel) alle) interviews) kwam) de) behoefte) aan) een) landelijke) benchmark) voor) duurzaamheid) en/of) energieverbruik) naar) voren.) Deze) benchmark) helpt) zowel) bij) het) evalueren) als) het) zichtbaar) maken) van) gedrag.) De) vastgoedmanagers) geven) aan) dat) bestuurders) gevoelig) zijn) voor) een) dergelijke) tool) en) het) interessant) vinden) hoe) ze) scoren) ten)opzichte)van)andere)organisaties.)Een)benchmark)geeft)hen)handvatten)om)het)bestuur) te) overtuigen) dat) bepaalde) maatregelen) genomen) moeten) worden.) Bestuurders) zijn) gevoelig)voor)het)imago)van)de)organisatie,)waardoor)ze)gemotiveerd)zijn)om)te)zorgen)dat) de) organisatie) goed) scoort) ten) opzichte) van) de) benchmark.) Het) helpt) goed) presterende) zorginstellingen) om) de) effecten) van) hun) gedrag) zichtbaar) te) maken.) De) bestuurders) zelf) plaatsen) hier) nog) wel) de) kanttekening) bij) dat) overzichtelijk) moet) zijn) wat) met) elkaar) vergeleken)wordt)en)dat)het)in)begrijpelijke)termen)moet)worden)weergegeven.)Ook)is)er)de)


68"

Hoofdstuk)4)Resultaten) verwachting) dat) de) resultaten) van) zo’n) benchmark) snel) zullen) worden) ondergesneeuwd) door)andere)onderwerpen.)) Bij)een)groot)deel)van)de)organisaties)wordt)per)locatie)informatie)over)het)energieverbruik) verzameld.)Binnen)deze)groep)zijn)er)wel)verschillen)wat)betreft)de)vervolgstappen)die)met) de) informatie) worden) genomen.) Bij) een) deel) komt) de) informatie) niet) in) een) centraal) systeem)terecht)en)zijn)de)data)niet)direct)gekoppeld)aan)de)vastgoedstrategie.)Terwijl)een) ander) deel) van) de) organisaties) van) alle) locaties) de) hele) exploitatie) helder) heeft) (o.a.) huur/m2)en)energie),)plus)de)geplande)investeringen)en)afschrijvingen.)Deze)laatste)groep) gebruikt) daarvoor) gecentraliseerde) monitoringssoftware) voor) energieverbruik) en) leefklimaat.) Men) spreekt) in) dit) kader) meestal) over) een) dashboard,) vanwaar) gebruiksgegevens) geanalyseerd) en) vergeleken) kunnen) worden) en) op) afstand) installaties) kunnen)worden)bediend.)Uit)de)interviews)blijkt)veel)interesse)voor)dit)soort)software,)want) ook)organisaties)die)er)nog)niet)mee)werken)geven)aan)dat)ze)de)intentie)hebben)om)een) dashboard) aan) te) schaffen.) Vermoedelijk) is) de) onderliggende) reden) hiervoor) is) dat) de) software) de) verwachte) controle) vergroot) bij) het) nemen) van) volgende) beslissingen) over) energiebesparing) en) duurzaamheid.) Bij) enkele) organisaties) waar) de) informatie) over) het) energieverbruik) en) de) conditie) van) het) vastgoed) nog) ontbrak,) werd) de) intentie) kenbaar) gemaakt)om)een)nulmeting)te)doen.)) Een) deel) van) de) respondenten) geeft) aan) het) belangrijk) te) vinden) nieuwe) methoden) en) technieken)eerst)uit)te)proberen)bij)één)locatie.)Vervolgens)wordt)dit)proces)geëvalueerd)en) daarna) pas) verder) uitgerold) in) de) organisatie.) Met) name) bij) maatregelen) die) nog) niet) ver) ontwikkeld) zijn) of) een) grote) investering) vragen) is) dit) belangrijk,) bij) bewezen) technieken) is) het) belang) hiervan) kleiner.) Organisaties) willen) eerst) kijken) of) beloofde) prestaties) wel) gehaald)worden,)omdat)ze)de)ervaring)hebben)dat)dit)vaak)niet)zo)is.)) Een)andere)reden)waarom)kleine)stappen)worden)genomen)heeft)te)maken)met)de)interne) organisatie.)Door)de)resultaten)van)maatregelen)te)evalueren)en)te)presenteren)aan)de)rest) van) de) organisatie) kan) draagvlak) gecreëerd) worden) voor) volgende) (grotere)) verduurzamingsstappen.) Door) het) nemen) van) kleine) stappen) kan) een) positieve) attitude) worden)gevormd)bij)bestuur)en)op)deze)manier)vergroot)het)de)verwachte)controle)van)de) vastgoedmanagers.) Een) beperkt) deel) van) de) organisaties) geven) aan) dat) de) effecten) van) beleid) wel) worden) geëvalueerd,) maar) dat) duurzaamheid) nog) geen) onderdeel) is) van) het) beleid.) Tot) slot) blijkt) dat) vrijwel) alle) besproken) onderwerpen) binnen) deze) subparagraaf) inhaken)op)de)component)kennis)bij)een)volgende)beslissing)(zie)3.4.3).) Iets)minder)dan)de)helft)van)de)organisaties)zegt)actief)bezig)te)zijn)met)het)zichtbaar)maken) van) inspanningen) rondom) duurzaamheid) naar) de) omgeving) (o.a.) de) cliënt) en) andere) zorginstellingen))of)heeft)de)intentie)om)dit)te)doen.)Wel)blijkt)dat)een)groot)deel)van)deze) groep)alleen)de)bijzondere)en/of)concrete)resultaten)zichtbaar)maakt,)waar)de)organisatie) vernieuwend)of)koploper)in)is.)En)die)resultaten)zijn)er)nog)niet)in)grote)getalen.)Er)wordt) gesteld)dat)het)momenteel)ontbreekt)aan)concrete)voorbeelden)om)andere)zorgpartijen)te) inspireren.) Een) iets) kleiner) deel) van) de) respondenten) geeft) aan) dat) er) helemaal) geen) resultaten)zichtbaar)worden)gemaakt)naar)de)cliënt.)De)opvatting)is)dat)de)zorg)slecht)is)in) het)uitstralen)van)successen)en)dat)dit)niet)past)bij)het)karakter)van)zorgsector.)) Bijna) de) helft) denkt) dat) het) zichtbaar) maken) van) het) energieverbruik) en) gerealiseerde) besparingen)helpt)bij)gedragsverandering.)De)eerder)genoemde)benchmark)kan)hier)een)rol) in) spelen.) Ook) denken) ze) dat) het) helpt) om) het) bestuur) te) overtuigen) van) de) noodzaak) en) het)nut)van)duurzame)maatregelen.)Het)levert)een)belangrijk)bijdrage)aan)het)vormen)van) een) positieve) attitude) ten) opzichte) van) verduurzaming.) Een) beperkt) deel) van) de) respondenten) geeft) aan) resultaten) vooral) zichtbaar) maken) in) het) kader) van) kennisuitwisseling)met)andere)zorginstellingen.)Tenslotte)wordt)er)geadviseerd)het)verbruik) helder) te) maken) per) cliënt,) dat) spreekt) meer) tot) de) verbeelding) dan) een) uitdrukking) in) kilowattuur.))


69"


4.4#Aangrijpingspunten#

#

In) deze) slotparagraaf) wordt) op) basis) van) de) resultaten) bekeken) waar) de) voornaamste) aangrijpingspunten) zitten) om) zorginstellingen) te) stimuleren) gedrag) te) veranderen) of) juist) bepaald)gedrag)te)(blijven))vertonen.)) Uit)de)interviews)zijn)drie)groepen)te)onderscheiden)wat)betreft)de)visie)op)en)omgang)met) het)verduurzamen)van)vastgoed.)) Een) groot) deel) van) de) organisaties) neemt) duurzame) maatregelen) voornamelijk) uit) kostenoverwegingen.) Bij) deze) groep) wordt) per) project) bekeken) of) het) zin) heeft) om) duurzame)maatregelen)toe)te)passen.)Meestal)wordt)de)beslissing)ad)hoc)genomen,)er)gaat) geen)onderliggend)beleid)aan)vooraf.)) De)tweede)groep)organisaties)is)niet)of)nauwelijks)bezig)met)vergaande)verduurzaming.)De) prioriteit)van)deze)groep)ligt)bij)het)inspelen)op)de)veranderingen)in)de)zorg.)Vaak)vraagt)het) omgaan) met) deze) veranderingen) al) hun) aandacht) en) houden) ze) zich) vooral) bezig) met) de) korte)termijn.)) De) derde) groep) gaat) vanuit) maatschappelijk) verantwoord) ondernemen) met) duurzaamheid) aan)de)slag.)Bij)deze)groep)is)een)duurzaamheidsvisie)voor)de)gehele)organisatie)aanwezig.) Vaak)komt)deze)visie)voort)uit)de)bevlogenheid)van)één)van)de)bestuurders.) Per) groep) zijn) één) of) meerdere) componenten) van) het) onderzoeksmodel) aan) te) wijzen) die) aan)de)basis)liggen)van)het)vertonen)of)uitblijven)van)de)verduurzaming.)Deze)componenten) bieden) tevens) de) aangrijpingspunten) voor) een) strategie) om) het) gedrag) te) veranderen) of) juist) te) stimuleren.) Bij) elke) groep) zal) de) nadruk) van) de) strategie) op) andere) componenten) moeten) liggen.) Uit) de) resultaten) komt) ook) een) aantal) overkoepelende) aangrijpingspunten) voort) die) voor) alle) groepen) gelden.) Deze) algemeen) geldende) punten) worden) eerst) besproken,) waarbij) het) model) van) achter) naar) voren) wordt) doorlopen.) Eerste) wordt) de) relatie)tussen)intentie,)gedrag)en)werkelijke)controle)belicht,)dan)de)invloed)van)beliefs)op) de)intentie,)vervolgens)de)verhouding)tussen)kennis)en)beliefs)en)tenslotte)de)werking)van) evalueren)en)zichtbaar)maken.)Daarna)worden)de)specifieke)aangrijpingspunten)van)de)drie) groepen)(kostenbesparing,)prioriteit)en)visie))besproken.)) 4.4.1!Algemeen:!Intentie!en!gedrag# In)dit)gedeelte)wordt)op)basis)van)de)resultaten)bekeken)hoe)van)intentie)overgegaan)wordt) naar)gedrag.)Hierbij)wordt)de)rol)van)de)werkelijke)controle)bekeken.)De)theorie)over)deze) component)heeft)het)over)de)interne)en)externe)factoren)die)gedrag)mogelijk)maken.)Veel) van)deze)factoren)behoren)tot)de)organisatieS)en)omgevingskenmerken.)

) Figuur) 4.12) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) aangrijpingspunten) bij) intentie)en)gedrag) ) Er)is)een)aantal)situaties)waarin)de)zorginstellingen)van)de)intentie)om)te)verduurzamen)ook) echt)tot)uitvoering)overgaan.)Bij)sommige)organisaties)moet)er)een)noodzaak)aanwezig)zijn) voordat) ze) het) gedrag) daadwerkelijk) vertonen.) Het) water) staat) de) organisaties) in) deze) situaties) financieel) gezien) aan) de) lippen.) Duurzaamheid) en) energiebesparing) zijn) dan) middelen) om) kosten) te) reduceren.) De) werkelijk) controle) bepaalt) of) deze) middelen) een) mogelijkheid)zijn.)Ze)hebben)namelijk)medewerking)van)externe)partijen)zoals)een)ESCo)of)


70"

Hoofdstuk)4)Resultaten) een)belegger)nodig,)omdat)ze)zelf)geen)budget)hebben)of)krijgen)bij)de)bank.)Doordat)deze) partijen)bereid)zijn)de)investering)te)doen,)kan)het)vastgoed)verduurzaamd)worden.)) Bij)andere)zorginstellingen)is)de)financiële)situatie)een)stuk)gunstiger)en)is)er)ruimte)om)te) investeren.) In) combinatie) met) de) bevlogenheid) van) de) bestuurders) of) vastgoedmanagers) ten)aanzien)van)duurzaamheid)zorgt)dit)ervoor)dat)de)organisaties)van)intentie)overgaan)tot) gedrag.) Ook) in) deze) situatie) is) de) werkelijke) controle) doorslaggevend.) De) bereidS) en) geschiktheid)van)het)personeel)om)mee)te)werken)aan)deze)projecten)bepaalt)of)de)visie)en) het) beleid) van) het) management) daadwerkelijk) worden) uitgevoerd.) In) dit) kader) is) het) belangrijk)om)iemand)eigenaar)van)het)vraagstuk)te)maken,)zodat)het)niet)blijft)liggen.)Stel) binnen) het) personeel) mensen) specifiek) verantwoordelijk) voor) de) uitvoering) van) het) duurzaamheidsbeleid.)) Er) zijn) ook) situaties) waarbij) de) zorginstellingen) niet) overgaan) tot) de) verduurzaming.) De) meerderheid)van)de)bepalende)factoren)daarbij)worden)in)komende)paragrafen)besproken.) Maar) ook) de) werkelijke) controle) beïnvloedt) deze) beslissing.) Als) er) geen) marktpartijen) worden)gevonden)waarmee)de)organisatie)kan)of)wil)samenwerken)is)het)niet)mogelijk)het) vastgoed)te)verduurzamen.)Men)is)namelijk)afhankelijk)van)de)technische)kennis)vanuit)deze) partijen,)omdat)deze)intern)niet)aanwezig)is.)Hetzelfde)geldt)voor)financiering.)Als)deze)op) geen) enkele) manier) mogelijk) blijkt) te) zijn) kan) er) simpelweg) niets) gedaan) worden) met) het) vastgoed.) Als) de) gebouwen) worden) gehuurd) is) de) zorgorganisatie) afhankelijk) van) de) bereidheid)van)de)verhuurder)om)het)vastgoed)aan)te)pakken.)Die)bereidheid)is)niet)altijd) aanwezig,)ook)al)wil)de)zorginstelling)het)graag.)Dit)wordt)later)verder)toegelicht.)) 4.4.2!Algemeen:!Beliefs,!gewoonte!en!intentie!# In)het)onderstaande)stuk)wordt)besproken)waar)de)algemene)aangrijpingspunten)liggen)om) van)de)beliefs)te)komen)tot)de)intentie)om)het)vastgoed)te)verduurzamen.))

) Figuur) 4.13) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) aangrijpingspunten) bij) beliefs,)gewoonte)en)intentie) ) Attitude++ De) zorginstellingen) staan) allemaal) positief) tegenover) duurzaamheid) in) algemene) zin.) Elke) bestuurder)ziet)graag)dat)zijn)organisatie)zo)duurzaam)mogelijk)is,)inclusief)het)vastgoed.)De) overtuiging) heerst) dat) het) leidt) tot) kostenbesparing,) lagere) exploitatielasten) en) een) beter) imago.) Maar) over) de) weg) om) tot) duurzaam) vastgoed) te) komen) verschilt) de) houding) per) instelling.) De) attitudes) jegens) de) manieren) om) tot) duurzaam) vastgoed) te) komen) zijn) niet) altijd) positief.) Het) verschilt) dan) ook) per) groep) of) de) verzameling) van) attitudes) en) onderliggende) argumenten) uiteindelijk) leidt) tot) intentie) om) verduurzaming) toe) te) passen.) Hierover)wordt)in)de)paragrafen)per)groep)meer)uiteengezet.)) + Subjectieve+norm+ Het) blijkt) voor) alle) respondenten) te) gelden) dat) de) subjectieve) norm) niet) bijdraagt) aan) de) intentie)om)het)vastgoed)te)verduurzamen.)De)cliënt)vraagt)er)namelijk)niet)om,)terwijl)de) behoefte)van)de)cliënt)leidend)is)voor)het)beleid)van)de)zorginstellingen.)De)prioriteit)van)de) cliënt)ligt)in)de)laatste)levensfase)bij)niet)bij)verduurzaming,)maar)bij)kwalitatief)goede)zorg,) comfort) en) betaalbaarheid.) Echter,) vanuit) betaalbaarheid) lijkt) er) een) relatie) met) duurzaamheid) en) energiebesparing) mogelijk,) maar) de) cliënt) legt) deze) (nog)) niet.) Een) deel)


71"

Hoofdstuk)4)Resultaten) van) dit) probleem) lijkt) voort) te) komen) uit) de) omgevingskenmerken.) De) cliënt) wordt) niet) persoonlijk)geconfronteerd)met)het)energieverbruik)van)de)zorginstelling,)want)alles)wordt) betaald) vanuit) “allSinclusive”) vergoedingen) uit) de) Wlz.) Vanuit) dit) perspectief) zal) de) cliënt) niet)snel)behoefte)hebben)aan)verduurzaming)of)energiebesparing,)want)het)levert)de)cliënt) geen) voordeel) op) in) termen) van) betaalbaarheid.) Gevolg) hiervan) is) dat) er) geen) norm) is) waardoor)de)reguliere)zorg)getriggerd)wordt)om)te)verduurzamen.)) Bij) woonruimte) die) valt) onder) de) wetgeving) “scheiden) van) wonen) en) zorg”) blijkt) dit) probleem)een)stuk)kleiner.)Hier)vraagt)de)cliënt)namelijk)wel)steeds)meer)om)energiezuinige) woonruimte,) omdat) dit) direct) invloed) heeft) op) de) betaalbaarheid.) De) zorginstelling) wordt) binnen)dat)systeem)dus)getriggerd)om)de)exploitatie)zo)efficiënt)mogelijk)in)te)richten,)zodat) hun) product) bereikbaar) blijft) voor) de) doelgroep.) Duurzaamheid) en) energiebesparing) zijn) middelen)die)bij)kunnen)dragen)aan)die)efficiëntie.) Er)zouden)twee)strategieën)kunnen)worden)gebruikt)bij)het)oplossen)van)dit)probleem.)De) eerste)optie)is)om)scheiden)van)wonen)en)zorg)volledig)door)te)voeren.)Hierdoor)zit)energie) niet) meer) verborgen) in) de) vergoedingen,) maar) wordt) een) selectiecriterium) voor) de) cliënt.) Een)aantal)respondenten)verwacht)dat)dit)sowieso)gaat)gebeuren)op)termijn.)In)de)loop)van) de)tijd)zijn)er)in)de)AWBZ)(voorloper)Wlz))allerlei)posten)terecht)gekomen)die)er)niet)thuis) horen.) De) overheid) is) volgens) de) respondenten) nu) bezig) dit) terug) te) draaien.) Echter) het) volledig)doorvoeren)van)scheiden)van)wonen)en)zorg)is)een)omvangrijke)operatie)die)niet)op) korte)termijn)gerealiseerd)is.)Een)tweede)strategie)gaat)er)vanuit)dat)er)voorlopig)nog)met) inclusieve) vergoedingen) wordt) gewerkt.) In) dit) geval) moet) de) trigger) om) te) verduurzamen) ergens) anders) vandaan) komen) voor) de) zorginstelling.) Allereerst) moet) helder) worden) welk) deel)van)de)Wet)langdurige)zorg)bedoeld)is)voor)energie.)Het)moet)zichtbaarder)zijn)wat)er) normaal) gesproken) aan) energie) hoort) te) worden) uitgegeven.) Daarnaast) moet) het) energieverbruik)landelijk)gebenchmarkt)worden.)Door)deze)twee)gegevens)helder)te)maken) en) samen) te) voegen) wordt) voor) de) zorginstellingen) inzichtelijk) hoe) ze) scoren) wat) betreft) energieverbruik.)Bij)een)negatieve)score)kan)het)triggeren)om)beter)te)willen)presteren)op) dit) vlak.) En) met) een) positieve) score) kan) de) zorginstelling) zich) juist) profileren.) Echter,) een) groot)deel)van)de)organisaties)zal)gemiddeld)scoren)en)van)daaruit)geen)trigger)voelen)om) meer)te)doen.)Daarom)is)alleen)een)benchmark)niet)voldoende.)Er)zou)een)soort)beloning) moeten) worden) ingebouwd) binnen) de) regelgeving) en) vergoedingen,) waardoor) het) aantrekkelijk) is) om) te) verduurzamen.) Dit) kan) bijvoorbeeld) door) binnen) de) vergoeding) van) het)zorgkantoor)een)apart)extra)zorgbudget)beschikbaar)te)stellen)dat)gekoppeld)is)aan)de) mate)waarin)het)vastgoed)duurzaam)is.)De)beloning)sluit)dan)aan)bij)de)primaire)behoefte) van)de)zorginstelling,)maar)compenseert)tegelijk)voor)de)investeringen)die)moeten)worden) gedaan) om) het) vastgoed) te) verduurzamen.) Ook) is) het) verstandig) om) toe) te) staan) dat) het) verschil) tussen) de) gemaakte) energiekosten) en) de) vastgestelde) vergoeding) voor) energie) wordt) ingezet) om) de) investering) in) duurzaamheid) te) bekostigen.) Hierdoor) wordt) meer) investeringsruimte)voor)de)zorgorganisaties)gecreëerd.)Er)ligt)in)deze)tweede)strategie)dus) een)taak)voor)de)overheid)om)de)zorginstellingen)te)triggeren)door)een)positieve)attitude)te) creëren)met)behulp)van)het)beloningssysteem.)) Verder)is)er)een)relatie)te)leggen)tussen)comfort)en)duurzaamheid.)Maar)ook)hier)ontbreekt) het) bewustzijn) bij) de) cliënt) dat) een) verduurzaamd) gebouw) over) het) algemeen) comfortabeler) is.) Dit) komt) voort) uit) een) gebrek) aan) kennis) bij) de) cliënt.) Door) voorlichting) kan) deze) kennis) worden) vergroot.) Wanneer) concrete) voorbeelden) een) podium) krijgen,) worden)de)voordelen)zichtbaar.)Dit)is)meteen)een)beloning)voor)de)zorginstellingen)die)zich) al) hebben) ingespannen) voor) verduurzaming.) Deze) taak) kan) liggen) bij) de) overheid) of) bij) intermediaire)partijen.)Tegelijkertijd)hebben)marktpartijen)er)voordeel)bij)als)hun)producten) en)oplossingen)extra)aandacht)krijgen.)) Tenslotte) is) het) goed) om) vast) te) stellen) dat) de) meerderheid) van) de) respondenten) wel) verwacht) dat) de) cliënt) in) de) toekomst) om) verduurzaming) gaat) vragen.) Het) bewustzijn) van)


72"

Hoofdstuk)4)Resultaten) de)cliënt)wat)betreft)duurzaamheid)groeit)en)de)subjectieve)norm)zal)daardoor)vermoedelijk) positief)veranderen.)) ) Verwachte+controle++ Bij)locaties)die)worden)gehuurd)van)corporaties)of)commerciële)beleggers)is)de)verwachte) controle) wat) betreft) het) verduurzamen) van) vastgoed) dikwijls) laag.) Dit) komt) omdat) de) zorginstelling))afhankelijk)is)van)de)bereidheid)van)verhuurders)om)mee)te)werken)aan)deze) trajecten.) Vaak) is) bij) deze) situaties) sprake) van) een) split) incentive.) De) oorzaak) van) dit) probleem)komt)voort)uit)de)omgevingskenmerken.)De)regelgeving)zorgt)ervoor)dat)het)voor) de) verhuurders) niet) aantrekkelijk) is) om) te) investeren) in) verduurzaming,) omdat) ze) de) investeringen)niet)of)maar)deels)kunnen)terugverdienen.)Dezelfde)regelgeving)geldt)voor)de) locaties)in)beheer)van)de)zorginstelling)waar)scheiden)van)wonen)en)zorg)van)toepassing)is.)) Door)toe)te)staan)dat)zorgpartijen)en)corporaties)zelf)energie)mogen)leveren)en)gemaakte) kosten) mogen) doorrekenen) kan) de) split) incentive) worden) weggenomen.) De) regelgeving) moet)zo)worden)gewijzigd)dat)het)voor)verhuurders)interessant)wordt)om)te)investeren)in) duurzaamheid.))) + Gewoonte+ Het)realiseren)van)gedragsverandering)blijkt)lastig)omdat)mensen)binnen)de)organisatie)snel) terugvallen) in) oude) gewoonten.) Doordat) ze) hierin) terugvallen) wordt) het) hele) proces) van) beliefs) tot) intentie) als) het) ware) overgeslagen) bij) het) nemen) van) beslissingen) over) duurzaamheid.)Het)zorgt)er)eigenlijk)voor)dat)er)minder)aangrijpingspunten)zijn.)) De) gewoonte) kan) worden) beïnvloed) en) doorbroken) door) het) vergroten) van) de) bewustwording) van) de) effecten) van) gedrag.) Met) behulp) van) programma’s) als) de) Energiestrijd) kunnen) de) mensen) in) de) organisatie) ervaren) welke) effecten) hun) huidige) gedrag)hebben)en)tegelijkertijd)inzicht)krijgen)in)de)mogelijkheden)die)er)zijn)om)duurzamer) en)energiezuiniger)te)handelen.)) 4.4.3!Algemeen:!Kennis!en!beliefs# In) deze) paragraaf) wordt) gekeken) naar) de) relatie) tussen) kennis) en) de) beliefs.) Er) wordt) uiteengezet)hoe)ontbrekende)kennis)invloed)heeft)op)de)overtuigingen)van)zorginstellingen.)

) Figuur) 4.14) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) aangrijpingspunten) bij) kennis)en)beliefs) + Kennis) Er)blijkt)kennis)te)ontbreken)die)nodig)is)om)te)kunnen)beslissen)over)het)verduurzamen)van) vastgoed.) Door) het) gebrek) aan) kennis) kan) er) geen) positieve) attitude) ontstaan,) is) de) verwachte) controle) lager) en) wordt) er) zelfs) geen) subjectieve) norm) ervaren) waar) dit) wel) logisch) zou) zijn.) De) positieve) attitude) blijft) uit) omdat) het) inzicht) ontbreekt) dat) verduurzaming)een)bijdrage)levert)aan)een)breder)kader,)terwijl)duurzame)maatregelen)juist) worden) genomen) als) ze) bij) een) ander) doel) of) probleem) aansluiten) vanuit) een) integrale) aanpak.)Door)geanticipeerde)problemen)bij)het)verkrijgen)van)financiering)is)de)verwachte) controle) lager) dan) nodig.) Want) volgens) een) aantal) banken) zijn) er) weldegelijk) goede) financieringsmogelijkheden,)maar)weet)de)zorginstelling)deze)niet)te)vinden.)De)subjectieve) norm)zou)logischerwijs)positiever)moeten)zijn)vanwege)de)Wet)milieubeheer.)Het)blijkt)dat)


73"

Hoofdstuk)4)Resultaten) met)name)bestuurders)niet)op)de)hoogte)zijn)van)de)verplichtingen)die)voortkomen)uit)deze) wet,) waardoor) er) geen) druk) wordt) ervaren) om) duurzame) maatregelen) te) nemen.) En) het) gebrek) aan) inzicht) in) welk) deel) van) de) Wlz) bedoeld) is) voor) energie) zorgt) ervoor) dat) de) organisaties) vanuit) dit) kader) geen) druk) voelen) om) aan) te) sluiten) bij) de) voorwaarden) van) deze)regeling.) Vanuit) het) gebrek) aan) kennis) ontstaan) en) ontbreken) er) dus) een) aantal) argumenten) die) verduurzaming) in) de) weg) staan.) Deze) kennis) moet) dus) aangevuld) dan) wel) rechtgezet) worden.) Hierin) is) een) rol) weggelegd) voor) zowel) de) overheid,) de) banken) als) intermediaire) partijen.) Vanuit) een) aantal) respondenten) kwam) de) behoefte) naar) voren) aan) een) soort) wikipedia) voor) de) zorg,) waarin) alle) kennis) overzichtelijk) vanuit) een) onafhankelijke) positie) beschikbaar)is.))) 4.4.4!Algemeen:!Evalueren!/!zichtbaar!maken!en!kennis!# In) dit) gedeelte) wordt) de) relatie) bekeken) tussen) het) evalueren) en) zichtbaar) maken) van) gedrag)en)de)kenniscomponent)bij)een)nieuwe)beslissing.))

+ Figuur) 4.15) Miniatuurweergave) onderzoeksmodel) met) focus) op) aangrijpingspunten) bij) evalueren)/)zichtbaar)maken)en)kennis) + Evalueren+en+zichtbaar+maken+ De)respondenten)stellen)dat)de)zorgsector)slecht)is)in)het)uitstralen)van)successen.)Hierdoor) worden) concrete) voorbeelden) niet) zichtbaar) voor) andere) organisaties.) Intern) worden) projecten) wel) geëvalueerd,) maar) deze) worden) niet) naar) omgeving) bekend) gemaakt.) Bestuurders) blijken) vaak) niet) op) de) hoogte) van) de) voorbeelden) die) er) zijn.) De) kennisverspreiding) gaat) dus) niet) zo) snel) als) mogelijk) zou) zijn.) Als) gevolg) hiervan) duurt) het) ook)langer)voor)andere)organisaties)een)positieve)attitude)en)intentie)ten)aanzien)van)het) verduurzamen)van)vastgoed)te)vormen.)) Dit) kan) worden) opgelost) door) de) aanleg) van) een) databank) waarin) onderzoeken) en) resultaten)worden)verzameld)die)uitspraken)doen)over)de)verduurzaming)van)zorgvastgoed.) Daarin)dient)de)kennis)goed)gerubriceerd,)vastgelegd)en)toegankelijk)gemaakt)worden.)De) databank)moet)ervoor)zorgen)dat)organisaties)van)elkaar)kunnen)leren.)Ook)de)benchmark) moet) worden) opgenomen) in) de) databank.) Verder) is) het) nuttig) om) goede) voorbeelden) te) publiceren)in)vakbladen)en)landelijke)media,)zodat)bestuurders)weten)wat)er)mogelijk)is.)) 4.4.5!Groep:!Kostenbesparing!! De) grootste) groep) van) de) geïnterviewde) organisaties) neemt) voornamelijk) duurzame) maatregelen) uit) kostenoverwegingen.) Er) is) meestal) geen) beleid) of) visie) opgesteld) wat) betreft) duurzaamheid.) Per) project) wordt) bekeken) in) hoeverre) investeringen) in) verduurzaming)haalbaar)zijn.) Deze) groep) heeft) vanuit) het) perspectief) van) duurzaamheid) vooral) een) attitudeSprobleem.) Vaak) wordt) ingeschat) dat) duurzaamheid) in) eerste) instantie) meer) kost) en) worden) de) besparingen)als)te)onzeker)ervaren.)Hierdoor)wordt)het)nemen)van)duurzame)maatregelen) als) een) risico) ervaren.) Het) gros) van) de) maatregelen) die) deze) groep) wel) neemt,) wordt) beschouwd) als) bewezen) technieken.) Echter) met) alleen) deze) technieken) wordt) het) energieverbruik) niet) ver) teruggedrongen,) laat) staan) dat) overheidsdoelstellingen) in) zicht) komen.) Een) deel) van) de) negatieve) attitude) wordt) veroorzaakt) doordat) er) in) het) verleden)


74"

Hoofdstuk)4)Resultaten) slechte)ervaringen)zijn)geweest)met)de)installatiebranche.)Hier)is)een)aangrijpingspunt)met) kennis,)want)die)component)ontstaan)onder)andere)vanuit)ervaringen.)Er)is)een)gebrek)aan) vertrouwen)in)de)installateurs,)waardoor)bestuurders)de)risico’s)niet)durven)te)nemen.)Met) name) als) het) gaat) om) niet) bewezen) technieken,) wordt) dit) versterkt) doordat) de) marktpartijen) geen) garanties) bieden.) Volgens) een) aantal) respondenten) stralen) de) partijen) daardoor) geen) vertrouwen) uit) in) hun) eigen) producten.) Ook) ontbreekt) het) vaak) aan) technische) expertise) bij) de) zorginstellingen) om) beslissingen) te) nemen,) daarom) moet) deze) kennis) worden) ingekocht.) Maar) deze) kennis) ligt) vooral) bij) marktpartijen,) precies) de) groep) waar)de)zorginstellingen)geen)vertrouwen)in)hebben.)Men)is)sceptisch)over)de)aanbiedingen) die) deze) partijen) doen) en) voorzichtig) in) het) aangaan) van) nieuwe) samenwerkingen.) Daarnaast) hebben) veel) duurzame) toepassingen) vanuit) het) kostenperspectief) een) te) lange) terugverdientijd,)omdat)de)instanties)energie)voor)een)lage)prijs)kunnen)inkopen.)Aangezien) deze)groep)beslissingen)neemt)op)basis)van)de)kosten,)heeft)de)lange)terugverdientijd)een) negatief)effect)op)de)keuze)voor)duurzame)toepassingen.)) Om) deze) groep) zorginstellingen) te) bewegen) tot) verdergaand) duurzaam) gedrag) zal) een) aantal) omgevingskenmerken) moeten) veranderen.) Er) ligt) een) taak) voor) de) overheid) of) een) intermediaire) partij) bij) het) bieden) van) onafhankelijke) expertise.) Ze) moeten) kennis) bieden) over) de) werking) en) betrouwbaarheid) van) bepaalde) technieken.) Respondenten) geven) aan) behoefte) te) hebben) aan) advies) vanuit) een) betrouwbare) onafhankelijke) partij) die) zelf) geen) belang)heeft)bij)bepaalde)technieken,)maar)echt)objectief)oordeelt)over)de)bijdrage)aan)de) verduurzaming)van)vastgoed)en)de)effecten)op)de)exploitatie.)Ook)moet)er)gewerkt)worden) aan) concrete) voorbeelden) met) sluitende) businesscases) waarbij) wel) vergaande) duurzame) ambities) worden) gehaald.) Hierdoor) wordt) de) attitude) jegens) niet) bewezen) technieken) positiever)en)dus)de)drempel)om)ze)toe)te)passen)lager.)Marktpartijen)doen)er)verstandig) aan)om)het)vertrouwen)proberen)te)herstellen)door)garanties)op)hun)producten)te)bieden.) Als)marktpartijen)risicodragend)zijn,)dragen)ze)daarmee)geloof)in)hun)eigen)product)uit)en) zullen) zorginstellingen) eerder) vertrouwen) hebben) in) de) aanbiedingen.) Er) zijn) al) enkele) voorbeelden)van)aanbieders)die)op)deze)manier)werken)en)de)zorgorganisaties)zijn)positief) over)de)samenwerking)met)deze)partijen.) 4.4.6!Groep:!Prioriteit!! Een) andere) grote) groep) bestaat) uit) zorginstellingen) die) weinig) tot) niets) doen) aan) verduurzaming.)De)prioriteit)van)deze)groep)ligt)bij)het)omgaan)met)de)veranderingen)in)de) zorg.) Vaak) is) de) organisatie) aan) het) reorganiseren) en/of) bezuinigen) en) worden) er) vooral) beslissingen)voor)de)korte)termijn)genomen.)) Vanuit) de) zojuist) omschreven) organisatiekenmerken) ontstaat) een) lage) verwachte) controle) bij) deze) organisaties.) Duurzaamheid) heeft) geen) prioriteit,) bestuurders) geven) aan) dat) het) “op) hun) lijstje) staat) voor) als) de) storm) voorbij) is”.) Ze) schatten) in) dat) ze) het) gedrag) niet) kunnen)vertonen)omdat)ze)te)druk)zijn)met)andere)zaken.)Dit)gaat)regelmatig)gepaard)met) een) gebrek) aan) inzicht) bij) de) beslissingsnemers) in) de) energielasten) van) de) organisatie.) De) bestuurders)in)kwestie)geven)aan)dat)de)facilitair)en/of)vastgoedmanager)er)waarschijnlijk) wel) enig) zicht) op) hebben.) Echter) een) aantal) van) de) vastgoedmanagers) geeft) aan) dat) het) lastig) blijkt) om) aandacht) te) krijgen) voor) energie) en) duurzaamheid) bij) de) bestuurders,) het) eindigt) daar) meestal) onder) op) de) stapel.) En) het) blijkt) dat) de) gegevens) vaak) nog) niet) specifiek)per)locatie)helder)zijn,)waardoor)het)lastiger)in)te)schatten)is)waar)te)beginnen)met) verduurzaming.)Omdat)de)reorganisatieprocessen)ook)intern)veel)aandacht)vragen,)ervaart) het) personeel) energiebesparing) en) duurzaamheid) vaak) als) een) extra) last,) niet) als) een) oplossing)die)kan)bijdragen)aan)de)gezondere)en)stabielere)organisatie.)Verder)werd)uit)de) resultaten)duidelijk)dat)de)financiële)ruimte)van)een)organisatie)een)sterke)invloed)heeft)op) de)beslissing)om)te)verduurzamen.)Veel)organisaties)uit)de)groep)die)nu)niets)doen)zitten)in) een) financieel) zwakkere) positie,) waardoor) de) verwachte) controle) nog) lager) wordt.) De)


75"

Hoofdstuk)4)Resultaten) zorginstellingen) kiezen) er) daarom) voor) om) voorlopig) weinig) of) niets) te) doen) met) het) vastgoed.) Het) ontbreekt) bij) veel) van) die) organisaties) aan) kennis) over) alternatieve) oplossingen) om) financiering) te) krijgen,) zoals) een) ESCoSconstructie.) Terwijl) samenwerking) met)een)ESCo)juist)een)oplossing)kan)zijn)voor)financiële)problemen.)) Het)zal)lastig)zijn)naast)de)andere)prioriteiten)in)de)zorg,)maar)er)kunnen)wel)voorwaarden) worden) gecreëerd) waardoor) energie) en) duurzaamheid) meer) aandacht) krijgt.) Het) is) met) name)belangrijk)om)de)kennis)te)vergroten)over)de)alternatieve)financieringsmogelijkheden.) Als)bestuurders)inzien)dat)samenwerking)met)een)ESCo)juist)een)oplossing)kan)zijn,)in)plaats) van) iets) extra) waar) ze) geen) tijd) voor) hebben.) Hierbij) moet) benadrukt) worden) dat) verduurzaming) ook) meerwaarde) oplevert) op) andere) fronten,) zoals) comfort) en) uitstraling.) Verder)blijkt)dat)er)meer)medewerking)aan)verduurzaming)binnen)de)organisatie)ontstaat,) zodra)locaties)resultaat)verantwoordelijk)worden)voor)hun)energieverbruik.)Hierdoor)krijgen) locatiemanagers)en)directeuren)er)belang)bij)dat)hun)gebouw)energiezuiniger)wordt,)zodat) ze)meer)budget)overhouden)voor)andere)zaken.)Het)is)in)dit)kader)wel)van)belang)dat)per) locatie) helder) is) wat) het) energieverbruik) is.) Om) te) komen) tot) het) zetten) van) duurzame) stappen) moet) er) eerst) inzicht) zijn) in) de) huidige) situatie) en) besef) dat) verduurzaming) die) situatie) kan) verbeteren.) Door) de) energiegegevens) van) de) locaties) te) verzamelen) in) een) centraal) systeem) kan) gemakkelijker) aan) het) bestuur) duidelijk) worden) gemaakt) welke) bijdrage) energiebesparing) en) duurzaamheid) kunnen) leveren) voor) de) totale) organisatie) en) waar)het)beste)kan)worden)begonnen.)Dit)komt)wederom)neer)op)het)vergroten)van)kennis.))) 4.4.7!Groep:!Visie! De) laatste) en) tevens) kleinste) groep) bestaat) uit) organisaties) die) vanuit) een) duurzaamheidsvisie)bezig)zijn)met)het)vraagstuk.)Meestal)wordt)dit)gedaan)vanuit)een)MVO) doelstelling)en)geldt)de)visie)voor)de)organisatie)als)geheel.)Kenmerkend)is)de)bevlogenheid) van) de) bestuurders) wat) betreft) duurzaamheid.) Vaak) is) binnen) deze) organisatie) wel) het) bewustzijn) aanwezig) dat) verduurzaming) kan) bijdragen) aan) een) breder) kader,) zoals) uitstraling,) comfort) en) betaalbaarheid.) Er) wordt) gefocust) op) de) lange) termijn) effecten) in) plaats) van) de) korte) termijn) investeringen.) De) organisaties) anticiperen) op) stijgende) energieprijzen) en) een) toenemende) behoefte) aan) duurzame) oplossingen) bij) de) cliënt.) Ze) houden)dus)rekening)met)de)subjectieve)norm)in)de)toekomst)en)baseren)daar)hun)huidige) beleid) op.) Er) moet) wel) worden) opgemerkt) dat) deze) organisaties) er) financieel) meestal) sterker)voor)staan)dan)de)gemiddelde)collega)in)de)V&VSsector.)) Los) van) eerder) beschreven) algemene) problemen) zijn) niet) veel) zaken) binnen) deze) groep) waar) een) oplossing) voor) moet) worden) aangedragen.) De) organisaties) moeten) vooral) aangemoedigd) worden) de) huidige) manier) van) werken) voort) te) zetten) en) dit) zichtbaar) te) maken)naar)anderen.)Waar)dit)mogelijk)is)kan)ondersteuning)worden)geboden)in)de)vorm) van) expertise.) Het) belonen) van) goed) gedrag) zal) de) attitude) alleen) maar) positiever) maken.) Het) is) van) belang) de) partijen) een) podium) te) geven) waardoor) hun) werkwijze) en) visie) voor) anderen) zichtbaarder) wordt.) Dit) draagt) bij) aan) de) verspreiding) van) gedrag) en) helpt) de) organisaties) in) kwestie) zich) als) maatschappelijk) verantwoord) te) profileren.) Ook) een) landelijke)benchmark)helpt)bij)dit)laatste)doel.))


76"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen)

Hoofdstuk)5"Conclusies"&"Aanbevelingen! In)dit)hoofdstuk)wordt)op)basis)van)de)resultaten)besproken)welke)conclusies)volgen)uit)de) hoofdS)en)deelvragen.)Het)eerste)deel)van)vraagstelling)wordt)beantwoord)in)de)paragraaf) conclusies.) In) de) vraagstelling) zit) verder) verpakt) dat) er) gekeken) wordt) naar) de) manier) waarop) zorginstellingen) gestimuleerd) kunnen) worden) om) hun) vastgoed) te) (laten)) verduurzamen.) Daarom) bestaat) de) beantwoording) van) de) hoofdvragen) deels) uit) aanbevelingen)ten)aanzien)van)beleidsmaatregelen.)Deze)staan)in)de)het)eerste)deel)van)de) paragraaf) aanbevelingen.) Vervolgens) wordt) er) aangeraden) welk) vervolgonderzoek) gedaan) kan)worden.)Tot)slot)wordt)het)proces)van)dit)onderzoek)als)geheel)geëvalueerd.)

5.1#Conclusies# In)deze)paragraaf)wordt)duidelijk)welke)factoren)ten)grondslag)liggen)aan)de)beslissing)van) organisaties)in)de)V&VSsector)om)hun)vastgoed)te)verduurzamen.)Er)wordt)gestart)met)een) herziening)van)de)vraagstelling.)Vervolgens)wordt)de)stand)van)zaken)van)het)vastgoed)in)de) V&VSsector) besproken.) Tot) slot) worden) de) bepalende) factoren) voor) de) beslissing) om) het) vastgoed)te)verduurzamen)uiteengezet.)) 5.1.1!Herziening!vraagstelling! De)eerste)conclusie)die)moet)worden)getrokken)is)dat)de)oorspronkelijke)hoofdvragen)niet) realistisch) zijn) gebleken.) De) hoofdvragen) van) dit) onderzoek) waren) gericht) op) energieneutraal+(ver)bouwen/renoveren)in)de)V&VSsector.)In)de)praktijk)blijkt)dat)het)aantal) zorgorganisaties) dat) met) dit) vraagstuk) mee) bezig) is) zo) beperkt) is) dat) hier) geen) relevante) uitspraken)over)gedaan)kunnen)worden.)Energieneutraliteit)is)niet)of)nauwelijks)onderwerp) van)gesprek)in)de)V&VSsector,)waardoor)het)niet)mogelijk)was)voldoende)respondenten)te) vinden) voor) dit) onderzoek.) Duurzaamheid) en) energiebesparing) zijn) al) onderwerpen) die) eerder)uitzondering)dan)regel)zijn.)In)de)doelstelling)is)hier)al)rekening)mee)gehouden.)Die)is) er) op) gericht) inzichtelijk) te) krijgen) welke) factoren) van) invloed) zijn) op) de) keuze) van) organisaties)in)de)V&VSsector)om)hun)vastgoed)in)meer)of)mindere)mate)energiezuinig)en) duurzaam) te) renoveren,) teneinde) advies) te) geven) hoe) de) V&VSsector) gestimuleerd) kan) worden) om) duurzaam) vastgoed) te) realiseren) (waarbij) energieneutraal) vastgoed) het) uiteindelijke)streven)is).)Daar)wordt)dus)uitgegaan)van)energiezuinigheid.)Energieneutraliteit) is) slechts) een) uiteindelijk) streven,) maar) dat) blijkt) op) dit) moment) nog) niet) realistisch.) De) hoofdvragen) zijn) blijkbaar) te) ambitieus) gesteld,) daarom) wordt) de) term) ‘energieneutraal’) vervangen) door) ‘energiezuinig) en) duurzaam’.) Er) wordt) zodoende) antwoord) gegeven) op) momenteel)meer)realistische)versies)van)de)twee)oorspronkelijke)hoofdvragen:) 1. Welke) factoren) liggen) ten) grondslag) aan) de) beslissing) van) organisaties) in) de) V&VS sector)om)in)meer)of)mindere)mate)over)te)gaan)tot)het)energiezuinig)en)duurzaam) (ver)bouwen/renoveren)van)hun)vastgoed?) 2. Op)welke)wijze)kan)de)V&VSsector)gestimuleerd)worden)de)beslissing)te)nemen)om) energiezuinig)en)duurzaam)te)(ver)bouwen/renoveren?) Ook)in)alle)deelvragen)wordt)energieneutraal)vervangen)door)energiezuinig)en)duurzaam.) 5.1.2!Huidige!stand!van!zaken! Het)vastgoed)in)de)V&VSsector)ondergaat)op)beleidsmatig)vlak)veel)veranderingen)als)gevolg) van)3,5)miljard)euro)aan)bezuinigingen.)Achterliggend)doel)is)de)zorg)betaalbaar)te)houden) voor) de) overheid.) De) huisvestingsfinanciering) verschuift) van) een) nacalculatiesysteem) naar) een) productiegebonden) vergoeding,) de) NHC.) Verder) wordt) scheiden) van) wonen) en) zorg) ingevoerd,)met)als)onderliggende)doelstelling)ouderen)langer)thuis)te)laten)wonen.)In)deze) regeling) vervalt) de) vergoeding) voor) het) woongedeelte) voor) nieuwe) cliënten) met) een) lage)


77"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) ZZPSindicatie.)Als)gevolg)daarvan)verdwijnt)de)verzorgingshuisplaats)in)zijn)originele)vorm)en) dreigt) leegstand.) Dit) zorgt) voor) meer) onzekerheid) over) de) financiering,) want) de) NHC) vergoedt)geen)lege)plaatsen.)Om)met)dit)probleem)om)te)gaan)kiezen)veel)zorginstellingen) ervoor) het) betreffende) vastgoed) te) slopen) of) af) te) stoten.) In) dit) kader) lijken) de) veranderingen)in)een)te)hoog)tempo)doorgevoerd,)met)name)omdat)er)volgens)de)prognose) in) de) zware) zorg) 30.000) extra) plekken) nodig) zijn) tot) 2020.) Transformatie) van) bestaande) verzorgingshuizen)zou)een)deel)van)de)toenemende)behoefte)kunnen)opvangen.)) Als) gekeken) wordt) naar) energiekosten) dan) blijkt) dat) maandelijks) gemiddeld) per) bewoner) €150,S)wordt)betaald,)terwijl)de)vergoeding)maar)€100,S)is.)Per)bewoner)wordt)dus)€50,S)uit) een)ander)budget)aan)energie)uitgegeven.)Hoewel)slechts)2)à)3%)van)de)exploitatiekosten) aan)energie)wordt)besteed,)komt)dit)per)jaar)in)totaal)neer)op)bijna)300)miljoen)euro.)) Het) besparingspotentieel) van) het) vastgoed) is) omvangrijk.) Van) de) gebouwen) komt) 70%) in) aanmerking) voor) een) renovatie) waarbij) 45%) energiebesparing) wordt) gerealiseerd.) Kijkend) naar) de) ambitie) energieneutraal,) dan) blijkt) 10%) kansrijk) voor) een) dergelijke) renovatie.) Dit) komt) neer) op) 200) gebouwen.) Verder) is) 16%) van) de) voorraad) geschikt) voor) vervangende) nieuwbouw,)waarbij)energieneutraliteit)een)optie)is)voor)het)nieuwe)gebouw.)) De) maatregelen) die) zorginstellingen) momenteel) treffen) zijn) niet) voldoende) om) hun) verwachte) bijdrage) aan) de) Europese) afspraken) wat) betreft) energiebesparing) te) realiseren.) Het) grootste) deel) van) de) ingrepen) dat) wordt) genomen) in) de) V&VSsector) is) kleinschalig) te) noemen) en) heeft) maar) een) beperkt) effect) op) het) energiegebruik.) Voorbeelden) van) vergaande)maatregelen)zijn)schaars.)De)V&VSsector)wordt)in)dit)kader)gekenmerkt)door)het) nemen)van)kleine)stappen.)In)44%)van)de)gevallen)worden)maatregelen)genomen)bij)groot) onderhoud,)renovatie)of)verbouwing.)De)eerder)genoemde)transformatieopgave)naar)zware) zorg)biedt)dus)kansen)voor)duurzaamheid.)) 5.1.3!Bepalende!factoren!! Er) is) een) inventarisatie) van) de) bepalende) factoren) gedaan) met) behulp) van) het) onderzoeksmodel) (zie) H4) Resultaten) en) bijlage) IV).) In) de) conclusie) wordt) ingegaan) op) de) factoren) binnen) deze) inventarisatie) die) zich) lenen) als) aangrijpingspunten) om) het) beslissingsproces)te)beïnvloeden.)) Als)gekeken)wordt)naar)de)beslissing)om)het)vastgoed)te)verduurzamen)blijkt)dat)er)binnen) de) V&VSsector) op) drie) manieren) mee) omgegaan) wordt.) De) grootste) groep) baseert) de) beslissingen) vooral) op) kostenoverwegingen.) Per) project) wordt) bekeken) of) het) rendabel) is) om)duurzame)maatregelen)toe)te)passen.)Daarnaast)is)er)een)groep)organisaties)die)beslist) om) niets) met) duurzaamheid) te) doen,) omdat) de) prioriteit) ligt) bij) het) omgaan) met) de) veranderingen) die) op) hen) afkomen.) Tenslotte) is) er) nog) een) kleine) groep) organisaties) die) voornamelijk)vanuit)een)visie)op)duurzaamheid)aan)de)slag)gaan)met)hun)vastgoed.)) De)mate)waarin)een)organisatie)onder)druk)staat)op)andere)onderwerpen)bepaalt)voor)een) groot) deel) in) welke) groep) een) zorginstelling) zit.) Per) groep) zijn) andere) factoren) doorslaggevend) voor) de) beslissing) om) te) verduurzamen.) Ze) reageren) niet) hetzelfde) op) omgevingskenmerken)zoals)de)beleidshervormingen)in)de)zorgsector)en)de)energieambities) van)de)overheid.)Ook)is)er)een)aantal)factoren)die)invloed)hebben)op)de)beslissing)van)alle) drie)de)groepen.)Deze)factoren)worden)eerst)besproken.) ) Algemene+factoren++ De) voornaamste) algemene) factor) die) voor) alle) zorginstellingen) geldt) is) de) negatieve) subjectieve) norm) die) wordt) ervaren.) De) belangrijkste) toonaangevende) eenheid) voor) de) zorginstelling) is) de) cliënt) en) die) vraagt) niet) om) duurzaamheid.) Deze) selecteert) eerder) op) basis) van) kwaliteit) van) de) zorg,) welzijn,) betaalbaarheid,) locatie) en) comfort.) Vanuit) dit) perspectief) is) er) dus) geen) druk) voor) de) zorgorganisaties) om) aan) de) slag) te) gaan) met) verduurzaming.)De)verwachting)is)dat)het)thema)in)de)toekomst)wel)een)steeds)belangrijker)


78"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) selectiecriterium) wordt,) omdat) het) maatschappelijke) bewustzijn) wat) betreft) dit) thema) groeit.)) Een) tweede) belangrijke) toonaangevende) eenheid) in) de) omgeving) is) de) gemeente.) Bij) een) groot) deel) van) de) gemeenten) is) er) geen) duurzaamheidsbeleid) of) ontbreekt) het) aan) de) handhaving)ervan.)De)Wet)milieubeheer)wordt)in)veel)gevallen)niet)nageleefd)en)is)vaak)niet) bekend)bij)de)bestuurders.)) Een) derde) toonaangevende) eenheid) wordt) gevormd) door) de) andere) zorginstellingen.) In) hoeverre)de)inspanningen)wat)betreft)duurzaamheid)van)deze)zorgverleners)invloed)hebben) op) de) beslissing) is) afhankelijk) van) de) locatie.) Voor) veel) organisaties) geldt) dat) zij) de) enige) intramurale)zorgverlener)in)de)regio)zijn,)waardoor)er)geen)concurrentie)wordt)ervaren)en) er) geen) aanleiding) is) om) meerwaarde) te) creëren.) Bij) de) organisaties) die) hun) werkgebied) delen) met) andere) zorginstellingen) wordt) wel) op) elkaar) gelet) en) concurrentie) ervaren.) Er) wordt) verschillend) gereageerd) op) de) inspanningen) van) de) ander.) Sommigen) voelen) zich) gestimuleerd)ook)duurzaam)gedrag)te)vertonen,)maar)er)zijn)ook)organisaties)die)zich)dan) juist)op)andere)vlakken)proberen)te)onderscheiden.)) Een) andere) factor) die) voor) alle) organisaties) invloed) heeft,) is) de) regelgeving) omtrent) investeringen)in)duurzaamheid)als)het)huurlocaties)betreft.)De)zorginstelling)is)als)huurder) afhankelijk)van)de)bereidheid)van)de)corporatie)of)commerciële)vastgoedbeheerder)om)te) verduurzamen.)Vanuit)de)huidige)regelgeving)kunnen)deze)partijen)de)investeringen)niet)of) maar) deels) doorrekenen) aan) hun) huurder,) terwijl) deze) huurder) profiteert) van) de) maatregelen.)Vanwege)deze)zogenoemde)split)incentive)zijn)verhuurders)niet)gemotiveerd) om) te) investeren) in) duurzaamheid.) Hetzelfde) geldt) voor) locaties) in) beheer) van) de) zorginstelling)waarop)scheiden)van)wonen)en)zorg)van)toepassing)is.)) Verder)is)kennis)een)bepalende)factor)die)nodig)is)om)de)juiste)argumenten)te)vormen)bij)de) beslissing)om)te)verduurzamen.)Maar)er)blijkt)op)diverse)vlakken)een)gebrek)aan)kennis)te) zijn) bij) de) zorginstellingen,) waardoor) men) niet) weet) waar) te) beginnen.) Er) is) onvoldoende) besef) dat) duurzaamheid) een) bijdrage) levert) aan) een) breder) kader,) zoals) comfort,) betaalbaarheid) en) uitstraling.) Bovendien) vormen) de) energiekosten) maar) een) klein) percentage) van) de) totale) kosten,) waardoor) veel) bestuurders) oordelen) dat) effect) voor) de) organisatie) als) geheel) niet) groot) is.) Hierdoor) verloopt) de) ontwikkeling) van) een) positieve) attitude) moeizaam.) Doordat) verwacht) wordt) dat) het) moeilijk) zal) zijn) om) financiering) te) krijgen) en) men) niet) bekend) is) met) de) technische) mogelijkheden) is) de) verwachte) controle) laag.)Terwijl)blijkt)dat)er)voldoende)financieringsmogelijkheden)zijn.)De)lage)controle)wordt) versterkt)doordat)de)vergoedingen)vanuit)het)zorgkantoor)per)jaar)bepaald)worden,)terwijl) bij) vastgoed) met) veel) langer) termijnen) wordt) gerekend.) De) subjectieve) norm) is) lager) dan) logisch) zou) zijn) doordat) de) Wet) milieubeheer) relatief) onbekend) is.) Vaak) is) de) wet) wel) bekend) bij) facilitairS) en) vastgoedmanagers,) maar) de) bestuurders) die) uiteindelijk) moet) beslissen) zijn) er) minder) van) op) de) hoogte.) Dit) geldt) ook) voor) kennis) van) vergaande) verduurzamingsoplossingen.) Die) blijft) vaak) hangen) bij) het) management,) terwijl) er) organisatiebreed)een)aanpak)nodig)is.)De)verspreiding)van)kennis)gaat)moeizaam)omdat)de) zorgsector)niet)goed)is)in)het)uitstralen)van)successen,)waardoor)concrete)voorbeelden)niet) zichtbaar)worden)voor)anderen.)) Tot)slot)blijken)vrijwel)alle)instellingen)het)lastig)te)vinden)om)gedrag)van)mensen)binnen)de) organisatie) te) veranderen.) Mensen) zijn) gewend) op) een) bepaalde) manier) te) werken) en) nemen)vanuit)dat)kader)beslissingen.)Het)hele)proces)van)het)vormen)van)argumenten)om) over)te)gaan)tot)verduurzaming)wordt)overgeslagen)als)gevolg)van)die)gewoonten.)) ) Factoren+per+groep+ De) grootste) groep) bestaat) uit) organisaties) die) voornamelijk) besluiten) te) verduurzamen) uit) kostenoverwegingen.) Meestal) wordt) de) beslissing) ad) hoc) genomen) en) is) er) geen) onderliggend)beleid.)De)attitude)jegens)verduurzaming)is)binnen)deze)groep)bepalend)voor)


79"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) de)beslissing)om)maatregelen)te)nemen.)De)organisaties)staan)positief)tegenover)zogeheten) bewezen) technieken,) waarvan) zeker) is) dat) ze) binnen) een) korte) periode) worden) terugverdiend)en)daarna)kosten)besparen.)Voor)een)groot)aantal)duurzame)toepassingen)is) de)verwachting)echter)dat)ze)veel)kosten)en)dat)besparingen)onzeker)zijn.)Bovendien)is)de) opvatting) dat) bij) deze) maatregelen) de) kosten) teveel) voor) de) baten) uit) gaan.) Hierdoor) ontstaat) er) een) negatieve) attitude.) Dit) wordt) versterkt) door) slechte) ervaringen) met) marktpartijen.)Er)is)een)gebrek)aan)vertrouwen)in)met)name)de)installatiebranche,)omdat)in) het) verleden) beloofde) besparingen) niet) werden) behaald.) De) zorginstellingen) zijn) sceptisch) over)de)aanbiedingen)van)deze)branche,)vooral)als)het)om)niet)bewezen)technieken)gaat.)De) partijen)stralen)geen)vertrouwen)in)de)producten)uit)doordat)ze)geen)garanties)en)service) bieden.) Tegelijkertijd) moeten) veel) van) de) zorgorganisaties) de) technische) expertise) om) beslissingen) te) nemen) inkopen.) Maar) deze) kennis) ligt) vooral) bij) marktpartijen,) precies) de) groep) waar) de) zorginstellingen) geen) vertrouwen) in) hebben.) Tenslotte) blijkt) dat) de) organisaties)energie)dermate)goedkoop)kunnen)inkopen,)dat)de)terugverdientijden)te)lang) zijn.) Bestuurders) vinden) het) te) risicovol) om) langlopende) contracten) voor) de) niet) bewezen) maatregelen)te)nemen.)) Bij) de) groep) organisaties) waar) de) prioriteit) ligt) bij) de) omgang) met) de) veranderingen) in) de) zorg,)blijkt)een)lage)verwachte)controle)de)bepalende)factor)te)zijn)om)niet)te)verduurzamen.) Deze) zorginstellingen) hebben) vanwege) de) wijzigingen) binnen) de) zorg) vaak) te) maken) met) reorganisaties) en) bezuinigingen.) Besturen) hebben) het) gevoel) dat) ze) thema’s) als) energiebesparing)en)duurzaamheid)er)niet)bij)kunnen)hebben,)want)er)staat)al)genoeg)op)de) agenda.) Veel) van) de) concurrerende) thema’s) liggen) dichterbij) de) corebusiness) van) de) zorg,) waardoor)deze)eerder)aandacht)krijgen.)) De) kleinste) groep) bestaat) uit) organisaties) die) beslissen) om) vanuit) de) MVO) gedachte) met) verduurzaming)aan)de)slag)gaan.)Het)vastgoedbeleid)dat)ze)voeren,)is)gevormd)op)basis)van) een)visie)over)duurzaamheid.)Vaak)is)een)bepalende)factor)voor)deze)visie)de)bevlogenheid) van)één)van)de)bestuurders)wat)betreft)het)onderwerp.)De)focus)ligt)op)de)lange)termijn)en) er)is)besef)dat)duurzaamheid)naast)een)bijdrage)aan)een)betere)exploitatie)ook)het)comfort,) de) uitstraling) en) de) toekomstwaarde) van) het) vastgoed) verbeterd.) De) organisaties) anticiperen) op) stijgende) energieprijzen) en) een) toenemende) behoefte) aan) duurzame) oplossingen) bij) de) cliënt.) Ze) vinden) dat) ze) als) maatschappelijke) partij) de) verantwoordelijkheid)hebben)om)het)goede)voorbeeld)te)geven.))

5.2#Aanbevelingen## In)deze)paragraaf)wordt)uiteengezet)welke)mogelijkheden)er)op)basis)van)de)resultaten)zijn) om)de)V&VSsector)te)stimuleren)om)hun)vastgoed)te)verduurzamen.)) 5.2.1!Beleid!# In)deze)paragraaf)wordt)gekeken)hoe)zorginstellingen)van)planvorming)tot)de)uitvoering)van) de)verduurzaming)van)vastgoed)komen.)Vervolgens)worden)de)aangrijpingspunten)vertaald) in) beleidsmaatregelen.) Vanuit) een) praktisch) perspectief) worden) aanbevelingen) voor) het) beleid)dat)verschillende)partijen)zouden)moeten)voeren)teneinde)het)vastgoed)in)de)V&VS sector) te) verduurzamen.) De) aanbevelingen) worden) gedaan) aan) zorginstellingen,) verschillende) marktpartijen,) de) overheid) en) intermediaire) partijen.) Per) partij) wordt) een) overzichtstabel)weergegeven)die)verder)wordt)toegelicht)in)de)tekst.) + Van+planvorming+naar+uitvoering+ Een) aantal) zaken) is) doorslaggevend) om) van) de) planvorming) (intentie)) tot) de) uitvoering) (gedrag))van)duurzame)en)energiezuinige)toepassingen)te)komen.)Bij)het)grootste)deel)van) de) organisaties) moeten) de) technieken) bewezen) zijn) en) kosten) aantoonbaar) worden)


80"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) terugverdiend,) anders) vinden) ze) de) risico’s) te) hoog.) Alleen) als) marktpartijen) risicodragend) zijn)en)garanties)bieden)bij)hun)producten)worden)ook)niet)bewezen)technieken)toegepast.)) Een) deel) van) de) organisaties) zal) pas) tot) de) uitvoering) van) vergaande) verduurzaming) over) gaan)als)er)eerst)een)aantal)kleine)stappen)gezet)kan)worden.)Ze)hebben)als)het)ware)een) aanloop) nodig) voordat) de) grote) stappen) gezet) kunnen) worden.) Door) op) laagdrempelige) wijze) ervaring) op) te) doen) met) het) onderwerp,) ontstaat) een) positieve) attitude) jegens) verduurzaming.) Een) programma) als) de) Energiestrijd) is) een) goed) voorbeeld) van) een) laagdrempelige)stap)die)helpt)om)draagvlak)te)creëren)voor)verdergaande)maatregelen.)) Verder) blijkt) dat) de) financiële) toestand) waarin) de) organisatie) zich) bevindt) beslissend) is,) zowel)in)positieve)als)negatieve)zin.)Aan)de)ene)kant)kan)het)water)de)zorginstelling)aan)de) lippen) staan.) Dit) kan) reden) zijn) om) kosten) te) gaan) besparen) op) energie,) bijvoorbeeld) in) samenwerking) met) een) ESCo.) Hiervoor) is) wel) een) vergaande) samenwerking) nodig) met) marktpartijen,)iets)waar)van)veel)andere)zorginstellingen)huiverig)voor)zijn.)Aan)de)andere) kant)biedt)een)gunstige)financiële)positie)een)organisatie)de)ruimte)om)zelf)te)investeren)in) duurzaamheid.) Bij) deze) organisaties) blijkt) de) bevlogenheid) van) de) bestuurders) ervoor) te) zorgen)dat)het)tot)daadwerkelijke)uitvoering)komt.)) Een) zeer) invloedrijke) manier) om) tot) uitvoering) te) komen) ontstaat) als) de) cliënt) om) duurzaamheid) gaat) vragen.) De) verwachting) is) dat) het) onderwerp) in) toekomst) een) steeds) belangrijker) selectiecriterium) wordt,) waardoor) steeds) meer) organisaties) de) druk) gaan) voelen)om)zich)met)duurzaamheid)bezig)te)houden.)Organisaties)met)een)focus)op)de)lange) termijn) blijken) in) dit) kader) nu) al) over) te) gaan) tot) de) uitvoering) van) verduurzamingsmaatregelen.) Zij) hebben) de) ingeschatte) toenemende) behoefte) dus) ingecalculeerd)in)hun)beleid.) + Zorginstellingen+ ))

Omschrijving+ S)Zorg)dat)energieverbruik)per)locatie)helder)is) S)Verzamel)energiegegevens)in)één)centraal)systeem) S)Maak)iemand)eigenaar)van)het)vraagstuk)duurzaamheid) S)Maak)locaties)verantwoordelijk)voor)de)gehele)exploitatie,)inclusief)energie) S)Doe)mee)aan)de)Energiestrijd)of)organiseer)zelf)een)vergelijkbaar)programma) S)Neem)maatregelen)in)duurzaamheid)nu)er)nog)deels)nacalculatie)van)kracht)is) S)Baseer)besluiten)op)total)cost)of)ownership) S) Besef) dat) een) verduurzaamd) gebouw) meer) toekomstwaarde) en) lagere) gebruikskosten) heeft) S)Creëer)een)gezamenlijk)belang)met)marktpartijen,)zoals)ESCo’s)en)onderhoudsbedrijven.) S)Maak)inspanningen)op)het)gebied)van)duurzaamheid)zichtbaar)aan)cliënt)en)omgeving) Tabel)5.1)Overzicht)beleidsmaatregelen)zorginstellingen) ) Om) het) vastgoed) te) kunnen) verduurzamen) moet) eerst) het) energieverbruik) per) locatie) helder) zijn.) Zorg) dat) de) verbruiksgegevens) in) een) centraal) systeem) overzichtelijk) gemaakt) worden.)Hiermee)kunnen)de)prestaties)binnen)de)organisatie)worden)vergeleken.)) Stel)een)verantwoordelijke)aan)voor)de)uitvoering)van)het)duurzaamheidsbeleid.)Maak)deze) persoon)eigenaar)van)het)vraagstuk,)zodat)de)opgave)niet)“onder)op)de)stapel)komt”.)) Maak)locatiemanagers)en)locatiedirecteuren)verantwoordelijk)voor)de)totale)exploitatie)van) hun) panden,) ook) voor) het) onderdeel) energieverbruik.) Door) deze) zogeheten) resultaat) verantwoordelijkheid) krijgen) ze) er) belang) bij) energiekosten) te) verminderen) en) ontstaat) er) meer)bereidheid)om)mee)te)werken)aan)verduurzamingsprocessen.)) Neem) als) organisatie) deel) aan) de) Energiestrijd) of) voer) zelf) intern) een) vergelijkbaar) programma) uit.) Doordat) dit) soort) programma’s) op) een) laagdrempelige) en) ludieke) manier)


81"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) mensen)meer)besef)van)gedrag)en)verspilling)bijbrengt,)ontstaat)een)positieve)attitude)naar) verduurzaming) en) energiebesparing.) Het) creëert) een) draagvlak) voor) verdergaande) maatregelen.) Bovendien) maakt) het) wedstrijdelement) duurzaamheid) en) energiebesparing) leuk)in)plaats)van)een)verplichting.)Investeer)de)bespaarde)kosten)weer)in)duurzaamheid.)) Besef) dat) het) voordelig) is) om) nu) duurzame) maatregelen) te) nemen,) omdat) de) nacalculatie) nog)deels)van)kracht)is.)Deze)regeling)vangt)nog)een)deel)van)de)kosten)op,)wat)bijvoorbeeld) handig)is)bij)tijdelijke)leegstand.)Straks)moet)bij)een)renovatie)of)verbouwing)alles)vanuit)de) organisatie)zelf)gefinancierd)worden.)) Baseer)besluiten)niet)alleen)op)investeringskosten,)maar)kijk)ook)naar)de)exploitatiekosten.) Denk)vanuit)de)“total)cost)of)ownership”,)dan)blijken)investeringen)in)duurzaamheid)al)snel) voordeliger.) Wees) kritisch) op) leveranciers) en) partners,) stel) als) eis) dat) zij) ook) duurzaam) werken.) Neem) in) de) beslissing) mee) dat) duurzaamheid) bijdraagt) aan) MVOSdoelstellingen,) comfort) en) uitstraling) van) het) vastgoed) en) betaalbaarheid.) Dit) zijn) bovendien) allemaal) onderwerpen)waar)de)cliënt)momenteel)op)selecteert.)) Verder) is) het) goed) om) te) beseffen) dat) als) een) gebouw) maar) eens) in) de) 20) à) 30) jaar) gerenoveerd)wordt,)dit)beter)meteen)goed)gedaan)kan)worden.)Een)verduurzaamd)gebouw) heeft)meer)toekomstwaarde)en)lagere)gebruikskosten.) Ga)voor)vergaande)verduurzaming)de)samenwerking)aan)met)een)ESCo.)Richt)het)proces)zo) in) dat) er) een) gezamenlijk) belang) is,) waardoor) beide) partijen) profijt) hebben) bij) dezelfde) uitkomst.) Maak) de) vergoeding) aan) de) ESCo) afhankelijk) van) de) gerealiseerde) besparing,) zodat)deze)partij)gemotiveerd)is)zoveel)mogelijk)te)besparen.)) Maak) tot) slot) resultaten) van) duurzame) maatregelen) zichtbaar) naar) de) cliënt.) Hang) bijvoorbeeld)een)informatiescherm)op)waarop)te)zien)hoeveel)er)bespaard)is.)Dit)zorgt)voor) meer) bewustzijn) binnen) de) organisatie.) Door) inspanningen,) resultaten) en) successen) ook) naar)de)buitenwereld)kenbaar)te)maken)kan)onderscheidend)vermogen)gecreëerd)worden.)) ) Marktpartijen+ ))

Omschrijving+aanbevolen+beleidsmaatregelen+ S)Herstel)vertrouwen)door)zelf)risico)te)dragen) S)Biedt)garanties)en)services)bij)producten) S)Toon)vertrouwen)in)eigen)producten)en)lever)bewijs)voor)technieken) S)Besef)dat)de)corebusiness)het)verlenen)van)zorg)is,)het)belang)van)de)cliënt)staat)bovenaan) S)Besef)dat)de)zorgsector)een)eigen)manier)van)werken)en)communiceren)heeft) S)Wees)open,)transparant)en)ga)voor)klantbinding) S)Creëer)een)gezamenlijk)doel)en)denk)vanuit)de)exploitatie)en)het)belang)van)de)zorg) S)Benadruk)de)meerwaarde)van)duurzame)producten)in)breder)kader)/)op)andere)fronten) Tabel)5.2)Overzicht)beleidsmaatregelen)marktpartijen) ) Als)marktpartijen)willen)dat)hun)producten)en)diensten)in)grotere)mate)worden)afgenomen) door) de) V&VSsector,) zullen) ze) het) vertrouwen) van) de) zorginstellingen) moeten) herwinnen.) Met)name)voor)de)installatiebranche)is)het)van)belang)dat)ze)hier)aandacht)aan)besteden.) Lever)waar)dit)mogelijk)is)bewijs)dat)technieken)werken)zoals)beloofd)wordt.)Bied)garanties) en) service) aan) bij) de) producten.) Door) zelf) risico) te) dragen) wordt) vertrouwen) in) het) eigen) product)getoond.)) Volgens) de) respondenten) snappen) adviseurs,) ontwerpers,) bouwers) en) leveranciers) nog) onvoldoende)wat)er)omgaat)in)de)zorg.)Het)advies)luidt)dan)ook)dat)dergelijke)marktpartijen) zich)meer)moeten)verdiepen)in)hun)klant.)Besef)dat)de)zorg)een)eigen)manier)van)werken)en) communiceren) heeft.) Kenmerkend) zijn) risicomijdend) gedrag,) korte) termijn) beslissingen) en) respect)naar)stakeholders.)Men)denkt)vanuit)het)primaire)zorgproces,)niet)vanuit)vastgoedS) of) energiekosten.) Er) is) behoefte) aan) klantbinding,) openheid) en) transparantie) vanuit) de)


82"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) marktpartijen)waarmee)gewerkt)wordt.)Van)samenwerkingspartners)wordt)verwacht)dat)ze) echt) meedenken) in) het) belang) van) de) zorg.) Denk) vanuit) exploitatie) en) TCO) en) creëer) een) gezamenlijk) doel.) Benadruk) in) de) boodschap) de) meerwaarde) van) producten) voor) de) gezondheid,) het) comfort,) de) betaalbaarheid) en) het) imago,) dit) zijn) onderwerpen) waar) de) zorg)gevoeliger)voor)is)dan)energie.)) ) Overheid+/+zorgkantoor+ ++

Omschrijving+aanbevolen+beleidsmaatregelen+ S)Probeer)meer)continuïteit)te)creëren)vanuit)een)lange)termijn)visie) S)Creëer)een)kennisplatform)) S) Maak) helder) welk) deel) van) de) vergoeding) uit) de) Wet) langdurige) zorg) bedoeld) is) voor) energie) S)Koppel)verbruiksgegevens)aan)een)landelijke)benchmark) S)Beloon)goed)gedrag)met)behulp)van)de)regelgeving)en)vergoedingen) S)Voer)scheiden)van)wonen)en)zorg)volledig)door) S)Creëer)binnen)de)wetS)en)regelgeving)een)oplossing)voor)de)split)incentive) S)Handhaaf)de)Wet)milieubeheer)en)vergroot)kennis)over)de)wet) S)Maak)de)groenregeling)afhankelijk)van)de)maatregelen) Tabel)5.3)Overzicht)beleidsmaatregelen)overheid)en)zorgkantoor) ) Er)is)een)aantal)manieren)waarop)de)overheid)kan)bijdragen)aan)een)snellere)verduurzaming) van) het) zorgvastgoed.) De) meest) gehoorde) behoefte) is) dat) er) meer) continuïteit) en) duidelijkheid)komt,)vanuit)een)lange)termijn)visie,)zodat)zorginstellingen)hier)hun)beleid)op) kunnen)vormen.)) Verder) kan) de) overheid) een) bijdrage) leveren) aan) het) vergroten) van) kennis.) Er) is) behoefte) aan) een) goed) kennisplatform,) waar) op) één) plek) overzichtelijk) en) helder) beschreven) expertise)wordt)geboden)over)geldende)regelingen)en)wetten,)welke)maatregelen)getroffen) kunnen) worden) en) op) welke) wijze) hier) financiering) voor) verkregen) kan) worden.) Het) is) belangrijk)dat)dit)gebeurt)door)een)onafhankelijke)en)betrouwbare)partij)die)zelf)geen)ander) belang)heeft)dan)de)verduurzaming.)) Verder) helpt) het) om) duidelijk) te) maken) welk) deel) van) de) WlzSvergoeding) bedoeld) is) voor) energie.) Sta) toe) dat) het) verschil) tussen) de) gemaakte) energiekosten) en) de) vastgestelde) vergoeding)voor)energie)wordt)ingezet)om)de)investering)in)duurzaamheid)te)bekostigen.) Koppel)de)verbruiksgegevens)aan)een)landelijke)benchmark)voor)energie,)zodat)inzichtelijk) wordt)hoe)instellingen)presteren)op)dit)gebied.)Dit)zal)de)organisaties)met)een)slechte)score) motiveren)aan)de)slag)te)gaan)met)het)vastgoed)en)de)goed)scorende)organisaties)helpen) zich) duurzaam) te) profileren.) Maar) veel) van) de) instellingen) zullen) gemiddeld) scoren) en) vervolgens)geen)trigger)voelen)om)meer)te)doen.)Beloon)daarom)goed)gedrag)met)behulp) van) de) regelgeving) en) vergoedingen,) zodat) het) aantrekkelijk) is) om) te) verduurzamen.) Stel) extra)budget)beschikbaar)binnen)de)vergoeding)vanuit)het)zorgkantoor)dat)alleen)gebruikt) kan) worden) als) het) geïnvesteerd) wordt) in) verduurzaming.) Of) stel) extra) zorgbudget) beschikbaar) dat) vrijkomt) onder) voorwaarde) dat) een) organisatie) duurzaam) is,) dit) compenseert)voor)de)investeringen)die)nodig)zijn)om)te)verduurzamen.)) Verken)de)optie)om)scheiden)van)wonen)en)zorg)volledig)door)te)voeren.)Door)te)zorgen)dat) er) geen) inclusief) prijzen) en) vergoedingen) zijn,) worden) zowel) de) cliënt) als) de) zorginstelling) geconfronteerd) met) het) energieverbruik.) Het) vergroot) de) behoefte) van) cliënt) aan) energiebesparing) en) duurzaamheid) en) stimuleert) de) focus) op) efficiëntie) bij) de) zorgorganisaties.)) Creëer) een) oplossing) die) de) split) incentive) wegneemt,) zodat) het) voor) corporaties) en) zorginstellingen) bij) scheiden) van) wonen) en) zorg) aantrekkelijk) is) om) hun) vastgoed) te)


83"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) verduurzamen.)Pas)de)regelgeving)aan)zodat)ze)energie)mogen)leveren)en/of)investeringen) kunnen)doorrekenen)in)de)huur.)) Handhaaf) de) Wet) milieubeheer,) zodat) instellingen) gedwongen) zijn) de) eerste) stappen) te) zetten) wat) betreft) verduurzaming.) Hiervoor) moet) wel) eerst) de) bekendheid) van) de) wet) worden)vergroot.)) Tot) slot) blijkt) dat) veel) instellingen) afzien) van) duurzame) oplossingen) in) combinatie) met) de) groenverklaring,) omdat) de) regeling) maar) 10) jaar) geldt) terwijl) investeringen) een) langere) looptijd) hebben.) Maak) de) groenverklaring) afhankelijk) van) de) lengte) van) de) looptijd.) Door) deze) structurele) financiering) worden) risico’s) weggenomen) en) is) het) nemen) van) duurzame) maatregelen)aantrekkelijker.))) + Intermediaire+partijen+ +

Omschrijving+aanbevolen+beleidsmaatregelen+ S)Ondersteun)de)overheid)bij)vormen)kennisplatform)en)benchmark)d.m.v.)expertise) S)Biedt)onafhankelijke)expertise)aan)zorginstellingen) S)Vergroot)het)besef)dat)inspanningen)op)het)gebied)van)verduurzaming)noodzakelijk)zijn) S)Koppel)duurzaamheid)aan)belangen)die)dicht)bij)de)corebusiness)van)de)zorg)liggen) S)Creëer)inspirerende)voorbeelden)met)een)sluitende)businesscase) S)Biedt)een)podium)voor)goede)voorbeelden) S)Vergroot)kennis)over)financieringsmogelijkheden)en)neem)misvattingen)weg) ) Tabel)5.4)Overzicht)beleidsmaatregelen)intermediaire)partijen) ) Een) aantal) taken) van) de) overheid) kan) ook) worden) uitgevoerd) door) intermediaire) partijen,) zoals) Actiz,) Energiesprong,) Milieu) Platform) Zorgsector,) MVO) Nederland.) Allereerst) kunnen) ze) bijdragen) aan) het) vergroten) van) kennis) en) bieden) van) expertise,) omdat) ze) een) onafhankelijke) partij) zijn.) Het) bewustzijn) van) zorginstellingen) wat) betreft) de) (financiële)) gevolgen)van)hun)huidige)beleid)op)lange)termijn)moet)worden)vergroot.)Door)het)verschil) tussen) de) energiekosten) en) de) vergoeding) te) benadrukken) groeit) het) besef) dat) er) meer) inspanningen) op) het) gebied) van) energiebesparing) en) duurzaamheid) noodzakelijk) zijn.) Probeer)duurzaamheid)te)koppelen)aan)andere)belangen,)die)dicht)bij)de)corebusiness)van) de) zorg) liggen.) Denk) hier) bijvoorbeeld) aan) thema’s) als) vitaliteit) en) healing) environment,) want) deze) onderwerpen) zijn) populair) in) de) zorg.) Benadruk) dat) duurzaamheid) helpt) bij) de) oplossing) van) problemen) op) andere) fronten,) doordat) het) o.a.) kosten) reduceert,) toekomstwaarde)van)het)vastgoed)verhoogt)en)het)comfort)verbetert.)) Tevens) kunnen) de) intermediaire) partijen) behulpzaam) zijn) bij) het) creëren) van) concrete) voorbeelden.) Er) is) namelijk) behoefte) aan) inspirerende) voorbeelden) met) een) sluitende) businesscase.) Geef) organisaties) die) goed) bezig) zijn) een) podium,) als) beloning) voor) hun) inspanningen.)Een)landelijke)benchmark)helpt)hierbij.) Het)is)belangrijk)dat)er)meer)aandacht)komt)voor)de)financiële)producten)van)banken)en)de) groenregeling.) De) misvatting) over) het) ontbreken) van) financieringsmogelijkheden) moet) worden) weggenomen.) De) zorginstellingen) anticiperen) dat) het) lastig) is) om) financiering) te) krijgen,)terwijl)een)aantal)banken)moeilijk)aan)klanten)voor)hun)duurzame)producten)blijkt) te)komen.)Vraag)en)aanbod)moeten)hier)bij)elkaar)gebracht)worden.)) Initiatieven) als) de) Energiestrijd) en) Energiesprong) blijken) zeer) waardevol,) omdat) ze) zorginstellingen)helpen)de)juiste)stappen)te)zetten.)Het)is)aan)te)bevelen)dat)op)deze)wijze) de)V&VSsector)gestimuleerd)blijft)worden.)) ! + +


84"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) Toekomstperspectief) De) maatregelen) die) zijn) beschreven) in) de) voorgaande) subparagrafen) zijn) voorwaarden) scheppend)om)het)verduurzamingsproces)(opnieuw))op)gang)te)brengen)in)de)V&VSsector.)) Als) deze) maatregelen) niet) worden) genomen) en) er) worden) ook) geen) alternatieve) of) effectievere)oplossingen)aangedragen,)ontstaan)er)problemen)in)de)V&VSsector)wat)betreft) energieS)en)vastgoedkosten.)Doordat)de)energiekosten)hoger)zijn)dan)de)vergoedingen)is)er) minder)geld)beschikbaar)voor)de)zorg.)Daarnaast)lopen)de)zorgkosten)op)en)tegelijk)moet)er) bezuinigd)worden.)Bovendien)is)er)vanaf)2018)helemaal)geen)nacalculatie)meer,)waardoor) de)kosten)voor)een)verbouwing)of)renovatie)volledig)bij)de)zorginstelling)terecht)komen.)Er) ontstaat) dus) een) steeds) groter) financieel) tekort.) Dit) zal) het) steeds) lastiger) maken) voor) zorginstellingen) om) verduurzamingsmaatregelen) uit) te) voeren.) Het) wordt) voor) de) organisaties) riskanter) om) de) maatregelen) te) nemen,) terwijl) de) noodzaak) almaar) hoger) wordt.)Aan)de)ene)kant)blijkt)een)financiële)noodzaak)ervoor)te)zorgen)dat)zorginstellingen) in)beweging)komen.)Aan)de)andere)kant)is)het)risico)aanwezig)dat)er)te)weinig)ruimte)over) blijft)om)de)juiste)stappen)te)zetten,)omdat)er)te)lang)gewacht)is.)Vanuit)het)perspectief)van) de)overheid)zullen)als)gevolg)van)deze)situatie)de)afspraken)van)het)Energieakkoord)en)de) EPBDSdoelstellingen)niet)worden)gehaald.)) Door) de) aanbevolen) stappen) te) nemen) ontstaat) er) juist) ruimte) voor) duurzaamheid.) De) stappen) zijn) noodzakelijk) om) de) juiste) voorwaarden) te) scheppen) voor) de) gewenste) verduurzaming.) De) maatregelen) stimuleren) dat) de) cliënt) meer) om) duurzaamheid) gaat) vragen.)Naar)verwachting)zullen)de)bestuurders)van)zorginstellingen)dankzij)de)maatregelen) de) meerwaarde) van) duurzaamheid) voor) hun) organisatie) gaan) inzien) en) daardoor) eerder) bereid) zijn) het) vastgoed) te) verduurzamen.) Bovendien) worden) marktpartijen) en) zorginstellingen) dichter) bij) elkaar) gebracht.) Als) marktpartijen) de) risico’s) voor) een) deel) wegnemen,) schept) dat) vertrouwen) bij) de) zorginstellingen) en) wordt) de) “koudwatervrees”) voor)verduurzaming)weggenomen.)Dit)creëert)een)winSwinsituatie)voor)beide)partijen,)want) marktpartijen)krijgen)meer)opdrachten)en)verduurzaming)wordt)realistisch)en)haalbaar)voor) zorginstellingen.) Als) zorginstellingen) de) tijd) krijgen) om) op) een) positieve) manier) bekend) te) raken)met)de)mogelijkheden)van)duurzaamheid)zullen)ze)eerder)geneigd)zijn)vervolgstappen) te) nemen.) Uiteindelijk) dragen) deze) maatregelen) bij) aan) het) behalen) van) de) doelstellingen) die) overheid) heeft) voor) de) V&VSsector) op) het) gebied) van) energiebesparing) en) duurzaamheid.)) 5.2.2!Kennis!# Deze) subparagraaf) bespreekt) waar) in) wetenschappelijke) zin) nog) kennis) ontbreekt) wat) betreft)de)factoren)die)achter)de)beslissingen)van)zorginstellingen)liggen)om)hun)vastgoed) te)verduurzamen.) Allereerst) heeft) dit) onderzoek) zich) gefocust) op) de) overtuigingen) van) bestuurders) en) vastgoedmanagers) van) zorginstellingen.) Naar) de) daadwerkelijke) mogelijkheden) van) deze) organisaties) is) maar) beperkt) gekeken,) omdat) deze) per) situatie) verschillen.) Er) is) vertrouwd) op)de)antwoorden)die)de)respondenten)hebben)aangedragen)over)bijv.)beschikbaar)budget) en) geschikt) personeel.) Echter,) om) gedegen) uitspraken) te) kunnen) doen) over) de) mogelijkheden)(werkelijke)controle)in)het)onderzoeksmodel))is)meer)research)nodig.)Het)is) aan) te) bevelen) om) casestudies) te) doen) naar) projecten) van) zorginstellingen) met) verschillende) duurzaamheidsambities) en) deze) te) vergelijken) op) zowel) onderliggende) overtuigingen)als)werkelijke)mogelijkheden.)Hierdoor)kan)nauwkeuriger)blootgelegd)worden) hoe)het)met)de)werkelijke)controle)van)de)organisaties)staat.)) Verder)valt)op)basis)van)de)resultaten)te)zeggen)dat)er)behoefte)is)aan)onderzoek)naar)de) bijkomende) voordelen) van) duurzaamheid.) Door) onderzoek) kan) de) meerwaarde) van) duurzaamheid) op) andere) onderdelen) dan) lagere) energiekosten) aangetoond) worden,) bijvoorbeeld) door) te) onderzoeken) in) hoeverre) verduurzaamd) vastgoed) als) comfortabeler)


85"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) wordt) ervaren) of) in) welke) mate) verduurzaming) de) waarde) van) vastgoed) doet) stijgen.) Resultaten) van) dergelijk) onderzoek) zouden) zorginstellingen) kunnen) stimuleren) om) hun) vastgoed)te)verduurzamen.)) Daarnaast) moet) de) mismatch) tussen) het) aanbod) van) de) banken) en) de) behoefte) van) de) zorginstellingen) wat) betreft) financiering) verder) worden) onderzocht.) Dit) onderzoek) heeft) zich)beperkt)tot)de)vaststelling)dat)het)een)misvatting)van)de)respondenten)is)dat)er)geen) financiering)beschikbaar)is.)Maar)welke)financiële)producten)er)precies)beschikbaar)zijn)voor) zorginstellingen,)hoe)ze)werken)en)in)hoeverre)deze)producten)aantrekkelijk)zijn)vanuit)het) perspectief)van)de)zorg)moet)verder)worden)bekeken.)Ook)de)rol)die)commerciële)beleggers) kunnen)spelen)bij)het)financieren)van)zorgvastgoed)en)de)bekendheid)van)deze)optie)moet) in)dit)kader)verder)bestudeerd)worden.)) Tot) slot) heeft) dit) onderzoek) zich) gefocust) op) de) V&VSsector,) maar) voor) de) andere) zorgsectoren) geldt) dezelfde) problematiek.) Ook) bij) deze) sectoren) ligt) een) verduurzamingsopgave)die)nog)niet)wordt)opgepakt.)Het)is)aan)te)bevelen)dat)meer)kennis) wordt) verzameld) over) de) factoren) die) bepalend) zijn) bij) beslissingen) van) instellingen) in) de) overige) zorgsectoren,) zodat) duidelijk) wordt) waarom) de) verduurzaming) daar) uitblijft) en) daarop)gestuurd)kan)gaan)worden.)) 5.2.3!Evaluatie# In)deze)subparagraaf)wordt)geëvalueerd)hoe)het)onderzoek)verlopen)is.)Wat)is)de)waarde) van)dit)onderzoek)en)waar)zitten)tekortkomingen.)Op)basis)daarvan)worden)aanbevelingen) gegeven)voor)verder)onderzoek.))) Op)de)hoofdS)en)deelvragen)zijn)bruikbare)antwoorden)gevonden)vanuit)het)perspectief)van) de) doelstelling.) Hiervoor) moesten) de) vragen) wel) worden) herzien,) omdat) bleek) dat) de) originele) vraagstelling) in) ging) op) een) onderwerp) waar) in) de) realiteit) in) de) V&VSsector) nog) nauwelijks) beslissingen) over) worden) genomen.) De) uiteindelijke) conclusie) is) vanuit) de) praktijk) gezien) relevanter) omdat) de) respondenten) daadwerkelijk) beslissingen) nemen) over) energiezuinige)en)duurzame)(ver)bouwingen)en)renovaties.))) De) beperkte) steekproef) zet) de) mate) van) generaliseerbaarheid) onder) druk.) Twaalf) organisaties)en)twee)expertmeetings)is)een)gering)aantal)respondenten)ten)opzichte)van)de) totale) populatie.) Het) is) een) gelimiteerde) weerspiegeling) van) de) totale) V&VSsector.) De) mogelijkheid)bestaat)dat)de)respondenten)van)dit)onderzoek)niet)geheel)representatief)zijn) voor)de)totale)populatie.)Wel)is)er)bewust)gekozen)voor)bepaalde)typen)organisaties)en)is)er) gelet)op)de)spreiding)van)de)respondenten)over)Nederland.)) Verder)kan)er)een)enigszins)vertekend)beeld)ontstaan)doordat)vooral)organisaties)die)bezig) zijn) met) duurzaamheid) bereid) waren) mee) te) werken) aan) dit) onderzoek.) Het) bleek) lastiger) om) medewerking) te) krijgen) van) organisaties) die) minder) doen) aan) duurzaamheid.) Bij) deze) organisaties)was)het)bovendien)moeilijker)om)bij)één)van)de)bestuurders)aan)tafel)te)komen) en)werd)het)interview)vaak)doorgeschoven)naar)de)vastgoedmanager.)) Als)er)meer)tijd)en/of)budget)beschikbaar)was,)zou)het)mogelijk)geweest)zijn)om)een)grotere) steekproef)te)nemen)en)naast)de)overtuigingen)ook)de)mogelijkheden)van)zorginstellingen) verder)te)onderzoeken.)) Het) is) aan) te) bevelen) om) dit) onderzoek) te) herhalen) met) een) andere) steekproef) en/of) op) grotere) schaal,) zodat) de) generaliseerbaarheid) kan) worden) vergroot) en) het) risico) van) misrepresentatie) kan) worden) uitgesloten.) De) resultaten) van) dit) onderzoek) kunnen) dienen) als) basis) van) het) onderzoek.) Ook) kunnen) ze) gebruikt) worden) voor) de) opzet) van) een) kwantitatief)onderzoek.)) Tot)slot)is)aangetoond)dat)het)model)van)Heijs)(aangevuld)met)elementen)uit)de)theorie)van) Rogers))nuttig)is)om)beslissingsprocessen)te)onderzoeken.)Het)model)biedt)houvast)bij)het) afnemen) van) diepteSinterviews,) doordat) het) van) grof) naar) fijn) door) het) beslissingsproces) loopt.) Het) legt) elementen) van) het) beslissingsproces) bloot) die) niet) “top) of) mind”) genoemd)


86"

Hoofdstuk)5)Conclusies)&)Aanbevelingen) worden)door)de)respondenten.)Met)name)de)benadering)vanuit)de)beliefs)zorgt)ervoor)dat) respondenten)getriggerd)worden)om)op)een)andere)manier)naar)het)vraagstuk)te)kijken.)Als) gevolg) wordt) hiermee) de) kwaliteit) van) de) resultaten) verhoogd,) omdat) onderliggende) argumenten) en) overwegingen) duidelijk) worden.) Daarom) is) het) aan) te) bevelen) dit) model) vaker)te)gebruiken)als)theoretisch)instrument)bij)vergelijkbaar)kwalitatief)onderzoek.))


87"

Bijlagen)


88"

Bijlagen)

Bijlagen)! Bijlage#I#Kansrijke#gebouwen#per#zorgregio#


89"

Bijlagen)

Bijlage#II#Voorbeeld#invulling#model# ) +

Voorbeeld+invullen+model+ In) het) onderzoek) “Labyrint) van) leefstijlen”) hebben) Heijs) et.al.) een) voorbeeld) toegevoegd) waarin) in) te) zien) is) hoe) het) model) kan) worden) ingevuld.) In) dit) geval) ging) het) om) de) woningkeuze)van)een)persoon.)) ) Onderdeel) Voorbeeld) Gedrag) Ik)koop/huur)een)huis)in)het)centrum) Intentie) Ik)wil)in)het)centrum)gaan)wonen) Gewoonte) Ik) kijk) eigenlijk) altijd) automatisch) naar) woonruimte) in) het) centrum) Werkelijke)controle) Er)zijn)mogelijkheden)om)in)het)centrum)te)wonen) Attitude) Ik)vind)wonen)in)het)centrum)aantrekkelijk)) Voorkeur) Ik) vind) wonen) in) het) centrum) aantrekkelijker) dan) in) een) buitenwijk) ))Belief:)effect) Ik)denk)dat)wonen)in)het)centrum)afleiding)biedt) ))Belief:)waardering) Ik)vind)afleiding)positief) Sociale)normen) Ik)vind)dat)ik)in)het)centrum)zou)moeten)wonen) ))Belief:)norm)anderen) Mijn)vrienden)vinden)dat)je)in)het)centrum)moet)wonen) ))Belief:)motivatie) Ik)wil)me)voegen)naar)de)mening)van)mijn)vrienden) Waargenomen)controle) Ik)denk)wel)dat)ik)in)het)centrum)kan)gaan)wonen) ))Belief:)mogelijkheden) Ik)kan)voor)woningen)in)het)centrum)inschrijven) ))Belief:)invloed) Ik)denk)dat)de)wachtlijst)voor)die)woningen)kort)is) Kennis) Ik)weet)dat)bepaalde)plekken)in)het)centrum))afleiding)bieden) Emotie) Ik)vind)die)plekken)leuk)/)de)mensen)aardig)daar) Waarden)(doelen)) Een)gevarieerd)leven)met)afleiding)is)voor)mij)belangrijk) Persoonskenmerken) (dem.))gezinssamenstelling)behorend)tot)de)doelgroep)) (lich.))))lichamelijke)gezondheid)i.v.m.)toegankelijkheid) (econ.))voldoende)budget) Omgevingskenmerken) (fys.)))beschikbaarheid)van)voldoende)bergruimte)) (soc.))aanwezigheid)van)een)ballotagecommissie) (org.))regels)voor)huisdieren) )))

(Heijs)et.al.,)2005)+


90"

Bijlagen)

Bijlage#III#Interviewguide# ) Geselecteerde!organisaties! Marktdeskundigen)en)intermediairs:)) • Energiesprong)Zorgvastgoed) • Realink) • Urgenda) • Ministerie)BZK) • Ministerie)VWS) • Actiz) • RVO) Aanbiedende)marktpartijen) • ASN)Bank) • Triodos)Bank) • Eneco) Corporaties) • Habion) Zorgorganisaties)die)bezig)zijn)met)het)verduurzaming)van)vastgoed)(implementatiefase):) • Amstelring)) • Florence) • Zorgpartners)MiddenSHolland) Zorgorganisaties)die)intenties)hebben)(beslissingsfase)) • Vivium) • BrabantZorg) • Omring) • Zonnehuisgroep)IJsselSVecht) Zorgorganisaties)die)oriënteren)(kennisfase)) • Pieter)van)Foreest) • Hilverzorg) • Aafje) Zorgorganisaties)die)niets)doen) • Azora) • Charim) ) Operationalisering!Model! Gedrag) Intentie) Attitude)&)gedragsmatige)beliefs) Subjectieve)norm)&)normatieve)beliefs) Verwachte)controle)&)controle)beliefs) Werkelijke)controle) Gewoonten) Kennis,)Waarden)&)Emoties) Organisatiekenmerken)) Missie)&)visie,)Organisatiecultuur,)Bedrijfsvoering,)Vastgoed,)Financieel) Omgevingskenmerken)) Demografisch,)Economisch,)Sociaal/cultureel,)Politiek) Evalueren)&Zichtbaar)maken) !


91"

Bijlagen) Opbouw!interview! 1. Introductie) a. Algemene)inleiding)+)doel)van)ons)onderzoek) b. Missie)/)visie) c. Duurzaamheidsbeleid)algemeen) d. Duurzaamheidsbeleid)vastgoed) 2. Gedrag) a. Uitvoering)duurzaamheidsbeleid) b. Beoogde)resultaat) 3. Intentie) a. Planvorming)op)het)gebied)van)duurzaamheid) 4. Attitude)) a. Houding)t.a.v.)(vergaand))verduurzamen) b. Verwachte)effecten)van)(vergaande))verduurzaming) c. Waardering)van)effecten)) 5. Norm)) a. Verwachtingen)en)opinie)van)anderen)over)verduurzaming) b. Belang)van)deze)opinie)voor)organisatie) c. Inspanningen)van)anderen)op)het)gebied)van)verduurzaming) d. Belang)van)deze)inspanningen)voor)organisatie) 6. Controle) a. Verwachte)controle)) b. Inschatting)mogelijkheden)tot)verduurzaming) c. Inschatting)invloed)op)verduurzaming) d. Werkelijke)controle)) 7. Kennis,)waarden)en)emoties) a. Relevante)kennis)en)bekendheid)met)de)mogelijkheden)) b. Belangrijke)waarden) c. Gevoel)bij)duurzaamheid) 8. Organisatiekenmerken)) a. Invloed)kenmerken) b. Energetische)situatie) c. Noodzaak)te)besparen)en)rol)van)energie) d. Mate)van)innovativiteit) 9. Omgevingskenmerken) a. Invloed)omgevingskenmerken) b. Benodigde)veranderingen)/)randvoorwaarden)) i. Rol)overheid)) ii. Rol)intermediairs) iii. Rol)marktpartijen) 10. Evaluatie) a. Mogelijkheid)uitproberen) b. Zichtbaarheid)resultaten) 11. Resterende)vragen) a. NHC,)Wet)Milieubeheer,)lange)termijn)vastgoed,)ESCo’s,)onduidelijkheid,) veranderingen,)flexibiliteit)contracten) b. Duurzaamheid)als)strategisch)middel) 12. Afsluiting) a. Resterende)aanbevelingen) b. Advies)vervolg)) c. Resumé)


92"

Bijlagen) Vragen! Introductie+ 1. Voorstellen;)functie)binnen)organisatie,)achtergrond?) 2. Wat)is)de)algemene)visie/missie)van)uw)organisatie?)Welke)ambities)heeft)uw) organisatie)voor)de)komende)jaren?) 3. Heeft)u)een)duurzaamheidsbeleid)en)wat)houdt)dit)beleid)in?)Waarom)heeft)u)dat?) 4. Wat)verstaat)u)onder)duurzaamheid?) 5. Welke)rol)speelt)vastgoed)in)uw)duurzaamheidsbeleid?)Hoe)past)energiebesparing) erin?) + Gedrag)) 6. [Gedrag])Welke)maatregelen)heeft)uw)organisatie)wat)betreft)het)verduurzamen) van)uw)vastgoed?)Welke)concrete)maatregelen)komen)voort)uit)uw) duurzaamheidsbeleid?)) + Intentie+ 7. [Intentie])Bent)u)van)plan)in)de)nabije)toekomst)uw)vastgoed)(vergaand))te) verduurzamen)en)zoja)op)welke)manier?)) + Attitude+ 8. [ALGEMENE)VRAAG])Welke)argumenten)heeft)u)om)te)beslissen)om)uw)vastgoed)te) verduurzamen?)Waarom?)) 9. [Attitude])Wat)vind)u)van)(vergaande))verduurzaming)van)uw)vastgoed)en)waarom?)) Varieert)uw)mening)per)verduurzamingsambitie)(Scope;)incidentele)ingreep)tot) energieneutraal)?))) 10. [Verwachte)effecten])Welke)effecten)verwacht)u)dat)verduurzaming)van)uw) vastgoed)heeft)voor)uw)organisatie?)Waarom?) 11. [Waardering)effecten])Hoe)belangrijk)zijn)de)effecten)van)verduurzaming)van)uw) vastgoed)voor)uw)organisatie)(voegen)ze)waarde)toe)?)Waarom?) In)hoeverre)denkt)u)dat)de)genomen)maatregelen)uw)organisatie)helpen)bij)het) bereiken)van)uw)ambities?)) 12. )[Aanbeveling])Wanneer)zou)uw)mening/houding)t.o.v.)(vergaande))verduurzaming) van)uw)vastgoed)veranderen?)Wat)zou)er)dan)anders)moeten)zijn)en)waarom?) + Norm++ 13. [Subjectieve)norm)#1])Hoe)denkt)u)dat)anderen)(maatschappij,)concurrenten,) overheid))staan)tegenover)(vergaande))verduurzaming)van)vastgoed?)) Zit)hier)nog)variatie)in)per)verduurzamingsambitie?) 14. [Subjectieve)norm)#2])Is)het)voor)uw)organisatie)belangrijk)hoe)anderen)tegenover) (vergaande))verduurzaming)van)vastgoed)staan?)) 15. Is)het)belangrijk)welke)maatregelen)anderen)nemen)om)verduurzaming)te) realiseren?)Waarom)vindt)u)dat?) 16. [Veronderstelde)norm])Welke)inspanningen)worden)denkt)u)van)uw)organisatie) verwacht)(door)de)markt,)de)cliënt,)de)overheid,)etc.)?)En)waarom)denkt)u)dat?) Ervaart)u)sociale)druk?)) 17. [Motivatie)norm])Is)het)voor)uw)organisatie)van)belang)wat)zij)van)u)verwachten?) Heeft)dat)invloed)op)uw)eigen)beleid?)) 18. [Aanbeveling])Wat)is)er)volgens)u)nodig)om)de)argumenten)van)anderen)wat)betreft) (vergaande))verduurzaming)van)het)vastgoed)te)veranderen?)Wat)moet)er)dan) anders)en)waarom?) +


93"

Bijlagen) Controle)) 19. [Verwachte)controle])Welke)rol)speelt)(het)houden)van))controle)bij)het) implementeren)van)(vergaande))verduurzaming)van)vastgoed)voor)uw)organisatie?) Waarom)denkt)u)dat?))En)wat)is)de)rol)van)vertrouwen)hierbij?) Zit)hier)nog)variatie)in)per)verduurzamingsambitie?)) 20. [Inschatting)mogelijkheden])Welke)verduurzamingsmaatregelen)zijn) implementeerbaar)binnen)het)vastgoed)van)uw)organisatie?)Welke)niet?)Waarom) denkt)u)dat?)) 21. [Inschatting)invloed])Welke)invloed)heeft)u)als)organisatie)op)een)(vergaand)) verduurzamingsproces?)Denkt)u)dat)uw)organisatie)in)staat)is)dit)proces)goed)uit)te) voeren)of)is)daar)externe)begeleiding/kennis)voor)nodig?)Waarom)denkt)u)dat?) 22. [Werkelijke)controle])Denkt)u)dat)uw)organisatie)beschikt)over)de)juiste) mensen/vaardigheden/middelen)om)verduurzamingsmaatregelen)te)(laten)) realiseren)en)beheren?)En)in)hoeverre)heeft)u)ruimte)om)deze)in)te)zetten?)) 23. [Aanbeveling])Wat)zou)er)moeten)wijzigen)om)uw)gevoel)van)controle)te) veranderen)(vergroten/verkleinen)?)Waarom)vindt)u)dat?) + Kennis,+waarden+en+emoties+ 24. [Kennis])Welke)kennis)is)volgens)u)relevant)als)het)gaat)om)het)komen)tot) (vergaande))verduurzaming)(benodigde)kennis)?) Welke)kennis)op)het)gebied)van)verduurzaming)heeft)u))wel/niet)in)huis)(technisch)/) financieel)/)organisatorisch)?)) Op)welke)manier)probeert)u)die)kennis)bij)te)houden)/)te)vergroten?) 25. [Waarden])Welke)algemene)waarden)zijn)belangrijk)voor)uw)organisatie?)Hoe)staat) dit)in)verhouding)tot)vastgoed?)Waarom?) 26. [Emoties])Welk)gevoel)heeft)u)bij)het)verduurzamen)van)vastgoed)en)waarom?) + Organisatiekenmerken++ 27. Welke)organisatiekenmerken)hebben)invloed)op)de)implementatie)van) verduurzamingsmaatregelen)(locatie,)vastgoed)(gebouwkenmerken),)financieel,) organisatiecultuur,)missie)&)visie))) In)hoeverre)heeft)u)zicht)op)deze)kenmerken?)) 28. In)hoeverre)heeft)u)zicht)op)uw)energiekosten)en)vergoedingen)voor)energie?)Zijn) deze)bedragen)in)balans?) 29. Ervaart)u)als)organisatie)de)noodzaak)om)kosten)te)besparen?)Denkt)u)dat) energiebesparing)hier)veel)aan)kan)bijdragen?) 30. In)welke)mate)staat)uw)organisatie)open)voor)innovaties)(op)het)gebied)van)energie) en)vastgoed)?) + Omgevingskenmerken++ 31. Welke)kenmerken)van)de)omgeving)zijn)relevant)(bijv.)door)regelgeving,)beleid)van) overheid,)demografische,)economische)en/of)sociale)ontwikkelingen))voor)uw) beslissing)om)uw)vastgoed)te)verduurzamen?) 32. Welke)veranderingen)/)randvoorwaarden)zijn)volgens)u)nodig)vanuit)deze)omgeving) om)vastgoed)meer/beter)te)laten)verduurzamen?)) Welke)rol)speelt)de)overheid)hierin?)) Welke)rol)spelen)intermediaire)partijen?)) Welke)rol)spelen)marktpartijen?)) +


94"

Bijlagen) Evaluatie+)) 33. [Evaluatie])Evalueert)uw)organisatie)de)effecten)van)geïmplementeerde) maatregelen?)En)waarom)vind)u)dit)wel/niet)belangrijk?)) 34. [Zichtbaarheid])Op)welke)manier)maakt)uw)organisatie)de)resultaten)van)de) maatregelen)zichtbaar?)Zijn)deze)ook)zichtbaar)voor)anderen?)Waarom)wel/niet?) 35. [Tijdsbestek])Binnen)welke)termijn)wilt)u)resultaten)zien)van)maatregelen)en) waarom?) 36. [Uitproberen])Is)het)voor)uw)organisatie)belangrijk)maatregelen)eerst)uit)te)kunnen) proberen)(bijv.)mbv)een)pilot)project)?)Waarom)?) + Resterende+vragen+ 37. [Geheugensteun])Eventuele)onderwerpen:)NHC,)onduidelijkheid)beleid,)vele) veranderingen,)lange)termijn)vastgoed,)wet)Milieubeheer,)ESCo’s,)energie)als)los) item)of)integraal)in)beleid.)) 38. In)welke)mate)kan)een)benchmark)bijdragen)aan)het)duurzaamheidsvraagstuk?) Hebben)jullie)interesse)in)benchmark)voor)energie)of)duurzaamheid?) 39. In)hoeverre)speelt)flexibiliteit)een)rol)voor)bijv.)contracten)en)maatregelen)als)het) gaat)om)een)langdurige)samenwerking?)) 40. In)hoeverre)denkt)u)dat)(vergaande))verduurzaming)van)vastgoed)inzetbaar)is)als) strategisch)middel)voor)andere)beleidsdoelstellingen?) 41. Welke)consequenties)heeft)het)voor)uw)organisatie)als)u)nu)niets)doet)aan) verduurzaming)/)energiebesparing?) + Afsluiting+ 42. [Aanbeveling])Heeft)u)nog)resterende)aanbevelingen)wat)betreft)het)vergroten)van) de)verduurzaming)van)de)V&VSsector?) 43. Wie)raad)u)aan)om)nog)mee)te)gaan)praten?) 44. Zijn)wij)nog)iets)vergeten)te)vragen?)Welke)vraag)zou)u)nog)gesteld)hebben?) +


95"

Bijlagen)

Bijlage#IV#Resultaten#per#component#gegeneraliseerd#en#gesorteerd# ) Zie)ook)excelSbestand)“Resultatentabellen)Scriptie)Rens)Verbruggen)16S06S15”.) ) Gedrag! ) )BeleidG!en!bedrijfsmatig!gedrag! 6) S)Geen)beleid,)alleen)ad)hoc)maatregelen)toepassen.)) 3)) S)Alleen)nog)biologische)voeding)serveren.) 3) S)Duurzaamheid)is)opgenomen)in)de)strategische)visie)/)beleidsplan.) 1)) S)Verantwoordelijke)aanstellen)voor)MVO/duurzaamheidsbeleid.) 1) S)Digitalisering)van)het)bedrijfsproces)om)papier)verbruik)te)verminderen.) 1) S)Voedselverspilling)terugdringen.) ) Bouwkundig!gedrag! 4) S)Warmte)koude)opslag)(WKO))plaatsen.) 3) S)LEDSverlichting)toepassen.) 3) S)Zonnepanelen)plaatsen.) 2) S)Warmtepomp)plaatsen.) 2) S)Hoogwaardige)(gevel)isolatie)toepassen.) 1) S)Triple)glas)toepassen.) 1) S)Betonkern)activering)toegepast.) ) Vastgoedkundig!gedrag! 3) S)Flexibel)bouwen.) 2) S)Resultaat)gericht)onderhoud)door)een)extern)onderhoudsbedrijf;)o.a.) ) prestatieafspraken)over)energiebesparing.) 1) S)Vastgoed)langer)exploiteren)dan)30)jaar.) 1) S)In)de)gebouwen)voorzieningen)aanbrengen)zodat)maatregelen)in)de)toekomst) snel)geïmplementeerd)kunnen)worden.)) ) Beheersmatig!gedrag! 4) S)Nulmeting)/)monitoring)uitvoeren)van)de)energieprestaties)en)duurzaamheid) ) van)het)vastgoed)d.m.v.)energiebeheerssystemen.)) 3) S)Optimaliseren)/)beter)(laten))inregelen)van)de)installaties.) 3) S)Zichtbaar)maken)en)benchmarken)van)het)energieverbruik)per)locatie.) 2) S)Gedrag)beïnvloeden)d.m.v.)domotica.) ) Financieel!gedrag! 1)) S)Kostenbesparing)realiseren)door)energie)inkoopbeleid.) 1) S)Bepaald)deel)van)de)begroting)specifiek)beschikbaar)stellen)voor)duurzaamheid.) 1) S)Crowdfunding)voor)zonnepanelen)opgezet.)) 1) S)VOF)opgericht)om)split)incentive)op)te)lossen)en)financiering)rond)te)krijgen.) ) Organisatorisch!gedrag! 6) S)Deelname)aan)energiereduceringsprogramma)(Energiestrijd).) 2) S)Gebruik)van)restwarmte/stroom)van)nabijgelegen)industrie.) 2) S)Van)bouwpartners)en)leveranciers)wordt)verlangd)dat)ze)duurzaam) ) werken/ontwerpen/bouwen/produceren/leveren.) 2) S)Samenwerking)met)een)ESCo.) ) Intentie! ) BeleidG!en!bedrijfsmatig!gedrag! 6) S)Duurzaamheid)wordt)opgenomen)in)de)strategische)visie)/)beleidsplan.) 4) S)De)bewustwording)in)de)organisatie)wat)betreft)duurzaamheid)verhogen.) 3) S)Duurzaamheid)wordt)onderdeel)van)de)programmering)van)elk)project.)


96"

Bijlagen) 2) 2) 2) 1) 1) ) 1) 1)

S)Besparingen)actief)zichtbaar)maken)naar)de)cliënt)en)medewerker.) S)Beleidsplan)wat)betreft)energie)en)duurzaamheid)daadwerkelijk)uitvoeren.)) S)Op)korte)termijn)20%)energie)besparen.) S)Voedselverspilling)terugdringen.) S)Duurzaamheid)in)brede)zin)uitrollen)in)de)organisatie.) Bouwkundig!gedrag! S)Zonnepanelen)plaatsen.) S)LEDSverlichting)toepassen.)

) Vastgoedkundig!gedrag! 2) S)Het)aantal)locaties)waar)verduurzaamd)en)bespaard)wordt)uitbreiden.) 1) S)Al)het)vastgoed)CO2Sneutraal)binnen)een)vastgestelde)periode.) 1) S)Nieuwe)gebouwen)energieneutraal)bouwen.) 1) S)Flexibel)bouwen.) ) Beheersmatig!gedrag! 6) S)Nulmeting)/)monitoring)uitvoeren)van)de)energieprestaties)en)duurzaamheid) ) van)het)vastgoed)d.m.v.)energiebeheerssystemen.)) 2) S)Optimaliseren)/)beter)(laten))inregelen)van)de)installaties.) 1) S)Gedrag)beïnvloeden)d.m.v.)domotica.) ) Financieel!gedrag! 4) S)Gerealiseerde)besparingen)investeren)in)verdergaande)maatregelen.) 1) S)Per)project)bekijken)of)duurzaamheid)rendement)oplevert.) ) Organisatorisch!gedrag! 2) S)Deelname)aan)energiereduceringsprogramma)(Energiestrijd).) 1) S)Van)bouwpartners)en)leveranciers)wordt)verlangd)dat)ze)duurzaam) ) werken/ontwerpen/bouwen/produceren/leveren.) ) Attitude! 5) 0) S)Duurzaamheid)heeft)bestuurlijke)aandacht,)maar)moet)concurreren)met)andere) ) ) onderwerpen.) 3) +) S)Het)bestuur)staat)positief)tegenover)duurzaamheid.)) 2) ++) S)Het)bestuur)vd)organisatie)is)bevlogen)wat)betreft)duurzaamheid.) 2) S))) S)Het)bestuur)vd)organisatie)heeft)geen)interesse)in)duurzaamheid.)) ) Behavioral!beliefs! ) ) Argumenten!in!relatie!tot!financiën!! 10) +) S)Het)kan)leiden)tot)kostenbesparing)en)lagere)exploitatielasten.)) 6) +) S)Op)de)lange)termijn)komt)een)organisatie)door)het)vastgoed)te)verduurzamen) ) ) financieel)beter)uit.) 3) +) S)Duurzaamheid)kan)een)middel)zijn)om)wonen)met)zorg)betaalbaar)te)houden) ) ) voor)de)cliënt.) 2) +) S)Door)het)vastgoed)energiezuinig)te)maken)is)een)organisatie)beter)voorbereid) ) ) om)de)verwachte)stijging)van)de)energieprijzen)op)te)vangen.) 1) +) S)Investeren)in)duurzaamheid)is)gunstig)als)er)veel)gebouwen)in)eigendom)zijn,) ) ) omdat)de)gerealiseerde)besparingen)voor)de)organisatie)zijn.)) 1) +) S)Dankzij)duurzaamheid)blijven)de)appartementen)betaalbaar)zodra)scheiden)van) ) ) wonen)en)zorg)verder)wordt)doorgevoerd.) 1) +) S)Een)financieel)slechte)positie)kan)motivatie)zijn)om)te)gaan)besparen)op) ) ) energiekosten.)) 1) +) S)De)installaties)veroorzaken)40%)van)de)kosten,)daarop)kan)met)regeltechniek) eenvoudig)al)veel)bespaard)worden.)


97"

Bijlagen) 4) ) 2) ) 2) ) 1) ) ) 1) 1) ) 7) ) ) 6) ) 4) 2) ) 2) 1)

1)

S) ) S) ) S) ) S) ) ) S) S) ) +) ) ) +) ) +) +) ) +) +) ) ) S)

) 3) 2) ) 2) 1) ) ) 1) ) 6) ) 6) 3) 2) ) ) 1) ) 3) ) 1) ) 1) )

) +) +) ) S) S) ) ) S) ) +) ) +) +) +) ) ) +) ) S) ) S) ) S) )

S)Energie)(en)zelfs)vastgoed))vormt)maar)een)klein)percentage)van)de)totale) kosten,)dus)het)effect)van)energiebesparing)op)de)organisatie)is)niet)zo)groot.)) S)Op)korte)termijn)leidt)het)tot)extra)kosten,)pas)op)langere)termijn)komen)de) baten.)) S)Zelfopgewekte)energie)kan)door)een)zorginstelling)niet)terug)geleverd)en) gesaldeerd)worden,)daardoor)is)het)minder)interessant.) S)Vastgoed)met)een)lage)boekwaarde)is)momenteel)winstgevend)omdat)NHC)nog) deels)van)kracht)is,)daarom)is)er)geen)motivatie)om)nu)kosten)te)maken,)want)op) korte)termijn)neemt)de)winst)dan)af.)) S)Verduurzamen)levert)relatief)minder)op)als)het)vastgoed)net)vernieuwd)is.) S)Besturen)bewegen)pas)mee)als)ze)het)financieel)noodzakelijk)is.! Argumenten!in!relatie!tot!imago! S)Het)helpt)(nu)nog))onderscheidend)vermogen)op)te)bouwen.)De)zorg)is)voor) 95%)hetzelfde,)op)de)overige)5%)kan)een)organisatie)zich)onderscheiden,) bijvoorbeeld)d.m.v.)duurzaamheid.)Straks)is)het)verplicht)en)normaal.) S)Als)maatschappelijke)organisatie)is)het)belangrijk)het)goede)voorbeeld)te)geven) door)bij)te)dragen)aan)het)verminderen)van)uitstoot)en)milieubelasting.) S)Een)duurzaam)gebouw)heeft)een)betere)uitstraling.) S)Opvallende)duurzame)maatregelen)zoals)zonnepanelen)kunnen)de) zichtbaarheid)van)een)organisatie)vergroten)en)zo)meer)cliënten)opleveren.) S)Duurzaamheid)is)goed)voor)het)imago)van)de)organisatie.) S)Bestuurlijk)is)er)aandacht)voor)innovaties,)door)vooral)de)innovativiteit)van) duurzame)maatregelen)te)benadrukken)ontstaat)er)eerder)een)positieve)attitude) vanuit)het)bestuur.))) S)Het)imago)van)de)zorgorganisatie)wordt)op)hele)andere)onderwerpen)bepaald) zoals)kwaliteit)van)zorg.! Argumenten!in!relatie!tot!visie! S)Het)sluit)aan)bij)de)(MVO))visie)van)de)organisatie.) S)Bevlogenheid)van)de)bestuurder)om)beter)voor)de)aarde)te)zorgen)uit)zich)in) een)actief)duurzaamheidsbeleid.)) S)Het)thema)heeft)geen)prioriteit)bij)het)huidige)bestuur.) S)Zorginstellingen)vinden)vaak)dat)ze)al)duurzaam)bezig)zijn)omdat)ze)een) maatschappelijke)functie)vervullen.)Dat)wordt)als)argument)gebruikt)om)op) verder)geen)inspanningen)in)duurzaamheid)te)doen.) S)Duurzaamheid)leeft)niet,)het)is)geen)item)bij)zorgorganisaties.! Argumenten!in!relatie!tot!bedrijfsvoering! S)Duurzaamheid)kan)leiden)tot)meer)efficiëntie,)dat)sluit)aan)bij)het)nieuwe) zorgsysteem.) S)Het)zorgt)voor)meer)toekomstwaarde)van)het)vastgoed)(vooral)flexibiliteit).) S)De)verhuurbaarheid)wordt)beter)en)de)cliëntwaarde)hoger.) S)Door)duurzaamheid)stapsgewijs)te)introduceren)ontstaat)een)positieve)houding) en)kunnen)grotere)veranderingen)in)de)toekomst)makkelijker)worden) doorgevoerd.)) S)Bezig)zijn)met)vastgoed)(dus)ook)energiebesparing))is)juist)wel)corebusiness)van) de)zorgaanbieder,)want)mensen)verblijven)24u)per)dag)in)de)gebouwen.) S)Vastgoed)hoort)niet)bij)het)primaire)proces)van)de)zorgaanbieder)en) verduurzamingsmaatregelen)dus)ook)niet.))) S)De)zorg)wil)dicht)bij)de)cliënt)staan)en)flexibel)bewegen,)dit)gaat)niet)goed) samen)met)energieprestatiecontracten)bij)de)externe)partijen.))) S)Het)is)moreel)niet)verantwoord)om)aan)de)ene)kant)mensen)weg)te)bezuinigen) en)tegelijk)hoge)investeringen)in)duurzaamheid)te)doen.)


98"

Bijlagen) 1)

S)

S)Er)wordt)niet)meegedaan)aan)convenanten)omdat)het)vooral)tijd)kost)en)men) van)mening)is)dat)het)niets)oplevert.!

) 1) ) 6) )

) +)

) 8) ) 4) ) 1) ) 1)

) +) ) +) ) +) ) +) ) S) ) S) )

Argumenten!in!relatie!tot!samenwerking! S)De)samenwerking)met)het)ESCo)was)interessant)omdat)het)contract)niet)van)te) lange)duur,)overzichtelijk,)pragmatisch)is)en)een)vaste)reductie)oplevert.)) S)Er)zijn)slechte)ervaringen)met)marktpartijen)(leveranciers,)installateurs,) bouwers).)Beloofde)besparingen)worden)niet)behaald)en)er)zijn)geen)garanties,) dit)levert)een)negatieve)houding)op)jegens)duurzame)maatregelen.))! Argumenten!in!relatie!tot!beleving! S)Het)is)prettiger)werken)en)wonen)in)duurzaam)gebouw,)want)het)klimaat)is) aangenamer)en)er)is)meer)comfort.) S)De)Energiestrijd)helpt)bij)de)bewustwording)van)bewoner)en)medewerker)en) maakt)energiebesparing)leuk,)waardoor)er)beter)aan)mee)gewerkt)wordt.)) S)Het)geeft)(technisch))personeel)een)uitdaging)in)hun)werk)en)daarmee)ook) meer)plezier.)) S)Bewoners)vinden)het)leuk)iets)goeds)na)te)laten)aan)hun)kinderen)en)kunnen) zich)op)deze)manier)identificeren)met)een)duurzaam)gebouw.) S)Energiezuinige)gebouwen)leiden)niet)altijd)tot)een)verhoging)van)de)kwaliteit)in) de)ogen)van)de)cliënt.) S)Het)inregelen)van)nieuwe)technieken)is)moeilijk)en)daar)heeft)de)gebruiker) indirect)last)van,)daarom)wordt)soms)afgezien)van)die)maatregelen.!

1) ) 1)

S)

) Subjectieve!norm) 7) S)) S)Geen)van)de)toonaangevende)personen)of)partijen)uit)de)sociale)omgeving) ) ) vragen)om)duurzaamheid.) 5) 0) S)Het)grootste)deel)van)de)sociale)omgeving)(o.a.)de)cliënt))vraagt)er)niet)om,) maar)vanuit)de)gemeente)wordt)het)verwacht)of)zelfs)gehandhaafd.)) ) Normatieve!beliefs) ) ) Argumenten!in!relatie!tot!de!omgeving!in!het!algemeen! 2) +) S)Vanuit)de)centrale)rol)als)maatschappelijke)organisatie)is)het)belangrijk)het) ) ) goede)voorbeeld)te)geven.)(de)zorginstelling)krijgt)meer)een)wijkfunctie)) 2) +) S)In)de)maatschappij)groeit)de)materiele)verduurzaming)langzaam,)ook)steeds) ) ) meer)particulieren)nemen)duurzame)maatregelen.))) 1) +) S)Met)verduurzaming)kan)de)organisatie)zich)naar)de)omgeving)positief) 1) +) profileren.)) ) ) S)In)de)regio)zijn)er)tussen)verschillende)partijen)(corporaties,)zorginstelling,) 1) +) gemeente))afspraken)gemaakt)om)een)bepaald)percentage)(20%))te)besparen.) ) ) S)Vanuit)de)regionale)samenwerking)is)meer)bewustzijn)rondom)duurzaamheid) 1) +) ontstaan)en)met)de)betrokken)partijen)wordt)gezamenlijk)beleid)gemaakt.)) S)Vreemde)ogen)dwingen)om)goed)te)doen,)anders)duikt)iedereen)weer)in)zijn) vaste)patroon.) 1) S) S)In)het)werkgebied)is)niemand)echt)bezig)met)verduurzaming.! ) ) Argumenten!in!relatie!tot!de!cliënt! 6) +) S)De)verwachting)is)dat)de)cliënt)er)in)toekomst)steeds)meer)om)gaat)vragen)en) ) ) kritischer)gaat)worden.) 1) +) S)Men)kan)een)positieve)boodschap)uitdragen)met)duurzaamheid,)die)past)bij) ) ) een)christelijke)organisatie.) 1) +) S)Omdat)verduurzaamde)gebouwen)kwalitatief)beter)zijn,)verhoogd)dit)de) ) cliëntwaardering)van)de)gebouwen.))


99"

Bijlagen) 8) ) ) 2) 2) ) 1) ) 1)

S) ) ) S) S) ) S) ) S)

) 2) 2)

) +) +)

) 3) ) 2) 6) ) 5) ) 2) ) 1) 1) 1)

) +) ) +) S) ) S) ) S) ) S) S) ) 0)

) 2) 1) ) 1) ) 1) ) ) 4) ) 3)

) +) S) ) S) ) S) ) ) +) ) +)

4) ) ) 3) ) 2)

S) ) ) S) ) S)

S)Duurzaamheid)op)zichzelf)is)geen)item/selectiecriteria)bij)de)cliënt.)Die)maakt) overwegingen)vanuit)prestaties)op)het)primaire)proces,)comfort)en)kosten.)De) prioriteit)ligt)in)de)laatste)levensfase)niet)bij)duurzaamheid/energiebesparing.) S)Energieverbruik)is)geen)item)bij)de)cliënt)omdat)prijzen)inclusief)zijn.)) S)De)cliënt)zoekt)vooral)in)zijn)of)haar)eigen)buurt)ouderenzorg,)dus)van) concurrentie)is)maar)beperkt)sprake.) S)Zorginstellingen)hebben)geen)verantwoordelijkheid)als)energieleverancier,)dus) de)cliënt)vraagt)aan)hen)niet)om)duurzaamheid)en)energiebesparing.) S)De)manier)waarop)het)zorgsysteem)nu)is)ingericht)zorgt)ervoor)dat)de)cliënt)en) zijn)omgeving)nooit)om)een)groene)zorginstelling)gaat)vragen.! Argumenten!in!relatie!tot!medewerkers! S)De)medewerker)vraagt)af)en)toe)om)duurzaamheid.)) S)Duurzaamheid)kan)onderscheidend)vermogen)bieden)naar)de)potentiële) werknemers.) Argumenten!in!relatie!tot!de!overheid!/!zorgkantoor! S)Duurzaamheid)sluit)vaak)aan)bij)gemeentelijke,)regionale)en)(inter)nationale) afspraken)of)ambities.) S)Er)wordt)in)het)werkgebied)actief)gehandhaafd)op)de)Wet)milieubeheer.) S)Er)is)weinig)aandacht)voor)in)de)omgeving)(bijv.)gemeente/zorgkantoor),)het) wordt)niet)verwacht)dat)er)inspanningen)op)duurzaamheid)gedaan)worden.)) S)Als)er)beleid)(bijv.)Wet)milieubeheer)of)convenant))is)bij)gemeenten,)wordt)er) vaak)niet)gehandhaafd)of)dit)beleid)wordt)nageleefd.)) S)Vanuit)de)zorgverzekeraar)wordt)duurzaam)gedrag)niet)beloond,)dus)er)is)geen) stimulatie)om)op)duurzaamheid)in)te)zetten.) S)Gemeenten)stimuleren)duurzaamheid)wel,)maar)kunnen)zelf)niet)investeren.) S)In)de)praktijk)wordt)duurzaamheid)afgestraft,)bijv.)de)aansluiting)van) stadsverwarming)door)de)gemeente)is)onrealistische)duur.! S)Omdat)bezuinigingen)van)alle)tijden)zijn,)hebben)deze)weinig)invloed)op)onze) beslissing)om)te)verduurzamen.! Argumenten!in!relatie!tot!marktpartijen! S)Voor)sommige)banken)is)duurzaamheid)een)eis)om)financiering)te)krijgen.) S)Omdat)adviseurs)(o.a.)architecten))energiebesparing)en)duurzaamheid)niet) meenemen)in)hun)aanbiedingen,)wordt)het)niet)meegenomen)bij)projecten.) S)Veel)marktpartijen)zoals)leveranciers,)bouwers)en)installateurs)verwerken) duurzaamheid)nog)niet)in)hun)aanbiedingen.) S)Door)projectontwikkelaars)wordt)duurzaamheid)afgeraden,)omdat)zij)voor)de) goedkoopste)oplossing)gaan.! Argumenten!in!relatie!tot!andere!zorginstellingen! S)Met)het)oog)op)kennisuitwisseling)wordt)er)gekeken)waar)andere)partijen)mee) bezig)zijn.) S)Het)is)belangrijk)wat)andere)zorginstellingen)op)het)gebied)van)duurzaamheid) doen)met)het)oog)op)de)“concurrentie”Spositie.)Als)collegaSinstellingen)er)verder) mee)zijn)stimuleert)dit)om)het)op)te)pakken.)) S)Veel)organisaties)zijn)de)enige)intramurale)zorgverlener)in)de)regio,)waardoor) er)geen)concurrentie)wordt)ervaren)en)er)geen)aanleiding)is)om)meerwaarde)te) creëren.)) S)De)concurrentie)let)op)dit)punt)niet)op)elkaar,)er)wordt)meer)gekeken)wat) andere)zorginstellingen)doen)op)het)gebied)van)zorg.) S)Zorgpartijen)voelen)zich)vanuit)het)concurrentieperspectief)niet)gemotiveerd) om)aan)te)sluiten)bij)wat)andere)partijen)aan)duurzaamheid)doen.!

)


100"

Bijlagen) Verwachte)controle) 5) S) S)De)verwachte)controle)is)laag,)omdat)andere)processen)de)aandacht,)tijd)en) ) ) middelen)opeisen.))) 4) +) S)De)verwachte)controle)is)hoog,)de)organisatie)is)instaat)het)gedrag) ) ) (verduurzaming)vastgoed))te)vertonen)of)doet)dit)zelfs)al.)) 3) 0) S)De)verwachte)controle)is)neutraal,)de)organisatie)verwacht)alleen)kleine) stappen)te)(kunnen))nemen)wat)betreft)duurzaamheid,)maar)geen)grote) veranderingen)te)kunnen)doorvoeren.)) ) Controle!beliefs) ) ) Argumenten!in!relatie!tot!financiën! 2) +) S)Verduurzaming)is)mogelijk)omdat)daar)financieel)ruimte)voor)is)(gemaakt)) ) ) binnen)het)budget,)er)is)geen)afhankelijkheid)van)derden.)) 1) +) S)Door)te)verbouwen)en)te)snijden)nu)er)nog)deels)nacalculatie)is)wordt)een)deel) ) ) van)de)kosten)opgevangen,)straks)moet)bij)transitie)alles)zelf)gefinancierd) ) ) worden)(geen)vergoeding)leegstand).) 1) +) S)Er)is)voldoende)geld)beschikbaar)bij)banken,)de)infrastructuur)voor)de) ) financiering)is)aanwezig)(maar)de)zorginstelling)kent)de)weg)niet)(zie)kennis)).) 5) S) S)Er)is)geen)budget)beschikbaar)(gemaakt))om)te)investeren)in)duurzaamheid.) 5) S) S)Als)zorginstelling)kan)energie)zo)goedkoop)worden)ingekocht)dat)de) ) ) terugverdientijden)te)lang)zijn)en)maatregelen)te)weinig)opleveren.) 4) S) S)Het)is)lastig)de)financiering)rond)te)krijgen)bij)banken.)) 4)) S) S)Er)worden)alleen)maatregelen)genomen)op)het)moment)dat)het)gebouw) ) ) onderhoud)of)renovatie)krijgt,)anders)zijn)de)maatregelen)niet)betaalbaar.) 2) S) S)Bij)scheiden)van)wonen)en)zorg)kunnen)investeringen)in)duurzaamheid)niet) ) ) worden)terugverdiend.) 1) S) S)Terugverdientijden)van)10)of)15)jaar)zijn)te)lang)als)het)geen)bewezen) ) ) technieken)zijn)(bijv.)WKO’s).)Als)er)geen)garanties)voor)dit)soort)duurzame) ) ) ingrepen)gelden)is)het)risico)te)groot.) 1) S) S)De)rente)is)nu)zo)laag)dat)een)revolverend)fonds)niet)meer)voordelig)is)als)het) ) ) gaat)om)investeringen)in)duurzaamheid.)) 1) S) S)De)groenverklaring)wordt)soms)ervaren)als)beknellend,)omdat)deze)maar)10) ) ) jaar)geldig)is)en)een)investering)15)a)20)jaar)looptijd)heeft.)In)veel)gevallen)kiest) ) ) men)daarom)voor)de)minder)voordelige)maar)langerlopende)contracten.) 1) S) S)Doordat)alles)gefinancierd)wordt)vanuit)de)Wlz)ontbreekt)het)bij) ) ) zorginstellingen)aan)echt)inzicht)in)energieS)en)exploitatiekosten.)) 1) S) S)Wooneenheden)mogen)niet)duurder)worden)tgv)duurzame)investeringen,)want) ) ) dan)zijn)ze)voor)de)doelgroep)onbereikbaar.! 3) 0) S)Er)wordt)gekeken)naar)investering)plus)exploitatie,)alleen)duurzame) ) ) maatregelen)die)over)het)totaal)voordelig)zijn)worden)genomen.)Het)rendement) ) ) van)een)techniek)is)doorslaggevend)in)het)wel/niet)implementeren.) 1) 0) S)De)vergoeding)voor)teruggeleverde)energie)moet)gelijk)zijn)aan)het)bedrag)voor) afnemen)van)energie,)anders)sluit)de)businesscase)niet.! ) ) Argumenten!in!relatie!tot!complexiteit!en!competenties! 2) +) S)Met)de)Energiestrijd)wordt)bespaard)op)onderdelen)waar)vanuit)kantoor)geen) ) ) zicht)op)is)en)het)spreekt)tot)de)verbeelding)bij)alle)lagen)vd)organisatie.)) 1) +)) S)Het)personeel)van)de)vastgoedafdeling)is)goed)instaat)de) ) ) verduurzamingsprocessen)in)goede)banen)te)leiden.)) 1) +) S)Als)de)controle)steeds)meer)bij)de)centrale)vastgoedafdeling)komt)te)liggen)is)) ) het)makkelijker)om)te)sturen)op)duurzaamheid.))


101"

Bijlagen) 5) ) ) 3) ) ) 3) ) 2) ) 2) ) 2) ) 2) ) 1) ) 1) ) 1) ) 1) 1) ) 1) ) 1) ) 1) ) ) ) 3) ) 3) ) ) 1) ) 1)

S) ) ) S) ) ) S) ) S) ) S) ) S) ) S) ) S) ) S) ) S) ) S) S) ) S) ) S) ) S) )

3) ) 1) ) 1)

S) ) S) ) S)

) +) ) +) ) ) +) ) +)

S)Omdat)de)overheid)korte)termijn)beslissingen)neemt)en)afspraken)met)het) zorgkantoor)per)jaar)gaan)en)niet)op)de)lange)termijn)duidelijk)zijn,)is)het)lastiger) daar)goed)beleid)op)te)vormen.)) S)Er)wordt)verwacht)dat)de)gedragsverandering)die)nodig)is)bij)verduurzaming) niet)realistisch)is)in)de)organisatie,)omdat)het)huidige)personeel)gewend)is)op) een)bepaalde)manier)te)werken)en)niet)makkelijk)mee)gaat)met)verandering.)) S)Vanwege)de)onduidelijkheid)bij)de)overdracht)van)zorgtaken)naar)de)gemeente) worden)beslissingen)nog)niet)genomen.)) S)Het)is)onduidelijk)welke)kennis)precies)nodig)is)om)te)verduurzamen)en)waar) die)te)vinden)is.) S)Vastgoed)is)geen)corebusiness,)daarom)is)het)moeilijk)hier)aandacht)voor)te) krijgen)in)de)organisatie.)) S)Gedrag)is)vanuit)vastgoed)moeilijk)te)beïnvloedden,)terwijl)een)groot)deel)van) het)verbruik)door)gedrag)van)mensen)wordt)veroorzaakt.)) S)Er)is)onvoldoende)inzicht)in)het)energieverbruik)en)de)onderliggende)oorzaken) van)het)verbruik.) S)Veel)kleine)instellingen)doen)maar)1x)per)30)jaar)renovatie)en)dat)gebeurd)vaak) traditioneel)omdat)dit)al)ingewikkeld)genoeg)is)op)dat)moment.)) S)Het)ontbreekt)aan)vertrouwen)in)de)organisatie)zelf,)zolang)dat)vertrouwen)niet) is)hersteld)is)de)organisatie)nog)niet)klaar)voor)verduurzamingsprocessen.) S)Vanwege)de)vele)instanties)die)zich)met)de)zorg)bemoeien)is)het)vraagstuk)veel) te)complex)geworden.) S)Veel)nieuwe)technieken)zijn)te)ingewikkeld.) S)De)professionaliteit)van)regie)voeren)en)ondernemen)is)nog)geen)eigenschap) van)de)zorg,)waardoor)kansen)blijven)liggen)en)zaken)niet)worden)uitgevoerd.) S)Mensen)die)bezig)zijn)met)de)zorgvisie)kijken)vooral)naar)de)korte)termijn,)dit) gaat)niet)goed)samen)met)lange)termijn)investeringen)in)duurzaamheid.)) S)Praktische)regelgeving)vanuit)andere)hoek)(bijv.)brandcompartimentering))zorgt) dat)vastgoed)wordt)afgestoten)i.p.v.)gerenoveerd)en)door)geëxploiteerd.)) S)Er)wordt)gebouwd)gerelateerd)aan)gezondheid,)bijv.)frisse)lucht)en)hoge) lichtintensiteit.)Deze)eigenschappen)staan)soms)haaks)op)de)meest)duurzame)en) energiezuinige)oplossing.! Argumenten!in!relatie!tot!initiatief! S)Maak)iemand)eigenaar)van)het)vraagstuk)duurzaamheid,)dan)wordt)het)sneller) opgepakt.)Herstel)het)huismeesterschap)om)drijfveer)te)creëren.)) S)Door)locatiemanagers)resultaat)verantwoordelijk)te)maken)hebben)ze)een) belang)om)energie)te)besparen)en)zijn)ze)eerder)bereid)mee)te)werken)aan) duurzame)maatregelen.)) S)Doordat)de)locatiedirecteuren)verantwoordelijk)zijn)voor)de)totale)kosten)en) inzicht)hebben)in)het)verbruik,)is)het)bewustzijn)van)energieverspilling)groter.)) S)Het)initiatief)en)de)verantwoordelijkheid)voor)de)invulling)van)duurzaamheid) ligt)bij)de)medewerker,)er)zijn)geen)belemmerende)controlesystemen.) S)Er)is)eerst)meer)bestuurlijke)aandacht)nodig)om)van)visie)tot)concreet)beleid)te) komen.)) S)Er)gebeurd)niets)op)het)gebied)van)duurzaamheid,)omdat)er)geen)ideeën)uit)de) organisatie)zelf)komen)en)het)vanuit)het)bestuur)niet)wordt)gevraagd.)) S)Omdat)het)initiatief)en)de)verantwoordelijkheid)bij)de)medewerker)ligt)is)het) moeilijker)om)op)het)tempo)te)sturen.!


102"

Bijlagen) ) 3) ) ) 3) ) 1)

) +) ) ) +) ) +)

3) ) ) 2)

S) ) ) S)

4)

0)

) 9) ) 7) ) ) 7) ) 5) ) 3)

) S) ) S) ) ) S) ) S) ) S)

2) ) 1)

0) ) 0)

Argumenten!in!relatie!tot!samenwerking! S)Het)is)een)goede)oplossing)om)externe)partijen)zoals)ESCo’s)een)aantal) duurzame)maatregelen)te)laten)nemen,)omdat)zij)wel)kunnen)investeren)en) risico)kunnen)dragen.)) S)Door)verbinding)aan)te)gaan)met)partijen)die)de)zorgorganisatie)nodig)hebben,) werken)beide)partijen)aan)hetzelfde)doel)en)is)het)resultaat)beter.))) S)Wat)niet)tot)corebusiness)hoort)kan)geoutsourcet)worden)(oa)duurzaamheid),) mits)de)cliënt)er)bij)gebaat)is)en)de)organisatie)er)niet)op)achteruit)gaat.)) S)Het)is)moeilijk)om)een)corporatie)te)overtuigen)om)te)investeren)in) energiebesparende)maatregelen,)omdat)de)gerealiseerde)besparing)niet)in)hun) voordeel)is)(split)incentive).)) S)Er)is)huiverigheid)om)lange)contracten)af)te)sluiten,)omdat)niet)helder)is)wat)er) over)5)jaar)in)de)zorg)gebeurd,)laat)staan)over)15)jaar.)! S)Voor)een)goede)samenwerking)met)marktpartijen)moeten)beide)partijen) transparant)zijn)en)hetzelfde)doel)hebben,)om)vertrouwen)te)scheppen)en)de) kans)te)geven)om)echt)mee)te)denken)en)betere)service)te)leveren.! Argumenten!in!relatie!tot!prioriteit!! S)De)prioriteit)ligt)bij)de)kwaliteit)van)het)zorgproces.)Duurzaamheid)moet) concurreren)met)andere)onderwerpen,)die)dichter)bij)het)zorgproces)staan.) S)Als)duurzaamheid)een)winSwin)situatie)creëert)met)een)extra)belang)(bijv.) imago,)gezondheid,)MVO)of)groot)onderhoud))wordt)het)interessant,)het)is)geen) item)op)zich.)) S)De)veranderingen)in)het)zorgproces)vragen)veel)aandacht)van)de)organisatie,) waardoor)er)minder)tijd)en)ruimte)is)voor)duurzaamheid.)) S)Vanwege)onrust)en)veranderprocessen)binnen)de)organisatie)is)er)nu)geen)tijd) en)energie)om)een)programma)rondom)duurzaamheid)uit)te)rollen.)) S)Doelstellingen)naar)de)cliënt)zijn)te)belangrijk)om)controle)uit)handen)te)geven) en)regie)te)verliezen)aan)een)externe)partij)zoals)bijv.)een)ESCo.) S)Duurzaamheid)werkt)alleen)als)het)onderdeel)is)van)een)groter)geheel)en) voortkomt)uit)de)visie)over)het)bestaansrecht)van)de)organisatie.) S)Binnen)de)organisatie)besteed)men)liever)geld)en)tijd)uit)aan)persoonlijke) verantwoordelijkheden,)daarom)wordt)duurzaamheid)topdown)doorgevoerd.!

) Gewoonten) 6) S)Gedragsverandering)blijkt)lastig,)omdat)mensen)al)lange)tijd)gewend)zijn)hun) ) werk)op)een)bepaalde)manier)te)doen.) 2) S)Zorgpartijen)zijn)gewend)op)een)bepaalde)manier)met)vaste)leveranciers)en) bouwers)te)werken.)Deze)marktpartijen)leveren)niet)altijd)de)meest)duurzame) oplossingen.)) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) )


103"

Bijlagen) Kennis,!waarden!en!emoties) ) Kennis!van!de!omgeving!! 9) S)Kennis)van)de)technische)mogelijkheden)die)er)zijn)om)te)verduurzamen.)) 6) S)Kennis)van)de)financieringsmogelijkheden)die)er)zijn)om)te)verduurzamen.)) 4) S)Kennis)van)de)kostenontwikkeling/rendement)van)duurzame)maatregelen)over) ) de)gehele)exploitatieperiode.) 4) S)Kennis)om)te)sturen)op)resultaat)en)prestatie.) 3) S)Kennis)van)de)ontwikkelingen)van)eisen)van)de)cliënt.) 3) S)Kennis)van)de)wetS)en)regelgeving)rondom)duurzaamheid.) 2) S)Kennis)van)bedrijfsmatige)processen)en)het)opzetten)van)businesscases,)vanuit) ) het)oogpunt)efficiëntie)en)exploitatie.)) 1) S)Kennis)van)de)netwerken)in)de)regio.) 1) S)Kennis)van)welke)producten)en)partijen)in)de)markt)betrouwbaar)zijn,)zoek)deze) ) kennis)bij)samenwerkingspartners)als)die)niet)in)huis)is.) 1) S)Kennis)van)de)ontwikkelingen)bij)de)concurrent/collegaSinstelling.) ) Kennis!van!de!organisatie! 8) S)Inzicht)hebben)in)het)energieverbruik)(conditiemeting)vd)gebouwen).) 4) S)Kennis)van)de)prestaties)van)de)organisatie)op)het)gebied)van)duurzaamheid.) 3) S)Bewustzijn)van)het)energieverbruik.) 3) S)De)taal)van)de)markt)spreken)en)praktijkervaring)hebben.) 1) S)Besef)dat)duurzaamheid)beter)werkt)als)het)in)de)brede)betekenis)wordt) ) opgepakt)door)de)totale)organisatie,)dus)niet)alleen)vastgoed.) 1) S)Kennis)om)een)visie)te)ontwikkelen.) 1) S)Kennis)van)installaties,)beheer)en)onderhoud) 1) S)Kennis)over)de)kansen)in)duurzaamheid)en)hoe)die)naar)het)bestuur)moet) ) worden)gecommuniceerd,)zodat)het)voor)hen)begrijpelijk)en)aanlokkelijk)is.) 1)) S)Het)besef)dat)energiebesparing)op)langere)termijn)grote)effecten)kan)hebben.) 1) S)Besef)van)de)gevolgen/schade)van)gedrag.! ) Ontbrekende!kennis! 4) S)Onbekendheid)met)de)Wet)milieubeheer.) 2) S)Veel)zorginstellingen)hebben)de)kennis)niet)om)de)juiste)keuzes)te)maken)en) ) weten)niet)waar)ze)moeten)beginnen.) 1) S)Ontbrekende)kennis)wordt)ingekocht.) 1) S)Specifieke)kennis)van)techniek)is)niet)in)huis)bij)een)zorginstelling,)zoals)bijv.)het) ) inregelen)van)installaties.))) 1) S)Veel)zorginstellingen)zijn)onbekend)met)de)mogelijkheden)van)een)groen) ) verklaring,)die)voordeligere)financiering)biedt.) 1) S)Het)ontbreken)van)expertise)wat)betreft)het)verbeteren)van)vastgoed.) 1) S)Het)is)onduidelijk)welk)deel)van)de)Wlz)vergoeding)voor)energiekosten)bedoeld) ) is.) 1) S)Het)ontbreekt)aan)kennis)over)de)goede)voorbeelden)zoals)Amstelring.)) 1) S)Het)ontbreekt)aan)inzicht)dat)verduurzaming)bijdraagt)in)een)breder)kader,)bijv.) ) dat)het)gebouw)fris,)gezond)en)toekomstbestendig)wordt.) ) Aandacht!als!randvoorwaarde!voor!kennis! 1) S)Het)inzichtelijk)maken)dat)investeren)een)aanzienlijke)besparing)oplevert,)kan) ) leiden)tot)gedragsverandering)m.b.t.)energiegebruik.)(positief)) 1) S)Er)is)weinig)awareness)in)de)zorg)dat)energie)besparen)nuttig)of)zelfs) ) noodzakelijk)is.)(negatief)) 1) S)Verduurzaming)van)het)gebouw)moet)worden)gelabeld)in)termen)van) gezondheid.)De)zorgsector)is)gevoeliger)voor)de)bijdrage)van)een)gebouw)aan) een)gezondere)wereld)dan)aan)de)mate)van)energiezuinigheid.)(neutraal)!


104"

Bijlagen) ) 3) 1) 1) 1)

Waarden! S)Zuinig)zijn)op)de)aarde.) S)Vasthouden)aan)de)visie)is)belangrijk.) S)Een)organisatie)moet)durven)te)veranderen)en)een)“doen”Scultuur)hebben.)) S)In)een)organisatie)moet)men)denken)in)“hoe”)(oplossing))i.p.v.)ja/nee) (probleem).) Emoties! S)Het)is)uitdagender)en)leuker)om)als)organisatie)duurzaam)te)opereren.)

) 2) ) Organisatiekenmerken!(grijpt!aan!bij:!G=gedrag,!I=intentie,!A=attitude,!N=subjectieve! norm,!C=controle,!K=kennis)) ) ) Missie!&!visie! 6) G,)I,)A,)K) S)(Bestuurlijke))interesse)in)duurzaamheid)(veel/weinig/geen).) 4) I,)A) S)Termijn)waarop)beslissingen)worden)gebaseerd)(lang/gemiddeld/kort).) 4) A) S)Mate)waarin)duurzaamheid)past)binnen)en)aansluit)bij)de)missie)en)visie)van) ) ) de)organisatie)(goed/matig/slecht).) 3) I,)A,)K) S)(Bestuurlijke))interesse)in)innovaties)(veel/weinig/geen).) 2) A) S)Vitaliteit)en)healing)environment)worden)steeds)belangrijkere)thema’s)in)de) ) ) komende)jaren.)Duurzaamheid)sluit))aan)bij)deze)thema’s.)) 1) A) S)Er)zijn)twee)groepen)binnen)de)V&VSsector)te)onderscheiden;)een)groep)die) ) structureel)vooruitkijkt)en)een)groep)die)vooral)reageert)op)prikkels,)focust)op) ) de)korte)termijn)en)bezig)is)met)reorganiseren.)Verhouding)is)50S50.) ) ) Organisatiecultuur! 4) A,)K) S)Bewustzijn)van)duurzaamheid)in)de)organisatie)(hoog/neutraal/laag).) 4) A,)K) S)Bij)de)vastgoedafdeling)is)er)bewustzijn)van)duurzaamheid,)bij)de)rest)van)de) ) ) organisatie)ontbreekt)dit.)) 3) I,)A,)C) S)Mate)waarin)de)organisatie)opereert)als)ondernemer)(goed/matig/slecht).) 3) A,)C) S)Binnen)de)organisatie)verschilt)de)houding)wat)betreft) ) ) innovaties/duurzaamheid.) 3) A,)C) S)Mate)waarin)duurzaamheid)past)binnen)de)cultuur)van)de)organisatie) ) ) (goed/matig/slecht).) 3) C) S)Personeel)denkt)vanuit)eigen)verantwoordelijkheden)en)taken,)niet)vanuit) ) ) de)organisatie)als)geheel.)Pas)als)het)zorgproces)lijdt)komt)men)in)actie.) 2) I) S)Er)komen)vanuit)de)organisatie)zelf)wel/geen)ideeën)rondom)dit)thema.) 2) C) S)Integraal)denken)en)de)rol)als)regisseur)i.p.v.)uitvoerende)dienst.) 2) C) S)Mate)waarin)een)organisatie)kan)omgaan)met)veranderingen) ) ) (goed/matig/slecht).) 2) A,)N,)C) S)Het)karakter)van)de)zorg)wordt)gekenmerkt)door)conservatisme,) ) ) risicomijdend)gedrag,)korte)termijn)en)respect)naar)stakeholders.) 2) A,)C) S)Medewerkers)worden)bewuster)van)kosten)omdat)de)inkomsten)teruglopen,) ) ) ze)denken)opeens)meer)mee)in)het)belang)van)de)organisatie.) 2) C) S)De)communicatieS)en)beslissingslijnen)tussen)bestuur)en)de)verschillende) ) ) afdelingen)zijn)kort/lang.) 1) G) S)Competentie)van)het)(vastgoed)personeel)om)duurzaamheid)door)te)voeren) ) ) (hoog/neutraal/laag).)) 1) I,)A,)C) S)Het)denken)als)ondernemer)in)termen)als)“total)cost)of)ownership)en)life) ) ) cycle)costs”)zit)nog)niet)in)de)cultuur)van)de)zorg.)) 1) I,)C) S)Verduurzaming)begint)vaak)onderin)de)organisatie,)bij)personeel)dat)er)een) ) ) persoonlijke)interesse)in)heeft.)) 1) A) S)Vertrouwen)in)organisatie)ontbreekt.)) 1) A) S)Veel)zorgpartijen)denken)vanuit)het)oude)systeem,)dat)uitnodigde)tot)


105"

Bijlagen) ) 1) 1) ) 1) 1) ) 1) 1) 1) ) 7) ) 6) ) 6) 5) 4) 3) 3) ) 2) ) 1) ) 1) ) 1 1) 1) 1) ) 1) ) 1) 1) ) 1) 1) ) 1)

) A,)N) C) ) C) C) ) C) C) C) ) I,)A,)C) ) I,)A)) ) C) C) C) A,)N) C) ) C) ) I,)C) ) A) ) G,)I,)A)) C) C)) C) ) C) ) C) C) ) C) C) ) C)

) 6) 6) 5) 5) 4) 4) 3) 3)

) I,)A) I,)C) G,)I,)A) A,)C) I,)A,)C) I) A,)N) A)

omzetmaximalisatie.) S)Organisatie)is)ontstaan)uit)fusie)van)meerdere)kleinere)zorginstellingen.) S)Er)zijn)veel)nieuwe)werknemers)die)nog)moeten)wennen)aan)de)primaire) processen.)) S)Personeel)gaat)niet)makkelijk)mee)met)veranderingen.)) S)Binnen)de)organisatie)zijn)cultuurverschillen)t.g.v.)fusies,)waardoor)locaties) anders)omgaan)met)veranderingen.) S)Flexibiliteit)om)mee)te)bewegen)met)de)cliënt)en)financier.) S)Het)duurt)(te))lang)voordat)het)bestuur)beslissingen)neemt.) S)Mate)waarin)mensen)aanspreekbaar)zijn)op)gedrag)(goed/matig/slecht).) Bedrijfsvoering! S)Mate)waarin)de)organisatie)onder)druk)staat)om)op)andere)thema’s) (veel/weinig/geen).) S)Locatiedirecteuren/managers)zijn)resultaat)verantwoordelijk.)Dit)geldt)voor) de)totale)kosten,)dus)ook)energie.)) S)Veranderingen)t.g.v.)reorganisatie)(veel/weinig/geen).) S)Inkrimping)/)afslanking) S)Bezuinigingen)) S)Focus)op)specifieke)doelgroep)(christelijk,)zware)zorg)) S)Er)ligt)veel)verantwoordelijkheid)en)initiatief)bij)de)medewerker,)er)wordt) gewerkt)met)zelfsturende)teams)die)outputspecificaties)krijgen.) S)Technisch)beheer)wordt)decentraal)geregeld,)iedere)locatie)bepaald)zijn) eigen)koers.) S)Gecentraliseerde)vastgoedorganisatie)met)verantwoordelijkheid)als) gebouweigenaar,)opdrachtgever)en)regisseur)van)bouwprocessen.) S)Er)wordt)gewerkt)volgens)het)Rijnlandse)Model,)wat)verschillende) vakgebieden)verbind.) S)Activiteiten)op)gebied)van)MVO)(veel/weinig/geen).) S)Aantal)medewerkers) S)Aantal)cliënten)) S)Prioriteit)ligt)bij)het)herstellen)van)het)vertrouwen)in)de)organisatie)en) intern)beter)samen)te)werken.) S)Maatschappelijk)verantwoord)ondernemen)en)duurzaamheid)worden) stapsgewijs)ingevoerd.) S)Verantwoordelijkheid)voor)investering)en)exploitatie)ligt)op)één)plek.) S)Verantwoordelijkheid)voor)duurzaamheid)ligt)op)andere)plek)als) verantwoordelijkheid)voor)vastgoed.) S)De)ondersteunende)diensten)worden)verzelfstandigd.) S)Uitgangspunt)bij)elk)project:)de)cliënt)met)minimale)beurs)moet)het)kunnen) betalen.)) S)Iemand)heeft)de)verantwoordelijkheid)voor)de)uitvoering)van)de) verduurzaming.) Vastgoed! S)Functionele)geschiktheid)van)de)gebouwen)(goed/matig/slecht).) S)Eigendomsverhoudingen)(percentage)huur/koop).) S)De)leeftijd)van)de)gebouwen)(oud/jong).) S)Functionele)aanpassing)of)herontwikkeling) S)Rol)duurzaamheid)bij)renovatie)en)groot)onderhoud)(groot/beperkt/geen).) S)Afstoten)vastgoed)(sloop)of)verkoop)) S)Kwaliteit)van)de)gebouwen)(goed/matig/slecht)) S)Locatie)van)de)gebouwen)


106"

Bijlagen) 3) C) S)Samenwerking)bij)nieuwbouw)alleen)met)corporaties)of)commerciële) ) ) beleggers,)want)zij)hebben)de)mogelijkheid)om)te)investeren)in)vastgoed.) 3) C) S)Alle)typen)zorg)worden)in)één)gebouw)gecombineerd.) 2) G,)I,)C) S)Samenwerking)met)ESCo)voor)herontwikkeling)en)renovatie.) 2) A) S)De)vastgoedstrategie)richt)zich)op)drukken)van)kosten.) 2) (G),)C) S)Vastgoed)wordt)flexibel)gehouden,)om)te)kunnen)wisselen)tussen) ) ) doelgroepen.) 2 C) S)Aantal)gebouwen) 1) G,)I,)C) S)Samenwerking)met)externe)onderhoudspartij)voor)beheer.) 1) C) S)Samenwerking)met)meerdere)onderhoudspartijen,)zodat)er)kan)worden) ) ) vergeleken)en)de)partijen)scherp)blijven.) 1) C) S)Voor)het)beheer)van)de)installaties)is)een)specialist)in)dienst.)) 1) C) S)Sinds)de)komst)van)de)NHC)wordt)meer)gekeken)naar)behoud)van)bestaand) ) ) vastgoed.)) ) ) Financieel! 5) G,)I,)A,)K) S)De)hoogte)van)de)energiekosten)(hoog/gemiddeld/laag).) 4) I)) S)De)boekwaarde)van)de)gebouwen)(hoog/gemiddeld/laag).)) 4 I) S)Financiële)ruimte)om)te)investeren)(veel/weinig/geen).) 2) A) S)De)focus)op)de)exploitatiekosten)(life)cycle)costs))i.p.v.)investeringskosten.) 1 G,)I,)A) S)Financiële)noodzaak)om)kosten)te)besparen)(hoog/neutraal/laag).) 1) I,)A) S)Er)worden)alleen)nog)kleine)investeringen)gedaan.)) 1) A,)K) S)Energieverbruik)en)energie)kosten)zijn)helder)per)locatie.) ) Omgevingskenmerken!(grijpt!aan!bij:!G=gedrag,!I=intentie,!A=attitude,!N=subjectieve! norm,!C=controle,!K=kennis)) ) ) Demografisch! 3) A) S)De)demografische)ontwikkelingen)in)de)regio,)zoals)krimp/groei)van)het) ) ) aantal)zorgplaatsen.) 3) A) S)Aantal)(concurrerende))zorginstellingen)in)de)regio)(veel/weinig/geen)) 1) C) S)Er)is)een)regionale)verdeelsleutel)voor)de)afbouw)van)de)zorgplaatsen.) ) ) Leegstand)wordt)gezamenlijk)opgelost)vanuit)een)vastgoedconsortium) ) ) (samenwerking)tussen)corporaties)en)zorgpartijen).) 1) A) S)Geen)andere)intramurale)zorgverleners)in)de)regio)en)geen)overcapaciteit.) ) ) Economisch! 7) C) S)Energiemaatschappijen,)bouwers,)ontwerpers)en)installateurs)denken)niet) ) ) genoeg)mee)met)de)zorg)in)termen)van)exploitatie)en)TCO.)Het)aanbod)sluit) ) ) niet)aan)bij)de)behoefte)van)de)zorg,)ze)snappen)niet)wat)er)omgaat)in)de)zorg.) 3) C) S)Het)is)moeilijk)financiering)te)krijgen)bij)de)bank)t.g.v.)de)kredietcrisis)en)de) ) ) toenemende)onzekerheid)van)de)stelselwijziging.)) 3) A,)N) S)Bij)steeds)meer)banken)is)duurzaamheid)een)financieringseis.) 3) A) S)Er)staat)(g)een)interessantere)rente)tegenover)duurzamere)projecten.) 3) A) S)De)prestaties)die)leveranciers,)bouwers)en)installateurs)beloven)worden)niet) ) ) gehaald)en)ze)tonen)geen)vertrouwen)in)eigen)product.)) 2) A,)C) S)Marktpartijen)zijn)niet)risicodragend)en)bieden)geen)garanties.) 1) C) S)De)investeringsaftrek)voor)duurzaam)investeringen)geldt)niet)voor) ) ) stichtingen.)) 1) C) S)Banken)krijgen)geen)verzoeken)tot)financiering,)blijkbaar)weten) ) ) zorginstellingen)de)weg)niet)te)vinden.)) 1) C) S)De)financiële)speelruimte)wordt)bepaald)door)het)zorgkantoor,)de)banken)en) ) ) de)gemeente.) 1) C) S)Projectontwikkelaars)gaan)voor)de)goedkoopste)oplossingen.)


107"

Bijlagen) 1) 1) ) 1) ) 1) ) 1) 1) 1)

C) C) ) C)) ) I,)C) ) I,)C) I,)C) A,)N)

) 3) 3) ) 2) ) 1) 1) ) 1) ) 1) 1) ) 1) ) 7) ) 6) ) ) 5) ) 4) 4) ) 4) ) 4) 3) 3) 3) 2) ) 2) 2) ) ) 2) 1)

) N) N) ) A,)N) ) N) N) ) N) ) A,)N) A,)C) ) A) ) N,)C) ) C) ) ) N) ) G,)I,)N) A,)C) ) I,)A) ) C)) N) N,)K) C) A) ) N,)C) N) ) ) N) I)

S)De)hoogte)van)huur)en)vergoedingen)per)cliënt)liggen)vast.) S)Corporaties)denken)op)korte)termijn)en)gaan)pas)wat)doen)als)leegstand) dreigt.) S)Marktpartijen)zullen)wel)mee)moeten)bewegen)als)zorgpartijen)meer)om) duurzaamheid)gaan)vragen.) S)Mate)waarin)adviseurs)energiebesparing)en)duurzaamheid)verwerken)in) aanbiedingen)(veel/weinig/niet).)) S)Er)zijn)ESCo’s)die)investeren)in)energiebesparende)maatregelen.)) S)Zorgobligaties)zijn)een)goede)extra)oplossing)als)risicodragend)kapitaal.) S)De)ontwikkelingen)van)de)markt)(beleid)en)inspanningen)van)concurrerende) aanbiedende)partijen)) Sociaal/cultureel! S)Mate)waarin)de)cliënt)vraagt)om)duurzame)zorgplaatsen)(veel/weinig/niet).) S)De)komende)generatie)ouderen)is)meer)gewend)aan)en)vraagt)meer)om) duurzaamheid)en)zijn)er)vaak)particulier)ook)al)zelf)mee)bezig.) S)De)cliënt)selecteert)op)kwaliteit)van)de)zorg,)betaalbaarheid,)comfort)en) locatie.)) S)De)cliënt)wordt)steeds)mondiger)en)gaat)meer)eisen.) S)De)werknemer)gaat)kritischer)worden)als)gevolg)van)het)toenemende) personeelstekort)in)de)zorg.) S)Veel)mensen)in)de)regio)hebben)iets)met)natuur,)vanuit)dat)perspectief)is)de) voorbeeldfunctie)belangrijk.) S)Regio)behoort)tot)“biblebelt”,)hier)is)weinig)aandacht)voor)duurzaamheid.) S)Mentaliteit)van)lokale)bevolking)is)sociaal,)daardoor)kan)de)organisatie)veel) gebruikmaken)van)vrijwilligers.)) S)Vitaliteit)wordt)een)groot)thema)komende)jaren,)duurzaamheid)past)daarin.)) Politiek! S)Het)ontbreekt)de)politiek)aan)lange)termijn)visie)en)continuïteit,)het)beleid) wordt)doorlopend)veranderd)als)gevolg)van)wisseling)van)politiek)bestuur.)) S)Corporaties)en)zorginstellingen)(bij)scheiden)W&Z))mogen)geen)energie) leveren,)maar)zijn)wel)degenen)die)moet)investeren)in)energiebesparende) maatregelen)(split)incentive).) S)Mate)waarin)de)overheid)vraagt)om)duurzaamheidsmaatregelen) (veel/weinig/niet).) S)Handhaving)duurzaamheidsbeleid)door)gemeente)(ja/nee)) S)Veel)regelingen)en)subsidies)voor)duurzaamheid)gelden)in)vastgoedtermen) slechts)een)(te)korte)periode,)ze)zijn)niet)structureel.)) S)Afspraken)met)de)zorgverzekeraar)gaan)per)jaar,)terwijl)huurcontracten)en) investeringen)in)vastgoed)een)langere)termijn)hebben.)) S)Het)korten)van)de)budgeten)en)vergoedingen,)steeds)meer)bezuinigingen.) S)Er)zit)geen)incentive)in)de)vergoeding)vh)zorgkantoor)om)te)verduurzamen.))) S)Overheid)verspreid)kennis)over)regelgeving)(Wet)milieubeheer))niet)actief.) S)Het)verdwijnen)van)de)overheidsfinanciering)voor)verzorgingshuizen.) S)Er)is)nog)veel)onduidelijkheid)over)het)beleid)van)de)overheid)(bijv.)de) overdracht)van)zorgtaken)naar)gemeenten).) S)Functionele)aanpassingen)zijn)vereist)t.g.v)afschaffing)meerbedskamers.) S)Het)nieuwe)systeem)van)het)zorgkantoor)nodigt)uit)tot)efficiëntie.)Voorheen) was)de)zorg)regelgestuurd)en)in)de)regels)zat)geen)opdracht)om)te) verduurzamen.)Daardoor)is)er)geen)awareness)van)energiebesparing.) S)Aanwezigheid)duurzaamheidsbeleid)bij)gemeente)(ja/nee))) S)De)provincie)Overijssel)heeft)geïnitieerd)dat)er)de)komende)jaren)20%)


108"

Bijlagen) ) 1) 1) ) 1) ) 1) 1) 1) 1) 1) ) 1) ) 1) ) 1) ) 1) 1) ) 1)

) I,)A,)K) A) ) A,)N) ) A,)N) N) N) N,)C) N,)C) ) C) ) C) ) C)) ) C) C) ) C)

energie)wordt)bespaard)in)de)regio.) S)De)overheid)focust)op)kennisdeling)om)de)zorg)tot)vernieuwing)te)bewegen.)) S)De)verwachting)is)dat)de)financiering)straks)per)deur)gaat,)niet)per)gebouw,) omdat)elke)zorgvraag)anders)is.)De)cliënt)bepaalt)welke)producten)hij) afneemt.) S)De)gemeente)heeft)een)aantal)convenanten)opgesteld)waarin)de)ambitie)om) te)verduurzamen)is)uitgesproken.)) S)Regelgeving)wordt)niet)gehandhaafd)en)er)gelden)geen)sancties.)) S)Internationale)afspraken)voor)energiebesparing)en)CO2)reductie.) S)Gemeente)wakkert)marktwerking)aan)om)zorgaanbieders)scherp)te)houden.)) S)Regionaal)samenwerkingsverband)tussen)corporaties)en)zorginstellingen.) S)VWS)wil)af)van)de)rol)als)beleidmaker)en)handhaver.)Ze)zoeken)naar)nieuwe) oplossingen)die)meer)draagvlak)vanuit)de)zorginstellingen)krijgen.) S)Door)de)vele)instanties)die)zich)met)de)zorg)bemoeien)wordt)alles)te) complex.) S)In)de)AWBZ/Wlz)zitten)componenten)die)er)niet)horen,)de)verwachting)is)dat) dit)wordt)afgebouwd)en)straks)alleen)de)zorg)betaald)wordt.)) S)Ministerie)van)Binnenlandse)Zaken)geeft)aan)dat)de)split)incentive)voor) corporaties)binnenkort)wordt)weggenomen.)) S)De)regelgeving)voor)nieuwbouw)vereist)al)een)aantal)duurzame)maatregelen.) S)Veel)verplichtingen)vanuit)andere)regelgeving)(bijv.)brandveiligheid)of) hygiëne))hebben)juist)een)negatief)milieueffect.)) S)De)provincie)Overijssel)betrekt)de)zorgpartijen)bij)de)vorming)van)beleid.)

) Evalueren!en!zichtbaar!maken!(grijpt!in!een!nieuw!model!aan!bij:!G=gedrag,!I=intentie,! A=attitude,!N=subjectieve!norm,!C=controle,!K=kennis)) ) ) Evalueren! 11) A,)C,)K) S)Behoefte)aan)landelijke)benchmark)voor)duurzaamheid)en)energieverbruik.) 4) C,)K) S)(Intentie)tot))gebruik)van)monitoringssoftware)(dashboard))voor) ) ) energieverbruik)en)leefklimaat.) 4) K) S)Energieverbruik)wordt)per)locatie)geëvalueerd,)maar)niet)vanuit)één)centraal) ) ) systeem)voor)de)totale)organisatie.)) 3) A,)I,)K) S)Van)alle)locaties)is)de)hele)exploitatie)helder)(o.a.)huur/m2)&)energie),)plus) ) ) de)geplande)investeringen)en)afschrijvingen.) 3) A,)K) S)Nieuwe)methoden)en)technieken)worden)eerst)bij)1)locatie)uitgeprobeerd,) ) ) vervolgens)geëvalueerd)en)verder)uitgerold)in)de)organisatie.)) 3) C,)K) S)(Kleine))stappen)nemen,)die)evalueren)en)zichtbaar)maken)om)zo)draagvlak) ) ) voor)de)volgende)stap)te)creëren.)) 3) A,)C,)K) S)Maatregelen)die)nog)niet)ver)ontwikkeld)zijn)of)een)grote)investering)vragen) ) ) worden)eerst)uitgeprobeerd.) 3) K) S)(Intentie)tot))doen)van)nulmeting)wat)betreft)energieverbruik)en)conditie)van) ) ) het)vastgoed.) 2) C,)K) S)(Intentie)tot))gebruik)van)gebouwbeheerssoftware)(dashboard))voor) ) )) energieverbruik)en)leefklimaat.) 2) A,)K) S)De)effecten)van)beleid)worden)geëvalueerd,)maar)duurzaamheid)is)(nog)) ) ) geen)onderdeel)van)beleid.)) 2) A,)K) S)De)effecten)van)maatregelen)worden)geëvalueerd)om)beloofde)prestaties)te) ) ) controleren.)) 1) A,)C) S)Resultaten)van)benchmark)zullen)worden)ondergesneeuwd)door)andere) ) ) onderwerpen.) 1) C) S)Externe)inkooppartij)vergelijkt)energietarieven.)


109"

Bijlagen) 1) 1) 1) ) ) 5) ) 5) ) 4) ) 3) 2) 1) 1) 1)

C,)K) C,)K) A,)K) ) ) A,)K) ) A,)K) ) A,)N) ) A,)N) N,)K) A,)N) A,)K) A,)K)

S)Energieverbruik)wordt)wel)gemonitord)maar)niet)geëvalueerd)of)gestuurd.) S)Er)wordt)gewerkt)met)scenario’s,)om)in)te)spelen)op)marktontwikkelingen.) S)Cliënttevredenheid)wordt)geëvalueerd,)indirect)heeft)duurzaamheid)daar) invloed)op.)) Zichtbaar!maken! S)(Intentie)tot))actief)zichtbaar)maken)van)inspanningen)rondom) duurzaamheid)naar)de)cliënt)zodra)er)resultaten)zijn.)) S)Energieverbruik)en)besparing)zichtbaar)maken)helpt)t.b.v.) gedragsverandering)en)overtuiging)bestuur.) S)Alleen)zichtbaar)maken)van)bijzondere/concrete)resultaten)waar)de) organisatie)vernieuwend)of)koploper)in)is.)) S)Resultaten)worden)nu)niet)zichtbaar)gemaakt)naar)de)cliënt.) S)Kennisuitwisseling)met)andere)zorginstellingen)rondom)dit)thema.)) S)Zorg)is)slecht)in)het)uitstralen)van)successen.)) S)Maak)verbruik)helder)per)cliënt,)dat)spreekt)meer)tot)de)verbeelding)als) kWh.) S)Het)ontbreekt)aan)concrete)voorbeelden)om)andere)zorgpartijen)te) inspireren.!

) ) )


110"

Literatuurlijst)

Literatuurlijst! ) •

• •

• • • • • • •

•

• •

• • •

•

Aedes)Actiz.)(2011).)Invoering+NHC+vanaf+2012+definitief)[Persbericht].)Geraadpleegd) op)http://www.kcwz.nl/dossiers/regelgeving_zorg_en_welzijn/invoering_nhc_vanaf) _2012_definitief) Aedes)Actiz.)(2015).)Actuele+besluitvorming.)Geraadpleegd)op) http://www.kcwz.nl/dossiers/scheidenwonenenzorg/actuele_besluitvorming) Agentschap)NL.)(2010).)Energiebesparing)in)de)zorg.)Congreskrant)Zorg.) Geraadpleegd)op))http://www.rvo.nl/sites/default/files/bijlagen/Energie%20) besparen%20in%20de%20Zorg%20%20beurskrant%20SEN%20DOW%20101007.pdf Berenschot.)(2013).)Extramuralisering+ouderenzorg:+Doorrekening+gevolgen+ beleidslijn+Achmea+en+Agis+voor+VV&T.))Geraadpleegd)op)http://www.zorgvisie.nl/) PageFiles/82368/001_1370871513356.pdf)) Ajzen,)I.)(1988).)Attitudes,+personality,+and+behavior.)Chicago:)Dorsey)Press.) Ajzen,)I.)(1991).)The)theory)of)planned)behavior.)Organizational+Behavior+and+ Human+Decision+Processes,+50,)179S211.) Ajzen,)I.)(2006).)TPB+Diagram.)Geraadpleegd)op)http://people.umass.edu/aizen) /tpb.diag.html#nullSlink) Ajzen,)I.)(2014).)Research+interests.)Geraadpleegd)op)http://people.umass.edu/~) aizen/research.html) Ajzen,)I.)(z.j.).)Frequently+asked+questions.)Geraadpleegd)op:) http://people.umass.edu/aizen/faq.html) Ajzen,)I.,)&)Fishbein,)M.)(1975).)A)Bayesian)analysis)of)attribution)processes.) Psychological+Bulletin,+82(2),)261S277.) Ajzen,)I.,)&)Fishbein,)M.)(2000).)Attitudes)and)the)attitudeSbehavior)relation:) Reasoned)and)automatic)processes.)In)W.)Stroebe)&)M.)Hewstone)(Eds.),)European+ Review+of+Social+Psychology)(pp.)1S33).)John)Wiley)&)Sons.) Andrade,)M.S.)(2008).)Exploring+the+decisionQmaking+process+of+prevention+providers+ in+adopting++or+rejecting+a+communityQlevel+approach+to+substance++abuse+prevention.+ University)of)Rhode)Island,)Kingston.)) Bekkema,)H.)&)Muller.)G.)(2013).+Zorginstellingen+en+energie:+tot+4.000+extra+handen+ aan+het+bed!)[adviesbrief].)Den)Haag:)Platform31.) Beukers,)R.)(2012).)Extramuralisering+lichte+ZZP’s:+VWS+geeft+uitleg.)Geraadpleegd) op)http://www.invoorzorg.nl/ivzweb/OverzichtenSInSVoorSZorg!/mapS interviews/ExtramuraliseringSlichteSZZPsSVWSSgeeftSuitleg.html)) De)Boer,)S.)(2011).)Views+on+the+emerging+Dutch+ESCo+market:+can+it+become+ successful?.)University)of)Utrecht,)Utrecht.) Bower,)J.L.)&)Christensen,)C.M.)(1995).)Disruptive+Technologies:+Catching+the+Wave.) Geraadpleegd)op)http://catalogue.polytechnique.fr/site.php?id=576&fileid=6845) Brouwers,)P.J.A.M.,)Heinen,)J.,)Van)Heumen,)S.P.M.)&)Traversari,)A.A.L.)(2014).) Onderzoek+naar+kansrijkheid+energiebesparende+renovatieconcepten+in+de+ ouderenzorg+(060.04811).))Soesterberg:)Nederlandse)Organisatie)voor)toegepastS natuurwetenschappelijk)onderzoek.) De)Buck,)A.,)Leguijt,)C.,)Wielders,)L.,)Tigchelaar,)M.,)Menkveld,)M.,)De)Laat,)C.,)…)De) Neve,)W.P.J.)(2011).)Energiebesparingspotentieel+onder+de+Wet+milieubeheer.) Geraadpleegd)op)http://www.ce.nl/?go=home.downloadPub&id=1141&file=3304_) defrapportAdBEV.pdf)


111"

Literatuurlijst) •

•

•

• • •

•

•

•

•

•

•

• •

• •

Centraal)Bureau)voor)de)Statistiek.)(2014).+Bedrijven;+bedrijfstak/branche,+grootte,+ rechtsvorm.)Geraadpleegd)op)http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL) &PA=81589ned&D1=0S8&D2=1290,1296&D3=5S7&HDR=G2,T&STB=G1&VW=T)) Centraal)Fonds)Volkshuisvesting.)(2011).)Sectorbeeld+realisaties+woningcorporaties+ verslagjaar+2010.+Geraadpleegd)op)http://www.vtw.nl/files/media/cfv/2011S12_CFV) _Sectorbeeld_realisaties_wcp_2010.pdf)) Christensen,)C.M.)(1997).+The+innovator's+dilemma:+when+new+technologies+cause+ great+firms+to+fail.)Boston,)MA:)Harvard)Business)School)Press,)ISBN)978S0S87584S 585S2.) Chuttur,)M.)(2009).)Overview+of+the+Technology+Acceptance+Model:+Origins+ Developments+and+Future+Directions.)Indiana)University,)Bloomington.)) CIBG.)(2008).)Bouwregime.)Geraadpleegd)op)https://www.wtzi.nl/) veelgesteldevragen/bouwregime/)) College)bouw)ziekenhuisvoorzieningen.)(2005).)Monitoring+gebouwkwaliteit+in+de+ Verpleging+en+Verzorging+2005.)Geraadpleegd)op)http://kennisplein.zorgenbouw.nl/) Kennisplein/KPAlgemeen/Monitoring%20gebouwkwaliteit%20in%20de%20Verplegi ng%20en%20Verzorging%202005.pdf)) Coppens,)R.)(2013).)Energy+Performance+Contracting;+A+risk+management+decision+ model+for+the+promotion+of+energy+efficiency+by+using+Monte+Carlo+simulation.) Technische)Universiteit)Eindhoven,)Eindhoven.) Energiesprong.)(2014).)Energierekening+Woonzorgcomplex+slechts+300+euro+per+jaar.) Geraadpleegd)op:)http://energiesprong.nl/zorg/2014/05/01/bouwpraktijkS nieuwbouwSsittardSgeleenSborn/) Energiesprong.)(2014).)Innovatieve+aanpak+Energiesprong+leidt+tot+intentieverklaring+ Amstelring+en+consortium.)Geraadpleegd)op:) http://energiesprong.nl/zorg/2014/03/18/innovatieveSaanpakSenergiesprongSleidtS totSintentieverklaringSamstelringSenSconsortium/) Energiesprong.)(2014).)Kijkje+in+de+keuken+bij+zorginstelling+Amstelring:+ energieneutraal+als+stip+op+de+horizon)[Persbericht].)Geraadpleegd)op) http://energiesprong.nl/zorg/2014/02/11/kijkjeSinSdeSkeukenSbijSzorginstellingS amstelringSenergieneutraalSalsSstipSopSdeShorizonS2/) Energiesprong.)(2014).)Vroomshoop,+eerste+bijna+Energie+Neutraal+ Woonzorgcomplex+gerealiseerd+op+basis+van+een+handdruk.)Geraadpleegd)op:) http://energiesprong.nl/zorg/2014/06/06/vroomshoopSwooncomplexSbijnaS energieneutraalSsindsSvoorjaarS2014/) Energiesprong.)(2014).)WoZoCo+Nimmerdor+is+onderdeel+van+eerste+CO2+neutrale+ straat.)Geraadpleegd)op:)http://energiesprong.nl/zorg/2014/07/15/bouwpraktijkS nieuwbouwSgrijpskerkeSzeeland/) Energiesprong.)(z.j.))Wat+is+het?)Geraadpleegd)op)http://energiesprong.nl/overS ons/watSisShet/) De)Fijter,)F.)(2013).)Gebouwde+omgeving+is+in+2050+energieneutraal:+De+grootste+ verspiller+heeft+het+grootste+potentieel.)Den)Haag:)SER.)Geraadpleegd)op) http://www.ser.nl/nl/publicaties/overzicht%20ser%20bulletin/2013/themanummer /zuinigeSgebouwen.aspx)) Fishbein,)M.,)&)Ajzen,)I.)(1975).)Belief,+Attitude,+Intention,+and+Behavior:+An+ Introduction+to+Theory+and+Research.)Reading,)MA:)AddisonSWesley.) Hagendijk,)K.)(2011).)ESCo's)nog)niet)helemaal)comfortabel.)Verslag)PPS)Seminar) Energy)Service)Companies,)Rotterdam)Duurzaam)Energie)Internationaal)Nationaal) Opdrachtgever,)Rotterdam.)


112"


•

• • • • • •

•

•

• •

•

•

•

•

•

•

Hallahan,)K.)&)Weitzel,)D.)(2003).)Organizational+adoption+of+an+intranetQbased+ performance+system:+A+test+of+Rogers’+model+of+innovation.)Geraadpleegd)op:) lamar.colostate.edu/~pr/adoptionepower.doc) Head)&)Finance)Ideas.)(2013).)Financiële+Zorgthermometer+Q+4e+kwartaal+2013+Q.) Geraadpleegd)op)http://www.headonline.nl/uploads/fckconnector/9af2f0efSe6b2S 40edS9f3fSdebe0fd34e94)) Heijs,)W.)(1999).)Huishoudelijk+energiegebruik:+gewoontegedrag+en+ interventiemogelijkheden.)Technische)Universiteit)Eindhoven,)Eindhoven.+ Heijs,)W.)(2006).)Household+energy+consumption:+Habitual+Behavior+and+Technology.) Technische)Universiteit)Eindhoven,)Eindhoven.+ Heijs,)W.)(2007).)A+model+based+reflection+on+demand+analysis+methods.)Technische) Universiteit)Eindhoven,)Eindhoven.+ Heijs,)W.,)Carton,)M.,)Smeets,)J.)&)Van)Gemert,)A.)(2005).)Labyrint+van+leefstijlen.) Eindhoven:)Faculteit)Bouwkunde)Technische)Universiteit)Eindhoven.) Heinen,)J.,)Sijsling,)H.)&)Groen,)M.)(2012).+Zorgarchitectuur+Zorgvastgoed:+Strategie+ en+concept+voor+rendement+en+waarde.+Den)Haag,)Nederland:)Sdu)Uitgevers)BV.) Hemink,)K.)(2013).)Aligning+Supply+and+Demand+for+Energy+Service+Companies+in+the+ Cure+Market+using+Analytical+Hierarchy+Process+and+System+Dynamics.+Technische) Universiteit)Eindhoven,)Eindhoven.) Van)Heumen,)S.P.M.)&)Traversari,)A.A.L.)(2012).)Mogelijkheden+energiesprong+in+de+ zorg+(054.02692).)Soesterberg:)Nederlandse)Organisatie)voor)toegepastS natuurwetenschappelijk)onderzoek.)) Hoevenagel,)R.)(2012).)Energiebesparingsmonitor+gebouwde+omgeving:+UQbouw+ Resultaten+van+de+negende+meting+(2011).)Stratus,)Zoetermeer.)Geraadpleegd)op) http://www.rvo.nl/sites/default/files/Energiebesparingsmonitor%20gebouwde%20o mgeving%20S%20ubouw.pdf)) Hoffmann,)V.)(2007).)Diffusion+of+Innovations+–+Summary.+Duitsland,)Stuttgart:) Hohenheim)University.) Inspectie)voor)de)Gezondheidszorg.)(2014).)Lijst+concerns+en+organisatorische+ eenheden+ouderenzorg+(versie+28Q05Q2014).+Geraadpleegd)op)http://www.igz.nl/) onderwerpen/verplegingSenSlangdurigeSzorg/ouderenzorg/#alinea6) Intrakoop.)(2013).)Jaarverslagenanalyse+Zorgsector+2012.)Geraadpleegd)op) https://www.intrakoop.nl/Organisatie/Rapporten%20en%20whitepapers/Intrakoop %20Jaarverslagenanalyse%20zorgsector%202012.pdf)) Jeffres,)L.W.,)Atkin,)D.J.,)Bracken,)C.C.)&)Neuendorf,)K.A.)(2006).)Cosmopoliteness+in+ the+Internet+Age.)Geraadpleegd)op) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1083S6101.2004.tb00227.x/full) De)Jong,)T.)&)Van)Joolingen,)W.R.)(2000).)Cognitieve+psychologie+en+ communicatiekundig+ontwerpen.)In:)Communicatiekundig)ontwerpen.)Van)Gorcum,) Assen,)pp.)163S180.) Kennisplein)Zorg)Voor)Beter.)(2014).)Zorgakkoord:)verzachting)van)bezuinigingen.) Geraadpleegd)op)http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/ZorgakkoordS verzachtingSvanSbezuinigingen.html) Klein,)A.W.)(2004).)Privacy+in+verpleeghuizen,+metafoor+van+de+Nederlandse+ Samenleving.)Geraadpleegd)op)http://www.bouwcollege.nl/Pdf/Ontwerpaspecten) /A%20posteriori%20S%20privacy%20in%20verpleeghuizen.pdf)+ Knegt,)Y.)(2011).)NU+ZORG(EN)+VOOR+MORGEN:+Schetsen+voor+een+routekaart+naar+ Maatschappelijk+Verantwoord+Ondernemen+in+de+Zorgsector.)Woerden:)Nationaal) Instituut)voor)Gezondheidsbevordering)en)Ziektepreventie.)


113"


•

•

•

•

•

• •

• • •

• •

•

•

•

Van)der)Klei,)I.)&)Offenberg,)M.)(2014).)Zorginstelling)heeft)te)weinig)oog)voor) verduurzaming)vastgoed.)Geraadpleegd)op:)) http://www.vastgoedjournaal.nl/news/14348/66/ZorginstellingSheeftSteSweinigS oogSvoorSverduurzamingSvastgoed/)) Kwaliteit)voor)Installaties)Nederland.)(2014).)Energielabels+nieuwe+ utiliteitsgebouwen+via+de+BRL+9500Q06+van+kracht+per+1+juli+2014.)[nieuwsbericht].) Geraadpleegd)op)http://kvinl.nl/algemeen/voorpagina/nieuws/bericht/news/detail) /News/energielabelsSnieuweSutiliteitsgebouwenSviaSdeSbrlS9500S06SvanSkrachtSperS 1SjuliS2014/)) Londo,)M.)&)Boot,)P.)(2013).)Het+Energieakkoord:+wat+gaat+het+betekenen?+ Inschatting+van+de+gemaakte+afspraken.)Geraadpleegd)op))http://www.pbl.nl/sites/) default/files/cms/publicaties/pblS2013ShetSenergieakkoordSwatSgaatShetS betekenenS1087_0.pdf)) Marquart,)E.))&)De)Lange,)R.)(2013).)Monitor+energiebesparing+gebouwde+omgeving+ 2012:+versie+2013Q3.+Geraadpleegd)op)))http://www.rvo.nl/sites/default/files/2013/) 12/Monitor%20energiebesparing%20gebouwde%20omgeving%20(2013).pdf) Meijdam,)H.M.,)Hillebrand,)R.)(2014).)Langer+zelfstandig,+een+gedeelde+opgave+van+ wonen,+zorg+en+welzijn+[adviesbrief].)Geraadpleegd)op)http://www.rli.nl/sites/) default/files/rliSbriefadvieslangerzelfstandigeengedeeldeopgavevanwonenzorgen) welzijndef23S113S30_0.pdf)) Milieu)Platform)Zorgsector.)(2011).)Convenant+De+zorg+voor+duurzaamheid.) Geraadpleegd)op)http://www.milieuplatform.nl/attachments/607/convenant_MT_) in_Amsterdam_7_november_2011.pdf)) Milieu)Platform)Zorgsector.)(2014).)Milieuthermometer+Zorg.)Geraadpleegd)op) http://www.milieuplatform.nl/wat_is_de_milieuthermometer_zorg) Ministerie)van)Binnenlandse)Zaken)en)Koninkrijksrelaties.)(2012).)LenteQakkoord+ Energiezuinige+Nieuwbouw.)Geraadpleegd)op)http://www.lenteSakkoord.nl/wpS content/uploads/2013/01/convenantSherijktSlenteSakkoordS28SjuniS2012.pdf)) MKB)Kredietdesk.)(2013).)Wat+zijn+revolverende+fondsen?+Geraadpleegd)op) http://www.mkbkredietdesk.nl/411/watSzijnSrevolverendeSfondsen.htm) Muller,)G.)(2014).)De+energierekening+als+investeringsmotor:+nieuw+rekenmodel+ online.)Geraadpleegd)op)http://energiesprong.nl/zorg/rekentool/)) MVO)Nederland.)(2013).)Factsheet+MVO+Expeditie+Duurzame+Zorg.)Geraadpleegd)op) http://www.mvonederland.nl/system/files/media/factsheet_mvo_expeditie_duurza me_zorg.pdf)) MVO)Netwerk)Zorg.)(z.j.))Manifest+voor+een+gezonde+toekomst+van+de+zorgsector.+ Geraadpleegd)op)http://www.mvonetwerkzorg.nl/manifest/)) Natuur)en)Milieufederatie)Utrecht.)(2012).+Convenant;+Verduurzamen+en+ energiebesparen+in+de+Utrechtse+zorg.)Geraadpleegd)op) http://www.nmu.nl/userfiles/files/ConvenantZorgEnergie20130919.pdf)) Nederlandse)Zorgautoriteit.)(2012).)Scheiden+van+Wonen+en+Zorg+in+de+AWBZ:+ Extramuraliseren+ZZP's.)Geraadpleegd)op)http://www.nza.nl/104107/139830/) 465987/AdviesSScheidenSvanSWonenSenSZorgSinSdeSAWBZ.pdf)) Nederlandse)Zorgautoriteit.)(2014).)Monitor+en+beleidsbrief+Continuïteit+van+ langdurige+zorg:+Onderzoek+naar+de+mogelijke+effecten+van+de+maatregel+langer+ thuis+wonen+op+de+continuïteit+van+intramurale+zorg.)Geraadpleegd)op) http://www.invoorzorg.nl/docs/ivz/Nieuws/Contiuniteit%20langdurige%20zorg.pdf) Van)Oeveren,)C.)(2014).)Hoe+samenwerking,+verandering+en+voorlichting+zorgen+voor+ meer+en+betere+ESCo+projecten+in+Nederland.)Technische)Universiteit)Delft,)Delft.)


114"


• •

•

•

•

•

•

• • • •

•

•

•

Pijpers,)A.G.M.,)van)Montfort,)K.)&)Heemstra,)F.J.)(2002).)Acceptatie+van+ICT;+theorie+ en+veldonderzoek+onder+topmanagers.+Geraadpleegd)op:) http://www.guuspijpers.com/documenten/Pijpers%20S %20Acceptatie%20van%20ICT.pdf) Platform31.)(2014).)Energiesprong+brengt+zorg+en+bouw+bij+elkaar.)Geraadpleegd)op:) http://www.platform31.nl/nieuws/zorgSenSbouwSbijSelkaarSdoorSenergiesprong) Rijksdienst)voor)Ondernemend)Nederland.)(2013).)Energie+Investerings+aftrek+(EIA):+ Energielijst+2014.)Geraadpleegd)op) http://www.rvo.nl/sites/default/files/2013/12/EIA%20Energielijst%202014.pdf)) Rijksdienst)voor)Ondernemend)Nederland.)(2014).)Monitor+Energiebesparing+ Gebouwde+Omgeving+2013.+Geraadpleegd)op) http://www.rvo.nl/sites/default/files/2014/11/Monitor%20energiebesparing%20ge bouwde%20omgeving%202013%20nieuw.pdf) Rijksdienst)voor)Ondernemend)Nederland.)(z.j.).)ESCo’s+duurzame+gebouwen.) Geraadpleegd)op)http://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaamSondernemen/) gebouwen/duurzameSgebouwen/financieringSenSoutsourcing/escos) Rijksinstituut)voor)Volksgezondheid)en)Milieu.)(2013).)Het+aantal+plaatsen+in+ meerbedskamers+in+verpleegQ+en+verzorgingshuizen+is+in+de+periode+2009+–+2013+ afgenomen+van+3338+naar+289.)Geraadpleegd)op)) http://www.gezondheidszorgbalans.nl/kwaliteit/effectiviteitSvanSlangdurigeS zorg/meerbedskamers/)) Rijksinstituut)voor)Volksgezondheid)en)Milieu.)(2014).)Zorgkantoorregio’s+2013.) Geraadpleegd)op)http://www.zorgatlas.nl/themaSs/gebiedsindelingenSenS topografie/gebiedsindelingen/zorgkantoorregioSsSawbzSregioSs/#breadcrumb) Rijksoverheid.)(2012).)Nationaal+Plan+bijnaQenergieneutrale+gebouwen.+ Geraadpleegd)op+http://www.rijksoverheid.nl/documentenSenS publicaties/rapporten/2012/09/28/nationaalSplanSbijnaSenergieneutraleS gebouwen.html)) Robinson,)L.)(2009).)A+summary+of+Diffusion+of+Innovations.)Geraadpleegd)op) http://www.enablingchange.com.au/Summary_Diffusion_Theory.pdf) Rogers,)E.M.)(1962).)Diffusion+of+innovations+(1e+editie).)New)York:)Free)Press.) Rogers,)E.M.)(2003).)Diffusion+of+innovations+(5e+editie).)New)York:)Free)Press.) Sahin,)I.)(2006).)Detailed)review)of)Rogers’)diffusion)of)innovations)theory)and) educational)technologySrelated)studies)based)on)Rogers’)theory.+The+Turkish+Online+ Journal+of+Educational+Technology+–+TOJET)[eSjournal],)5(2).)Geraadpleegd)op+ http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED501453.pdf) Schneider,)H.,)Steenbergen,)PSJ.,)Hardenbol,)S.)&)Logemann,)M.)(2011).)Marktstudie+ CO2Qbesparingpotentieel+ESCo’s+in+utiliteitsbouw;+Makkelijk+besparen+in+een+ moeilijke+markt?+BuildDesk)Benelux)B.V.,)Delft.+ Schippers,)E.)(2012).)Kamerbrief+over+onderzoek+BTWQcompensatiefonds+zorg.) Geraadpleegd)op)http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documentenSenS publicaties/kamerstukken/2012/06/19/kamerbriefSoverSonderzoekSbtwS compensatiefondsSzorg/kamerbriefSoverSonderzoekSbtwScompensatiefondsS zorg.pdf) Schippers,)E.)(2012).)Scheiden+wonen+en+zorg+(SWZ):+Technische+Briefing+Tweede+ Kamer+7+maart+(2012Z06716).)Geraadpleegd)op)http://www.tweedekamer.nl/) downloads/document/index.jsp?id=d3c3506cS6845S40d2Sada6S a283e5fd9c7&title=Scheiden%20van%20wonen%20en%20zorg%20(SWZ).ppt)


115"


• • •

• •

• • • • •

•

•

•

•

•

Schlingmann,)P.)(2005).)Een+evaluatieonderzoek+naar+bezoek+en+waardering+van+de+ website+van+het+TrimbosQinstituut+aan+de+hand+van+het+eQTAM+model.)Universiteit) Twente,)Enschede.)) Senergy)Consult.)(2013).)Split+incentive.)Geraadpleegd)op)http://www.senergyS consult.nl/blog/informatie/splitSincentive/) Senternovem.)(2007).)Total+Cost+of+Ownership+(TCO).+Geraadpleegd)op) http://www.encyclo.nl/begrip/Total%20Cost%20of%20Ownership%20%28TCO%29) SER.)(2013).)Energieakkoord+voor+duurzame+groei.)Geraadpleegd)op) http://www.ser.nl/~/media/files/internet/publicaties/overige/2010_2019/2013/ene rgieakkoordSduurzameSgroei/energieakkoordSduurzameSgroei.ashx) Singhal,)A.)(2002).)Introducing+Professor+Everett+M.+Rogers,+47th+Annual+Research+ Lecturer.))Albuquerque,)NM:)University)of)New)Mexico.) Sheppard,)B.H.,)Hartwick,)J.)&)Warshaw,)P.R.)(1988).)The)theory)of)reasoned)action:) A)metaSanalysis)of)past)research)with)recommendations)for)modifications)and) future)research.)Journal+of+Consumer+Research,)15,)325–343.) Stern,)P.C.)(2005).)"Understanding)individuals')environmentally)significant) behavior",)Environmental+Law+Reporter:+News+and+Analysis,)35,)10785–10790.) Stichting)Stimular.)(2013).)CO2Qneutrale+organisatie.)Geraadpleegd)op:) http://www.duurzamebedrijfsvoeringoverheden.nl/themas/CO2Sneutraal.html) Stimulansz.)(2014).)Curatieve)zorg.)In)Thesaurus+Zorg+en+Welzijn.+Geraadpleegd)op) http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/tr1881.htm)) Stimulansz.)(2014).)Langdurige)zorg.)In)Thesaurus+Zorg+en+Welzijn.+Geraadpleegd)op) http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/tr3240.htm)) Stuart,)E.,)Larsen,)P.H.,)Goldman,)C.A.)&)Gilligan,)D.)(2013).)Current+size+and+ Remaining+Market+Potential+of+the+U.S.+Energy+Service+Company+Industry.+ Geraadpleegd)op:)http://emp.lbl.gov/sites/all/files/lbnlS6300e_0.pdf) TNO.)(2014).)Resultaatgericht+vastgoedonderhoud:+eenvoudig+economisch.) Geraadpleegd)op)https://www.tno.nl/nl/aandachtsgebieden/leefomgeving/) buildingsSinfrastructures/innovatiecentrumSbouwSicb/resultaatgerichtS vastgoedonderhoudSeenvoudigSeconomisch/) Vroon,)T.)(2011).)Klein)maar)fijn.)Of)toch)niet?)Lectoraat+ZorgGericht+Bouwen+ Tussenstand.)Geraadpleegd)op)http://www.han.nl/onderzoek/kennismaken/) technologieSenSsamenleving/lectoraat/architectureSinShealth/publicaties/_) attachments/tussenstand_definitief.pdf) Van)der)Voordt,)T.)(1998).)Begrippen+Wonen+en+Zorg.)Geraadpleegd)op)) http://www.bk.tudelft.nl/fileadmin/Faculteit/BK/Over_de_faculteit/Afdelingen/Real _Estate_and_Housing/Organisatie/Medewerkers_RE_H/Personal_pages/VanderVoo rdt/General_list/doc/1998SBSL_Voordt_begrippen.pdf)) Wielders,)L.M.B.,)De)Buck,)A.)&)Leguijt,)C.)(2013).)Energiebesparing+via+de+Wet+ milieubeheer:+Raming+van+het+potentieel+in+de+dienstensector+en+de+industrie.)Delft:) CE)Delft.)Geraadpleegd)op)http://www.ce.nl/?go=home.downloadPub&id=1375&) file=CE_Delft_3876_Energiebesparing_via_Wet_milieubeheer_def.pdf)) Van)Zundert,)K.)&)Muller,)G.)(2014).)Winst)bij)duurzame)renovaties)in)de)zorg.+ Headline,)139)(oktober),)14S18.)) )

)


116"

Glossarium)

Glossarium! ) Afkortingen++ ) AWBZ)=)Algemene)Wet)Bijzondere)Ziektekosten)(sinds)2015)overgegaan)in)Wlz)) BVO)=)Bruto)vloeroppervlak) BZK)=)Ministerie)van)Binnenlandse)Zaken)en)Koninkrijksrelaties) CBS)=)Centraal)Bureau)voor)de)Statistiek) CIBG)=)Uitvoeringsorganisatie)van)het)Nederlandse)Ministerie)van)VROM) ECN)=)Energieonderzoek)Centrum)Nederland) EIA)=)EnergieSinvesteringsaftrek) EPC)=)Energieprestatiecoëfficiënt) EPBD)=)Energy)Performance)of)Buildings)Directive) ESCo)=)Energy)Service)Company) GGZ)=)Geestelijke)gezondheidszorg) IGZ)=)Inspectie)voor)de)Gezondheidszorg) MKB)=)MiddenS)en)kleinbedrijf) MPZ)=)Milieu)Platform)Zorgsector) MVO)=)Maatschappelijk)verantwoord)ondernemen) NHC)=)Normatieve)Huisvestingscomponent) NZa)=)Nederlandse)Zorgautoriteit) PBL)=)Planbureau)voor)de)Leefomgeving) PG)=)Psychogeriatrisch)zorg) RIVM)=)Rijksinstituut)voor)Volksgezondheid)en)Milieu) RVO)=)Rijksdienst)voor)Ondernemend)Nederland) SOM)=)Somatische)zorg) TAM)=)Technology)Acceptance)Model) TCO)=)Total)Cost)of)Ownership) TPB)=)Theory)of)Planned)Behavior) TRA)=)Theory)of)Reasoned)Action) V&VSsector=)verpleging)&)verzorging) VROM)=)Ministerie)van)Volkshuisvesting,)Ruimtelijke)Ordening)en)Milieubeheer) VVT)=)verpleging,)verzorging)en)thuiszorg) VWS)=)Ministerie)van)Volksgezondheid,)Welzijn)en)Sport)) WBO)=)Wet)op)de)Bejaardenoorden) WKO)=)Warmte)koude)opslag) Wlz)=)Wet)Langdurige)Zorg)(sinds)2015)opvolger)van)de)AWBZ)) ZZP)=)Zorgzwaartepakket) ) Begrippen+en+definities+ ) • Bouwregime)=)verantwoordelijk)voor)het)goedkeuren)van)bouwinitiatieven)in)de) zorg) • CO2Sneutraal)=)de)situatie)waarbij)de)CO2Semissies)(al)dan)niet)na)compensatie))ten) hoogste)nul)zijn) • Kitchenette)=)klein)keukenblok)dat)bestaat)uit)een)kast)en)een)aanrecht,)waar)koken) niet)mogelijk)is) • Kosmopolititeit)=)Mate)waarin)iemand)kosmopolitische)trekken)bezit)


117"

Glossarium) • •

• •

• •

) !

•

Psychogeriatrisch)=)zorg)die)verleend)wordt)aan)ouderen)met)psychische) stoornissen)die)verband)houden)met)ouderdom)(bijvoorbeeld)dementie)) Revolverend)fonds)=)fonds)waarbij)tijdelijk)middelen)worden)beschikbaar)gesteld,) die)later)(eventueel)met)rente))moeten)worden)terugbetaald.)Terugvloeiende) middelen)worden)opnieuw)ingezet) Somatisch)=)zorg)die)verleend)wordt)aan)ouderen)met)lichamelijke)klachten) Total)cost)of)ownership)(TCO))=)benaderingswijze)waarbij,)naast)de)stichtingskosten,) ook)gekeken)wordt)naar)de)financiële)gevolgen)van)andere)gemaakte)keuzes)in)de) ontwerpfase)van)gebouwen.)De)totale)kosten)op)korte)en)lange)termijn)worden)in) beeld)gebracht.) Veranderopdracht)=)de)productie)die)op)termijn)wegvalt)door)het)niet)meer) indiceren)van)de)lage)ZZP’s)) Veranderruimte)=)de)mate)waarin)de)zorgaanbieder)de)financiële)middelen)heeft) om)veranderingen)door)te)voeren,)bepaald)op)basis)van)solvabiliteit)) Zorgfinancials)=)professionals)met)financiële)functies)in)de)zorgsector)

)) ) )


118"

# ######################################################## #

Recommend Documents